546 Cognitieve therapie: theorie en praktijk

Transcriptie

1 Personalia Prof. dr. Arnoud Arntz is hoogleraar Klinische Psychologie en Experimentele Psychopathologie bij de capaciteitsgroep Clinical Psychological Science, Universiteit Maastricht. Hij werkt ook als klinisch psycholoog/psychotherapeut bij de Riagg Maastricht. Drs. Niek B. Berndes is als klinisch psycholoog/psychotherapeut verbonden aan Max Ernst GGZ, een landelijke instelling voor ambulante GGZ. Hij is werkzaam op de vestiging Rotterdam. Prof. dr. Claudi L. H. Bockting is als adjunct hoogleraar werkzaam bij de afdeling Klinische Psychologie, Rijksuniversiteit Groningen. Daarnaast is zij werkzaam als klinisch psycholoog (BIG)/gedragstherapeut bij GGZ Centraal in Almere. Prof. dr. Susan M. Bögels is hoogleraar Orthopedagogiek aan de Universiteit van Amsterdam (UvA). Ze is psychotherapeut, gespecialiseerd in CGT bij volwassenen, kinderen en gezinnen. Prof. dr. Caroline Braet, klinisch psycholoog/gedragstherapeut, is als hoogleraar verbonden aan de Universiteit Gent, vakgroep Ontwikkelings-, Persoonlijkheids- en Sociale Psychologie. Zij verricht onderzoek naar de ontwikkeling van psychopathologie bij kinderen. Daarnaast is zij consulent, coördinator en supervisor bij het Universitair Psychologisch Centrum Kind & Adolescent te Gent. Drs. Eva Broomans is promovenda aan de Open Universiteit op het onderwerp De effectiviteit van internettherapie bij vrouwen met seksuele problemen. Zij is werkzaam als psycholoog/seksuoloog Nederlandse Vereniging voor Seksuologie (NVVS) bij Virenze Internettherapie ( Drs. Hermien J. Elgersma, klinisch psycholoog, psychotherapeut en supervisor cognitieve gedragstherapie, is werkzaam bij Accare, Centrum voor Eetstoornissen, Smilde (Drenthe) en is tevens verbonden aan de basiseenheid Klinische Psychologie van de Rijksuniversiteit Groningen. Prof. dr. Iris Engelhard is klinisch psycholoog en is als hoogleraar academisering van de GGZ verbonden aan Klinische en Gezondheidspsychologie, Universiteit Utrecht, en Altrecht. Daarnaast werkt zij als cognitief gedragstherapeut bij het Academisch Angstcentrum Altrecht. Prof. dr. Mark van der Gaag is klinisch psycholoog en psychotherapeut. Hij is op dit moment Hoofd Psychoseonderzoek van Parnassia in Den Haag en S. M. Bögels, P. van Oppen (Red.), Cognitieve therapie: theorie en praktijk, DOI / , 2011 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media

