8 Vrije tijd. Annemarie Wennekers, Andries van den Broek en Ab van der Torre. 8.1 Wat verstaan we onder de vrije tijd?

Transcriptie

1

2 8 Vrije tijd Annemrie Wennekers, Andries vn den Broek en Ab vn der Torre De hoeveelheid vrije tijd lt tussen 2006 en 2016 weinig vernderingen zien. In 2016 hdden Nederlnders gemiddeld 43,8 uur vrije tijd in een week. Het grootste deel (70%) beschikt hiermee nr eigen zeggen over voldoende vrije tijd. Voor 96% vn de Nederlnders is het in 2016 vn belng om in de vrije tijd te kunnen doen wr ze zelf zin in hebben. Ook ontspnnen of uitrusten in de vrije tijd is voor veel mensen (94%) belngrijk, gevolgd door het ontmoeten vn leuke mensen (80%) en jezelf kunnen ontwikkelen (71%). Voor jrigen is zelfontwikkeling vker belngrijk (79%) dn voor 65-plussers (64%), die juist meer belng hechten n ontmoetingen (84%). Minder contct met chtereenvolgens fmilie, vrienden en buren hngt smen met meer eenzmheid. Er zijn ook socile verschillen in ervren eenzmheid. Ouderen, lgeropgeleiden en mensen met lge inkomens zijn vker eenzm. Nederlnders besteden onverminderd veel tijd n medigebruik, mr de invulling ervn is n verndering onderhevig. Nieuwe medi en digitle communictiemiddelen winnen terrein. De totle meditijd die op een smrtphone werd doorgebrcht, steeg vn 7% in 2013 nr 15% in plussers lopen chter in het bezit en gebruik vn de smrtphone voor medi. Sport blijft een populire vrijetijdsbesteding: meer dn de helft vn de Nederlnders sport wekelijks. Er zijn echter grote verschillen tussen groepen. Vn de jongeren vn jr sport in %; onder 80-plussers is de wekelijkse sportdeelnme slechts 22%. Vn de hogeropgeleiden sport 66%, bij de lgeropgeleiden minder dn de helft drvn (30%). Bij utochtone Nederlnders en niet-westerse migrnten is de deelnme in % respectievelijk 44%. Een bezoek n een voorstelling of tentoonstelling brengt grote delen vn de bevolking met cultuur in nrking. Gesommeerd over lle vormen vn bezoek n lle vormen vn kunst en erfgoed, is dt in 2016 voor bijn 90% vn de bevolking het gevl. Er zijn grote verschillen nr opleiding: op lle terreinen vn kunst en erfgoed zijn hogeropgeleiden ctiever dn lgeropgeleiden, zowel in bezoek ls beoefening. Cultuurbezoek is onder vrouwen iets geliefder dn onder mnnen en komt vker voor onder mensen met een westerse chtergrond dn onder mensen met een niet-westerse chtergrond. Filmbezoek is met nme iets voor in de eerste helft vn de levensloop. In 2016 ging meer dn 80% vn de Nederlnders vn 15 jr of ouder op vkntie. Het Europese gemiddelde ligt met 62% een stuk lger. 8.1 Wt verstn we onder de vrije tijd? In de voorgnde hoofdstukken zijn enkele them s n bod gekomen die in onderzoek nr tijdsbesteding onder de verplichte tijd worden geschrd, zols betld werk, onbetld werk (de zorg voor het eigen gezin of huishouden of informele hulp n ndere huishoudens; in detil beschreven in hoofdstuk 6 vn deze ssn) en het volgen vn onderwijs. 189 v r i j e t i j d

3 Gemiddeld gt er in Nederlnd bijn 46 uur per week nr ctiviteiten met dit verplichte krkter. 1 Nst de grote hoeveelheid tijd (bijn 77,5 uur) die er in de week besteed wordt n persoonlijke tijd (slpen, eten en drinken, douchen, wssen, enz.) blijft er nog bijn 44 uur vrij te besteden tijd over (zie Cloïn 2013 voor het onderscheid in deze drie vormen vn tijdsbesteding). Deze vrije tijd omvt een breed scl n ctiviteiten, wronder sport, cultuur, medigebruik, socile contcten, recretieve ctiviteiten en ontspnning, en mtschppelijke prticiptie (zols vrijwilligerswerk en bijeenkomsten, zie hoofdstuk 9). Niet op l deze onderdelen vn de vrije tijd is er overheidsbeleid of lgemeen vrijetijdsbeleid; de vrije tijd is immers een persoonlijke ngelegenheid. Deslniettemin wordt er door de overheid wel steeds meer een beroep gedn op de (vrije) tijd vn mensen, door meer verntwoordelijkheid bij burgers te leggen voor bijvoorbeeld ondersteuning vn nsten en het doen vn vrijwilligerswerk. Deze ctiviteiten die vk in de vrije tijd pltsvinden of ten koste gn vn de vrije tijd komen prt n bod in hoofdstukken 6 en 9. In dit hoofdstuk behndelen we eerst in vogelvlucht de omvng, invulling en beleving vn de vrije tijd en zoomen we drn in op drie vormen vn vrije tijd wr overheidsbeleid op gevoerd wordt, te weten medigebruik, sport- en cultuurdeelnme. 8.2 De omvng, lgemene invulling en beleving vn de vrije tijd Weinig vernderingen in de omvng en invulling vn de vrije tijd Om de lgemene vrijetijdsbesteding vn Nederlnders in krt te brengen, mken we gebruik vn gegevens uit het Tijdsbestedingsonderzoek (tbo). 2 Het scp voert dit onderzoek l sinds de jren zeventig vn de vorige eeuw elke vijf jr uit. De precieze methode is over de jren wt vernderd, mr sinds 2006 geven mensen een week lng in een dgboek voor elke tien minuten n wt zij op dt moment doen (hoofdctiviteit), of ze drnst nog iets doen (nevenctiviteiten), wr ze zijn en wie er nog meer nwezig is. Uit deze dgboekgegevens blijkt dt de totle hoeveelheid vrije tijd in een week l jren vrij stbiel is (tbel 8.1) en in 2016 voor Nederlnders vn 12 jr en ouder gemiddeld 43,8 uur bedroeg. 3 Vn de hoofdctegorieën die we hier onderscheiden, gt de meeste tijd nr medigebruik (gemiddeld 19,6 uur in de week), gevolgd door recretieve ctiviteiten en ontspnning (14,3 uur), socile contcten (8,2 uur) en vrijwilligerswerk en bijeenkomsten (1,7 uur). Tussen 2006 en 2016 zijn er slechts kleine vernderingen in de vrijetijdsbesteding. Het meest in het oog springt de tijd besteed n socile contcten; die ligt in 2016 een hlf uur lger dn in We komen lter in dit hoofdstuk uitgebreider terug op medigebruik ( 8.3), socile contcten ( 8.4) en een ntl vormen vn recretie en ontspnning, nmelijk sport ( 8.5), cultuur ( 8.6) en vknties ( 8.7). 190 v r i j e t i j d

