ThiemeMeulenhoff Zorg Niveau Voert verpleegtechnische handelingen uit Antwoordmodellen

Transcriptie

1 ThiemeMeulenhoff Zorg Niveau Voert verpleegtechnische handelingen uit Antwoordmodellen

2

3 Inhoudsopgave 1 Voorbehouden handelingen Voorbehouden handelingen 7 Praktijk: Twijfel 7 Praktijk: Bevoegd en bekwaam 7 Praktijk: Er is toch een protocol beschikbaar? 7 Praktijk: Geen tijd 8 Kennisopdracht 8 2 Sondevoeding toedienen Het toedienen van sondevoeding 11 Praktijk: Begrijpt u me wel? 11 Praktijk: Moeilijk slikken 11 Praktijk: Wat een problemen 12 Kennisopdracht 12 3 Helpen bij de uitscheiding Een stoma verzorgen 15 Praktijk: Wat staat me allemaal te wachten? 15 Praktijk: Duizend-en-één vragen 15 Kennisopdracht Een suprapubische katheter verzorgen 18 Praktijk: Veel vragen 18 Kennisopdracht 18 4 Medicijnen toedienen Toedienen van medicijnen 21 Praktijk: Haastige spoed 21 Praktijk: Als het niet meer lukt 21 Kennisopdracht Medicijnen toedienen per injectie 23 Praktijk: Weg ermee! 23 Praktijk: Goed luisteren 23 Praktijk: Angst 23 Kennisopdracht Medicijnen toedienen per infuus 26 Praktijk: Nog een keer? 26

4 Praktijk: Ik voel me niet zo lekker! 26 Kennisopdracht 26 5 Wonden verzorgen Verzorgen van wonden 29 Praktijk: Verwaarloosde wond 29 Praktijk: Wondinfectie na operatie 30 Kennisopdracht Zwachteltechnieken toepassen 32 Praktijk: Het was maar een klein wondje! 32 Praktijk: Amputatie 32 Kennisopdracht Een zorgvrager met decubitus en/of smetten verzorgen 34 Praktijk: Ik heb er maar niks over gezegd 34 Praktijk: Het jeukt zo! 34 Kennisopdracht Wonden met hechtingen verzorgen 37 Praktijk: Rode en gezwollen wond 37 Kennisopdracht Wonden met drains verzorgen 39 Praktijk: Best wel stoer 39 Kennisopdracht Hechtingen en tampons verwijderen 40 Praktijk: Douchen met agrafen 40 Kennisopdracht 40 6 De ademhaling ondersteunen De verzorging van een tracheostoma/tracheacanule 41 Praktijk: Brommerongeluk 41 Praktijk: Ik wil wel wat zeggen, maar zou niet weten hoe 41 Kennisopdracht Zuurstof toedienen 43 Praktijk: Ervaring 43 Praktijk: Luid snurken 43 Praktijk: Föhn en borstel 43 Kennisopdracht Het uitzuigen van de mond- en keelholte 45 Praktijk: De juiste behandeling geeft weer lucht 45 Kennisopdracht 45

5 7 Vloeistoffen parenteraal toedienen Parenteraal toedienen van vloeistoffen 47 Praktijk: Uitgedroogd 47 Praktijk: Tijd voor vervanging 47 Praktijk: Zelfzorg? 47 Kennisopdracht Een transfusie uitvoeren 50 Praktijk: Hoofdpijn 50 Kennisopdracht 50 8 Zorgvragers met blaaskatheters en maagsondes verzorgen Het inbrengen van een blaaskatheter 53 Praktijk: Katheterisatie na operatie 53 Praktijk: Inbrengen van katheter na blaasoperatie 53 Kennisopdracht Een maagsonde inbrengen en verzorgen 55 Praktijk: 55 Kennisopdracht 55 9 De lichaamstemperatuur van een zorgvrager regelen Warmte- en koudebehandelingen 57 Praktijk: Het alternatief 57 Praktijk: Pijnstillers 57 Kennisopdracht Orgaanspoelingen uitvoeren Spoelen van de blaas 59 Praktijk: Continu spoelen graag 59 Praktijk: Incontinent 59 Kennisopdracht Spoelen van de maag 61 Praktijk: Het begint opnieuw 61 Kennisopdracht Irrigeren van een stoma 63 Praktijk: Krampen 63 Kennisopdracht Spoelen van de darm 64 Praktijk: Kiezen is moeilijk 64 Kennisopdracht 64

