Voedingstherapie 1e keus bij de ziekte van Crohn bij kinderen

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Voedingstherapie 1e keus bij de ziekte van Crohn bij kinderen"

Transcriptie

1 15 Voedingstherapie 1e keus bij de ziekte van Crohn bij kinderen Dr. E.K. George, kindergastro-enteroloog Medisch Centrum Alkmaar en Dr.J.C. Escher, kindergastro-enteroloog Erasmus Medisch Centrum Rotterdam Inleiding Recent is de CBO-richtlijn Inflammatoire Darmziekten bij kinderen verschenen, waarin de meest recente onderzoeksresultaten op het gebied van diagnostiek en behandeling van de ziekte van Crohn, colitis ulcerosa en indeterminate colitis bij kinderen worden beschreven. Inmiddels is ook de CBO-richtlijn 'Diagnostiek en behandeling van IBD' voor volwassenen in conceptvorm beschikbaar. Alhoewel inflammatoire darmziekten, ook wel IBD-ziekten genoemd, met name voorkomen bij volwassenen, kan de ziekte zich ook bij kinderen openbaren. Meestal betreft het kinderen in de tienerleeftijd tot jong volwassen leeftijd, maar VAN HET BESTUUR Net twee dagen terug van ons najaarssymposium in Veldhoven schrijf ik dit stukje voor u. Voor het bestuur was het een geslaagd en leerzaam symposium en we hopen dan ook dat onze leden dit ook zo hebben ervaren. Hopelijk hebt u allen het evaluatieformulier ingevuld waardoor wij ook kennis krijgen van uw mening!! In dit bulletin o.a. aandacht voor de voedingtherapie bij kinderen met M.Crohn, een stukje over de endoscopische voedingssondes en een artikel van prof. C. Mulder over refractaire coeliakie. Het kost altijd weer erg veel moeite om interessante en leerzame artikelen te verzamelen en daarom nogmaals aan ieder het verzoek leuke artikelen te mailen naar onze redactie!! Agenda 2009 Noteert u alvast in uw agenda de volgende data: IBD Dag 2009, 9 januari in UMC Utrecht Definitieve programma volgt, maar o.a. komen voorzorgsmaatregelen bij biologicals en psychosociale zorg aan bod. Voorjaarssymposium VMDLV 20 maart 2009 in Veldhoven Onderwerp: alcohol en de MDL-patiënt Najaarssymposium VMDLV 9 oktober 2009 in Veldhoven Anouk Eroglu-Berger, Bestuur VMDLV 6 e jaargang - november nr 15 ook, hoewel zeldzaam, op de peuter- en kleuterleeftijd. Kinderen presenteren zich net als volwassenen met darmklachten, maar verkeren vaak in een slechte voedingstoestand, waarbij zij vaak een groeiachterstand hebben opgelopen en er sprake is van een vertraagde puberteit. Voedingstherapie Reeds vele jaren is bekend dat voedingstherapie een van de meest effectieve manieren is om een nieuw gediagnosticeerde patiënt met de ziekte van Crohn te behandelen. Vanwege het groei-bevorde- rende effect heeft deze behandeling met name bij kinderen de voorkeur boven behandeling met corticosteroiden (prednison). Onder voedingstherapie wordt een kunstmatige vloeibare voeding verstaan die via een sonde of oraal aan het maagdarmkanaal wordt aangeboden. Uit onderzoek blijkt dat de standaard polymere (sonde)voeding prima geschikt is als voedingstherapie. Het is dus niet nodig om (semi)-elementaire voeding te geven. Gedurende 6 weken krijgt de patiënt 'uitsluitend' vloeibare voeding, hetgeen inhoudt dat naast deze voeding alleen water gedronken mag worden. De keuze, sonde of oraal, is afhankelijk van de voorkeur van de patiënt. Hoewel steeds vaker in plaats van sondevoeding gebruik gemaakt wordt van hoogcalorische, hoog-osmolaire drinkvoeding (in pakjes of flesjes), waaraan smaakstoffen zijn toegevoegd, is het effect van deze manier van toediening niet goed onderzocht. Omdat het patiënten in de groei betreft met een verhoogde energiebehoefte door hun ziekte, wordt een energiebehoefte geadviseerd van % van de aanbevolen hoeveelheid energie en eiwit, hetgeen kan neerkomen op wel 3500 ml (sonde)voeding per dag. Wanneer de voeding als drinkvoeding wordt gegeven, komt dit overeen met 8 a 10 pakjes per dag, waarbij de therapietrouw vaak een groot probleem blijkt te zijn. Wetenschappelijke onderbouwing Uit een meta-analyse uit 2000 blijkt dat de effectiviteit van voedingstherapie en het geven van corticosteroïden even groot is. Daarnaast heeft voedingstherapie meerdere voordelen ten opzichte van medicamenteuze behandeling: naast het bereiken van remissie, meestal na 3 weken, herstelt de darmwand zich, wordt de ondervoeding opgeheven en heeft het een positief effect op de groei. Het gebruik van corticosteroïden leidt wel tot remissie en vaak sneller dan voedingstherapie, maar niet tot herstel van de darmwand. Daarnaast veranderen corticosteroïden het uiterlijk in negatieve zin, juist in een periode, vaak de puberteit, waarin uiterlijk een zeer belangrijke rol speelt, en hebben corticosteroïden juist een nadelig effect op de groei en de botten. lees verder op pagina 2 N I E U W S B U L L E T I N

2 Bulletin VMDLV :33 Pagina 2 Ziekte van Crohn bij kinderen Bij volwassenen met de ziekte van Crohn wordt tot nu toe nauwelijks gebruik gemaakt van voedingstherapie, echter ook bij deze groep is het effect aangetoond. De therapietrouw bij volwassenen met de ziekte van Crohn blijkt echter gering, met name als gevolg van de smaak en de grote sociale impact. Bij colitis ulcerosa is voedingstherapie niet effectief gebleken, waarschijnlijk omdat deze aandoening beperkt is tot de dikke darm. Ook bij de ziekte van Crohn lijkt het effect van voedingstherapie minder groot wanneer de lokalisatie van de ziekteactiviteit beperkt is tot het colon. Het effect van voedingstherapie lijkt het grootste bij wanneer de ziekte net is begonnen, maar dit is nooit goed onderzocht. Werking voedingstherapie Hoe voedingstherapie op het herstel van de darm precies werkt, is vooralsnog onduidelijk. Als hypothesen worden genoemd: 1. verwijderen van schadelijke stoffen uit voeding 2. immuunsuppressie van met name vermindering van aanwezigheid van tumor necrosis factor in het darmslijmvlies 3. verandering van de samenstelling van de darmflora 4. vermindering stenoseklachten door vloeibare voeding. Waarschijnlijk heeft deze voeding een gunstig effect op de darmflora en de darmpermeabiliteit. Rol diëtiste Een voorwaarde voor het slagen van voedingstherapie is begeleiding door een diëtist en zo mogelijk een kinderverpleegkundige met ervaring met voedingstherapie bij chronisch zieke kinderen. Het feit dat een patiënt 6 weken niets anders mag eten en daarnaast soms ook nog een sonde heeft, heeft een grote psychosociale impact en wordt als zeer negatief ervaren. Echter, het cosmetische effect van prednison is een belangrijke reden om toch voor voedingstherapie te kiezen. Om de voedingstherapie vol te houden, speelt de begeleiding door de diëtist een belangrijke rol in het motiveren en steunen van het gezin. Mogelijk dat de therapietrouw lager is bij kinderen die zelf de drinkvoeding drinken in vergelijking met degenen die sondevoeding krijgen. Het effect van de voedingstherapie wordt echter minder als de patiënt minder pakjes drinkt dan aanbevolen of er naast andere voedingsmiddelen neemt dan water. Op die manier kan de darm minder voedingstoffen opnemen en treedt er minder herstel op. Behandelschema Door de werkgroep die de CBO-richtlijn 'Inflammatoire Darmziekten bij kinderen' heeft ontwikkeld, wordt het volgende behandelschema voorgesteld: Week 1 tot en met 6: uitsluitend voedingstherapie Polymere voeding, ernaast alleen water (ad libitum) Per sonde of drinken Opklimmen in 2-3 dagen % van de aanbevolen hoeveelheid energie en eiwit Hierna reïntroductie normale voeding in 2-4 weken De werkgroep beveelt verder aan dat aanvullende voedingstherapie voor behoud van remissie kan overwogen worden, in de vorm van nachtelijke sondevoeding of drinkvoeding overdag. Advies Alhoewel behandeling met corticosteroïden voor zowel patiënt, ouders als behandelend arts makkelijker en goedkoper is dan behandeling met voedingstherapie, wordt in de CBO-richtlijn 'Inflammatoire Darmziekten bij kinderen' duidelijk hieraan de voorkeur gegeven als primaire therapie, gezien de negatieve effecten van corticosteroïden ten opzichte van de positieve effecten van groei en ontwikkeling van voedingstherapie. Conclusie Als inductietherapie bij kinderen met de ziekte van Crohn is het geven van uitsluitend voedingstherapie (per sonde of oraal) gedurende 6 weken de eerste keus, met name bij eerste presentatie. Literatuur CBO-richtlijn 'Inflammatoire darmziekten bij kinderen', in te zien worden via Heuschkel RB, Menache CC, Megerian JT, Baird AE. Enteral nutrition and corticosteroids in the treatment of acute Crohn's disease in children. J Pediatr Gastroenterol Nutr 2000;31(1):8-15 Dziechciarz P, Horvath A, Shamir R, Szajewska H. Meta-analysis: enteral nutrition in active Crohn's disease in children. Aliment Pharmacol Ther. 2007;26(6): Day AS, Whitten KE, Sidler M, Lemberg DA. Systematic review: nutritional therapy in paediatric Crohn's disease. Aliment Pharmacol Ther. 2008;27(4):

