Veertiendaagsch Blad voor de Vrouw. Onder Redactie van:

Transcriptie

1 6' [jaattgang. GXoims&ag \<) Otiahtr. \8<)8. XI*. \5. iiiini Veertiendaagsch Blad voor de Vrouw. Onder Redactie van: Abonnementsprijs per 3 maanden f 0.75 Voor België, 't overige Buitenland en Ned.-Indië, 1 02* Afzonderlijke Nummers 0.05 INHOUD: Het zied ontpoppend >'ed. Iï. '. Feminisme. I)e Xatfonale Vrouwenraad. Onze titels. Binnen de Grenzen. Veranderingen. Literatuur. Feuilleton : Schetsen uit jonge Jaren. Advertentlën. In Oct. '95 had in Granada plaats een gebeurtenis eenig in de annalen van het Feminisme, groot in haar gevolgen, edoch voorbijgegaan schier, onopgemerkt door de Feministen zelven, ten minste in geen der buitenlandsche vrouwenbladen hoorden wij ervan gewag maken, of wijze n op de dingen, die daaruit stonden geboren te worden Don Manuel Torres Campos, prof. in de Rechtswetenschap, toch had op zich genomen een openingsrede te houden voor de pas gestichte Economische Vereeniging" van landsvrienden" en als onderwerp daarvoor gekozen : De vrijmaking der vrouw voor het burgerlijk recht. Gelukken mocht het echter niet den professor, goed Catholiek, trouw volgeling van Léo XIII, zijn rede uit te spreken tot het einde : "nem" stempelende als ketter, wijzende op hel duivelsche van zijn vertoog, dat ondermijnde het heiligste des heiligsten, ontnam hem het woord de aartsbisschop van Granada, presideerende de Vergadering en zondigende tegen alle etiquette, alle usances, vervolgde hij het gesprokene op zijn wijze, banvloekende al wat maar geleek naar emancipatie van haar, die door God-zelf is aangewezen als te zijn de dienstbare." Begrijpende al het gewichtige dezer uitbarsting, doende zien, dat daar, alhoewel dan ook tot hiertoe verborgen gebleven, aanwezig was omtrent deze materie in den boezem der H. Kerk een accumulatie van niet meer af te leiden phlogistische gassen, schreven wij 27 Nov. '95 in onze verhandeling omtrent De Vrouw en het Catholicisme: Niet in de voordracht des Heeren Torres Campos, niet in de houding des aartsbisschops van Giranada ligt het groote dezer gebeurtenis, maar in het zich beroepen van den eersten op achtenswaardige katholieke theologen, die het thema hebben onderzocht en zich daarna verklaard voor burgerlijke gelijkstelling van de vrouw niet den man. Daardoor toch is te constateeren verdeeldheid in de H. Kerk op een W. DRUCKER en Th. P. B. SCHOOK-HAVER. > "'> ' Bureau van Redactie en Administratie: Sarphatipark 61, AMSTERDAM. " """ Advertentiün per regel f 0.15 Groote letters naar pla;itruimte. BoekaankiHMÜgingen per regel 0.10 on éfê maal. Aanvragen en betrekkingen 0 25 punt, waarover tot heden allen en allen hot eens waren : de inferioriteit der vrouw, en is in haar boezem ontstaan een fractie welke, tegen het Catholisch dogma in, de vrouw wil beschouwd zien als gelijkberechtigd, door God even bemind, even hooggeacht wezen als do man. Deze tegen alle Kerkvaderen ingaande leerstelling, au fond" meer beteekenend dan de niet-godheid van den Christus der Arianen, zou, zoo het Catholicisme conscc(uent wilde zijn, moeten leiden tot scheuring dat zal zij echter niet. De Kerk, of liever do Paus, haar representant, zal zich er uit redden hoe, is evenwel een raadsel. Hier toch geldt het niet een abstracte cruaestie, een al of niet uitmaken, of de vrouw er op nahoudt een ziel, ja of neen, als te Macon in 584, een bedis- ' cussieeren of het der vrouw willen leeren lezen en schrijven is uit den duivel, als bij Francoise Saintonge, edoch hier gaat het om het machtsprincipe, om het behoud van Kerk, Staat, Eigendom, om het hiërarchisch stelsel, steunzuil van hot Catholicisme. Met de gelijkstelling der vrouw vervalt het: de man is het hoofd der vrouw, gelijk Christus (de Kerk) is het hoofd des mans", en treedt naar voren het democratische idee, slechts erkennende een bestuur, geen regeering, ergo den val der priesterheerschappij. Wat daar gebeurd is te