6 11 Puncties verrichten Venapunctie toepassen 65 Praktijk: Bang voor een prik 65 Kennisopdracht Hielprik toepassen 67 Praktijk: Mijn kind hoeft geen hielprik, want dat vind ik zielig! 67 Kennisopdracht Deelnemen aan onderzoek en behandeling door andere disciplines Steriele en niet-steriele monsters voor diagnostiek 69 Praktijk: Routine onderzoeken 69 Kennisopdracht Assisteren bij chirurgische behandelingen 70 Praktijk: De spoedopname 70 Kennisopdracht Assisteren bij intern/ neurologisch onderzoek 71 Praktijk: Problemen met de taal 71 Kennisopdracht Assisteren bij andere therapieën 72 Praktijk: Ook dat nog 72 Kennisopdracht 72

7 1 Voorbehouden handelingen Voorbehouden handelingen PRAKTIJK: TWIJFEL 1 Wat vind je van de handelwijze van je collega? Leg uit of dit een juiste of onjuiste handelwijze is. De arts is als enige bevoegd volgens de wet BIG om medicijnen voor te schrijven. Dat houdt ook in het voorschrijven van de dosis, ook als die aan de lage kant lijkt te zijn. Het veranderen van de voorgeschreven dosis mag nooit op initiatief van een verpleegkundige gebeuren. In dit geval neem je contact op met de voorschrijvende arts en maak je je twijfels kenbaar over de voorgeschreven dosis. Als de arts inderdaad te laag heeft voorgeschreven, moet hij een nieuwe medicatie-opdracht schrijven. PRAKTIJK: BEVOEGD EN BEKWAAM 1 Wie is aansprakelijk? Motiveer je antwoord. Het katheteriseren van een blaas is een voorbehouden handeling. De handeling moet in opdracht van een zelfstandig bevoegde beroepsbeoefenaar worden uitgevoerd. Dat betekent in dit geval dat een arts de opdracht moet geven. De opdrachtgever is in dit geval het verpleegkundige avondhoofd. Die is niet bevoegd tot het geven van deze opdracht. Let wel: in veel instellingen zijn de postoperatieve opdrachten verwerkt in protocollen. Eén van de afspraken daarin kan zijn: patiënten die acht uur postoperatief nog niet spontaan hebben geürineerd, worden éénmalig gekatheteriseerd. Als de handeling in het verlengde van dit protocol wordt uitgevoerd, mag de verpleegkundige veronderstellen dat ze de opdracht van de arts heeft ontvangen. Ten tweede moet de opdracht worden uitgevoerd volgens de aanwijzingen van de opdrachtgever. Malika voert de handeling uit en is daar verantwoordelijk voor. Ze volgt de aanwijzingen van de opdrachtgever. Deze aanwijzingen mogen als bekend worden verondersteld als het om katheteriseren gaat. Als een verpleegkundige die aanwijzingen niet volgt, kan ze aansprakelijk worden gesteld voor de gevolgen. Verantwoordelijk zijn voor een handeling is in dit opzicht anders dan aansprakelijk zijn voor de gevolgen van die handeling. Als Malika volgens de wet en afspraken binnen de instelling heeft gehandeld, kan ze in beginsel niet aansprakelijk worden gesteld. PRAKTIJK: ER IS TOCH EEN PROTOCOL BESCHIKBAAR? 1 Is Dirk bekwaam genoeg om de sonde in te brengen? Waarom wel of niet? Strikt genomen beschikt Dirk niet over de bekwaamheid om de maagsonde bij mevrouw De Kleine in te brengen, ook al is er een protocol beschikbaar. Dirk wordt voor de eerste keer geconfronteerd met een zorgvrager met een neusprothese. Hij heeft zich niet eerder kunnen bekwamen in het inbrengen van een maagsonde in dit specifieke geval. Ook al lijkt de handeling in de uitvoering weinig anders, toch kan hij beter een collega met ervaring in deze handeling vragen om de handeling over te nemen. Dirk kan dan meekijken. De volgende keer kan hij het dan (onder begeleiding) zelf doen. ThiemeMeulenhoff 7