4 Tbel 8.1 De hoeveelheid en indeling vn de vrije tijd is overwegend stbiel Vrijetijdsbesteding n diverse ctiviteiten, personen vn 12 jr en ouder, (in uren per week) Δ totl 44,4 44,4 43,8 0,6 medigebruik b 19,8 21,7 19,6 0,2 socile contcten c 8,7 7,3 8,2 0,5 recretieve ctiviteiten en ontspnning d 14,5 13,8 14,3 0,2 vrijwilligerswerk en bijeenkomsten e 1,4 1,7 1,7 +0,3 b c d e Verschil in uren. Lezen en kijken, luisteren, gmen, internetten, computeren, overige mssmedi. Fce-to-fcecontct (bv. visite) en gemedieerd contct (bv. chtten). Uitgn, uitstpjes, sport- en cultuurdeelnme (beoefening en bezoek), hobby s, ontspnning, ongespecificeerde vrije tijd en reistijd in verbnd met socile contcten en vrije tijd. Vrijwilligerswerk, vergderingen en religieuze ctiviteiten. Bron: scp (tbo 06); scp/cbs (tbo 11 en 16) Socile verschillen in de beleving vn en mbities voor de vrije tijd Voor de meeste mensen zl de term vrije tijd een positieve lding hebben, mr meer vrije tijd is niet per definitie beter. Zo is iemnd zonder bn de vrije tijd wellicht liever kwijt dn rijk en weet iemnd die weinig socile contcten heeft misschien niet wt te doen met de vrije tijd. Drbij kn de vrije tijd ook druk zijn en zelfs stress opleveren, doordt mensen veel mbities hebben voor de invulling vn de vrije tijd en drdoor veel dingen in korte tijd doen of gelijktijdig proberen te doen (multitsken). Deze mogelijke intensivering of versnippering kn de vrije tijd minder ontspnnend mken (Gershuny 2009; Sevill et l. 2012; Sullivn en Gershuny 2017). Een ruime meerderheid vn 70% vn de Nederlnders (vn 18 jr en ouder) geeft in 2016 n voldoende vrije tijd te hebben. In 2011 ws dit niet heel nders, met 72%. 4 Deze wrdering hngt smen met de hoeveelheid beschikbre vrije tijd in een week, zie tbel 8.2. Zo hebben 65-plussers veruit de meeste vrije tijd in een week (55,6 uur) en geeft 90% vn deze groep n dt dit voldoende is. Onder jrigen ligt de omvng vn de vrije tijd lger (40,1) en vindt slechts 59% dit voldoende. De jrigen hebben nuwelijks meer vrije tijd (40,6 uur in de week), mr vinden dit wel vker voldoende (68%). Er zijn ook verschillen nr opleiding, mr deze vllen weg wnneer we sttistisch controleren voor de ndere chtergrondkenmerken uit de tbel. Mnnen hebben meer vrije tijd dn vrouwen (45,3 vs. 42,4 uur per week), 5 mr de mening dt dit voldoende is, verschilt niet wezenlijk (72% vs. 69%). Het hebben vn thuiswonende kinderen trekt ook een wissel op de beschikbre vrije tijd. Pren met thuiswonende kinderen beschikken met 34,6 uur in de week over de minste vrije tijd en slechts 58% geeft n voldoende vrije tijd te hebben. 191 v r i j e t i j d

5 Tbel 8.2 De meeste Nederlnders geven n voldoende vrije tijd te hebben De omvng vn de vrije tijd (in uren per week) en het ndeel vn de bevolking dt ngeeft voldoende vrije tijd te hebben, personen vn 18 jr en ouder, nr chtergrondkenmerken, b 2016 (in procenten en uren per week) hoeveelheid vrije tijd (uren) voldoende vrije tijd? (%) totl 43,8 70 mn 45,1 72 vrouw 42,5 69 lger opgeleid 47,8 79 middelbr opgeleid 43,9 71 hoger opgeleid 41,4 64 lg inkomen (< euro) 50,0 80 middeninkomen ( euro) 43,9 69 hoog inkomen (> euro) 39, jr 40, jr 40, jr 55,6 9 0 lleenstnd 50,0 79 met prtner zonder kind(eren) 46,5 76 met prtner met kind(eren) c 34,6 58 b c Andeel dt het (heleml) eens is met de stelling Ik beschik over voldoende vrije tijd. Omdt het ntl lleenstnde ouders dt deelnm n het onderzoek reltief klein is, zijn de cijfers voor deze groep niet betrouwbr en zijn drom buiten beschouwing gelten. Om dezelfde reden is ook niet uitgesplitst nr volwssenen die bij hun ouders wonen. Ten minste één thuiswonend kind jonger dn 18 jr. Bron: scp/cbs (tbo 16) Niet lleen de (wrdering vn de) hoeveelheid vrije tijd verschilt; ook kunnen het doel of de mbities die mensen met de invulling vn hun vrije tijd nstreven heel verschillend zijn. In het tbo vn 2011 en 2016 is voor een ntl specten vn de vrije tijd n mensen gevrgd hoe belngrijk ze die vinden in hun eigen leven. Nederlnders blijken het voorl belngrijk te vinden dt ze in de vrije tijd kunnen doen wr ze zelf zin in hebben; 96% geeft n dit (heel) belngrijk te vinden (figuur 8.1). Ook ontspnnen of uitrusten scoort hoog: voor mr liefst 94% is dit (heel) belngrijk in de vrije tijd. Iets minder gewrdeerd, mr nog steeds belngrijk, zijn het ontmoeten vn leuke mensen (80%) en 192 v r i j e t i j d

6 jezelf kunnen ontwikkelen (70%) in de vrije tijd. Dit ltste is iets fgenomen ten opzichte vn 2011, toen nog 74% ngf dit (heel) belngrijk te vinden. Figuur 8.1 Nederlnders willen in de vrije tijd voorl kunnen doen wr ze zin in hebben Ervren belng vn vier specten vn vrije tijd, personen vn 18 jr en ouder, 2011 en 2016 (in procenten) zich ontwikkelen nderen ontmoeten ontspnnen, uitrusten doen wr men zin in heeft scp.nl Andeel dt de volgende specten (heel) belngrijk vindt: Jezelf kunnen ontwikkelen in je vrije tijd, In je vrije tijd leuke mensen ontmoeten, Ontspnnen of uitrusten in je vrije tijd, In je vrije tijd kunnen doen wr je zin in hebt. Bron: scp/cbs (tbo 11 en 16) Bij lle bevolkingsgroepen komt het grote belng terug dt men hecht n het doen wr men zin in heeft in de vrije tijd en n ontspnnen en uitrusten (tbel 8.3). Het doen wr men zin in heeft vinden lleen pren met thuiswonende kinderen net iets minder belngrijk (90%) dn gemiddeld. Ontspnnen of uitrusten in de vrije tijd vinden iets meer vrouwen (96%) dn mnnen (93%) belngrijk. Bij het socile spect vn de vrije tijd (nderen ontmoeten) zijn er meer verschillen, nr geslcht, leeftijd en huishoudensvorm. Vrouwen hechten hier meer belng n dn mnnen (84% vs. 75%), 65-plussers (84%) meer dn de jongvolwssenen (76%), pren met thuiswonende kinderen (75%) minder dn de ndere twee genoemde huishoudensvormen. Bij zelfontwikkeling is er op het oog een ntl verschillen, mr blijft n sttistische controle voor de overige chtergrondkenmerken lleen een verschil nr opleidingsniveu stn. Hogeropgeleiden vinden zelfontwikkeling in de vrije tijd belngrijker dn lgeropgeleiden (77% resp. 60%). 193 v r i j e t i j d