Granada, moest gebeuren, was het niet in October 1895, dan was het in Januari, Juli of andere maand '96, '98, Niet geheel onaangeroerd kon daar blijven staan te midden der wereldbeweging de Catholieke kerk, steunende op en in stand gehouden wordende door de vrouw. Ook zij had eenmaal zich te doclareeren bij dezen grooten kamp, gestreden voor vrijheid, recht, menschwaardigheid. Dat uur is nu voor haar geslagen en met spanning zal weldra ieder Catholiek uitzien naar de uitspraak in deze van het hoofd der Kerk. Wat zal het zijn? Voor of tegen de vrouwv Het dogma dei- Kerk, leerarende, dat alle zonde komt van do vrouw, dat de man is geschapen naar het beeld Gods, zegt tegen"; de Paus zal zijn voor" want al valt daar dan ook de kern tot pulver, mits de vorm maar blijft behouden, zijn tevreden zij. die zich zelf noemen de dienaren van Christus op aarde. Zoo hebben wij er altijd over gedacht, en zoo zullen wij er wel over blijven denken. Waar en wanneer ons werd gewezen op de groote hinderpaal voor der vrouwen vooruitgang : de Catholieke Kerk. haalden wij 9teeds de schouders op en gaven ten antwoord: Als de beweging maar eerst is geworden een macht, waarvoor zich buigen staadkundige grootheden, zal de Kerk van zelf wel volgen. en als resumé' van ons betoog zeiden wij: Het Catholicisme en de vrije vrouw kunnen niet samengaan. Wie zich in het tournooiveld begeeft ter vrijmaking der vrouw, is niet meer Catholiek: de vrouw, die streeft naar gelijke rechten met den man, is niet meer Catholiek. Heel de geschiedenis van het Catholicisme verzet zich tegen het: do vrouw niensch". De R. C. Kerk heeft zich in deze uitgesproken, zij kan niet meer terug. De vrouw ligt buiten haar idylle. In haar hemel de vrouw geen gelijke Gods, kan op haar aardsch terrein zij ook niet zijn gelijke des mans. Zelfs geen wonder kan hier brengen verandering van stelling. Daarvoor

2 11-1 EVOLUTIE" staat in den weg Maria, ilc ongoddelijke moeder van de godheid..zoo zij daar niet ware zou de II. tieest kunnen worden gedeclareerd tot vrouw, tot ega van den Hcmelheer, tot moeder van den Christus, thans echter is dat niet mogelijk. Met de heiliging van Maria is uitgesproken in het Catholicisme de eeuwige, onophefbare inferioriteit der vrouw. Individueel kan zij zijn wonderdoenster, vroomheidsstar, deugdenlicht. als collectief blijft zij,halfheid": geen god, geen duivel; geen man, geen dier." Betrekkelijk kort daarna, Juli '97, maakte wij op het Biusselsch Congres kennis met Marie Maugeret, de pionierster van liet R. C. Feminisme, aldaar een overzicht gevende van dt rzelver program als twee droppels water gelijkende op liet Feministisch program van alle mogelijke andere Feministen. Wij noemden dit destijds een schier duizelingwekkende overwinning" en al bleven wij ook en blijven dit nog - au fond bij ons resumé van '95, toch erkenden wij, dat niet valt weg te cijferen dat velen, medestrijdende vol liefde, vol moed, vol couvictie, wanneer daar boven haar wappert Catholisch-Kerksche vlag, nooit daartoe züuden komen, zoo zij niet om zich zagen de geheiligde kleuren" en schreven wij 25 Aug. *97 : De K. C. Kerk met haar centrum, waarheen zich richt aller oog, is cosmopoliet. Wat op dogmatisch gebied, door Home ongewraakt, doet een van baar zonen, mag worden gerekend, als door allen te zijn gedaan. Als een deel der priesterschap hier het Fransche dus medegaat met het Feminisme, mag men aannemen, dat ook weldra zullen volgen de overige deelen van het geheel. Binnen een niet al te lang tijdsverloop wij. 19e eeuwers leven snel kan men dus rekenen op een over heel de beschaafde wereld verspreid, goed georniseerd leger jeugdige Feministen. Zullen de Hollandsche R. C. vrouwen daarbij zijn de laatst aankomenden? AVij denken het niet. Gezien de bij de stembus geleden nederlaag der Clericalen, valt te veronderstellen, dat waar hun noodig is, ter weder zich in het zadel zetten, nieuw leven, nieuw bloed, zij. waar de