8 1.4 Voert verpleegtechnische handelingen uit PRAKTIJK: GEEN TIJD 1 Mag je deze taak van Lotte overnemen? Motiveer je antwoord. Het geven van een intramusculaire injectie is een voorbehouden handeling. De vraag is hier of de arts de specifieke opdracht geeft aan jouw collega-student, of dat het een algemene opdracht is: Meneer Rasmussen mag de pijnstillende injectie hebben volgens opdracht. In het eerste geval (de opdracht is persoonlijk bedoeld) mag jij de opdracht niet uitvoeren. Je zult de arts eerst moeten vragen of jij de opdracht ook mag uitvoeren. In het tweede geval gaat het om een handeling waarvan bekend mag zijn hoe die moet worden uitgevoerd (de vaak terugkerende voorbehouden handelingen). Als jij, net als je collega-student, bekwaam en bevoegd bent om de handeling uit te voeren, dan mag je de injectie aan meneer Rasmussen geven. Omdat je twijfelt aan je bekwaamheid, moet je het in dit geval niet doen. Als je er een protocol bijneemt, maakt dit je nog niet bekwaam voor de uitvoering van de handeling. KENNISOPDRACHT 1 Op oefensituaties in het praktijklokaal is de wet BIG niet van toepassing. Kun je aangeven waarom niet? In een praktijklokaal oefen je handelingen, zoals katheteriseren, infuus inbrengen en injecteren op fantomen en niet op zorgvragers. Dat betekent dat de handelingen in het oefenlokaal geen voorbehouden handelingen zijn. Strikt genomen is het inbrengen van een maagsonde bij collega-studenten in het oefenlokaal wél een voorbehouden handeling. De omschrijving van een voorbehouden handeling is namelijk: voorbehouden handelingen zijn handelingen die - als zij ondeskundig worden uitgevoerd - schade kunnen toebrengen. 2 Mag je als verpleegkundige-in-opleiding injecties geven? Verklaar je antwoord. Je mag als verpleegkundige-in-opleiding injecties geven als je daarvoor bekwaam bent, de opdracht daartoe door een zelfstandig bevoegde is verstrekt en als je de aanwijzingen van deze zelfstandig bevoegde volgt. 3 Kan een werkgever je ontslaan als je weigert om een voorbehouden handeling uit te voeren? Verklaar je antwoord. Het uitvoeren van voorbehouden handelingen maakt deel uit van je beroep. Je kunt daarom niet zonder meer weigeren om een voorbehouden handeling uit te voeren. Je mag wél weigeren als het gaat om het uitvoeren van een voorbehouden handeling waarbij je in gewetensnood komt. Je kunt hierbij denken aan handelingen bij abortus provocatus of euthanasie. Uiteraard kun je een voorbehouden handeling ook weigeren uit te voeren als je bekwaamheid onvoldoende is. Een herintredende verpleegkundige kan zichzelf niet bekwaam genoeg vinden om een zorgvrager met een vergrote prostaat te katheteriseren. In dit geval moet de verpleegkundige de opdracht zelfs weigeren. Het antwoord op deze vraag is dus niet eenduidig. Als een verpleegkundige bekwaam is, en de handeling valt binnen de dagelijkse verpleegkundige praktijk, dan moet hij de handeling uitvoeren. Als een verpleegkundige niet bekwaam is, of door het uitvoeren van de handeling in gewetensnood komt, mag hij weigeren. 4 Ben je bekwaam als je een bijscholing hebt gevolgd over een voorbehouden handeling? Motiveer je antwoord. 8 ThiemeMeulenhoff

9 Voorbehouden handelingen Voorbehouden handelingen Het volgen van bijscholing alleen is niet voldoende. Je zult ook in de praktijk moeten aantonen dat je over de bekwaamheid beschikt om de handeling uit te voeren.verder zul je de handeling regelmatig moeten uitvoeren om de bekwaamheid te behouden. 5 Je hebt enkele jaren als verzorgende gewerkt voordat je als verpleegkundige-in-opleiding in het ziekenhuis met je opleiding bent begonnen. Je bent nu in het derde jaar. Mag je de vaardigheden die je als verzorgende hebt geleerd, nu automatisch ook in het ziekenhuis uitvoeren? Motiveer je antwoord. Dat ligt aan de vaardigheden en de afspraken die er op instellingsniveau zijn gemaakt. De bekwaamheid om voorbehouden handelingen uit te voeren gaat niet automatisch van de ene instelling over naar de andere. Als je als verzorgende (in de wet BIG ziekenverzorgende genoemd) voorbehouden handelingen mocht uitvoeren, dan mag dat in een andere instelling niet automatisch. Je zult je daarvoor eerst opnieuw bekwaam moeten tonen. Daarnaast moet het uitvoeren van de voorbehouden handeling passen in je functie als student. Let wel: verzorgenden hebben ook met de bepalingen rond voorbehouden handelingen in de wet BIG te maken. De verzorgende behoort namelijk tot de categorie van de niet-zelfstandig bevoegden. Het feit dat verzorgende geen artikel 3-beroep is, en niet onder het tuchtrecht valt, doet daar niets aan af. Risicovolle handelingen mogen ook alleen door bekwame zorgverleners worden uitgevoerd. Die bekwaamheid heb je verkregen door de opleiding die je hebt gevolgd. Iedere instelling kan bepaalde handelingen als risicovol bestempelen. In de praktijk zijn deze handelingen in een protocol omschreven. Gewoonte daarbij is dat is aangegeven welke werknemer deze handelingen mag uitvoeren. Is de risicovolle handeling alleen voorbehouden aan verpleegkundigen, dan mag je deze niet uitvoeren. 6 Bekijk op school het protocol voor het toedienen van subcutane injecties. Voldoet dit protocol aan de wet BIG? Het geven van subcutane injecties is een voorbehouden handeling. Een protocol moet aan de volgende eisen voldoen: de handeling moet stapsgewijs zijn beschreven; er staat in vermeld welke materialen nodig zijn; complicaties en eventuele handelingen bij complicaties zijn beschreven; er is vermeld wie de handeling mag uitvoeren. ThiemeMeulenhoff 9