7 Tbel 8.3 In de vrije tijd doen wr men zin in heeft en ontspnnen, uitrusten is breed gewrdeerd Ervren belng vn vier specten vn vrije tijd, personen vn 18 jr en ouder, nr chtergrondkenmerken, b 2016 (in procenten) zich ontwikkelen nderen ontmoeten ontspnnen, uitrusten doen wr men zin in heeft totl mn vrouw lger opgeleid middelbr opgeleid hoger opgeleid lg inkomen (< euro) middeninkomen ( euro) hoog inkomen (> euro) jr jr jr lleenstnde zonder thuiswonende kinderen pr zonder thuiswonende kinderen pr met thuiswonende kinderen b Andeel dt de volgende specten (heel) belngrijk vindt: Jezelf kunnen ontwikkelen in je vrije tijd, In je vrije tijd leuke mensen ontmoeten, Ontspnnen of uitrusten in je vrije tijd, In je vrije tijd kunnen doen wr je zin in hebt. Bij de huishoudensvorm zijn thuiswonende kinderen niet meegenomen, evenmin ls lleenstnde ouders (dr zijn er onvoldoende vn in dit onderzoek om betrouwbre uitsprken over te kunnen doen). Bron: scp/cbs (tbo 16) 8.3 Medigebruik Medibeleid voor een onfhnkelijk, gevrieerd, hoogwrdig en toegnkelijk nbod Het medibeleid streeft nr een onfhnkelijk, gevrieerd en hoogwrdig nbod dt toegnkelijk en betlbr is en blijft voor lle lgen vn de bevolking. In de vorige kbinetsperiode is de Mediwet uit 2008 gewijzigd, met ls doel het toekomstbestendig mken vn de publieke medidienst door nscherping vn de kerntken vn de publieke omroep tot eductie, informtie en cultuur (tk 2015/2016). Deze toekomstbestendigheid stt nog steeds hoog op de beleidsgend en zl ook een rol spelen bij het ingn vn de nieuwe 194 v r i j e t i j d

8 concessieperiode voor de omroepen in Momenteel is er voorl veel discussie over de finnciering vn en rol vn reclme bij de publieke omroep, mede door teruglopende reclme-inkomsten. Voor de lnge termijn worden dn ook grote wijzigingen voorzien, ook omdt door (technologische) vernderingen in het medilndschp de publieke omroep overl (online en offline, op verschillende pltforms) nwezig moet zijn om iedereen te kunnen bereiken (Rijksoverheid 2018). Ook de Europese Unie is vn belng voor het Nederlndse beleid voor televisie. De Europese Richtlijn udiovisuele medidiensten (vmsd) geeft richting n de wetgeving in de lidstten, en de geldende richtlijn uit 2008 is in 2018 gewijzigd, ter bevordering vn progrmm s vn Europese bodem op stremingdiensten en om minderjrigen beter te beschermen tegen htzien en ndere mogelijk schdelijke content (Europese Commissie 2018). Om burgers te beschermen tegen mogelijke onwenselijke invloeden, zols nepnieuws en schending vn privcy, richt de overheid zich ook op het stimuleren en bevorderen vn het kritische bewustzijn (ook wel mediwijsheid genoemd), wrmee burgers zich (online) kunnen redden en voordeel kunnen doen met de rijkdom n informtiebronnen die online ter beschikking stn. Drbij wordt ook voor het functioneren vn de democrtie een kwlittief goede en pluriforme nieuwsvoorziening vn groot belng gecht. Vn oudsher vervult voorl de geschreven en gedrukte pers die rol, mr doordt nieuws inmiddels voor een belngrijk deel vi internet wordt verspreid, is het persbeleid steeds meer journlistiek beleid geworden. Nst digitle vrdigheden en mediwijsheid is de ltste jren het probleem vn (functionele) ongeletterdheid meer in de belngstelling komen te stn. De overheid richt zich dn ook op het stimuleren vn het lezen in het lgemeen en de culturele dimensie ervn in het bijzonder. Nederlnders besteden onvernderd veel tijd n medigebruik Uit het Tijdsbestedingsonderzoek (tbo) blijkt dt Nederlnders een nzienlijk en stbiel deel vn de vrije tijd n medigebruik besteden (zie tbel 8.1). Voor de verdere verdieping vn het medigebruik is het tbo niet gedetilleerd genoeg. Om het medigebruik (incl. communictie) zo nuwkeurig mogelijk in krt te brengen, heeft het scp inmiddels drie metingen vn een Meditijdsbestedingsonderzoek uitgevoerd, smen met verschillende onderzoeksorgnisties op het gebied vn medi. In dit Medi:Tijd-onderzoek geven respondenten in een dgboek per tijdvk vn tien minuten n wt ze doen n lgemene ctiviteiten (zols eten, huishouden, onderweg zijn, of medigebruik) en drnst tot mximl drie medi-ctiviteiten (wrbij ze ngeven wt ze precies doen en vi welke drger, zols ppier of een specifiek medi-pprt), wrdoor ook het gelijktijdige gebruik vn medi en het gebruik vn medi nst ndere ctiviteiten (multitsking) onderzocht kn worden (zie Wennekers et l en 2017 voor meer informtie over het onderzoek). Als we lle tijd die op een dg wordt besteed n medi en n communictie vi medi optellen (ook ls dit gelijktijdig plts heeft of pltsvindt nst ndere ctiviteiten), 195 v r i j e t i j d

9 komen we in 2018 tot een totle meditijd vn gemiddeld 8 uur en 23 minuten op een dg, zie figuur 8.2. Vn deze tijd gt gemiddeld 3 uur en 15 minuten nr uitsluitend medi; de overige tijd doen mensen er ook ndere ctiviteiten nst (zols eten, werken of reizen). Deze totle meditijd is vrij stbiel en bedroeg in uur en 33 minuten en in uur en 40 minuten. Ook de tijd die besteed wordt n de verschillende overkoepelende medictiviteiten (zols kijken, luisteren en lezen) lt weinig schommelingen zien. 6 Figuur 8.2 Nederlnders besteden onvernderd veel tijd n medigebruik Tijd besteed n verschillende medi-ctiviteiten op een gemiddelde dg, personen vn 13 jr en ouder, (in uren:minuten) kijken luisteren lezen communiceren gmen overig internet overig medi 2018 scp.nl 00:00 01:00 02:00 03:00 04:00 05:00 06:00 07:00 08:00 09:00 De ctiviteiten die onder kijken, luisteren, lezen, communiceren en gmen vllen, zijn over de jren heen ongewijzigd. Bij overig internet en overig medi zijn n 2013 enkele kleine wijzigingen in het dgboek doorgevoerd, wrdoor deze ctegorieën voor 2015 en 2018 niet goed te vergelijken zijn met Bron: nlo/nom/sko/scp (Medi:Tijd 13); nlo/nom/sko/bro/scp (Medi:Tijd 15); nlo/nom/sko/pm/scp (Medi:Tijd 18) Groeiende populriteit nieuwe medi en digitle communictiemiddelen Het medilndschp is n veel verndering onderhevig. De vernderingen die pltsvinden (zols de opkomst vn stremingdiensten voor video en udio, onlinebonnementsdiensten voor lezen en de groei vn online socile netwerken) zijn, ondnks de stbiele totle meditijd, goed terug te zien in het medigebruik. Er zijn bijvoorbeeld duidelijke verschuivingen in de precieze medi-ctiviteiten die mensen ondernemen, wrbij de klssieke medivormen tijd verliezen n de nieuwere vormen (zie Wterloo et l. 2019). Zo winnen nieuwe kijkvormen (uitgesteld televisiekijken en kijken vi internet of stremingdiensten) terrein op het televisiekijken op het moment vn uitzending. Vn de totle kijktijd uit figuur 8.2 ging in 2013 nog 84% nr live televisie; in 2015 ws dit 78% en in %. Bij luisteren dlt het ndeel live rdio luisteren en luisteren nr eigen muziek, vn 196 v r i j e t i j d