3 ActoGeniX kondigt start aan van Fase 2A klinische studie ActoGeniX zet belangrijke stap in ontwikkeling van nieuw medicijn tegen chronische darmontsteking. Gent, 11 september 2008 ActoGeniX, een spin-off van het VIB, en biofarmaceutisch bedrijf in volle ontwikkeling, kondigt vandaag aan dat het gestart is met een Fase 2A klinische studie met zijn nieuw product AG011 bij patiënten met colitis ulcerosa (cu). ActoGeniX verkreeg goedkeuring voor de applicatie van deze multicentrische, internationale studie van de autoriteiten in België, Zweden en Canada en wacht nog op goedkeuring in Nederland. De rekrutering van patiënten is reeds gestart in België. De Belgische klinische studiecentra die deelnemen aan deze studie zijn de Universitaire Ziekenhuizen van Leuven, Antwerpen en Gent, en het Imeldaziekenhuis in Bonheiden. ActoGeniX richt zich op de ontwikkeling en commercialisering van ActoBiotics, een nieuwe klasse van biofarmaceutische geneesmiddelen op basis van eiwitten, die oraal toegediend kunnen worden. Het kernproduct van Acto- GeniX, AG011, is een ActoBiotic voor de behandeling van inflammatoire darmziekten (waaronder zowel de ziekte van Crohn als cu) en werd eerder met succes getest in een Fase 1 klinische studie bij patiënten met de ziekte van Crohn. ActoGeniX bouwt aan een ruime en diverse portefeuille ActoBiotics voor de behandeling van ernstige ziekten zoals inflammatoire darmziekten, mucositis, allergisch astma en diabetes. Naast zijn kernproduct AG011, dat zich momenteel in Fase 2A klinische ontwikkeling bevindt, plant ActoGeniX begin volgend jaar ook een Investigational New Drug (IND) aanvraag in de VS, om een Fase 1B klinische studie te starten met zijn tweede product AG013 voor orale mucositis bij kankerpatiënten. Over Inflammatoire Darmziekten Colitis ulcerosa (cu) en de ziekte van Crohn, gezamenlijk gedefinieerd als inflammatoire darmziekten (Inflammatory Bowel Disease/ IBD) zijn ernstige en chronische inflammatoire ziekten van het gastro-intestinale kanaal. IBD omvat de condities gekenmerkt door een neiging tot chronische immuunactivatie en onsteking van het gastro-intestinale kanaal. De ziekte van Crohn en cu zijn de twee belangrijkste vormen van idiopathische IBD. Cu is een chronische, terugkerende inflammatoire ziekte die het slijmvlies van de endeldarm aantast en proximaal uitbreidt om een variabel stuk van de dikke darm aan te tasten. Klinische kenmerken zijn onder andere anaal bloedverlies, diarree en buikpijn. De oorzaak van de ziekte en de factoren die het chronische verloop bepalen zijn nog ongekend. Over ActoGeniX ActoGeniX is een biofarmaceutisch bedrijf dat zich richt op de ontwikkeling en commercialisering van ActoBiotics, een nieuwe klasse van biofarmaceutische geneesmiddelen voor behandeling van ernstige gastro-intestinale aandoeningen, stofwisselingsziektes, ontregeling van het immuniteitssysteem en allergieën. ActoBiotics kunnen oraal toegediend worden en zijn potentieel veiliger en doeltreffender dan injecteerbare biofarmaceutische middelen. De initiële focus van ActoGeniX ligt op gastrointestinale aandoeningen en het eerste product voor de behandeling van de ziekte van Crohn en ulceratieve colitis is reeds met succes getest in Fase 1 klinische testen. ActoGeniX werd in 2006 opgericht als een spin-off van het VIB en de Universiteit Gent. Het bedrijf heeft zijn hoofdzetel in Gent (België) en stelt bijna 40 werknemers tewerk, waarvan de helft PhDs, MDs of PharmDs. Binnen het eerste jaar na oprichting haalde het bedrijf 20 miljoen Euro op door middel van een serie A ronde van een consortium van vooraanstaande life sciences investeerders zoals GIMV, Biotech Fonds Vlaanderen, Baekeland Fonds (België), Life Sciences Partners, Aescap (Nederland) en Ventech (Frankrijk). ActoGeniX heeft een stevige en uitgebreide intellectuele eigendomspositie met octrooirechten die 17 verschillende octrooifamilies omvatten. Met brede octrooiclaims die reeds werden toegekend in belangrijke territoria zoals de VS en Europa, bevindt ActoGeniX zich nu in een unieke positie om succesvol deze nieuwe klasse van biofarmaceutische producten commercieel te exploiteren. Bron: Crohnsite.be, 15 september 2008 Dr. Mark Vaeck, CEO van ActoGeniX, licht toe: We zijn zeer verheugd dat de ontwikkeling van ons kernproduct AG011 tot dit stadium is gevorderd op een dergelijke korte termijn. We werken er hard aan om dit innovatief geneesmiddel snel doorheen het ontwikkelingsproces te brengen zodat het ter beschikking kan komen van alle UCpatiënten die nood hebben aan nieuwe behandelingsopties. Dr. Bernard Coulie, Vice President R&D, voegt hieraan toe: Het doel van deze dubbelblinde, gerandomiseerde, placebo-gecontroleerde Fase 2A studie is om zowel veiligheid en tolerantie als doeltreffenheid van dit product vast te stellen. We zijn van plan om tot 60 patiënten met cu te rekruteren voor deze studie, die waarschijnlijk in april 2009 zal voltooid zijn.

4 Bulletin VMDLV :33 Pagina 4 A change to a change Plaatsen endoscopische voedingsondes door een nurse practioner Het plaatsen van een endoscopische nasale jejunumsonde (ENJS) t.b.v. kunstmatige voeding op de intensive care afdelingen (IC) is een tijdrovende bezigheid en gebeurde tot voor kort in ons ziekenhuis door een mobiel team van de afdeling Centrale Endoscopie (CE) bestaande uit een maag-darm-leverarts (MDL) en verpleegkundige. Door middel van een duodenoscopie wordt door het bioptiekanaal van de endoscoop een voedingsonde tot ver in het jejunum opgevoerd. Deze sondes worden vooral geplaatst bij patiënten die last van maagontledigingstoornissen hebben zodat er toch sondevoeding via het maagdarmstelsel gegeven kan worden. Een ENJS wordt op de CE, operatiekamer of ICs geplaatst. Wordt een ENJS voor uur door de IC-arts aangevraagd dan wordt getracht de sonde nog diezelfde dag te plaatsen. Omdat het plaatsen van een ENJS op de IC in het reguliere endoscopieprogramma moet worden ingepast kan die afspraak niet altijd worden nagekomen. De consequenties zijn: 1. patiënten op de CE moeten langer wachten door uitlopen van het programma, gevolg: onvrede patiënt en personeel, 2. de patiënt op de IC krijgt de ENJS pas 24 uur later dan gewenst, gevolg: onvrede aanvragers IC, 3. dure procedure (tijdrovend, arts en verpleegkundige 60 minuten van CE af), gevolg: meer kosten gezondheidzorg. In het kader van de opleiding tot Nurse Practitioner werd er in 2003 binnen ons voedingsteam (VT) en de MDL gekeken naar de mogelijkheid tot taakherschikking. Naast het zelfstandig doen van medisch/verpleegkundige consulten m.b.t. de beoordeling van indicatiestellingen voor patiënten die een gastrostomiekatheter (PEG of PRG*) nodig hadden werd gekeken naar de mogelijkheid om de NP-er de ENJSs op de ICs te laten plaatsen. Het betekende: 1. meer carrièreperspectief voor de verpleegkundige 2. onderzoek naar de indicatie, complicaties en logistiek rondom de plaatsing van ENJS**, 3. betere kwaliteit van zorg doordat voornamelijk één persoon de ENJSs op de IC plaatst, 4. minder werkdruk MDL-artsen gezien het structurele tekort aan een MDL stafarts, 5. minder kosten doordat de NP-er zelfstandig werkt en samen met de IC-verpleegkundige de ENJS plaatst. Arts en verpleegkundige van de CE kunnen op de CE blijven, 6. De NP-er kan terugvallen op de arts van het VT. Inmiddels heb ik als NP-er zelfstandig meer dan 330 ENJS geplaatst en wordt er onderzocht of ik voor certificering in aanmerking kom. Ik zie mijn consulten als NP-er niet als sec medische maar meer als complete zorgconsulten. Daarmee probeer ik het domeindenken in ons ziekenhuis te doorbreken. Het combineren van medische, verpleegkundige en sociaal-maatschappelijke aspecten tijdens een consult ervaart de patiënt als efficiënt en vertrouwd. In plaats van aparte bezoeken aan een arts, verpleegkundige en diëtist ziet ze nu eén hulpverlener: de NP-er! Ik ben ervan overtuigd dat er voor verpleegkundigen en NP-ers binnen de MDL meer braakliggend terrein te ontginnen valt: YOU HAVE TO TAKE A CHANCE TO MAKE A CHANGE. Ik heb die kans gegrepen om verandering binnen mijn werk als verpleegkundige van het VT en de MDL mogelijk te maken. Gert Bouman Manp Nurse Practitioner, Afdeling Voedingsteam en Maag-darm-leverziekten UMC St. Radboudziekenhuis, Nijmegen Tel: g.bouman@cisvpl.umcn.nl * PEG = percutane endoscopische gastrostomie; PRG = percutane radiologische gastrostomie. ** Het artikel: A critical appraisal of indications for endoscopic placement of naso-jejunal feeding tubes door Gert Bouman, Theo van Achterberg and Geert Wanten wordt in februari/ maart 2008 in het Netherlands Journal of Medicine gepubliceerd.