10

11 2 Sondevoeding toedienen Het toedienen van sondevoeding PRAKTIJK: BEGRIJPT U ME WEL? 1 Welke informatie over sondevoeding geef je aan meneer Hassini? De informatie die je geeft als meneer Hassini hoort dat hij sondevoeding krijgt, is: hoelang hij sondevoeding zal krijgen; wat sondevoeding is; hoe de sondevoeding toegediend gaat worden; dat er complicaties kunnen optreden; wat hij nog allemaal kan doen als sondevoeding krijgt. 2 Op welke manier kun je de informatie het beste geven, gezien het feit dat meneer Hassini bijna geen Nederlands spreekt? Omdat meneer Hassini weinig Nederlands spreekt en verstaat, is het moeilijk om hem goed van informatie te voorzien. Toch is het mogelijk om hem van de juiste informatie te voorzien door: gebruik te maken van de tolkentelefoon; informatiefolders in het Turks te geven; alle materialen te demonstreren, en door middel van gebaren en aanwijzingen voor te doen hoe de sonde wordt ingebracht en de voeding wordt gegeven. PRAKTIJK: MOEILIJK SLIKKEN 1 Wat kunnen de gevolgen zijn van een slechte voedingstoestand bij mevrouw Rijken? De gevolgen van een slechte voedingstoestand kunnen zijn: een verminderde weerstand; een slechte wondgenezing; een vergrote kans op decubitus; een verslechterde gezondheidstoestand, lusteloos voelen, een slechte huid, etc. 2 Welke concrete opdracht wil je van de arts hebben voordat je mevrouw Rijken sondevoeding gaat geven? Bij het geven van sondevoeding moet je als verpleegkundige altijd een opdracht van de arts hebben. In deze opdracht moet staan: welke voeding de zorgvrager moet krijgen; hoeveel voeding de zorgvrager moet krijgen; de manier van toedienen. ThiemeMeulenhoff 11

12 1.4 Voert verpleegtechnische handelingen uit 3 Is het van belang om te weten hoelang de arts denkt dat mevrouw Rijken sondevoeding moet gaan krijgen? Motiveer je antwoord. Het is voor de verpleegkundige belangrijk om te weten hoelang de zorgvrager sondevoeding moet gaan krijgen. Hierop is namelijk de keuze van de sonde aangepast. Je kunt eventueel ook de mogelijkheid van een PEG-sonde met de arts bespreken. PRAKTIJK: WAT EEN PROBLEMEN 1 Welke oplossing kun je bedenken om ervoor te zorgen dat meneer Klaassen wat meer trek krijgt in eten, en toch ook zijn sondevoeding krijgt? Oplossingen voor het probleem van meneer Klaassen kunnen zijn: de sondevoeding alleen 's nachts laten lopen, met behulp van een voedingspomp. Dan heeft hij overdag misschien wat meer trek in eten; uitzoeken wat meneer Klaassen nog wel lekker vindt. Als hij dit mag hebben, kun je het hem aanbieden. 2 Hoe kun je meneer Klaassen geruststellen over het feit dat hij bang is om een infectie te krijgen van de sondevoeding? Wat vertel je hem? Je kunt meneer Klaassen geruststellen door te vertellen dat er een goede controle is op: de houdbaarheidsdatum van de sondevoeding; eventuele beschadigingen aan de verpakkingen van de sondevoeding; hygiëne van de verzorgende en de materialen die gebruikt worden; de mondverzorging. 3 Meneer Klaassen is al veel in het ziekenhuis geweest vanwege de chemotherapie. Hij voelt zich nu vrij goed en wil snel naar huis. Wat kun je doen zodat hij naar huis kan gaan met sondevoeding? Je kunt met behulp van de transferverpleegkundige de thuiszorg inschakelen en de benodigde materialen voor thuis bestellen. De verpleegkundige van de thuiszorg kan meneer Klaassen aansluiten op de voedingspomp, maar kan hem ook de handeling leren. KENNISOPDRACHT 1 Bij welke gezondheidsproblemen (ziektebeelden) komen zorgvragers in aanmerking voor sondevoeding? Geef drie voorbeelden. Bij de volgende gezondheidsproblemen komt de zorgvrager in aanmerking voor sondevoeding: meer dan 10 procent (ongewenst) gewichtsverlies binnen zes maanden; (kans op) tenminste zeven tot tien dagen geen of onvoldoende voedselopname door anorexia, slikproblemen, obstructies in het maagdarmkanaal, operaties aan het maagdarmkanaal of het hoofdhalsgebied, agressieve chemotherapie. Drie ziektebeelden zouden kunnen zijn: CVA, MS, colitis ulcerosa. 2 Welke zorgaspecten moet je bij een zorgvrager met een halfzijdige verlamming afwegen bij het besluit om medicijnen wel of niet via een sonde te geven? De zorgaspecten die je moet afwegen bij het toedienen van medicatie via de sonde bij een zorgvrager met een halfzijdige verlamming zijn: of het geneesmiddel oraal toegediend moet worden; 12 ThiemeMeulenhoff