2 546 Cognitieve therapie: theorie en praktijk hoogleraar Klinische Psychologie verbonden aan de Vrije Universiteit van Amsterdam. Drs. Annette Heffels is als klinisch psycholoog/psychotherapeut verbonden aan de Praktijk voor Directieve Psychotherapie (PDP) in Meerssen (L). Zij is opleider en supervisor voor de Vereniging voor Gedragstherapie en Cognitieve therapie (VGCT) en voor de Nederlandse Vereniging voor Relatie- en Gezinstherapie (NVRG). Prof. dr. Anita Jansen is hoogleraar Experimentele Klinische Psychologie aan de Universiteit Maastricht, capaciteitsgroep Clinical Psychological Science. Ze doet samen met haar onderzoeksteam spannend experimenteel onderzoek naar eetstoornissen, verslavingen en obesitas. Dr. Mirjam Kampman is klinisch psycholoog en gedragstherapeut. Zij is werkzaam als onderzoeker, programmaleider angst en behandelaar bij Overwaal, Centrum voor Angststoornissen (onderdeel van Pro Persona) te Nijmegen/Lent. Prof. dr. Merel Kindt is hoogleraar Experimentele Klinische Psychologie aan de UvA en doet onderzoek naar neurobiologische mechanismen waarmee angst kan worden teruggedrongen. Prof. dr. Jacques. J. D. M. van Lankveld, psycholoog/psychotherapeut/seksuoloog NVVS, is werkzaam als hoogleraar klinische psychologie bij de Faculteit Psychologie van de Open Universiteit. Dr. Sandra Mulkens, klinisch psycholoog/psychotherapeut, is universitair docent bij de Faculteit der Psychologie en Neurowetenschappen, capaciteitsgroep Clinical Psychological Science, Universiteit Maastricht en behandelaar bij de Riagg Maastricht. Dr. Maaike H. Nauta, GZ-psycholoog/gedragstherapeut VGCT, werkt als universitair docent bij de afdeling Klinische Psychologie van de Rijksuniversiteit Groningen en tevens in de zorglijn angst- en stemmingsstoornissen van het Universitair Centrum Kinder- en Jeugdpsychiatrie van Accare in Groningen. Dr. Patricia van Oppen, GZ-psycholoog, is als universitair hoofddocent verbonden aan de afdeling Psychiatrie van het VUmc en is als cognitief gedragstherapeut verbonden aan de afdeling angst en dwangstoornissen van GGZingeest/VUmc. Dr. Filip Raes is klinisch psycholoog, cognitief-gedragstherapeut, en universitair docent aan het Departement Psychologie van de KULeuven. In zijn onderzoek houdt hij zich in het bijzonder bezig met de studie van cognitieve kwetsbaarheidsfactoren bij stemmingsstoornissen en de studie van klinische interventies gericht op het remediëren van deze kwetsbaarheden. Dr. Michel Reinders is klinisch psycholoog en gedragstherapeut. Hij werkt op de Polikliniek Psychosomatiek van GGZ ingeest/vumc te Amsterdam (Osdorp) als afdelingsmanager behandelzaken. Drs. Mirjam S. van Rijsoort, GZ-psycholoog/pychotherapeut, is werkzaam als psychotherapeut bij Mentaal Beter Almere. Drs. Willemijn D. Scholten is als psychotherapeut, supervisor cognitieve gedragstherapie en promovendus werkzaam bij de afdeling angst en dwangstoornissen van GGZ ingeest/vumc.

3 Personalia 547 Drs. Henny A. D. Visser is werkzaam bij GGzCentraal als psychotherapeut, cognitief gedragstherapeut op de polikliniek Angst & Dwang. Zij is bezig met een promotieonderzoek naar de effectiviteit van een nieuwe behandeling voor de Obsessieve Compulsieve stoornis en naar chroniciteit bij OCS. Prof. dr. Sako Visser, klinisch psycholoog/psychotherapeut, is hoogleraar gezondheidszorgpsychologie aan de UvA en hoofdopleider van de postacademische opleiding tot GZ-psycholoog. Daarnaast is hij werkzaam als psychotherapeut en hoofd zorgprogramma somatoforme stoornissen bij de GGZ-instelling Pro Persona. Dr. Marisol J. Voncken is werkzaam als universitair docent bij het departement Clinical Psychological Science van de faculteit Psychology and Neuroscience aan de Maastricht University. Ze werkt daarnaast als cognitief gedragstherapeut VGCT bij de RIAGG Maastricht.

4 Register A aandacht, selectief/(attentional) bias 8, 19, 21, 22, 169, 323, 339, 375, 431, 440, training/oefening 11, 403, voor seksuele prikkels 396, 407, 414, zelfgericht 201 abstract redeneren 488 advocaat van de duivel 336 afkeer van seks 392 a fl eiding 498 agenda 33, 539 agorafobie zonder paniek 191 alternatieve interpretatie/gedachte 37, 41, 43, 72, 81, 406 ambigue informatie 18, 199, 451 ambivalente houding 310 angst, om te blozen, trillen of zweten 197, 219, voor afwijzing vanwege lichamelijke symptomen 219, voor de sociale gevolgen van een paniekaanval 183, voor lichamelijke catastrofe 176, voor pijn 399, 411 angststoornis bij kinderen/jongeren 451 anorexia nervosa (AN) 358, 360, 380, 381, 383 anxiety sensitivity 235 assimilatie 292 assumptie, algemeen/disfunctioneel 59, 61, 62, 89, 152, basaal 60, 62, 428, 442, 488, conditioneel 60, 62, instrumenteel 60 automatische gedachten, bewijs voor/tegen 40, 54, 56, 328, 333, 338 B bedreigende informatie 10, 11, 12 behandelcontract 324 bekkenbodemhypertonie 399 beperkend type/niet-purgerend type (van eetstoornis) 358 bewijs voor/tegen automatische gedachten 40, 54, 56, 328, 333, 338 bibliotherapie 418 biofeedback 400, 498 bipolaire stoornis 124 BMI, zie body mass index BN, zie bulimia nervosa body mass index (BMI) 358, 359, 374, 375 bulimia nervosa (BN) 358, 360, 382 C casusconceptualisatie 530, 532 chronischevermoeidheidssyndroom (CVS) 342 cognitieve leertherapie 532 cognitieve psychologie 4, 5, 24 cognitieve relatie-interventie 512 cognitieve techniek 453, 455, 499 cognitieve triade 6, 88 cognitieve vermijdingshypothese 15 cognitive bias modification 23 cognitive processing therapy 293 coïtusstop/-uitstel 404, 411 collaborative empiricism 35, 525, 526 communicatietraining 403 compensatiegedrag (voor eten) 361, 373, 386 competentie 152 conceptually-driven processing 291 concretiseren 527 conditionerende ervaring 78 S. M. Bögels, P. van Oppen (Red.), Cognitieve therapie: theorie en praktijk, DOI / , 2011 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media