10 94% vn de totle luistertijd in 2013, nr 91% in 2015 en 84% in Voorl het luisteren vi internet (wronder stremingdiensten ls Spotify vllen) groeit. De groeiende populriteit vn digitle communictiemiddelen, en dn met nme de smrtphone, is ook duidelijk terug te zien in het medigebruik. In 2013 werd gemiddeld op een dg nog 7% vn de totle meditijd op een smrtphone doorgebrcht; in 2015 ws dit 9% en in 2018 l 15%. Dit komt overeen met respectievelijk 37 minuten, 48 minuten en 1 uur en 14 minuten (niet in de figuur). Voorl onder jongere leeftijdsgroepen is de smrtphone populir. In 2018 ging gemiddeld 29% vn het totle medigebruik vn jrigen vi een smrtphone (2 uur en 19 minuten); voor 65-plussers ws dit slechts 3% (17 minuten). Dit groeiende gebruik vn de smrtphone houdt verbnd met de snelle verspreiding die dit pprt de fgelopen jren onder Nederlnders heeft gehd (figuur 8.3). Hd in 2012 ruim de helft vn de Nederlnders vi de mobiele telefoon toegng tot internet, in 2018 ws dt gestegen nr 90%. Onder sommige groepen is de verspreiding vn de smrtphone zelfs bijn compleet (99% onder de jrigen), wrbij de 65-plussers met 65% nog behoorlijk chterblijven. Figuur 8.3 Grote stijging vn het ndeel Nederlnders met een smrtphone Toegng tot internet vi mobiele telefoon, personen vn 12 jr en ouder, nr leeftijd, (in procenten) totl jr jr jr 65 jr scp.nl Bron: cbs (SttLine) Ditzelfde geldt voor tblets; in 2018 hd 53% vn de 65-plussers een tblet, tegenover 74% vn de jrigen en 75% vn de jrigen. Het beeld is hier verder wel nders dn bij smrtphones, doordt de totle verspreiding tot een hlt lijkt te zijn gekomen en zelfs weer lijkt te gn fnemen (figuur 8.4). 197 v r i j e t i j d

11 Figuur 8.4 Verspreiding vn de tblet lijkt tot een hlt gekomen Toegng tot internet vi tblet, personen vn 12 jr en ouder, nr leeftijd, (in procenten) totl jr jr jr 65 jr scp.nl Bron: cbs (SttLine) 8.4 Het socile leven vn Nederlnders Tussen 2006 en 2016 dlde de tijd besteed n socile contcten met een hlf uur en bedroeg 8,2 uur in een week in 2016 (zie tbel 8.1). Echter, niet het hele socile leven vn Nederlnders is in deze tijdsbesteding uitgedrukt. Zo vindt veel socil contct tegenwoordig plts vi telefoon of internet; het tbo geeft slechts een grove indictie vn dit gemedieerde socile contct, wt door de onderzoeksmethode ook niet ltijd goed te onderscheiden is vn mobiel medigebruik. Drnst bevt deze 8,2 uur lleen de tijd die mensen besteden n bijprten en visites, terwijl een deel vn het socile contct in combintie gebeurt met ndere ctiviteiten, zols smen met nderen (culturele) uitstpjes ondernemen, (erop) uitgn of sporten. Ook is het mogelijk dt mensen weliswr minder tijd besteden n socil contct, mr elkr nog steeds vk zien of spreken (mr dn korter). Een ndere mnier om het socile leven in beeld te brengen, is dn ook door mensen te vrgen nr de frequentie wrmee zij contct hebben met hun nsten (fmilie, vrienden, buren). Dit is gedn in het onderzoek Culturele vernderingen in Nederlnd (cv) en hieruit blijken in de fgelopen tien jr geen grote vernderingen (tbel 8.4). Kleine verschuivingen zijn er wel; zo geven mensen iets vker n frequent contct met de fmilie te hebben (in 2008 hd 73% minstens eenml per week contct met de fmilie; in 2018 bedroeg dit 77%), evenls met vrienden en kennissen (56% in 2008 en 60% in 2018). Contct met buren werd in deze periode wel minder frequent. Minder mensen gven in 2018 n wekelijks 198 v r i j e t i j d

12 contct te hebben met de buren (38% vs. 42% in 2008) en meer mensen gven n de buren nog niet eenml in de twee weken te zien (38% in 2018 vs. 33% in 2008). Tbel 8.4 Kleine verschuivingen in de frequentie vn contct met fmilie, vrienden en buren Frequentie vn socile contcten, personen vn 18 jr en ouder, (in procenten) / / / / / 18 Δ contct met de fmilie eenml per week of vker eenml in de 2 weken minder vk contct met de buren eenml per week of vker eenml in de 2 weken minder vk contct met vrienden en kennissen eenml per week of vker eenml in de 2 weken minder vk niet beschikbr Verschil in procentpunten. Bron: scp/cbs (sli 08 - cv/sli 10/ 11-17/ 18) Mensen zijn socile wezens en het hebben vn contct met nderen is dn ook een belngrijk onderdeel vn de kwliteit vn leven (in hoofdstuk 12 komt dit nog uitgebreid n bod). Tijd en frequentie vn contct vertellen hierbij een deel vn het verhl. De beleving en ervren kwliteit vn contct zijn minstens zo belngrijk. Hoe hecht of oppervlkkig zijn de contcten die mensen hebben? In hoeverre voelen ze zich verbonden met (groepen) nderen, hebben ze nderen om belngrijke gebeurtenissen in hun leven mee te delen, of hebben ze het gevoel er lleen voor te stn? Op bsis vn de ntwoorden op een ntl vn dit soort vrgen kunnen we een indictie vn (gevoelens vn) eenzmheid geven (figuur 8.5). 7 Meer dn de helft (57%) vn de Nederlnders vn 18 jr en ouder kn in 2018 ls niet eenzm worden ngemerkt (54% in 2008), ruim een derde (35%) ls mtig eenzm (39% in 2008) en 9% ls sterk eenzm (7% in 2008). In 2018 wren er dus iets meer mensen sterk eenzm dn in v r i j e t i j d