13 Sondevoeding toedienen Het toedienen van sondevoeding of de zorgvrager nog zelf kan slikken; of er een andere toedieningsweg mogelijk is. 3 Op welke manier kun jij het sociale element van voeding integreren bij het geven van sondevoeding? Bij het krijgen van sondevoeding bestaat de kans dat het sociale element dat aan de maaltijd is gekoppeld, wegvalt. Als verpleegkundige heb je de taak om hier op te letten. Je kunt op de volgende manieren zorgdragen voor het sociale element: geef porties sondevoeding en plan de tijden zo dat het rond de maaltijden valt, zo is de zorgvrager tijdens etenstijden ook bezig met eten en kan hij eventueel meedoen aan tafelconversaties tijdens de maaltijd; bij het geven van porties voeding via een spuit, ben je geruime tijd bij de zorgvrager. Op deze momenten heb je als verpleegkundige de tijd om een praatje te maken, maak van deze tijd gebruik. Een eigen inbreng van de student kan ook goed zijn. 4 Vertel in je eigen woorden aan welke kwaliteitseisen sondevoeding moet voldoen als je het aan de zorgvrager geeft. Sondevoeding moet aan de volgende kwaliteitseisen voldoen: de sondevoeding geef je volgens richtlijnen van de arts; er mag geen verlopen houdbaarheidsdatum zijn; de sondevoeding moet de juiste temperatuur hebben; de verpakking van de materialen die je gebruikt bij het geven van sondevoeding mogen niet beschadigd zijn voordat je ze opent. Dit geldt zowel voor de sondevoeding zelf als voor de sondevoedingssystemen. 5 Hoe controleer je bij een zorgvrager met een dikke buik of de sonde op de juiste plaats ligt? De ligging van de sonde controleer je door: het inspuiten met behulp van een spuit en vervolgens te luisteren met een stethoscoop of je de buik van de zorgvrager hoort borrelen; het terugtrekken van de maaginhoud. Het maakt hierbij niet uit of de zorgvrager een dikke buik heeft. 6 Wat kan de oorzaak zijn als een zorgvrager tijdens het geven van sondevoeding ineens begint te braken? Wat doe je? En wat is het gevaar van deze situatie? De oorzaak van braken tijdens het geven van sondevoeding kan maagretentie zijn. De actie die je daarbij onderneemt, is het stopzetten van de voeding, en de arts op de hoogte brengen. Het gevaar bij braken tijdens het geven van sondevoeding is dat er een kans bestaat op aspiratie. 7 Een zorgvrager die sondevoeding krijgt, heeft diarree. Welke vragen stel je jezelf om te achterhalen wat de oorzaak is van de diarree? Als een zorgvrager die sondevoeding krijgt, aan de diarree raakt, vraag je jezelf als verpleegkundige het volgende af: Is er een te snelle inlooptijd van de sondevoeding? ThiemeMeulenhoff 13