5 550 Cognitieve therapie: theorie en praktijk controlebehoefte 153 copingmodel 344 copingstrategie 361, 430, 437, 472, 495 correspondence training 497 D dagboekformulier/gedachtedagboek 38, 52, 94, 100, 144, 146, 267, 295, 327, 368, 401, 460, 475 data-driven processing 291 decatastroferen 149 delirium 425 denkfout/redeneerfout 6, 7, 8, 88, 159, 300, 301, 302, 304, 323, 332, 339 depressie 87, cognitief model 88, 91, effectstudie 115, rationale 93, 99, registratie 94, 100, 102, 113, thema 101, 104, 110, valkuil 112 depressief realisme 453 dialoog 517 dichotoom/zwart-wit denken 331, 334, 346 dieetmanagement 361 dissociatieve stoornis 425 distancing/afstand nemen 72, 213, 490, 527, 528 downward arrow/neerwaartse-pijltechniek 43 droomattitude 237, 243, 251 dubbele standaard 278, 304 dwanggedachte 261, 266, 267 dwanghandeling 261, 263, 475, 491 dwangstoornis, cognitief model 264, effectstudie 284, Inference Based Approach (IBA) 264, rationale 266, registratie 267, thema 267, valkuil 284 dysmorfofobie 346 dyspareunie/seksuele pijnstoornis 391, 394, 398, 399, 403, 411, 416, 418 E eetbui 498 eetstoornis, bij kinderen/jongeren 498, cognitief model 360, effectstudie 382, rationale 363, registratie 368, thema 368, valkuil 380 EFT, zie emotionally focused therapy egocentrisme 488 ejaculatio praecox/te snelle zaadlozing 391, 414 emotie, werken met 74 emotieregulatie 21 emotionally focused therapy (EFT) 75 emotioneel redeneren/emotional reasoning 159, 305, 439, 452 erectiestoornis 391, 393, 395, 401, 403, 416, 418 ergste van het ergste 40, 43, 70 experimentformulier 44 exposure in vivo 47, 189, 215, 400, 494 externaliserende stoornis bij kinderen/jongeren 459 F feedback 34, objectief 212, 220, 221, tactiel 399, 412, van anderen 212, video 213, vragen 527, 539 fl ashcard 156, 183 Fozzy s vier-berenplan 456 fysiotherapie 400 G gedachte, over eetbui 362, 370, over uiterlijk en gewicht 375 gedachten lezen 219 gedragsexperiment, algemeen 543, depressie 103, dwangstoornis 270, 274, 279, 282, 283, eetstoornis 362, 371, 379, kinderen en jongeren 480, paniekstoornis 180, 184, posttraumatische stressstoornis 299, 307, psychotische stoornis 427, 441, seksuele stoornis 409, sociale-angststoornis 215, 219, somatisatiestoornis 330, 333, 338, 339, 348 gegeneraliseerde angststoornis, cognitief model 139