5 Refractaire coeliakie Prof. Chris Mulder, MDL-arts In de vroege jaren '90 toen mijn belangstelling voor coeliakie in een wijder publiek steeds bekender werd, kreeg ik mijn eerste verwijzingen voor gecompliceerde coeliakie in Rijnstate Arnhem. Een deel van de patiënten had zich niet adequaat aan het dieet gehouden en was makkelijk op de rails te zetten. Een ander deel hield zich perfect aan het dieet, verslechterde onder mijn handen, en stierf. Eén patiënt heeft mij in zekere zin op de route van de refractaire coeliakie gezet, Mw. Fleuren-de Ruiter, in 1993/1994. Op haar sterfbed vroeg ze aan mij U heeft mij toch altijd geloofd, er moeten toch meer mensen zijn zoals ik, die zo maar verslechteren en wat echt niet aan hun dieet lag. Vanaf de midden jaren '90 zijn we mensen waarbij de vlokken op een glutenvrij dieet niet terug kwamen, of na een tijdelijke periode van herstel weer verdwenen, systematisch in kaart gaan brengen. Hierbij viel het op dat een deel van die mensen weer in een herstelperiode kwam, goed ging, en dat we deze groep konden loslaten. Een ander deel bleef slecht, ontwikkelde een T-cel lymfoom, al of niet in de dunne darm, en stierf. Vanaf 1995 werd systematisch onderzoek gestart. Peter Wahab, toen assistent MDL in opleiding, coördineerde de ideeën en startte een database. Er werd begonnen aan deze laatste groep met Cyclosporine, wat we ook kenden van colitis ulcerosa, leverlijden als immuunsuppressivum. Er waren hoopvolle resultaten gepubliceerd bij 3 patiënten in Gastro-enterology in Deze resultaten hebben wij nooit kunnen behalen. We zagen een passagère verbetering waarna de patiënten toch verder in de problemen kwamen en de helft alsnog stierf. Vanaf 1998 werd prospectief open label gestart met Azathioprine/Prednisontherapie, een inductietherapie om vlokatrofie recidieven te bestrijden zoals we gebruiken bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa. Het viel op dat een deel van de patiënten snel in remissie kwam, een ander deel ook verbeterde maar als het ware na twee of drie jaar weer een terugslag kreeg. Deze resultaten, zoals neergeschreven in de literatuur door Wahab, over Cyclosporine en Azathioprine/Prednison hielpen ons verder op weg. We gingen ons afvragen of de lymfocytaire reacties die we zagen in de biopten, een toename van intraepitheliale lymfocyten bij hernieuwde vlokatrofie, toch niet een voorbode was van T-cel lymfomen zoals we zagen bij coeliakie (EATL). Dankzij een Iraniër werden door ons in 1999 biopten afgenomen uit de dunne darm en werd flowcytometrie verricht. Hieruit bleek dat een deel van de patiënten een totaal afwijkende immuunrespons had met markerverlies op lymfocyten. Dat betekent dat een aantal van de normale eigenschappen van de lymfocyten, welke herkenbaar zijn aan het oppervlak van de lymfocyt, verdwenen. We noemen dit CD3-CD8 verlies. Het bleek dat dit markerverlies werd gezien bij T-cel lymfomen (EATL) zoals deze patiënten vaak jaren later ontwikkelden. In januari 2000 werd een patiënt overgeplaatst, toen nog in Rijnstate Arnhem, met een ulceratieve jejunitis en peritoneale prikkeling. Dit is een ernstige ulceratieve ziekte als complicatie van coeliakie. Gezien de ernst van de afwijkingen leek een resectie van jejunum en merendeel van ileum onacceptabel. We wisten niet wat we over zouden houden. Bij de ethische commissie lag al een protocol ter goedkeuring over Cladribine (2CDA). 2CDA is het middel van keuze bij Hairycelleukemie, een lymfocytaire ziekte waarbij lymfocyten met de oppervlakte marker CD103, net als bij coeliakie, een belangrijke rol spelen. We hebben dit toen bewust gegeven. Binnen twee dagen had hij geen peritoneale prikkeling meer en normale defaecatie. Sindsdien zijn een 40 patiënten hiermee behandeld. Aanvankelijk als bottom-up na voorbehandeling met Cyclosporine, Azathioprine/ Prednison met wisselende resultaten. Sinds twee jaar gebruiken we dit als top down waarbij wij nu procent van de refractaire patiënten na één of twee kuren in remissie krijgen. In 2004 werden de eerste patiënten autoloog getransplanteerd alhier in het VUmc. Sindsdien hebben wij 12 patiënten hiermee behandeld. Bij één patiënt is er sprake van vier jaar na dato alsnog het ontwikkelen van een EATL, één patiënt een neurocoeliakie en één patiënt is overleden aan een enterococcenmeningitis met als bron een pathologische dunne darm. In algemene zin doen de patiënten het hierop goed. Een ander probleem waarop wij nog geen antwoord hebben zijn de T-cel lymfomen welke ontstaan in het beloop van een refractaire coeliakie. Meer dan 90% van de patiënten sterft binnen twee tot drie maanden na het stellen van de diagnose EATL aan allerhande complicaties bij deze lymfomen. Het lijkt er op dat we de laatste jaar duidelijke vooruitgang in de diagnostiek van coeliakie gecompliceerd hebben gemaakt, waarbij wij nu 2 vormen van refractaire coeliakie herkennen: type I zonder monoclonale aberrante T-cel lijn welke het goed doet op Azathioprine/ Prednison met daarnaast type II het ontwikkelen van refractaire coeliakie met een aberrante monoclonale cellijn waarbij meer dan 60% van de patiënten alsnog een EATL ontwikkelt. Sinds we gestart zijn met de beenmergtransplantatie en Cladribine als top-down therapie lijken de resultaten veel beter. Het VUmc heeft zich ontwikkeld tot het toonaangevende centrum voor gecompliceerde coeliakie waarbij wij meer dan 10 patiënten per jaar met dit beeld verwezen krijgen. Gezien het feit dat het PALGA systeem suggereert dat er ongeveer 40 patiënten met een EATL bij coeliakie per jaar gediagnosticeerd worden, valt het te hopen dat de patiënten eerder naar ons verwezen worden, opdat met de aanwezig expertise EATL vermeden kan worden en indien EATL optreedt gecombineerde therapie (Campath met CHOP) patiënten in remissie gebracht kunnen worden waarna in opzet curatief allogene beenmergtransplantatie gegeven kan worden. We houden u graag verder in de toekomst op de hoogte. Prof. Chris Mulder, MDL-arts VU Universitair Medisch Centrum

6

7 Bulletin VMDLV :33 Pagina 7 Hoe controleer je een voedingssonde? Naar aanleiding van een artikel in de TVZ (de Boer & Smit, 2008) is onder de (voedings-) verpleegkundigen de discussie weer opgelaaid: hoe moeten we de ligging van een voedingssonde controleren? Een verkeerd geplaatste sonde kan ernstige complicaties tot gevolg hebben: zoals aspiratie, ademhalingsproblemen, pneumonie, pneumothorax en zelfs overlijden. In veel ziekenhuizen is het gebruikelijk om de ligging van een voedingssonde te controleren door het inspuiten van lucht (geborrel in de maag) en/of het optrekken van maagsap. In het artikel worden enkele veelgebruikte methodes nader onder de loep genomen. Ten eerste wordt vaak aangenomen dat een patiënt benauwd wordt en gaat hoesten indien de sonde onverhoopt in de luchtwegen terecht komt. Patiënten met een delier of een verlaagd bewustzijn zullen echter een verminderde hoestreflex hebben. Maar ook bij patiënten met een normaal bewustzijn kunnen deze tekenen uitblijven! De auscultatiemethode (inspuiten van lucht en dan luisteren) blijkt zeer onbetrouwbaar. In onderzoeken werd slechts 6-11% van de verkeerd geplaatste sondes door de verpleegkundige geïdentificeerd (Metheny e.a., 1990; Neumann et al. 1995) Het beoordelen van het aspect van het aspiraat is ook niet betrouwbaar: minder dan de helft van de verpleegkundigen kan vocht uit de long onder- scheiden van vocht uit de maag (Metheny e.a., 1994). Een vierde mogelijkheid is het meten van de ph van het aspiraat. Deze methode is al een stuk betrouwbaarder echter er zijn ook kanttekeningen. Zo beïnvloeden maagzuursecretieremmers de ph waarde van de maaginhoud. Soms is het moeilijk om door een dunne sonde maaginhoud op te zuigen. Ook deze methode is geen gouden standaard en het advies blijft om na inbrengen van de sonde, na de ph controle nog een röntgenfoto te maken om zeker te zijn. Enkele andere methoden zijn: het onder water brengen van het aansluitstuk van de sonde en observeren of er gelijktijdig met de uitademing luchtbellen verschijnen. Dit is zeer onbetrouwbaar en potentieel gevaarlijk. Of het meten van het aantal centimeters dat is ingebracht. Dit toont wel aan dat de sonde niet per ongeluk dieper is geschoven, maar geeft geen garanties voor een juiste ligging van de sonde omdat deze inwendig opgekruld kan liggen. Het opzuigen van aspiraat en bepalen van pepsine, trypsine en bilirubine is nog in een experimenteel stadium en er zijn nog geen tests die direct aan het bed toegepast kunnen worden. Met echografische controle zou het mogelijk moeten zijn om een verzwaarde tip van een sonde in beeld te brengen. Als er lucht in de maag aanwezig wordt er echter (te) lang gezocht en gemanipuleerd voordat de tip gevonden is. Met een magneetdetectiesysteem is het mogelijk met een externe detector een positie van een kleine magneet, die is ingebouwd in de tip van de maagsonde, te bepalen. Dit kan een handig hulpmiddel zijn bij het plaatsen maar het is niet geschikt voor constante monitoring. Conclusie Conclusie van de schrijvers is dat direct na het inbrengen de röntgenfoto nog steeds de gouden standaard blijft voor het bepalen van de positie van de maagsonde. Het is echter slechts een momentopname en de methode leent zich vanwege de stralingsbelasting niet