weg hen is gebaand door de Fransche broeders, zich daarvoor bij voorkeur zullen wenden tot de vrouw! Is het echter noodzakelijk, dat de stoot worde gegeven door eenige fractie of partij? Is de Nederlandsche vrouwenbeweging zelve niet krachtig genoeg om te propageeren onder de R. C. vrouwen? Zijn er onder dezen geen persoonlijkheden als Mad. Maugeret, fier, moedig, overtuigd genoeg om den weg te bewandelen dien ook op zijn gegaan de Francaises?... terwijl wij op 8 Sept. en 6 Oct. d. a. in haar geheel gaven de door Marie Maugeret te Brussel uitgesproken rede, kunnende dienen als leiddraad voor de Nederlandsche R. C. vrouwen. Na dien behandelden wij nog af en toe het onderwerp, steeds zorgende dat het door ons geschrevene in handen kwam van bekende R. C. vronwen, ons daarbij volkomen bewust, dat wij niet zouden maken proselieten voor onze stellingen, edoch hopende haar te doen ontdommelen juist door het agaeeerende wat voor haar moet liggen in onze levensbeschouwing. Naar het ons uiterlijk leek, scheen ons de Nederl. R. C. echter nog niet vatbaar voor emancipatie-gedachten; een andere zienswijze daaromtrent verkregen wij echter den 9 Juli 1.1.: de opening der Tentoonstelling van Vrouwenarbeid werd bijgewoond door den Internuntius, Monseigneur Tarnassi, de zichtbare personificatie van de stijgende macht der vrouwenbeweging", zooals wij op 14 Juli 1.1. omschreven zijn daar tegenwoordigheid, er aan toevoegende: Niet zoo heel licht sanctionneert een prins der Kerk door zijn tegenwoordigheid eenige zaak on wel moet hij overtuigd zijn van deszelfs invloed, alvorens hij er zich mede occupeert. Geen keizer, geen koning zoo terughuiverend voor encanaillement als de priester. Geen wonder! zijn volgelingen een vrij wat compacter, blind-volgzamer fractie dan waarover ooit beschikte eenig vorst: waar hij gaat, gaat deze; wat hij bindt, is haar gebonden: wat hij ontketent, is haar ontketend. In de aanwezigheid van den representant des Pausen bij deze gelegenheid ligt voor de R. Catholicke het consent van ook zich te mogen gevoelen mensch, gelijkberechtigde van dei man. Zoo daar niet was Frankrijk met zijn Feminisme Chrétien, zoo de Keik niet wist, dat haar dochters voor een groot deel al is het dan ook maar interieurement werden aangetrokken, medegesleept door de nieuwere ideën, zou zij, de H. Moeder, er niet aan denken vrouwen te stijven in datgene, wat voor haar slechts kan zijn, gezien haar eeuwenoude leeting moet zijn: revolutie, in-opstand-koming tegen de gestelde machten. Het accommodatie stelsel is immer geweest het hare, edoch in praktijk gebracht is het door haar nimmer of nooit voor en aleer haar tegenpartij het had gebracht tot schier gelijke hoogte met haar. En, en, geen middel haar te min, geen middel haar te groot om te beletten derzelver opklimming. In de toenadering van den kerk-vorst het bewijs, dat het Feminisme heeft bereikt die hoogte, waarvan afwerping niet meer gaat, waar men elkander niet meer kan ontloopen. waar het moet zijn, öf openlijke vijandschap of, of, of uiterlijke vriendschap. Het Rome van het heden kan niet meer verdelgen te vuur en te zwaard.... daarom sluit het compromis de vrouwen die het in 14», 15e, 16«, en zelfs nog in 17 en 18«eeuw zou hebben gestoofd, gebrand, gebakken, gebraden, reikt het nu de hand." Goed hadden wij gezien; wel was de aanwezigheid van den Internuntius het sein van de Nederl. R. Catholieken zich te occupeeren met de quaestie. Ook hier dadelijk evenals in Spanje twee kampen : de dogmatische Catholieken, niet erkennende als hun credo en de meer vrijzinnigen, adherenten van het il y a des acommodements avec Ie ciel." Tot de eersten behoort de Maasbode, tot de laatste Het Centrum, den Katholieken Werkman; welke laatste, afgaande op een daaruit overgenomen artikel, voorkomende in het Zondagsblad van Het Centrum, data 26 Sept. en 8 Oct kan genoemd worden te zijn bepaald Feministisch. Als Feminist verheugen ons natuurlijk