13 Figuur 8.5 In 2018 iets meer mensen sterk eenzm dn in 2008, mr ook meer niet-eenzmen Mte vn eenzmheid, personen vn 18 jr en ouder, (in procenten) niet eenzm mtig eenzm sterk eenzm scp.nl Bron: scp/cbs (sli 08 - cv/sli 10/ 11-17/ 18) Mnnen zijn vker mtig eenzm dn vrouwen (37% vs. 33%) en 65-plussers vker dn jongvolwssenen (40% vs. 30%) (tbel 8.5). Mensen met een lg inkomen en mensen met een lgere opleiding zijn het vkst sterk eenzm (13%) en mensen met een hogere opleiding (5%) en met een hoog inkomen (4%) het minst vk. Nr huishoudensvorm doen zich weinig wezenlijke verschillen in eenzmheid voor. Het contct dt mensen hebben met fmilie, vrienden of buren (onderste deel tbel 8.5) blijkt sterk verbnd te houden met gevoelens vn eenzmheid. Zo ligt het ndeel sterk eenzmen het hoogst onder mensen die weinig contct (minder vk dn eenml in de 2 weken) hebben met vrienden en kennissen (24%), fmilie (19%) of buren (14%). Als we sttistisch controleren voor deze frequenties vn contct, blijven bovengenoemde verschillen tussen bevolkingsgroepen wel stn. 200 v r i j e t i j d

14 Tbel 8.5 Mensen met een lg inkomen en lge opleiding het vkst sterk eenzm Mte vn eenzmheid, personen vn 18 jr en ouder, nr chtergrondkenmerken, 2018 (in procenten) niet eenzm mtig eenzm sterk eenzm totl mn vrouw lger opgeleid middelbr opgeleid hoger opgeleid lg inkomen (< euro) middeninkomen ( euro) hoog inkomen (> euro) jr jr jr lleenstnde zonder thuiswonende kinderen pr zonder thuiswonende kinderen pr met thuiswonende kinderen eenoudergezin frequentie contct met fmilie eenml per week of vker eenml in de 2 weken minder vk frequentie contct met vrienden en kennissen eenml per week of vker eenml in de 2 weken minder vk frequentie contct met buren eenml per week of vker eenml in de 2 weken minder vk Bij de huishoudensvorm zijn thuiswonende kinderen niet meegenomen, evenmin ls lleenstnde ouders (dr zijn er onvoldoende vn in dit onderzoek om betrouwbre uitsprken over te kunnen doen). Bron: scp/cbs (cv/sli 17/ 18) 201 v r i j e t i j d

15 8.5 Sport Zols uit tbel 8.1 bleek, gt in een week gemiddeld ruim 14 uur op n recretieve ctiviteiten en ontspnning; dt is een grote verzmelctegorie vn (erop) uitgn, sport- en cultuurdeelnme (beoefening en bezoek), hobby s en ontspnning. Niet lle recretieve ctiviteiten zijn goed in tijd te vngen (omdt het bv. gt om niet-wekelijkse ctiviteiten) en drom mken we in deze en de volgende prgrfen gebruik vn nder onderzoek om ontwikkelingen op het terrein vn chtereenvolgens sport, cultuur en vknties in krt te brengen. Sportbeleid in vogelvlucht De not Tijd voor sport. Bewegen, meedoen, presteren (vws 2005) is gericht op zowel meedoen, gezondheid en presteren ls op meeleven (zie ook Vn Bkel et l. 2017). Onder meeleven wordt het volgen vn sport vi de medi en het bezoek n wedstrijden verstn. Deze not bendert sport niet lleen ls doel op zich, mr ook ls middel om bij te drgen n ndere beleidsterreinen: het bereiken vn mtschppelijke beleidsdoelen ls het verbeteren vn de gezondheid en het vergroten vn de socile cohesie door smen te sporten. Ook wndelen en fietsen wordt in dit beleid meegenomen. Sport ls middel wordt ook wel de instrumentlisering vn het sportbeleid genoemd (Vn den Heuvel en Vn der Poel 1999). Het kbinet zet deze lijn door en ziet (top)sport en bewegen ls middel om brede beleidsdoelstellingen te bereiken op het gebied vn mtschppelijke prticiptie, gezondheid, een goed leefklimt en economische vooruitgng (vws 2009). Onlngs heeft het rijk een sportkkoord gesloten met gemeenten, de sportsector, provincies, mtschppelijke orgnisties en het bedrijfsleven. De uitvoering vn het Ntionl Sportkkoord (Sttscournt 2018) is gestrt op 1 jnuri 2019 met een zestl mbities. De eerste mbitie, inclusief sporten & bewegen, is dt iedere Nederlnder een leven lng plezier kn beleven n sporten en bewegen. De tweede, duurzme sportinfrstructuur, is om Nederlnd te voorzien vn een functionele, goede en duurzme sportinfrstructuur. De derde mbitie, vitle sport- en beweegnbieders, beoogt om lle typen nbieders vn sport en bewegen toekomstbestendig te mken. Een positieve sportcultuur vormt de vierde mbitie en houdt in dt overl met plezier, veilig, eerlijk en zorgeloos gesport kn worden. Vrdig in bewegen vormt de vijfde mbitie en wil kinderen meer lten voldoen n de beweegrichtlijnen. Drmee dient de fnemende motorische vrdigheid vn kinderen de komende jren in opwrtse richting omgebogen te worden. Tot slot topsport die inspireert, wrbij het erom gt dt topsportprestties en topevenementen in Nederlnd inspirtie vormen voor de verbindende wrde vn sport. Ontwikkelingen in de sportdeelnme vn Nederlnders Figuur 8.6 lt zien dt de sportdeelnme vn de gehele bevolking vn 12 jr en ouder lngzm en met kleine fluctuties is gestegen. Het percentge Nederlnders vn 12 jr en ouder dt minstens veertig weken per jr sport, ging vn 51% in 2008 nr 53% in v r i j e t i j d

16 Figuur 8.6 Wekelijkse sportdeelnme neemt per sldo licht toe Wekelijkse sportdeelnme, personen vn 12 jr en ouder, (in procenten) scp.nl Personen die één keer per week of vker sporten. Bron: cbs (ge 01-13); cbs/rivm (ge/lsm 14-18) N 2008 zijn er iets meer mnnen dn vrouwen die sporten (drvoor ws het ndersom). De verschillen blijven echter klein (tbel 8.6). Jongeren tot en met 17 jr sporten beduidend meer dn volwssenen. Ouderen (65 jr en ouder) sporten het minst. De verschillen worden wel kleiner. Het percentge jongeren dt wekelijks deelneemt n sport is tussen 2008 en 2018 gedld, dt vn volwssenen, ook vn ouderen, is gestegen. De verschillen tussen lger- en hogeropgeleiden nemen drentegen juist toe doordt hogeropgeleiden, die l meer sportten dn lgeropgeleiden, een grotere stijging in sportdeelnme lieten zien dn lgeropgeleiden (zie ook Gooskens en Vn den Dool 2017). De verschillen tussen utochtone Nederlnders en niet-westerse migrnten blijven groot. De ltsten sporten duidelijk minder, hoewel hun sportdeelnme, evenls die vn utochtone Nederlnders, stijgt. De verschillen nr stedelijkheid nemen iets f en zijn niet groot meer. 203 v r i j e t i j d