8 voor frequente toepassing. Andere methoden om de positie van de maagsonde te controleren kunnen een goede aanvulling vormen, maar geen van alle geven ze als enkelvoudige methode voldoende zekerheid. De aanbevelingen voor de praktijk zijn ontleend aan AACCN (2005) Metheny e.a. (1994) en Metheny e.a. (2004). Het advies is om na inbrengen eerst de ph en het aspect van het aspiraat te controleren om een eerste indruk te krijgen van de positie van de sonde. Bij ernstig zieke patiënten een röntgenfoto ter bevestiging laten maken. Noteer hoeveel centimeter van de sonde is ingebracht (evt. aanpassen na herpositionering). En voor elke voeding: controleer zowel of de sonde nog op het juiste aantal centimeters is afgeplakt als de ph als het aspect van het aspiraat. Het gebruik van een combinatie van methoden vergroot de zekerheid. Zodra je een vermoeden hebt dat de sonde in de luchtwegen zit, overweeg dan deze te verwijderen of overleg of opnieuw een röntgenfoto gemaakt moet worden! Dit is een samenvatting van het artikel 'Sondevoeding en patiëntveiligheid' van Coby de Boer en Bert Smit uit de TVZ 2008, no. 9. De voedingsverpleegkundigen hebben zich voorgenomen om te proberen een landelijke consensus te verkrijgen met betrekking tot dit onderwerp. Dit maakt ons sterker om een veranderingsproces in gang te zetten, daar het in de meeste ziekenhuizen al jaren de gewoonte is om de ligging van een sonde door middel van auscultatie en/of aspiratie te controleren. Literatuur ACCN. Verification of Feeding Tube Placement. Practice Alert, 2005, nr. 5, p T%20Placement/$file/Verification%20of%20Feedin g%20tube%20placement% pdf De Boer C. & Smit B.J. Sondevoeding en Patiëntveiligheid. TvZ 9, 2008, p x-x. Metheny, N, Meert, K.L. Monitoring feeding tube placement Nutr Clin Pract 19, 2004, nr. 5, p Metheny, N., McSweeney, M., Wehrle, M.A., Wiersema, L. Effectiveness of the auscultatory method in predicting feeding tube location. Nursing Research 39, 1990, nr. 5, p Metheny, N., Reed. L., Berglund, B, Wehrle, M.A. Visual characteristics of aspirates from feeding tubes as a method for predicting tube location. Nursing Research 43, 1994, nr., p Neumann, M.J., Meyer, C.T., Dutton, J.L., Smith, R. Hold That X-Ray: Aspirate ph and Auscultation Prove Enteral Tube Placement. J Clin Gastroenterol 20, 1995, nr. 4, p Bestuur VMDLV Voorzitter Willibrord Goverde Afd. E20, UMC St. Radboud Postbus 9101, 6500 HB Nijmegen Penningmeester Anouk Berger Afd. MDL, Medisch Spectrum Twente Postbus 50000, 7500 KA Enschede Tel e Penningmeester Ineke Caerteling Afd. E20, UMC St. Radboud Postbus 9101, 6500 HB Nijmegen Tel Bestuursleden Marijke ten Dam UMC St. Radboud, Afdeling E20 Postbus 9101, 6500 HB Nijmegen Tel Wanda Kuin, verpleegkundig voedingsteam MCA Afdeling diëtetiek, nummer 136 Wilhelminalaan 12, 1815 JD Alkmaar Tel Secretariaat VMDLV p/a Medisch Centrum Alkmaar afdeling 136 diëtetiek, t.a.v. Wanda Kuin Wilhelminalaan 12, 1815 JD Alkmaar VMDLV@mca.nl Redactie Nieuwsbulletin VMDLV p.a. secretariaat van de vereniging. Redactielid Anouk Berger Ledenadministratie Voor alle administratieve zaken betreffende lidmaatschap, adreswijzigingen, vragen rondom contributie en congresinschrijving e.d. kunt u zich richten tot het centrale adres in Haarlem: Secretariaat Nederlandse Vereniging voor Gastroenterologie Postbus 657, 2003 RR Haarlem Tel Fax VMDLV@MDL.umcn.nl Belangrijkste gegevens uit de statuten van de vereniging. Wie kunnen er lid worden van de VMDLV Leden zijn: verpleegkundigen, kwalificatieniveau vier en vijf, die werkzaam zijn met maag-, darm-, en leverzorgvragers en die ingeschreven staan in het Bigregister. Overige personen kunnen zich aansluiten bij de vereniging. Zij vallen onder de aangeslotenen. Verder kent de vereniging donateurs. Het lidmaatschap geldt voor de duur van het verenigingsjaar en wordt automatisch verlengd voor het volgende verenigingsjaar. Het verenigingsjaar is gelijk aan een kalenderjaar. Beëindigen van het lidmaatschap. Opzegging van het lidmaatschap door het lid of door de vereniging kan alleen schriftelijk, aan het eind van het verenigingsjaar. Er is een opzegtermijn van vier weken. Wanneer in de loop van het verenigingsjaar het lidmaatschap beëindigd wordt blijft de jaarlijkse bijdrage in het geheel verschuldigd. Algemene ledenvergadering. Toegang tot de algemene ledenvergadering hebben alle leden van de vereniging, alle aangeslotenen en alle donateurs. Ieder lid van de vereniging dat niet geschorst is, heeft één stem. Aangeslotenen en donateurs hebben geen stemrecht in de vergadering.

Hoe belangrijk is herstel of genezing van het darmslijmvlies (mucosa) bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa tijdens de behandeling?

Hoe belangrijk is herstel of genezing van het darmslijmvlies (mucosa) bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa tijdens de behandeling? Hoe belangrijk is herstel of genezing van het darmslijmvlies (mucosa) bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa tijdens de behandeling? Hoe belangrijk is genezing van het darmslijmvlies voor afname van

Nadere informatie

Zwangerschap bij chronische ontstekingsziekten van de darm

Zwangerschap bij chronische ontstekingsziekten van de darm Zwangerschap bij chronische ontstekingsziekten van de darm Inleiding Zwanger worden als je een chronische ontstekingsziekte van de darm (IBD = inflammatory Bowel disease) hebt zoals de ziekte van Crohn

Nadere informatie

Multidisciplinaire aanpak van IBD

Multidisciplinaire aanpak van IBD Antwerpse Geneeskundige Dagen 12/09/2014 Multidisciplinaire aanpak van IBD Tom Moreels UCL Cliniques Universitaires Saint-Luc Hépato-Gastroentérologie tom.moreels@uclouvain.be Inflammatoir darmlijden dunne

Nadere informatie

NVO STANDAARD. Deze standaard is opgesteld door voedingsverpleegkundigen van het NVO (Nederlands voedingsteam Overleg).

NVO STANDAARD. Deze standaard is opgesteld door voedingsverpleegkundigen van het NVO (Nederlands voedingsteam Overleg). NVO STANDAARD Deze standaard is opgesteld door voedingsverpleegkundigen van het NVO (Nederlands voedingsteam Overleg). CONTROLE LIGGING NEUSMAAGSONDE (NMS) BIJ VOLWASSENEN ACHTERGROND DOELSTELLING Als

Nadere informatie

Zwangerschap bij chronische ontstekingsziekten van de darmen

Zwangerschap bij chronische ontstekingsziekten van de darmen Zwangerschap bij chronische ontstekingsziekten van de darmen Inhoudsopgave Klik op het onderwerp om verder te lezen. Zwangerschap 2 Erfelijkheid 2 Vruchtbaarheid 2 Invloed chronische darmziekte op de zwangerschap

Nadere informatie

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/23854 holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/23854 holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/23854 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Marel, Sander van der Title: Gene and cell therapy based treatment strategies

Nadere informatie

Alvleesklierontsteking

Alvleesklierontsteking Alvleesklierontsteking Uit onderzoek is gebleken dat u een alvleesklierontsteking (pancreatitis) heeft. In deze folder leest u meer over de oorzaken en behandeling van een alvleesklierontsteking. Neem

Nadere informatie

UMC St Radboud. Verpleegkundig spreekuur voor ziekte van Crohn of Colitis Ulcerosa

UMC St Radboud. Verpleegkundig spreekuur voor ziekte van Crohn of Colitis Ulcerosa UMC St Radboud Verpleegkundig spreekuur voor ziekte van Crohn of Colitis Ulcerosa Patiënteninformatie Van uw behandelende arts heeft u gehoord dat u de ziekte van Crohn of Colitis Ulcerosa heeft. Een ziekte

Nadere informatie

Zwangerschap bij een chronische darmziekte

Zwangerschap bij een chronische darmziekte Maag-, Darm- en Leverziekten Zwangerschap bij een chronische darmziekte www.catharinaziekenhuis.nl Inhoud Vruchtbaarheid... 3 Erfelijkheid... 4 Medicijnen... 4 Invloed chronische darmziekte op de zwangerschap...