6 Register 551, effectstudie 159, rationale 143, registratie 146, thema 157, valkuil 157 geheugen, autobiografisch 14, model 290, selectief 12 geleide ontdekking 525, 532, 542 genitale opwinding 397, 399, 412 geruststelling 284, 324, 337 gespreksvaardigheid 526 gevaarschema 6, 140 gevaarschema/gevaaropvatting 234, 245 gevolgenmodel 324 gezinstherapie/-interventies 495, 498 G-training 439 H hallucinatie, algemeen 436, auditief/stemmen horen 426, 428, bevel 437, reuk 426, tactiel 426 helikopterview/metapositie 444 hiërarchie 189 hindsight bias 299, 301, 305 hoge eisen 103, 200 hopeloosheid 6, 15 hot cognitions 73, 74 huiswerk, algemeen 543, probleem 102, 113, 114, 225 hulpvraag 490 hyperventilatie 170, 177, 178 hyperventilatie provocatietest 177, 188, 333 hypervigilantie 200 hypochondrie/health anxiety 321 I imaginatie 62, 74, 80, 188, 223, 517 inactiviteit 102 informatie geven 526 informatie verzamelen, algemeen 338, interview/enquête 64, 221, 482 informatieverwerking 4, 6, 7, 8, 21, 23, 24, 139, 291 intelligentie 489 interactieangst 197 interpersoonlijke problemen 489 interpersoonlijke psychotherapie (ITP) 116 interpersoonlijke vaardigheid 534, 541 interpretatie, bias 19, selectieve 19 interview/enquête introceptieve stimuli 330 intrusie 262, 266, 267, 284, 291, 295 intrusie/intrusieve gedachte 24 intrusieve herinneringen 291, 295 ITP, zie interpersoonlijke psychotherapie J jeugdervaring/kinderlijke ervaring 79, 378 judotechniek 114, 324, 348 jumping to conclusions 431 K kansberekening/kansschatting 68, 149, 271, 477 kinderen, agressief 451, 456, 462, 497, angstig 451, 457, 467, 494, depressief 452, 459, 470, 495, hyperactief/adhd 496, impulsief 462, met eetstoornis 498, met externaliserende stoornis 459, met psychosomatische klachten 498, overgewicht 453 kinderen en jongeren, effectstudie 494, klachtgerichte toepassing 463, valkuil 487 kosten-batenanalyse/twee-kolommentechniek 41, 69, 280 L lage zelfwaardering 377, 442 leefregel 93 leertherapie, cognitieve 532 lichamelijk onderzoek 393 lichamelijke catastrofe 176 lichamelijke klachten, onbegrepen 340 Lifechart Methode 127

7 552 Cognitieve therapie: theorie en praktijk lijden/dood 335 lijnen 363, 373 limited parenting 509, 516, 517 logisch consistent 43 M masturbatieoefening 413, 418 medische interventies bij seksuele problemen 417 meerdimensionaal evalueren 65, 72, 105, 153, 217, 281, 377, 474, 488 metacognitie, over intrusie 267, 292, over piekeren 141, 150 moreel redeneren 488 motivatie, algemeen 491, seksueel 413 multipele causatie 302 N neerwaartse-pijltechniek/vertical arrow 62, 70, 93, 97 negatieve symptomen 435, 445 neutraliseren 263 non-directieve therapie 494, 495 O omgaan met (on)zekerheid 336 onbegrepen lichamelijke klachten 340 onderschatting van eigen mogelijkheden 139, 144, 150 ontremmende gedachte (over eten) 362, 370 onzekerheid 336 operante interventies 496 opwinding, genitaal 397, 399, 412, subjectief 396 opwindingsstoornis 394, 403 orgasmestoornis 391, 413 overdracht 76 overgewaardeerde ideeën met betrekking tot uiterlijk en gewicht 360 overschatting, van consequenties 262, 271, van gevaar 6, 139, 144, 149, 262, 271, 306, van rampen 262, 271, 332, 339, van verantwoordelijkheid 263, 276, 301 P paniekaanval 167, 168, 171 paniekcirkel 169, 171 paniekstoornis, cognitief model 168, rationale 171, registratie 174, thema 189, valkuil 186 partnerrelatietherapie 505, cognitief 508, effectstudie 520, emotionally focused (EFT) 509, 512, 519, interview 510, leertheoretisch 507, observatie 511, registratie 511, schema focused (SFT) 508, 509, 512, 514, 517 perfectionisme 110, 113, 140, 152, 157, 279, 342, 346, 361, 377, 534 performance demand 396, 397, 404 persoonlijkheidsstoornis 76 pijnmanagementprogramma 346 pijnstoornis 344, 350 plezierige activiteit 99, 100 positief dagboek 238 positief logboek 217 posttraumatische stressstoornis, cognitief model 290, effectstudie 311, rationale 293, registratie 294, thema 295, valkuil 310 prevalentie/incidentie 87, 139, 168, 191, 261, 358, 359, 392, 426 preventieve cognitieve therapie bij angst, cognitief model 234, effectstudie 254, rationale 238, registratie 241, thema 245, valkuil 251 preventieve cognitieve therapie bij depressie, cognitief model 234, effectstudie 252, rationale 237, registratie 239, thema 243, valkuil 250 probleemoplossend denken/strategie/vaardigheid 361, 431, 455, 462