17 Tbel 8.6 Sportdeelnme het hoogst bij jongeren, hogeropgeleiden en utochtone Nederlnders Wekelijkse sportdeelnme, personen vn 4 jr en ouder, nr chtergrondkenmerken, (in procenten) Δ 4 jr b jr vrouw/meisje mn/jongen jr b jr jr jr jr jr jr jr jr jr lger opgeleid middelbr opgeleid hoger opgeleid utochtone Nederlnder westerse migrnt niet-westerse migrnt zeer sterk stedelijk sterk stedelijk mtig stedelijk weinig stedelijk niet stedelijk b Verschil in procentpunten jrigen zijn vnf 2016 in de steekproef opgenomen. De cijfers over wekelijkse sporters zijn fkomstig uit de lsm en zijn in mei 2019 ngepst vnwege een kleine fout in de oorspronkelijke berekening. Bron: cbs (ge 01-13); cbs/rivm (ge/lsm 14-18) 204 v r i j e t i j d

18 Beplde groepen in de smenleving doen dus nog ltijd minder n sport. Zijn deze Nederlnders ook minder tevreden over de beschikbre voorzieningen en het nbod dt drin georgniseerd wordt? Inderdd zijn migrnten vn niet-westerse fkomst en lger- en middelbr opgeleiden vker ontevreden over de ccommodties en keuze n sporten in hun omgeving (Wennekers et l. 2015). De vrg is of ontevredenheid over de voorzieningen en het nbod de deelnme negtief beïnvloedt. De redenering kn nmelijk ook ndersom gemkt worden: onbekend zijn met sporten mkt het nbod onbemind. Op bsis vn de beschikbre gegevens is het niet mogelijk om deze vrg te bentwoorden. Over het lgemeen zijn Nederlnders echter (zeer) tevreden met het sport- en beweegnbod in hun directe woonomgeving (86%) (rivm 2019). In de Sport Toekomst Verkenning (rivm 2019) wordt verwcht dt de tevredenheid met het sport- en beweegnbod tot 2030 iets zl dlen. De oorzk is dt er tijd nodig is om het nbod n te pssen n de vernderende vrg die ontstt door de vergrijzing, de toenme vn nietwesterse migrnten en individulisering. Populriteit vn sporten verschilt nr leeftijd Individulisering of de behoefte om flexibel te zijn in de momenten wrop je sport, is terug te zien in de hoge populriteitscijfers voor de sporten fitness/conditietrining en hrdlopen (incl. trimmen/joggen) (figuur 8.7). Deze individuele sporten nemen ook nog eens in populriteit toe. In de periode ws fitness/conditietrining de meest beoefende sport en dit nm toe: in de periode beoefende 21% vn de bevolking vn jr deze sport minstens eenml per week, terwijl dt ndeel in de periode gestegen ws tot 24%. Op ruime fstnd volgde hrdlopen met gemiddeld 12% in de periode Drn volgden veldvoetbl (7%), zwemmen (6%), tennis (6%), fietsen (4%), sportief wndelen (3%), yog (3%), golf (2%) en hockey (2%). Dnsen en turnen/gymnstiek, die tot en met 2013 nog in de top tien vn populirste sporten stonden, zijn gezkt in populriteit. 205 v r i j e t i j d

19 Figuur 8.7 Fitness/conditietrining bleef verreweg het populirst onder volwssenen, populriteit hrdlopen en yog is toegenomen Beoefening vn sporten uit de top tien, jrigen, (in procenten) b 25 scp.nl hrdlopen fitness/ conditietriningc (veld)- voetbl zwemmen lgemeen tennis fietsen (sportief) (geen wndelen wielrennen) yog lgemeen golf lgemeen hockey lgemeen b c Beoefent de sport miniml eenml per week. De sporten zijn gerngschikt op bsis vn het gemiddelde over 2015 tot en met Fitness/ conditietrining betreft de individuele sport binnen. Fitness/conditietrining betreft individuele binnensport. Bron: cbs (ge 08-13); cbs/rivm (ge/lsm 14-18) Bij de jeugd (4-11 jr) zien we een heel nder beeld (figuur 8.8). In de jren wrvoor cijfers beschikbr zijn ( ) scoort voetbl verreweg het hoogst: 22% of meer beoefent deze sport miniml een keer per week. Op de tweede plts stt turnen (8% in 2018). In tegenstelling tot de bevolking vn 12 jr en ouder beoefent de jeugd deze ltste sport nog wel reltief veel. De derde vierde en zevende plts worden in 2018 ingenomen door respectievelijk tennis (6%), hockey (6%) en zwemmen (4%). Deze drie sporten komen ook voor in de top tien vn personen vn 12 jr en ouder. De vijfde en zesde plts betreffen respectievelijk dnsen (5%) en prdrijden (5%), sporten die niet in de top tien stn vn de oudere bevolking, evenmin ls judo (4%), gymnstiek (3%) en klssiek bllet (3%). Opvllend is dt voorl zwemmen, judo en hockey de ltste jren minder worden beoefend. Dt er minder wordt gezwommen kn smenhngen met de vermindering vn het schoolzwemmen (Mulier Instituut 2016). 206 v r i j e t i j d

20 Figuur 8.8 Voetbl verreweg het populirst onder jongeren; populriteit dnsen, hockey en zwemmen is fgenomen Beoefening vn sporten uit de top tien, 4-11-jrigen, 2016/2017 (in procenten) b 25 scp.nl (veld)- voetbl turnen lgemeen tennis hockey lgemeen dnsen lgemeen prdrijden zwemmen lgemeen judo gymnstiek klssiek bllet Beoefent de sport miniml eenml per week. b De sporten zijn gerngschikt op bsis vn het gemiddelde over 2016 en Bron: cbs/rivm (ge/lsm 16-17) Als we de wekelijkse sportdeelnme onder de bevolking vn 15 jr en ouder in Nederlnd vergelijken met die in ndere eu-lnden, scoort Nederlnd in 2017 hoog (figuur 8.9). Alleen in de drie Scndinvische eu-lnden wordt vker wekelijks gesport. In de eu schommelt de wekelijkse sportdeelnme onder de bevolking vn 15 jr en ouder rond de 40%. In het lgemeen is in Zuid- en Oost-Europese lnden de sportdeelnme reltief lg. 207 v r i j e t i j d

21 Figuur 8.9 Sportdeelnme in Nederlnd hoog Wekelijkse sportdeelnme in de eu, personen vn 15 jr en ouder, 2009, nr eu-lnd, (in procenten), b FI SE DK NL LU IE SI BE DE UK ES FR EU-gem. CY AT EE LT HU CZ MT PL IT SK LV PT HR EL RO BG scp.nl eu: Europese Unie, cijfers voor 2009 en 2013 zijn excl. Hongrije (hr). b Gerngschikt nr deelnme in De gebruikte lndcodes worden verklrd in bijlge A. Bron: ec (eb 09-17) 208 v r i j e t i j d