Nadere informatie

Wetenschappelijke studies FODMAP-beperkt dieet

Wetenschappelijke studies FODMAP-beperkt dieet Wetenschappelijke studies FODMAP-beperkt dieet Dr Laurens van der Waaij, MDL-arts Martini Ziekenhuis Groningen 11 april 2014 FODMAP-beperkte dieet Recent een aantal gerandomiseerde studies 68-87% significante

Nadere informatie

Transitie in de geneeskunde 6 Handen op 1 buik. Topzorg 2018

Transitie in de geneeskunde 6 Handen op 1 buik. Topzorg 2018 Transitie in de geneeskunde 6 Handen op 1 buik Groot worden met een chronische darmziekte Topzorg 2018 Dr. Elvira George Kinderarts MDL Noordwest Ziekenhuisgroep Alkmaar IBD bij kinderen Kinderen zijn

Nadere informatie

M. Crohn en Colitis ulcerosa; verschil en nieuwe ontwikkelingen in behandeling

M. Crohn en Colitis ulcerosa; verschil en nieuwe ontwikkelingen in behandeling M. Crohn en Colitis ulcerosa; verschil en nieuwe ontwikkelingen in behandeling Dr. D. Leemreis, MDL-arts 8 mei 2019 IBD Inflammatory Bowel Disease (IBD)= Inflammatoire darmziekten= Chronische ontsteking

Nadere informatie

Voeden via dunne darm, vele wegen. Anja Boot Nurse practitioner voedingsteam 29 mei 2012

Voeden via dunne darm, vele wegen. Anja Boot Nurse practitioner voedingsteam 29 mei 2012 Voeden via dunne darm, vele wegen. Anja Boot Nurse practitioner voedingsteam 29 mei 2012 Inhoud Sonde via jejunum Complicaties 2 Soorten sondes jejunum Jejunostomiekatheter Laparoscopisch Radiologisch

Nadere informatie

Post HBO cursus Nederlandse Vereniging van Dietisten 1 oktober 2012. Peter J. Wahab MDL arts Rijnstate Ziekenhuis Arnhem

Post HBO cursus Nederlandse Vereniging van Dietisten 1 oktober 2012. Peter J. Wahab MDL arts Rijnstate Ziekenhuis Arnhem Post HBO cursus Nederlandse Vereniging van Dietisten 1 oktober 2012 Peter J. Wahab MDL arts Rijnstate Ziekenhuis Arnhem Coeliakie is een ziekte die voornamelijk bij kinderen voorkomt. Stellingen Coeliakie

Nadere informatie

Stellingen. Stellingen 2. Post HBO cursus Nederlandse Vereniging van Dietisten 1 oktober 2012

Stellingen. Stellingen 2. Post HBO cursus Nederlandse Vereniging van Dietisten 1 oktober 2012 Tropical Sprue Post HBO cursus Nederlandse Vereniging van Dietisten 1 oktober 2012 Peter J. Wahab MDL arts Rijnstate Ziekenhuis Arnhem Non tropical sprue Gee - Herter s disease Idiopathic Steatorrhea?

Nadere informatie

Prednison / Prednisolon (corticosteroïden) bij Inflammatoire darmziekten (ziekte van Crohn, Colitis Ulcerosa)

Prednison / Prednisolon (corticosteroïden) bij Inflammatoire darmziekten (ziekte van Crohn, Colitis Ulcerosa) Prednison / Prednisolon (corticosteroïden) bij Inflammatoire darmziekten (ziekte van Crohn, Colitis Ulcerosa) Uw behandelend arts heeft met u gesproken over het gebruik van prednison/ prednisolon. In

Nadere informatie

Resultatenanalyse van de openbare raadpleging in het kader van het dossier Actogenix B/BE/07/BVW1

Resultatenanalyse van de openbare raadpleging in het kader van het dossier Actogenix B/BE/07/BVW1 Resultatenanalyse van de openbare raadpleging in het kader van het dossier Actogenix B/BE/07/BVW1 Voor deze proef werden 5 raadplegingsformulieren ingevuld: FORMULIER NR. 1 Het dossier ingediend door ActoGenix

Nadere informatie

IBD-team Zorg voor patiënten met de ziekte van Crohn of Colitis Ulcerosa (IBD)

IBD-team Zorg voor patiënten met de ziekte van Crohn of Colitis Ulcerosa (IBD) IBD-team Zorg voor patiënten met de ziekte van Crohn of Colitis Ulcerosa (IBD) Van uw behandelend arts heeft u gehoord dat u de ziekte van Crohn of Colitis Ulcerosa heeft. Dit is een chronische ziekte

Nadere informatie

Richtlijn Diagnostiek en behandeling van inflammatoire darmziekte bij kinderen

Richtlijn Diagnostiek en behandeling van inflammatoire darmziekte bij kinderen Richtlijnen Richtlijn Diagnostiek en behandeling van inflammatoire darmziekte bij kinderen Lissy de Ridder, Edmond H.H.M. Rings en Johanna C. Escher* Gerelateerd artikel: Ned Tijdschr Geneeskd. 2010;154:A1899,

Nadere informatie

Adalimumab (Hyrimoz ) bij IBD

Adalimumab (Hyrimoz ) bij IBD Adalimumab (Hyrimoz ) bij IBD Uw behandelende arts en/of IBD verpleegkundige heeft met u gesproken over het gebruik van Adalimumab (Hyrimoz ). In deze folder krijgt u informatie over de werking en het

Nadere informatie

Patiënteninformatie. Sondevoeding

Patiënteninformatie. Sondevoeding Patiënteninformatie Sondevoeding 2 Inleiding...4 Wat is sondevoeding?...5 Toedieningswegen...6 De neusmaagsonde...6 De PEG-sonde...7 Toedieningswijzen....8 Continu voeden...8 Intermitterend voeden...8

Nadere informatie

Verantwoordingsdocument voor gebruikte normen: Crohn/colitis ulcerosa

Verantwoordingsdocument voor gebruikte normen: Crohn/colitis ulcerosa Verantwoordingsdocument voor gebruikte normen: Crohn/colitis ulcerosa Verslagjaar 2014, september 2015 Verantwoording over de getoonde informatie: In de vergelijkingshulp worden alleen ziekenhuizen en

Nadere informatie

Prednison bij ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Maag-Darm-Levercentrum

Prednison bij ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Maag-Darm-Levercentrum Prednison bij ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Maag-Darm-Levercentrum Beter voor elkaar Inleiding De maag-darm-leverarts (MDL-arts) heeft samen met u besloten om u te behandelen met Prednison. In deze

Nadere informatie

Maag-, darm- en leverziekten

Maag-, darm- en leverziekten Afdeling: Onderwerp: Maag-, darm- en leverziekten Prednison bij ziekte van Crohn en Colitis ulcerosa Inleiding De maag-darm-leverarts (MDL-arts) heeft samen met u besloten om u te behandelen met Prednison.

Nadere informatie

MDL. Adalimumab (Humira ) bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa

MDL. Adalimumab (Humira ) bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa MDL Adalimumab (Humira ) bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Inhoudsopgave Algemeen 4 Werking 4 Voorzorgsmaatregelen 5 Gebruik 6 Interacties met andere geneesmiddelen 6 Bijwerkingen 7 Zwangerschap

Nadere informatie

Voedingsadvies bij short bowel

Voedingsadvies bij short bowel Afdeling: Onderwerp: Diëtetiek De dunne darm is een belangrijk onderdeel van de spijsvertering. Na een maaltijd komt het voedsel via mond, slokdarm en maag in de dunne darm terecht. In de dunne darm wordt

Nadere informatie

Prednison voor de behandeling van de ziekte van Crohn en Colitis Ulcerosa

Prednison voor de behandeling van de ziekte van Crohn en Colitis Ulcerosa Patiënteninformatie Prednison voor de behandeling van de ziekte van Crohn en Colitis Ulcerosa rkz.nl Uw MDL-arts (maag-,darm-,leverarts) heeft u Prednison voorgeschreven voor de behandeling van de ziekte

Nadere informatie

Het inbrengen van een PEG of PEG (J)- sonde door de MDL-arts

Het inbrengen van een PEG of PEG (J)- sonde door de MDL-arts Het inbrengen van een PEG of PEG (J)- sonde door de MDL-arts Naar het ziekenhuis? Lees eerst de informatie op www.asz.nl/brmo. Inleiding Uw arts heeft met u besproken dat er binnenkort bij u (of uw familielid)

Nadere informatie

Infliximab (Remicade) bij Inflammatoire darmziekten (ziekte van Crohn, Colitis Ulcerosa)

Infliximab (Remicade) bij Inflammatoire darmziekten (ziekte van Crohn, Colitis Ulcerosa) Infliximab (Remicade) bij Inflammatoire darmziekten (ziekte van Crohn, Colitis Ulcerosa) Uw behandelend arts heeft met u gesproken over het gebruik van infliximab In deze folder leest u over de werking