de laatsten, als mensch echter voelen wij meer voor de eersten. Wij houden nu eenmaal van lui uit een stuk en, om boven reeds aangegeven redenen, zal de Catholiek-Feminist, ofte wel Feminist-Catholiek, ons blijven een phenomeen, een anachronisme. In dit reeds aangehaald artikel Een veelbesproken onderwerp", leggen Cath. Werkman en Centrum neder hun ideeën omtrent het vrouwenvraagstuk. Na kortelijk te hebben aangeroerd, dat verschillend is het oordeel omtrent het Feminisme, juist omdat zoo weinigen zich hebben ingewerkt in de quaestie, zegt het: Wat is Feminisme? Niets anders dan een der vormen der sociale quaestie, een harer deelen, en dit even goed als 't arbeidersvraagstuk, waarvan 't groote gewicht niet te ontkennen valt. Het is evenwel nog uitgebreider, nog ingewikkelder daar het zich niet zooals het arbeidersvraagstuk tot een enkele klasse dor maatschappij bepaalt, maar zich over alle rangen on standen uitstrekt en in het allernauwste verband staat met de belangen van den godsdienst, het huisgezin, de opvoeding der kinderen, de physicko en intellectueele toekomst der menschheid. Het is een quaestie met verschillende zijden: een godsdienstige, een zedelijke, een politieke, een sociale zijde, en elk onderdeel daarvan is dus reeds een terrein dat tot uitgebreide beschouwingen en besprekingen leidt. Wij zijn het daarom volstrekt niet eens met hetgeen onlangs oen Katholiek Maandblaadje beweerde, dat do zoogenaamde Vrouwenbeweging niets anders is dan eene variatie op het altijd varie'erend poppenspel der vrouwelijke ijdelheid. Neen, het feminisme is geen poppenspel, evenmin is het een woord en wel een leelijk woord voor een leelijke zaak" zooals we weer elders lazen. Ware het dat, we zouden er geen oogenblik onze aandacht aan behoeven te wijden. Het feminisme, zegt Abbé Frémont, is een feit, een ernstige, diepgaande werkelijkheid. Het bestaat, het laat zich niet wegspotten, niet ontkennen, niet ongedaan maken door legio's tegenstanders. Het is een feit, juist door den drang der noodzakelijkheid ontstaan, en door die wet der noodzakelijkheid van een niet meer te loochenen, steeds toenemende levenskracht. Het is een dringende noodzakelijkheid, met wier toekomst de belangen van Kerk en Gods-

3 EVOLUTIE. 115 dienst zijn samengeweven, een kracht waarmede gerekend, waarover, zooals wij straks met een paar woorden zullen aantoonen, gewaakt moet worden, om haar in 't goede spoor te houden en aldus onberekenbare onheilen te voorkomen. haten zij, die er nu zoo tegen te velde trekken, toch niet vergeten, dat het niet is een product alleen van den socialistischen en ongeloovigcn tijdgeest maar een uitvloeisel on gevolg der hedendaagsche toestanden." Al dadelijk echter in contradictie komende met eigen een uitvloeisel en gevolg der hedendaagsche toestanden," noemt het het Feminisme oud al van datum en wijst daarbij op Montaigne en Molière, wier der vrouwen pedanterie geeselend sarcasme in zijn kern toonde de neiging deivrouwen tot emancipatie; ten aanloop om te prouveeren, dat onze voorouders volstrekt niet dom hielden vrouwen, zusters, dochters, maar wel deugdelijk haar slagvaardig maakten voor den levensstrijd dier dagen, waarin de meisjes werden onderwezen in oude talen en klassieken, in wijsbegeerte en artsenijbereiding, de vrouwen beoefenden kunsten en letteren, abtdissen en kloostervrouwen diep doorgedrongen waren in kennis en wetenschap. Dit om te lijmen de orthodoxen van het heden, niet lettende op de quintessence der dingen, edoch ze noemende kwaad of goed al naar dat zij zijn niet of wel ten uitvoer gelegd door vader of grootvader. Een betere, en vooral vak-opleiding voor het meisje wil het artikel, opdat zij, niet huwende of wordende weduwe, zal kunnen winnen de kost en aldus, alhoewel dan ook zich verklarende voor de vrouw aan den huiselijken haard," declareert het zich toch voorstander van vrouwenarbeid. Dat zegt nog al iets. Al zou niets meer ten gunste der vrouw zijn nedergeschreven door de beide R. C. bladen, FEUILLETON. $cf)dsen uil jonge Jaren. 