14 1.4 Voert verpleegtechnische handelingen uit Is de voeding te koud gegeven? Wordt er hygiënisch gewerkt bij het geven van de sondevoeding? 8 Welke betekenis kan het krijgen van sondevoeding voor een zorgvrager met anorexia nervosa hebben? Een zorgvrager met anorexia nervosa geeft een andere betekenis aan het krijgen van sondevoeding dan een andere zorgvrager zou doen. Een zorgvrager met anorexia wil geen voeding tot zich nemen, het krijgen van sondevoeding zal als een straf ervaren worden. Ze kan heftig reageren als het toch echt moet. Er bestaat een kans dat de zorgvrager de sonde eruit trekt. 9 Stel een plan op om een zorgvrager te instrueren om zichzelf sondevoeding te geven. Bij het opstellen van een stappenplan voor het instrueren van een zorgvrager die zichzelf sondevoeding wil gaan geven moet het volgende aan de orde komen: Wat is het doel van de sondevoeding? Welke voorbereiding moet de zorgvrager treffen voordat hij kan overgaan op het toedienen van sondevoeding? En welke informatie heeft hij daarvoor nodig? Je kunt denken aan zaken als: alles eerst klaar leggen, handen wassen enzovoort. Op welke manier kan de zorgvrager zichzelf sondevoeding toedienen? Hoe kan de zorgvrager controleren of de sonde op de juiste plaats zit? Hoe moet de zorgvrager de voeding op een pomp aansluiten? 14 ThiemeMeulenhoff

15 3 Helpen bij de uitscheiding Een stoma verzorgen PRAKTIJK: WAT STAAT ME ALLEMAAL TE WACHTEN? 1 Bert is onzeker. Hij geeft aan dat hij steeds meer twijfels krijgt of hij de stoma nog wel wil laten aanleggen. Met welke informatie kun je ervoor zorgen dat Bert minder onzeker is? Het is belangrijk om Bert zijn verhaal te laten vertellen, zonder direct oplossingen aan te dragen, of het gedrag van meneer Vermeulen te veroordelen. Geef aan dat je merkt dat Bert het vervelend vindt. Vraag wat hem zo stoort, en wat hij er zelf mee doet. Ga vervolgens in op de twijfels die Bert heeft over de tijdelijke stoma. Vraag waar hij tegenop ziet. Informeer of hij alles heeft begrepen. Beaam dat het niet niks is wat hem te wachten staat. Luister naar wat hij te zeggen heeft, maar kijk ook naar de non-verbale boodschappen die hij geeft. Vraag hem of hij behoefte heeft aan een rustig gesprek met de stomaverpleegkundige, waarin alles nog eens op een rijtje wordt gezet. Zo ja, regel dit dan. Vraag of Bert er bezwaar tegen heeft dat je de inhoud van jullie gesprek kort rapporteert, zodat collega's ervan op de hoogte zijn. Als in het gesprek blijkt dat het voor Bert al een hele opluchting is als hij naar een andere kamer kan gaan, probeer dat dan te regelen. 2 Tijdens het gesprek met Bert realiseer jij je dat er ook nog een taak is weggelegd in de begeleiding van Gerard Vermeulen. Hoe kun je Gerard als verpleegkundige helpen? Vraag wat Gerard Vermeulen moeilijk vindt in de handelingen. Kijk of hij het juiste materiaal gebruikt, en of niet beter uit is met ander materiaal. Kies voor stapsgewijze, schriftelijke instructie. Benader zijn pogingen om de stoma te verzorgen positief: geef hem een compliment als hij het leert, en stimuleer hem daarin. Stel ook een dagprogramma op, waarin ruimte is ingebouwd voor het oefenen. 3 Na je gesprek met Bert heb je nog niet het gevoel dat hij goed geholpen is met jouw reactie. Welke disciplines kun je aan hem introduceren om hem verder te ondersteunen? Andere disciplines die hem kunnen ondersteunen: de stomaverpleegkundige of de maatschappelijk werker. PRAKTIJK: DUIZEND-EN-ÉÉN VRAGEN 1 Ik vind het een genante vraag maar ik zit er wel mee. Zullen anderen mijn stoma ruiken? Stel dat jij de verpleegkundige bent, hoe zal je antwoorden? Leg uit dat het gebruik van een koolstoffilter en de juiste voeding het niet aannemelijk is dat anderen de stoma kunnen ruiken. Je kunt mevrouw Van Damme adviseren over het gebruik van de juiste voeding. Breng haar eventueel in contact met de diëtist. Mocht er onverhoopt toch iets misgaan waardoor anderen de geur van de ontlasting kunnen ruiken, dan kan ze speciale druppels (Nidolor) gebruiken, of een druppeltje pepermuntolie. 2 Ondanks mijn drukke agenda zwem ik elke dag twintig baantjes, en dat wil ik graag blijven doen. Kan dat? Wat adviseer je haar? ThiemeMeulenhoff 15