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation

Cover Page. The handle   holds various files of this Leiden University dissertation Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/24600 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Mariman, Rob Title: Probiotic bacteria and the immune system : mechanistic insights

Nadere informatie

Prednison (corticosteroïden)

Prednison (corticosteroïden) Prednison (corticosteroïden) Medicatie bij de ziekte van Crohn of colitis ulcerosa MDL-centrum IJsselland Ziekenhuis www.mdlcentrum.nl Uw MDL-arts (maag-, darm- en leverarts) heeft u Prednison voorgeschreven

Nadere informatie

Zetpillen en Klysma s bij inflammatoire darmziekten (Ziekte van Crohn en Colitis Ulcerosa)

Zetpillen en Klysma s bij inflammatoire darmziekten (Ziekte van Crohn en Colitis Ulcerosa) Zetpillen en Klysma s bij inflammatoire darmziekten (Ziekte van Crohn en Colitis Ulcerosa) Uw behandelend arts heeft met u ge sproken over het gebruik van zetpillen en klysma s. In deze folder krijgt

Nadere informatie

Onderzoek naar koemelkallergie

Onderzoek naar koemelkallergie Onderzoek naar koemelkallergie Uw kind heeft verschijnselen die wijzen op een allergie voor koemelk. In deze folder leest u wat een allergie voor koemelk bij jonge kinderen inhoudt. Ook leggen we in deze

Nadere informatie

Golimumab (Simponi ) Informatiefolder. Bij colitis ulcerosa. NICC Folder Golimumab Uitgave september 2016

Golimumab (Simponi ) Informatiefolder. Bij colitis ulcerosa. NICC Folder Golimumab Uitgave september 2016 Golimumab (Simponi ) Bij colitis ulcerosa Informatiefolder NICC Folder Golimumab Uitgave september 2016 Deze folder is tot stand gekomen door samenwerkende IBD verpleegkundigen en MDL artsen binnen respectievelijk

Nadere informatie

Zetpil en klysma bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa. polikliniek maag-, darm-, leverziekten (MDL)

Zetpil en klysma bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa. polikliniek maag-, darm-, leverziekten (MDL) Zetpil en klysma bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa polikliniek maag-, darm-, leverziekten (MDL) Noteer hier uw vragen Uw behandelend arts en/of maag, darm, lever (MDL) verpleegkundig specialist

Nadere informatie

Adalimumab (Humira ) Bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa

Adalimumab (Humira ) Bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Adalimumab (Humira ) Bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Ziekenhuis Gelderse Vallei Uw behandelend arts en/of verpleegkundige heeft met u gesproken over het gebruik van Adalimumab (Humira ). In

Nadere informatie

PATIËNTEN INFORMATIE FOLDER Vaststellen van de waarde van nieuwe MRI technieken bij de behandeling van endeldarmkanker

PATIËNTEN INFORMATIE FOLDER Vaststellen van de waarde van nieuwe MRI technieken bij de behandeling van endeldarmkanker PATIËNTEN INFORMATIE FOLDER Vaststellen van de waarde van nieuwe MRI technieken bij de behandeling van endeldarmkanker Dit studieprotocol en de bijbehorende patiënteninformatie en het toestemmingsformulier

Nadere informatie

Jejunale voedingskatheters

Jejunale voedingskatheters Jejunale voedingskatheters Jejunale voedingskatheters 0839.09D Sommige patiënten, die enterale voeding nodig hebben, verdragen geen voedsel op de maag. Voor hen is een jejunale voedingskatheter een oplossing.

Nadere informatie

Voeding: een onderdeel bij de oncologische behandeling. Paulien Voogt Verpleegkundig specialist intensieve zorg voedingszorg

Voeding: een onderdeel bij de oncologische behandeling. Paulien Voogt Verpleegkundig specialist intensieve zorg voedingszorg Voeding: een onderdeel bij de oncologische behandeling Paulien Voogt Verpleegkundig specialist intensieve zorg voedingszorg Onderwerpen Kort voorstel Waarom voeding een onderdeel is van je oncologische

Nadere informatie

Psychosociale problemen bij jongeren met IBD & HAPPY-IBD

Psychosociale problemen bij jongeren met IBD & HAPPY-IBD Psychosociale problemen bij jongeren met IBD & HAPPY-IBD Gertrude van den Brink, arts onderzoeker kinder MDL Erasmus MC Sophia Prof. J.C. Escher, kinderarts maag-darm-leverziekten CCUVN Familiedag, 20-10-2018

Nadere informatie

H.327280.0116. Inbrengen van een PEGsonde

H.327280.0116. Inbrengen van een PEGsonde H.327280.0116 Inbrengen van een PEGsonde 2 Inleiding Uw arts heeft met u besproken dat er binnenkort bij u (of uw familielid) een voedingssonde via de buikwand wordt geplaatst. Dit noemen we een PEG-sonde.

Nadere informatie

The RIGHT food is the best medicine

The RIGHT food is the best medicine The RIGHT food is the best medicine Nutritie Support Team : Dr G..Lambrecht, E. Museeuw, N. Baillieul Dienst gastro-enterologie: Dr. G. Deboever Dr. G. Lambrecht Dr. M. Cool Inhoud Ondervoeding Voedingsbeleid

Nadere informatie

De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG. Datum 30 juni 2011 Betreft Kamervragen. Geachte voorzitter,

De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG. Datum 30 juni 2011 Betreft Kamervragen. Geachte voorzitter, > Retouradres Postbus 20350 2500 EH Den Haag De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Bezoekadres: Parnassusplein 5 2511 VX Den Haag www.rijksoverheid.nl Bijlage(n)

Nadere informatie

Plaatsing van een PEG-katheter

Plaatsing van een PEG-katheter Plaatsing van een PEG-katheter U heeft met u behandelend arts afgesproken dat er bij u een PEG-katheter (PEG-sonde) wordt aangelegd. Dit is nodig als er maar heel weinig of geen voeding via uw mond, keel

Nadere informatie

Het meten van maagretentie via een neusmaagsonde / gastrostomiekatheter / PEG katheter.

Het meten van maagretentie via een neusmaagsonde / gastrostomiekatheter / PEG katheter. # Doel* Het meten van maagretentie via een neusmaagsonde / gastrostomiekatheter / PEG katheter. # Toepassingsgebied Geïntubeerde volwassen IC-patiënten # Indicatie Bij elke geïntubeerde volwassen IC- patiënten

Nadere informatie

Prednis(ol)on. Bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa

Prednis(ol)on. Bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Prednis(ol)on Bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Uw behandelend arts en/of verpleegkundige heeft met u gesproken over het gebruik van Prednis(ol)on. In deze folder krijgt u informatie over de

Nadere informatie

Het meten van maagretentie via een neusmaagsonde / gastrostomiekatheter / PEG katheter.

Het meten van maagretentie via een neusmaagsonde / gastrostomiekatheter / PEG katheter. Doel Het meten van maagretentie via een neusmaagsonde / gastrostomiekatheter / PEG katheter. Toepassingsgebied Geïntubeerde volwassen IC-patiënten Indicatie Bij elke geïntubeerde volwassen IC- patiënten

Nadere informatie

Endeldarmoperatie. Poli Chirurgie

Endeldarmoperatie. Poli Chirurgie 00 Endeldarmoperatie Poli Chirurgie Deze folder geeft u informatie over operaties aan de endeldarm vanwege een kwaadaardig gezwel. Het is goed u te realiseren dat voor u persoonlijk de situatie anders

Nadere informatie

Lopende studies. Zaterdag 9 september 2017

Lopende studies. Zaterdag 9 september 2017 Lopende studies Zaterdag 9 september 2017 LADI STUDY Lengthening Adalimumab Dosing Interval Adalimumab (Humira) interval verlenging voor patiënten met stabiele ziekte van Crohn Waarom? - Optimale dosering

Nadere informatie

Samenvatting in het Nederlands. Samenvatting

Samenvatting in het Nederlands. Samenvatting Samenvatting Dit proefschrift bevat de resultaten van enkele wetenschappelijke studies over magnetische resonantie (MR) enteroclyse en video capsule endoscopie (VCE). Deze twee minimaalinvasieve onderzoeksmethoden

Nadere informatie

HOOFDSTUK 6. Samenvatting, discussie en toekomstperspectieven

HOOFDSTUK 6. Samenvatting, discussie en toekomstperspectieven HOOFDSTUK 6 Samenvatting, discussie en toekomstperspectieven Samenvatting, discussie en toekomstperspectieven 89 SAMENVATTING INFLAMMATOIRE DARMZIEKTEN De ziekte van Crohn en colitis ulcerosa zijn beide

Nadere informatie

Hoe gaat het in z n werk daar? Wat is er anders dan een gewone poli?