22 8.6 Cultuur Cultuurnbod en cultuurbeleid Er is geen gebrek n cultuur hier opgevt ls de som vn kunst (podiumkunst, beeldende kunst, film/videokunst en litertuur) en erfgoed (mteriële zken ls gebouwen en voorwerpen, en immteriële zken ls trdities en mbchten). De precieze grootte vn het veelvormige nbod is onbekend. Zo is er binnen de podiumkunst een heel scl n lgdrempelige mr niet gedocumenteerde optredens op plekken ls kleinere festivls, buurthuizen, (voormlige) kerkgebouwen, cfés en door vrijwilligers in stnd gehouden poppodi. Volgens het cbs zijn er jrlijks ruim ls professioneel ngemerkte optredens. Het groeiende ntl filmvertoningen beloopt inmiddels circ nderhlf miljoen per jr. Royl meer dn gebouwen zijn erkend ls monument. En dn zijn er nog tentoonstellingen, boeken, roerend erfgoed, ontwerp en immterieel erfgoed (Vn den Broek en Gieles 2018: 19-29). An cultuuruitingen geen gebrek, n plekken om drvn kennis te nemen evenmin. Nst de vele voornoemde niet gedocumenteerde culturele speelplekken telt de Nederlndse culturele infrstructuur honderden vn elk vn de volgende voorzieningen: grotere zlen, grotere festivls, bibliotheken, boekhndels, muse, gleries en bioscopen (Vn den Broek en Gieles 2018: 40-49). Bovendien hoeft men er niet per se op uit om met cultuur in nrking te komen: zowel oude ls nieuwe medi bieden cultuur in overvloed (Vn den Broek en Gieles 2018: 30-38). Hoewel enkele recente bezuinigingen in het rijkscultuurbeleid stof deden opwien en pijn deden in de delen vn het culturele leven die het sterkst fhnkelijk zijn vn subsidie, doen die n dit lgehele beeld niet f. Dit is eens te meer zo doordt grote delen vn het culturele leven geen subsidie ontvngen en doordt niet het rijk mr de gemeenten de grootste subsidiënten vn cultuur zijn (Vn den Broek en Gieles 2018: 54-57). De Rd voor Cultuur (2019: 7) constteerde onlngs dn ook dt de Nederlndse cultuursector op een hoog niveu produceert en presenteert en er veel moois [gebeurt] op de podi en festivls, in de filmtheters, de muse en op ndere presenttieplekken. De overheden subsidiëren cultuur, niet lleen ter bevordering vn de kwliteit en de diversiteit vn het culturele nbod, mr ook vn de mte en spreiding vn de publieke belngstelling ervoor. Onder voorbijgn n de netelige kwestie hoe kwliteit en diversiteit en het bevorderen drvn te meten vllen, gt het hier om de mte en spreiding vn de belngstelling voor cultuur vnuit de bevolking. Drover volgen nu enkele gegevens over trends in diverse vormen vn cultuurbezoek, in cultuurbeoefening en in vrijwilligerswerk voor culturele orgnisties of evenementen, lsmede over de tevredenheid met het nbod n culturele voorzieningen. Hiertoe is gebruik gemkt vn gegevens uit de survey Vrijetijdsomnibus (vto), de enige survey die culturele belngstelling in die breedte in krt brengt. Het veelvuldige culturele gebruik vn de diverse medi die mensen ter beschikking stn (boeken, rdio, tv, internet) blijft hier buiten beschouwing (zie drover Vn den Broek en Gieles 2018: 88-97, wrn ook onderstnde cijfers zijn ontleend en 209 v r i j e t i j d

23 wr veel meer detilinformtie te vinden is). In de reltief korte wrnemingsperiode hebben zich nuwelijks noemenswrdige verschillen voorgedn. Velen brengen bezoek n cultuur Een bezoek n een voorstelling of tentoonstelling brengt grote delen vn de bevolking met cultuur in nrking (tbel 8.7). Gesommeerd over lle vormen vn bezoek n lle vormen vn kunst en erfgoed, geldt dt voor bijn 90% vn de bevolking. Film en populire podiumkunsten zijn de grootste trekpleisters, gevolgd door muse. Gecnoniseerde voorstellingen hebben een geringer bereik. De trendcijfers geven enige tekening te zien bij met nme bibliotheken (een fklvend bereik) en bij muse (een groeiend bereik n het begin vn het decennium, toen enkele sprkmkende muse n een verbouwing weer hun deuren openden). Tbel 8.7 Velen komen vi bezoek met cultuur in nrking Cultuurbezoek, personen vn 6 jr en ouder, (in procenten) Δ b gecnoniseerde podiumkunst (klssieke muziek, toneel, klssieke dns en modern bllet) populire podiumkunst (popmuziek, musicl, cbret en stnd-up comedy) film bibliotheek muse b Percentge dt in de fgelopen 12 mnden minstens een keer genoemde cultuurvorm bezocht. Verschil in procentpunten. Bron: scp/cbs (vto 12-16) Cultuurbezoek is iets geliefder onder vrouwen en stedelingen dn onder mnnen en nietstedelingen. Het komt vker voor onder mensen vn westerse fkomst dn onder mensen vn niet-westerse fkomst. Voorl in de eerste helft vn de levensloop bezoeken mensen film en bibliotheek. In den brede doet zich voorl het effect vn verschillen in opleiding voelen, ook bij het bezoek n film en populire podiumkunsten (tbel 8.8). 210 v r i j e t i j d

24 Tbel 8.8 De smenhng vn kunstbezoek met persoonskenmerken vrieert Spreiding vn bereik kunstbezoek, personen vn 6 jr en ouder, , b, c (in indexcijfers, bevolkingsgemiddelde = 100) gecnoniseerde podiumkunst d populire podiumkunst e film bibliotheek muse mn vrouw jr jr jr jr jr jr lger opgeleid middelbr opgeleid hoger opgeleid stedelijk niet-stedelijk westerse fkomst niet-westerse fkomst b c d e Er is hier gekozen voor de leeftijdsindeling die gngbr is in rpportges over cultuur (om te voorkomen dt over cultuur uiteenlopende getllen rondgn). Bij opleidingsniveu is gekozen voor personen vn 20 jr en ouder, omdt die doorgns de opleiding hebben fgerond. Bij fkomst is gekozen voor een tweedeling, omdt mensen met een westerse migrtiechtergrond gemiddeld nuwelijks verschillen vn utochtone Nederlnders en omdt het ntl mensen met een niet-westerse migrtiechtergrond in de vto geen betrouwbre verdere onderverdeling toestt (in 2018 is om die reden gekozen voor een oversmpling vn dt deel vn de bevolking). Klssieke muziek, toneel, klssieke dns en modern bllet. Popmuziek, musicl, cbret en stnd-up comedy. Bron: scp/cbs (vto 12-16) Velen beoefenen cultuur Voor velen is cultuur iets dt men (incidenteel of vker) beoefent, bijvoorbeeld door een instrument te bespelen, te schilderen, een oud mbcht te beoefenen of onderzoek te doen nr de geschiedenis vn fmilie of regio (tbel 8.9). Kunst telt meer beoefenrs (gesommeerd ruim de helft vn de bevolking) dn erfgoed (circ een derde, met het voorbehoud dt vn voorl de beoefening vn immterieel erfgoed niet veel bekend is). Binnen kunst zijn met nme enkele vormen vn podiumkunst populir, voorl zingen en het 211 v r i j e t i j d