8 Register 553 proximale factoren 303 psycho-educatie 94, 126, 361, 432, 436 psychofarmacon 115, 160, 194 psychologie, cognitieve 5, 24 psychosomatische klacht bij kinderen en jongeren 498 psychotherapie, interpersoonlijke (ITP) 116 psychotische stoornis, cognitief model 428, rationale 433, registratie 435, thema 435, valkuil 443 purgerend type (van eetstoornis) 358 R rapid cycling 123 rationele therapie (RET) 32, 88, 285 rechtbankmethode 73 recidive, angststoornis 232, depressieve stoornis 231 registratieformulier 94, 146 rehabilitatie 432 relatie-interventie, cognitieve 512 relatieprobleem 413 relatietherapie 117 rescripting 517 responspreventie 330, 338 restklachten/restvermijding 235, 241 RET, zie rationele therapie rollenspel, algemeen 72, historisch 80, rolomkering 72, 225 rouwen 111 ruminatie 21 S samenvatten 528 schema, algemeen 4, 5, 7, 20, 24, 31, 89, 140, 152, 453, therapeut 534 schema van de therapeut 534 schizofrenie 425, 429, 431, 435, 436, 442, 444 schrijfopdracht 294 seks, afkeer van 392 seksuele fantasie 394, 401, 413, training 403, 408 seksuele stoornis, cognitief model 397, effectstudie 418, rationale 401, registratie 401, valkuil 416 selectieve interpretatie 17, 22, 23 self-disclosure 529 sensate focus-oefening 403, 413, 415, 416 SFT, zie schema focused therapy slaapdeprivatie 436 sociale fobie 197 sociale vaardigheidstraining 205, 497 sociale-angststoornis, cognitief model 198, effectstudie 225, rationale 205, registratie 206, thema 207, valkuil 224 sociale-vaardigheidstraining 418 socratisch vragen 527 SOLK, zie somatisch onverklaarde lichamelijke klachten somatisch onverklaarde lichamelijke klachten (SOLK) 340 somatoforme stoornis, behandelcontract 324, cognitief model 341, effectstudie 349, rationale 326, registratie 326, thema 347, valkuil 348 spectatoring 396 stel dat 42, 55 stop-start-oefening 414 stressmanagement 349 strijd aangaan 284, 325, 333 Stroop-paradigma 8 structureren 528, 540 suïcide/suïcidepoging 436, 437 supervisie 532 synthetiseren 528 systeemtherapie 507

9 554 Cognitieve therapie: theorie en praktijk T taakconcentratietraining (TCT) 209 taarttechniek/taartdiagram 69, 108, 277, 303, 333, 377 TCT, zie taakconcentratietraining tegenoverdracht 532 terugval/relapse 82, 88, 117 terugvalpreventie 232, 444 terugvalpreventieplan 236, 239 therapeutische relatie/werkrelatie 76, 224, 433, 444, 509 transdiagnostiek 360 trauma 78, 192, 223, 289, 290, 294, 295, 309 traumaverwerking 290 U uitdaagtechniek, historische toets 249, zoeken van bewijsmateriaal 249 V vaginisme 400, 416 veiligheidsgedrag/safety behaviour 168, 169, 172, 202, 204, 214, 299, 322, 347 verantwoordelijkheid/schuld 61, 69, 107, 263, 276, 292, 299, 301, 304, 310, 342, 345 verboden voedsel 371 verhoogd zelfbewustzijn/verhoogde self-focus 201, 207, 396, 407 verlies van vertrouwen 289, 307 verlieservaring 61, 109 vermijding, agorafobisch 167, experiëntieel 170, interoceptief 170, situationeel 169, van de sessie 186, van gedragsexperimenten 189, van het expliciteren van gedachten 187 vermijdingsgedrag 202 verminderd seksueel verlangen 391, 398, 413 verstoord lichaamsbeeld 358 verstoorde-herstelhypothese 13 vrijen, pijn bij 391, 394, 397 W waanachtig idee 428 waanstoornis, algemeen 430, paranoïde 431, 444 wereldbeeld 140, 152 werkblad 127 witte beer-experiment 141, 151, 269 Z zelfcontroletechniek/zelfregulatie 361, 460, 462, 490 zelfwaardering, lage 377, 442 zich zorgen maken/piekeren/worry 137, 140, 144, 150