Hoe gaat het in z n werk daar? Wat is er anders dan een gewone poli? INTERVIEW d.d. 28 december 2009 Coeliakiepoli Op het interview-wenslijstje van Nynke en Zara staat Dr. Luisa Mearin. Zij is kinderarts MDL in het LUMC te Leiden en heeft als eerste met haar collega s in

Nadere informatie

Zeldzame juveniele primaire systemische vasculitis

Zeldzame juveniele primaire systemische vasculitis https://www.printo.it/pediatric-rheumatology/nl/intro Zeldzame juveniele primaire systemische vasculitis Versie 2016 2. DIAGNOSE EN THERAPIE 2.1 Wat voor types vasculitis zijn er? Hoe wordt vasculitis

Nadere informatie

Inbrengen van een PEG- sonde door de MDL-arts

Inbrengen van een PEG- sonde door de MDL-arts Inbrengen van een PEG- sonde door de MDL-arts Albert Schweitzer ziekenhuis februari 2014 pavo 1112 Inleiding Uw arts heeft met u besproken dat er binnenkort bij u (of uw familielid) een voedingssonde via

Nadere informatie

Calprotectine bepaling in feces

Calprotectine bepaling in feces Erasmus MC Calprotectine bepaling in feces Synoniem: IBD test, Bühlmann Afname Afname voorkeur: Afname volume: Afname condities: Opslag condities: Verzend condities: Feces in buis met schepje Minimaal

Nadere informatie

Medicatie keuzehulp Drs. K. Robbers, MDL-arts

Medicatie keuzehulp Drs. K. Robbers, MDL-arts Medicatie keuzehulp Drs. K. Robbers, MDL-arts IBD-dag CCUVN 24 november 2018 Vraag 1 Wie van u heeft het gevoel voldoende informatie te hebben voor een weloverwogen medicatiekeuze? Vraag 2 Wie van u heeft

Nadere informatie

Behandeling met infliximab Ter behandeling van de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa

Behandeling met infliximab Ter behandeling van de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Behandeling met infliximab Ter behandeling van de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Afdeling maag-darm-leverziekten Inleiding Uw arts heeft een behandeling met infliximab voorgesteld. Infliximab is

Nadere informatie

Mitochondriële ziekten

Mitochondriële ziekten Mitochondriële ziekten Een inleiding NCMD Het Nijmeegs Centrum voor Mitochondriële Ziekten is een internationaal centrum voor patiëntenzorg, diagnostiek en onderzoek bij mensen met een stoornis in de mitochondriële

Nadere informatie

Buikklachten, altijd een opvlamming? Rinze ter Steege, MDL-arts Martini ziekenhuis Groningen IBD dag 22 september 2018

Buikklachten, altijd een opvlamming? Rinze ter Steege, MDL-arts Martini ziekenhuis Groningen IBD dag 22 september 2018 Buikklachten, altijd een opvlamming? Rinze ter Steege, MDL-arts Martini ziekenhuis Groningen IBD dag 22 september 2018 Korte introductie MDL-arts in Martini ziekenhuis sinds 1 september 2016 Gestudeerd

Nadere informatie

PATIËNTEN INFORMATIE. Bloedvergiftiging. of sepsis

PATIËNTEN INFORMATIE. Bloedvergiftiging. of sepsis PATIËNTEN INFORMATIE Bloedvergiftiging of sepsis 2 PATIËNTENINFORMATIE Inleiding De arts heeft u verteld dat u of uw naaste een bloedvergiftiging heeft, ook wel sepsis genoemd. Een sepsis is een complexe

Nadere informatie

Behandeling van hemangiomen met bètablokkers (propranolol en timolol) bij uw kind

Behandeling van hemangiomen met bètablokkers (propranolol en timolol) bij uw kind UMC St Radboud Behandeling van hemangiomen met bètablokkers (propranolol en timolol) bij uw kind Patiënteninformatie Bij uw kind is besloten of wordt overwogen om te starten met propranolol als behandeling

Nadere informatie

Inflammatoire darmontsteking (IBD), maagdarmontsteking bij honden en katten

Inflammatoire darmontsteking (IBD), maagdarmontsteking bij honden en katten Omschrijving Oorzaken Verschijnselen Diagnose Therapie Prognose Omschrijving Inflammatoire (ontsteking) van darmziekten (IBD) is een groep van gastro-intestinale (maagdarm) ziekten waarbij ontstekingen

Nadere informatie

7,7. Werkstuk door een scholier 1769 woorden 9 maart keer beoordeeld

7,7. Werkstuk door een scholier 1769 woorden 9 maart keer beoordeeld Werkstuk door een scholier 1769 woorden 9 maart 2005 7,7 18 keer beoordeeld Vak Biologie Wat is colitis ulcerosa? Colitis ulcerosa is een chronische ontsteking van het slijmvlies van de dikke darm. Colitis

Nadere informatie

MOGELIJKHEDEN EN BEPERKINGEN VAN MAAG-DARMONDERZOEK BIJ NET

MOGELIJKHEDEN EN BEPERKINGEN VAN MAAG-DARMONDERZOEK BIJ NET MOGELIJKHEDEN EN BEPERKINGEN VAN MAAG-DARMONDERZOEK BIJ NET Presentatie Dr. Martijn ter Borg, maag-darm-lever (MDL-arts), Máxima Medisch Centrum, Eindhoven Informatiedag NET-groep 2014 Beter maag- en darmonderzoek

Nadere informatie

Wat is een PEG-sonde

Wat is een PEG-sonde Wat is een PEG-sonde Wat is een PEG-sonde PEG is de afkorting voor Percutane Endoscopische Gastrostomie. Dat betekent dat met behulp van een endoscopie door de huid heen een verbinding met de maag wordt

Nadere informatie

Zeldzame Juveniele Primaire Systemische Vasculitis

Zeldzame Juveniele Primaire Systemische Vasculitis www.printo.it/pediatric-rheumatology/be_fm/intro Zeldzame Juveniele Primaire Systemische Vasculitis Versie 2016 2. DIAGNOSE EN THERAPIE 2.1 Wat voor types vasculitis zijn er? Hoe wordt vasculitis geclassificeerd?

Nadere informatie

RSV Risicogroep Oorzaak Symptomen van RSV

RSV Risicogroep Oorzaak Symptomen van RSV RS virus Uw kind is opgenomen op de kinderafdeling van het VUmc in verband met een infectie van RSV. Opname in het ziekenhuis vindt plaats bij ernstige benauwdheid en als zich voedingsproblemen voordoen.

Nadere informatie

Factsheet Hospital Elderly Life Program (HELP) Kwetsbare. ouderen

Factsheet Hospital Elderly Life Program (HELP) Kwetsbare. ouderen Factsheet Hospital Elderly Life Program (HELP) Kwetsbare ouderen Inhoudsopgave Factsheet Hospital Elderly Life Program (HELP) Gevolgen van een delier 3 Preventieve maatregelen 4 Inzet van geschoolde vrijwilligers

Nadere informatie

Figuur 1: illustratie slokdarm

Figuur 1: illustratie slokdarm Slokdarmkanker U bent naar VU medisch centrum (VUmc) verwezen voor een operatie omdat er slokdarmkanker is geconstateerd. In deze folder vindt u informatie over slokdarmkanker, de oorzaken en risicofactoren

Nadere informatie

Diabetes. jouw thuisverpleging. onze expertise.

Diabetes. jouw thuisverpleging. onze expertise. Diabetes jouw thuisverpleging. onze expertise. Diabetes... en nu? Diabetes is een chronische aandoening die hoe langer hoe meer Belgen treft. Een gezonde levensstijl is de beste preventie tegen uitbreiding

Nadere informatie

Percutane Endoscopische Gastrostomie

Percutane Endoscopische Gastrostomie Percutane Endoscopische Gastrostomie Naam student : Maaike de Kleijn Studentnummer : 3209849 Inleiding In dit essay wordt uitgelegd wat percutane endoscopische gastrostomie (PEG) is en wanneer deze geplaatst

Nadere informatie

Snel en effectief ingrijpen dankzij ziekte-overstijgend immunologisch onderzoek. Een betere aanpak van chronische ziekten

Snel en effectief ingrijpen dankzij ziekte-overstijgend immunologisch onderzoek. Een betere aanpak van chronische ziekten Snel en effectief ingrijpen dankzij ziekte-overstijgend immunologisch onderzoek Een betere aanpak van chronische ziekten Samenvatting Het probleem Door de vergrijzing van de bevolking groeit het aantal

Nadere informatie

Klinisch onderzoek bij kinderen en jongeren met kanker. wat is het en hoe werkt het?

Klinisch onderzoek bij kinderen en jongeren met kanker. wat is het en hoe werkt het? Klinisch onderzoek bij kinderen en jongeren met kanker wat is het en hoe werkt het? De behandeling van kinderen en jongeren met kanker vindt meestal plaats in combinatie met een klinisch onderzoek. We

Nadere informatie

Kinderwens en zwangerschap en de. ziekte van Crohn en colitis ulcerosa

Kinderwens en zwangerschap en de. ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Kinderwens en zwangerschap en de 3 ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Editie 2011 Colofon Geen enkel deel van deze brochure noch de gehele uitgave mag op welke wijze dan ook worden verveelvoudigd zonder

Nadere informatie

Infliximab (Remicade) bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa

Infliximab (Remicade) bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Infliximab (Remicade) bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Polikliniek Maag-Darm-Leverziekten Uw behandelend arts of IBD-verpleegkundige heeft met u gesproken over het gebruik van Infliximab (Remicade).