16 1.4 Voert verpleegtechnische handelingen uit Zwemmen is goed mogelijk. Je kunt mevrouw Van Damme adviseren om een eendelig badpak te dragen. Ze kan de stoma tijdelijk afsluiten met daarvoor bestemd materiaal, zoals een stomaplug. Ook kan ze mogelijk voor het zwemmen de colostoma spoelen. Je kunt kleine zakjes dragen onder het badpak, zodat de stoma minder opvalt. Angst dat het zakje er in het water afgaat, is niet nodig. Bij twijfel kun je mevrouw Van Damme adviseren om met het zakje tien minuten in bad te gaan zitten. Ze zal merken dat het zakje keurig blijft zitten. Als ze na het bad probeert de huidplaat te verwijderen, zal ze merken hoe vast de plaat op de huid zit. 3 Ik durf het de arts niet zo goed te vragen. Wij willen graag nog een kind, maar dat zal met de stoma zeker niet meer kunnen? Of zijn er mogelijkheden die wij niet kennen? Waar zou mevrouw Van Damme met deze vraag het beste terechtkunnen? Een zwangerschap is met een colostoma heel goed mogelijk. Ze kan deze vraag het beste aan de chirurg stellen. Die zal haar vertellen dat een zwangerschap geen probleem hoeft op te leveren. Wel kan de vorm van de stoma tijdens de zwangerschap veranderen. Tijdens de zwangerschap zal ze begeleiding krijgen van een gynaecoloog. Een bevalling kan op de natuurlijke manier gebeuren, tenzij tijdens het aanleggen van de colostoma ook het rectum is verwijderd. Dan is een keizersnede raadzaam. De stomaverpleegkundige kan mevrouw en meneer Van Damme adviseren welke maatregelen ze kunnen nemen om tijdens geslachtsgemeenschap geen hinder van de stoma te hebben. Tips daarvoor: draag een schoon (leeg) zakje. Gebruik een katoenen hoesje om de stomazak heen, omdat het plastic zakje tijdens de gemeenschap wondjes kan veroorzaken door het schuren. KENNISOPDRACHT 1 Geef het verschil aan tussen een colostomie en een ileostomie op het gebied van: mobiliteit; huidverzorging; te hanteren dieet. De verschillen tussen een colostomie en een ileostomie op het gebied van mobiliteit, huidverzorging en te hanteren dieet kun je aflezen uit de kenmerken van de verschillende stomata. Kenmerken van een colostomie: de mogelijkheid om gedurende langere tijd geen opvangsysteem te dragen; de ontlasting is brijachtig; het ontlastingspatroon is beter te regelen; de huid rondom de stoma is met water te reinigen; vermijd gekruid voedsel in verband met gasvorming; veel drinken. Kenmerken van een ileostomie: dragen van opvangsysteem is altijd nodig door de dunne ontlasting; het ontlastingspatroon is nauwelijks te regelen; de huid rondom de stoma heeft meer te lijden van contact met de ontlasting en is dus eerder geïrriteerd; vermijd gekruid voedsel en voedingsmiddelen die dunne ontlasting veroorzaken. 2 Wie zijn er allemaal betrokken bij de zorg rondom een zorgvrager met een stoma? De betrokkenen bij de zorg rondom een patiënt met een stoma: de chirurg, stomaverpleegkundige, verpleegkundige, huisarts, diëtist, partner, familie. 3 Wat zijn de specifieke taken van een stomaverpleegkundige? De stomaverpleegkundige heeft een consultfunctie voor de afdelingsverpleegkundigen. De stomaverpleegkundige houdt zich meer bezig met deskundigheidsbevordering, protocollering, advisering en coördinatie. 4 Welke huidverzorgingsproducten kun je gebruiken voor de huid rondom de stoma? Het liefst alleen water, maar als de huid bescherming nodig heeft barrièrecrème. 16 ThiemeMeulenhoff