25 bespelen vn een instrument. De beoefening vn erfgoed blijkt zich in een groeiende populriteit te mogen verheugen. Tbel 8.9 Cultuur kent ook veel beoefenrs Cultuurbeoefening, personen vn 12 jr en ouder, (in procenten) Δ b podiumkunst beeldende kunst film cretief schrijven erfgoed b Percentge dt in de fgelopen 12 mnden minstens een keer genoemde cultuurvorm beoefende. Verschil in procentpunten. Bron: scp/cbs (vto 12-16) De deelnmepercentges n cultuurbeoefening zijn voor mnnen en vrouwen gelijk, l houden wt meer vrouwen zich bezig met kunst en wt meer mnnen met erfgoed. Groter zijn de verschillen nr leeftijd en voorl opleiding. De deelnme n kunstbeoefening is eerder in de levensloop hoger; bij erfgoedbeoefening is dt in veel mindere mte het gevl. Beide vormen vn cultuurbeoefening treft men vker onder mensen met een hogere opleiding (tbel 8.10). Tbel 8.10 De smenhng met persoonskenmerken vertoont veel gelijkenis Spreiding vn cultuurbeoefening, personen vn 6 jr en ouder, , b, c (in indexcijfers, bevolkingsgemiddelde = 100) cultuur kunst erfgoed mn vrouw jr jr jr jr jr lger opgeleid middelbr opgeleid hoger opgeleid v r i j e t i j d

26 Tbel 8.10 (Vervolg) cultuur kunst erfgoed stedelijk niet-stedelijk westerse fkomst niet-westerse fkomst b c Er is hier gekozen voor de leeftijdsindeling die gngbr is in rpportges over cultuur (om te voorkomen dt over cultuur uiteenlopende getllen rondgn). Bij opleidingsniveu is gekozen voor personen vn 20 jr en ouder, omdt die doorgns de opleiding hebben fgerond. Bij fkomst is gekozen voor een tweedeling, omdt mensen met een westerse migrtiechtergrond gemiddeld nuwelijks verschillen vn utochtone Nederlnders en omdt het ntl mensen met een niet-westerse migrtiechtergrond in de vto geen betrouwbre verdere onderverdeling toestt (in 2018 is om die reden gekozen voor een oversmpling vn dt deel vn de bevolking). Bron: scp/cbs (vto 12-16) Vrijwillige inzet voor cultuur Festivls, filmhuizen, muse, podi en culturele verenigingen zijn in belngrijke mte fhnkelijk vn de vrijwillige inzet vnuit de smenleving, in de vorm vn geld en tijd. Circ een derde vn de bevolking ondersteunt cultuur (incidenteel of vker), sommigen doen dt op meerdere mnieren. Er zijn globl twee keer zoveel mensen die doneren ls die vrijwilliger zijn (tbel 8.11). Tbel 8.11 Cultuur drijft voor een deel op vrijwillige inzet vn tijd en geld Steun n cultuur, personen vn 12 jr en ouder, (in procenten) Δ b steun n cultuur vrijwilligerswerk lidmtschp vriendenvereniging dontie b Percentge dt in de fgelopen 12 mnden minstens een keer in genoemde vorm cultuur ondersteunde. Verschil in procentpunten. Bron: scp/cbs (vto 12-16) 213 v r i j e t i j d

27 Het vrijwillig ondersteunen vn cultuur heeft meer ingng gevonden onder hoger- dn onder lgeropgeleiden, wt niet hoeft te verbzen gezien de met opleiding smenhngende verschillen in het bereik vn culturele instellingen. Wr doneren in sterke mte voorl iets is voor lter in de levensloop, is vrijwilligerswerk gelijkmtig gespreid over mensen vn verschillende leeftijd (tbel 8.12). Hoewel de beschikbre cijfers drover dus geen uitsluitsel geven, is het nnemelijk dt die gelijkmtige leeftijdsopbouw vn vrijwilligers ertoe is terug te voeren dt ouderen zich voorl bij muse en erfgoed inzetten, en jongeren bij poppodi en popfestivls. Tbel 8.12 Grote verschillen in steun n cultuur Spreiding vn steun n cultuur, personen vn 12 jr en ouder, , b (in geggregeerde indexcijfers, bevolkingsgemiddelde = 100) vrijwilligerswerk lidmtschp vriendenvereniging dontie mn vrouw jr jr jr jr jr lger opgeleid middelbr opgeleid hoger opgeleid stedelijk niet-stedelijk westerse fkomst niet-westerse fkomst b Er is hier gekozen voor de leeftijdsindeling die gngbr is in rpportges over cultuur (om te voorkomen dt over cultuur uiteenlopende getllen rondgn). Bij fkomst is gekozen voor een tweedeling, omdt mensen met een westerse migrtiechtergrond gemiddeld nuwelijks verschillen vn utochtone Nederlnders en omdt het ntl mensen met een niet-westerse migrtiechtergrond in de vto geen betrouwbre verdere onderverdeling toestt (in 2018 is om die reden gekozen voor een oversmpling vn dt deel vn de bevolking). Bron: scp/cbs (vto 12-16) 214 v r i j e t i j d

28 Wrdering vn cultuur Een gevrieerd cultureel nbod vindt men meer vn mtschppelijk dn vn persoonlijk belng (45% resp. 70%, tbel 8.13). De mte wrin men het terecht vindt dt de overheid er geld n uitgeeft, komt overeen met het belng dt men n een gevrieerd nbod hecht. Circ 60% vn de bevolking is content met het culturele nbod in de eigen woonomgeving. De verschillen tussen 2014 en 2016 betreffen een zo korte wrnemingsperiode dt het beter is er geen stellige conclusies n te verbinden. Tbel 8.13 Subjectieve betekenis vn cultuur Wrdering vn cultureel nbod en instemming met overheidssteun, personen vn 12 jr en ouder, 2014 en 2016 (in procenten) Δ b persoonlijk belng gevrieerd cultureel nbod mtschppelijk belng gevrieerd cultureel nbod tevredenheid met cultureel nbod in woonomgeving terecht dt overheid geld uitgeeft n cultuur b Percentge dt ngeeft culturele nbod (zeer) belngrijk te vinden, er (zeer) tevreden mee is en overheidssteun (zeer) terecht vindt. Verschil in procentpunten. Bron: scp/cbs (vto 14 en 16) 8.7 Vknties Veel mensen zullen positieve ssocities hebben met het woord vkntie (of breder recretie ); ook politiek en beleid belichten vk de positieve economische effecten. Recent zijn dr wel discussies bijgekomen over de schdelijke effecten voor het milieu vn voorl reizen en de negtieve gevolgen voor populire bestemmingen, die dreigen te bezwijken onder de lmr groeiende stroom toeristen. Discussies over duurzme ontwikkeling vn het toerisme worden l vnf de jren negentig vn de vorige eeuw gevoerd. Het gt dn om toerisme met zo min mogelijk negtieve effecten (op de korte en lnge termijn) voor milieu, ntuur en lokle bevolking en om het streven ltstgenoemde groep economisch ook te lten profiteren vn het toerisme (Vermeulen et l. 2018). De ndcht voor dit them is de ltste tien jr verder toegenomen door de sterke groei vn het toerisme wereldwijd. Gegevens vn de World Tourism Orgniztion (unwto) lten in 2017 de sterkste groei zien in het toerisme sinds v r i j e t i j d