Nadere informatie

OSTEOPOROSE Informatie voor patiënten

OSTEOPOROSE Informatie voor patiënten OSTEOPOROSE Informatie voor patiënten Diagnostiek van osteoporose en het verbeteren van de therapietrouw bij patiënten met osteoporose na een recente fractuur Wat als u nog vragen heeft? Mocht u na het

Nadere informatie

Bijlage 14A. SYMPTOOMSCOREFORMULIER DUBBELBLINDE PLACEBOGECONTROLEERDEKOEMELK PROVOCATIE 2 E EN 3 E LIJN

Bijlage 14A. SYMPTOOMSCOREFORMULIER DUBBELBLINDE PLACEBOGECONTROLEERDEKOEMELK PROVOCATIE 2 E EN 3 E LIJN Bijlage 14A. SYMPTOOMSCOREFORMULIER DUBBELBLINDE PLACEBOGECONTROLEERDEKOEMELK PROVOCATIE 2 E EN 3 E LIJN Betreft 0 TEST DAG 1 (Voor zowel TEST DAG 1 en TEST DAG 2 wordt dit formulier ingevuld) 0 TESTDAG

Nadere informatie

Vroeg opsporen en voorkomen achteruitgang chronische nierschade

Vroeg opsporen en voorkomen achteruitgang chronische nierschade Factsheet Nieren en nierschade deel 5 Vroeg opsporen en voorkomen achteruitgang chronische nierschade In Nederland hebben 1,7 miljoen mensen chronische nierschade. Dit is in veel gevallen het gevolg van

Nadere informatie

Cyclofosfamide (Cycloblastine, Endoxan) bij reumatische aandoeningen

Cyclofosfamide (Cycloblastine, Endoxan) bij reumatische aandoeningen Cyclofosfamide (Cycloblastine, Endoxan) bij reumatische aandoeningen In overleg met uw behandelend arts heeft u besloten het geneesmiddel cyclofosfamide te gebruiken. Deze folder geeft informatie over

Nadere informatie

Methotrexaat. bij ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Maag-Darm-Levercentrum. Beter voor elkaar

Methotrexaat. bij ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Maag-Darm-Levercentrum. Beter voor elkaar Methotrexaat bij ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Maag-Darm-Levercentrum Beter voor elkaar MTX (Methotrexaat) bij IBD (ziekte van Crohn) Uw behandelend arts heeft met u gesproken over het gebruik van

Nadere informatie

Plaatsing van voedingssondes in de dunne darm via elektromagnetische geleiding op de verpleegafdeling of via kijkonderzoek op de endoscopie-afdeling

Plaatsing van voedingssondes in de dunne darm via elektromagnetische geleiding op de verpleegafdeling of via kijkonderzoek op de endoscopie-afdeling Patiënt informatiebrief Plaatsing van voedingssondes in de dunne darm via elektromagnetische geleiding op de verpleegafdeling of via kijkonderzoek op de endoscopie-afdeling Geachte heer/mevrouw, Wij vragen

Nadere informatie

Acute verwardheid (delirium) op de Intensive Care

Acute verwardheid (delirium) op de Intensive Care Acute verwardheid (delirium) op de Intensive Care Op dit moment verblijft uw partner of familielid op de afdeling Intensive Care. Dit is een afdeling waar (ernstig) zieke mensen worden behandeld en verzorgd.

Nadere informatie

Hospital at Home. informatiefolder. Universitair Centrum Ouderengeneeskunde. Hospital at Home

Hospital at Home. informatiefolder. Universitair Centrum Ouderengeneeskunde. Hospital at Home Hospital at Home informatiefolder Hospital at Home Universitair Centrum Ouderengeneeskunde Achtergrondinformatie De meeste mensen met dementie wonen thuis, ook als zij zorg nodig hebben. Deze zorg wordt

Nadere informatie

Inhoud en inleiding. Op zoek naar de balans bij ziekte-specifiek darmfalen. Diagnostiek en praktische voedingsaspecten

Inhoud en inleiding. Op zoek naar de balans bij ziekte-specifiek darmfalen. Diagnostiek en praktische voedingsaspecten Op zoek naar de balans bij ziekte-specifiek darmfalen. Diagnostiek en praktische voedingsaspecten Inhoud en inleiding Als gevolg van radicale darmoperaties bij inflammatoire darmziekte, ontstond bij twee

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Het mucosale immuunsysteem Het afweersysteem beschermt het lichaam tegen infecties met bacteriën, virussen, schimmels en parasieten. De huid en de mucosale weefsels zoals bijvoorbeeld

Nadere informatie

Indicatorenset IBD. Uitvraag 2014 over verslagjaar 2013

Indicatorenset IBD. Uitvraag 2014 over verslagjaar 2013 Indicatorenset IBD Uitvraag 2014 over verslagjaar 2013 Definitieve versie okt. 2013 1 Colofon Internet: Portal voor aanlevering kwaliteitsgegevens verslagjaar 2013: http://ziekenhuizentransparant.nl. Meer

Nadere informatie

REPOSIT (Melanoom) / melanoom

REPOSIT (Melanoom) / melanoom REPOSIT (Melanoom) / melanoom Onderzoek voor patiënten met een uitgezaaid melanoom die behandeld worden met het combinatiemiddel vemurafenib en cobimetinib. Onderzocht wordt of met behulp van beeldvorming

Nadere informatie

Klysma s en zetpillen bij inflammatoire darmziekten (Ziekte van Crohn en colitis ulcerosa) Maag-Darm-Levercentrum

Klysma s en zetpillen bij inflammatoire darmziekten (Ziekte van Crohn en colitis ulcerosa) Maag-Darm-Levercentrum Klysma s en zetpillen bij inflammatoire darmziekten (Ziekte van Crohn en colitis ulcerosa) Maag-Darm-Levercentrum Beter voor elkaar Uw behandelend arts heeft met u gesproken over het gebruik van zetpillen

Nadere informatie

Plaatsing van een PEG-sonde

Plaatsing van een PEG-sonde Plaatsing van een PEG-sonde U heeft met uw behandelend arts afgesproken dat er bij u een PEG-sonde wordt aangelegd. Dit is nodig als er maar heel weinig of geen voeding via uw mond, keel of slokdarm in

Nadere informatie

Infliximab. (Inflectra /Remicade /Remsima ) Informatiefolder. bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa. N-ICC folder IFX uitgave november 2014

Infliximab. (Inflectra /Remicade /Remsima ) Informatiefolder. bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa. N-ICC folder IFX uitgave november 2014 Infliximab (Inflectra /Remicade /Remsima ) bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Informatiefolder N-ICC folder IFX uitgave november 2014 Deze folder is tot stand gekomen door samenwerkende IBD verpleegkundigen

Nadere informatie

Inwendige bestraling slokdarm (Brachytherapie)

Inwendige bestraling slokdarm (Brachytherapie) Inwendige bestraling slokdarm (Brachytherapie) In overleg met uw behandelend arts heeft u besloten tot het plaatsen van een sonde in uw slokdarm en aansluitend een behandeling met bestraling. Hiervoor

Nadere informatie

Voedselallergie en voedselprovocatietest bij kinderen

Voedselallergie en voedselprovocatietest bij kinderen Voedselallergie en voedselprovocatietest bij kinderen Albert Schweitzer ziekenhuis Oktober 2012 pavo 0596 Inleiding Uw kind heeft mogelijk een allergie voor een voedingsmiddel. Bijvoorbeeld voor melk,

Nadere informatie

3-lumen sonde Naar het ziekenhuis? Lees eerst de informatie op

3-lumen sonde Naar het ziekenhuis? Lees eerst de informatie op 3-lumen sonde Naar het ziekenhuis? Lees eerst de informatie op www.asz.nl/brmo. Inleiding De arts heeft met u besproken dat u een 3-lumen sonde gaat krijgen. In deze folder leest u meer over deze sonde

Nadere informatie

Wat is een PRG-sonde Voor vrouwen Contrastmiddel Voorbereiding Het onderzoek

Wat is een PRG-sonde Voor vrouwen Contrastmiddel Voorbereiding Het onderzoek U heeft zojuist gehoord dat er bij u een PRG-sonde ingebracht moet worden. Waarschijnlijk is u hierover al het een en ander verteld. In deze folder staat alle informatie nog en keer op een rij. Mocht u

Nadere informatie

https://www.isala.nl/patientenfolders/7280-acutealvleesklierontsteking-pid-h3-diagnose-en-onderzoeken/ Acute alvleesklierontsteking (PID): H3 Diagnose en onderzoeken Wanneer u klachten heeft die duiden

Nadere informatie

Adalimumab (Humira ) MDL-centrum. Bij de ziekte van Crohn en Colitis Ulcerosa

Adalimumab (Humira ) MDL-centrum. Bij de ziekte van Crohn en Colitis Ulcerosa Adalimumab (Humira ) Bij de ziekte van Crohn en Colitis Ulcerosa Uw behandelend arts en/of IBD verpleegkundige heeft met u gesproken over het gebruik van Adalimumab (Humira ). In deze folder krijgt u informatie

Nadere informatie

Datum 31 maart 2017 Betreft Definitief advies als bedoeld in artikel 114 Zorgverzekeringswet

Datum 31 maart 2017 Betreft Definitief advies als bedoeld in artikel 114 Zorgverzekeringswet Oot Retouradres Postbus 320, 1110 AH Diemen Aan de Geschillencommissie van Stichting Klachten en Geschillen Zorgverzekeringen (SKGZ) T.a.v. mevrouw Postbus 291 3700 AG ZEIST Zorg

Nadere informatie

Diverticulose en diverticulitis

Diverticulose en diverticulitis Diverticulose en diverticulitis U heeft last van uitstulpingen in uw dikke darm (diverticulose) of van een ontsteking van deze uitstulpingen (diverticulitis). In deze folder leest u meer over het ontstaan

Nadere informatie

Onderzoek naar koemelkallergie

Onderzoek naar koemelkallergie Onderzoek naar koemelkallergie Uw kind heeft verschijnselen die wijzen op een allergie voor koemelk. In deze folder wordt uitgelegd wat een allergie voor koemelk bij jonge kinderen inhoudt. Ook krijgt

Nadere informatie