17 Helpen bij de uitscheiding Een stoma verzorgen 5 Komt een 76-jarige vrouw met reuma in aanmerking voor een continente stoma? Motiveer je antwoord. Het hebben van een continente stoma vraagt een grote mate van zelfzorg van de stomadrager. Daarbij is het nodig om over een goede handfunctie te beschikken. Door de reuma van deze zorgvrager zou de handfunctie onvoldoende kunnen zijn. Toch zal dit per persoon bekeken moeten worden. 6 Waarom is het preoperatief bepalen van de stomaplaats zo belangrijk? De stoma moet de drager zo min mogelijk in de weg zitten tijdens de gewone dagelijkse activiteiten. De stomaplaats bij iemand met een druk, actief leven moet aan meer eisen voldoen in vergelijking tot een zorgvrager die rolstoelafhankelijk is. 7 Noem enkele oorzaken van obstipatie bij een colostoma. Oorzaken van obstipatie: gebruik van voedingsmiddelen die obstipatie veroorzaken, te lage vochtinname (minimaal twee liter per dag) en te weinig lichaamsbeweging. 8 Kun je een ileostomazakje gebruiken op een colostoma? Motiveer je antwoord. Als je gebruikmaakt van een tweedelig systeem kun je een ileostomazakje gebruiken op een colostoma. Meestal gebeurt dit als een zorgvrager diarree heeft, en het zakje meerdere malen per dag moet legen. 9 Is het nodig dat een drager van een urostoma minstens twee liter vocht drinkt? Motiveer je antwoord. Ja, het is voor iedere zorgvrager van belang dat hij minstens twee liter vocht per dag inneemt. Daarnaast heeft een urostomadrager eerder kans op urineweginfecties, dus is het voor hem nog meer van belang om veel te drinken. 10 Bedenk drie voorbeelden van een situatie waarin een drager van een colostoma profijt kan hebben van een darmspoeling. Allereerst kan een darmspoeling obstipatie verhelpen. Ook kan een darmspoeling plaatsvinden voor een medisch onderzoek, om zo de darm schoon te maken. Zorgvragers gebruiken de darmspoeling steeds meer als een mogelijkheid om daarna enkele uren geen opvangsysteem meer te hoeven dragen. Zo kunnen zij gaan zwemmen of sporten zonder zichtbaar opvangmateriaal te dragen. Zorgvragers kunnen na een darmspoeling een groot deel van de dag doorkomen zonder dat zij zich druk hoeven te maken om een toilet of een ruimte om het opvangmateriaal te legen en vervangen. ThiemeMeulenhoff 17

18 1.4 Voert verpleegtechnische handelingen uit Een suprapubische katheter verzorgen PRAKTIJK: VEEL VRAGEN 1 Geef in je eigen woorden het verschil aan tussen een suprapubische katheter en een blaaskatheter. In het antwoord moeten de volgende dingen ter sprake komen: het verschil in de plaats van de katheter; het verschil in verzorging tussen blaaskatheter en suprapubische katheter; de manier van inbrengen van de beide katheters. 2 Is de keuze voor een suprapubische katheter afhankelijk van de mobiliteit van de zorgvrager? Licht je antwoord toe. De keuze voor een suprapubische katheter is in principe niet afhankelijk van de mobiliteit van de zorgvrager. In de eerste plaats weeg je de voor- en nadelen tegen elkaar af, en kom je zo tot een keuze. 3 Benoem in je eigen woorden de voordelen van een suprapubische katheter voor deze zorgvrager. De voordelen zijn: de plaats van de katheter ontlast het wondgebied van de zorgvrager; de zorgvrager kan zich gemakkelijker verplaatsen; de kans op urineweginfecties is minder groot. KENNISOPDRACHT 1 Hoe voorkom je dat urine langs de suprapubische katheter lekt? Urine lekken langs de katheter kan verschillende oorzaken hebben. Om dit te voorkomen, moet je op deze punten letten: de slang is afgeknikt en de urine kan niet meer afvloeien in de opvangzak; de zak is vol, waardoor de urine niet meer kan worden opgevangen; de ballon aan het uiteinde van de katheter is niet meer voldoende opgeblazen, waardoor de fistel niet goed meer is afgesloten; de katheter zelf zit verstopt. 2 Noem enkele oorzaken van een urineweginfectie bij een suprapubische katheter. De belangrijkste oorzaak is onhygiënisch werken. Alle andere oorzaken staan hiermee in verband. 3 Op welke aspecten controleer je de urine die afloopt via de suprapubische katheter? Je controleert de aflopende urine op: kleur (helder, donker als verschijnsel van de concentratie van de urine); aanwezigheid van stolsels; aanwezigheid van vlokken (teken van mogelijke infectie); 18 ThiemeMeulenhoff

19 Helpen bij de uitscheiding Een suprapubische katheter verzorgen aanwezigheid van bloed of bloedstolsels, als teken van irritatie van de blaaswand of van een bloeding ergens in de urineweg; hoeveelheid. ThiemeMeulenhoff 19

20