5 door MAKA. IN BETREKKING. I. BIJ MEVROUW PAUWS. Eene week was ze in hare betrekking geweest;ze had reeds veel ervaren in dien korten tijd, en niet altijd van den aangenaamsten aard. De Zondag kwam. C'onstance maakte zich gereed om naar de kerk te gaan. Mevrouw ging nooit, maar haar huisgenooten konden gaan, indien ze wilden. De kinderen evenals Mama stonden dan laat op en er werd Zondags niet gemeenschappelijk ontbeten. Sinds eenigen tijd woonde een jong predikant in huis bij de familie Vreede. Eigenlijk was hij proponent en nam den dienst tijdelijk waar voor een ambtsbroeder, die ongesteld was. Hij wachtte op een beroep, om dan in het huwelijk te treden met eene jonge dame, die in de academiestad woonde, waar hij gestudeerd had. De jonge man was zeer liberaal, en uren lang kon hij s'avonds zitten discussiëeren met den dokter, die, evenals zijne echtgenoote streng orthodox was. Doch beiden behielden hun standpunt; geen hunner week een duimbreed voor den ander. Constance was natuurlijk opgevoed in die strenge leer, maar er toch niet zoo geheel van doordrongen. Zoo had ze zelfs bij zekere gelegenheid gewaagd te zeggen: Maar, ma! Jezus is toch God niet." Waarop haar moeder doodelijk verschrikt had uitgeroepen: Goddeloos kind! wil je wel dadelijk eens ophouden met zulke lastertaal! Ea een andermaal, toen haar vader sprak over de lijdensgeschiedenis, en onder meer zeide: Zie, dat is nu juist de grootheid van Christus, dat hij gewillig dan nog zou er te roemen zijn op een eenige overwinning. Met een groot deel der Catholieken, en dat wel arbeiders vóór vrouwenarbeid behoeven de Kederl. arbeidster.? zich zeker niet te verontrusten, dat een wet, gelijk aan de arbeidswot van '89, haar weder op bet arbeidsveld zal plaatsen in ongunstiger positie dan haar broeders in den arbeid. De hier aan het woord zijnde Catholieken willen echter meer. De vrouw, zeggen zij, toch heeft, in 't oog van den oneindig rechtvaardigen God tenminste dezelfde moreele rechten als de man. Ook voor haar werd op Golgotha het verlossingswerk voltrokken en was het Evangelie de blijde boodschap" der bevrijding uit vroegere banden. Het Christendom maakte de vrouw vrij, dat zal niemand ontkennen"... en om te bewijzen die verkregen vrijheid, vraagt de Cath. Werkm., na 19 eeuwen van Christendom, den dogmatisch-geloovigen, of zij vermeenen, dat het ligt in de bedoeling Gods, dat de vrouw.... voor de wet gelijk gesteld en in één adem genoemd wordt met idioten en krankzinnigen." Een grooter persiflage op de vrijmaking der vrouw door het Christendom zeker wel niet mogelijk. Zelf voelt de Cath. Werkm hier ook wel wat raars en, op echte schooljongensmanier het vuil van eigen mouw smeerende op dien van anderen, wijst hij op die barbaarsche Romeinen en stoute Gereformeerden, daarbij jengelende.... men had aan de Katholieke Kerk haar invloed over de maatschappelijke ordening moeten laten." Kent de Cath. Werkman heusch zoo weinig zijn Kerkvaders, dat hij niet eens weet, zij het waren, die de vrouw gelijk stelden met idioot en krankzinnigen, of erger, met satan en helhond? De H. Tertullianus stond haar niet toe, ter wille van Eva's val, drukkende op al wat heet vrouw, te gaan met ongedekt gelaat; alles leed en verdroeg om ons te redden en zalig te maken, terwijl hij maar een vinger behoefde uit te steken ja slechts een enkel woord te spreken om al zijne vijanden ontzield aan zijne voeten te doen neervallen" toen had Constance gezegd : Dan vind ik het zooveel bijzonders niet. Ik zou 't veel vreeselijker gevonden hebben, machteloos te zijn in hun duivelachtige handen; te moeten bukken voor geweld en domheid. En veel moeielijker om dan vergeving te schenken aan zulke wreedaards, dan wanneer ik wist, dat ik hen ieder oogonblik vernietigen kon." Maar toen ook was haar als een diep verdorven, verhard schepsel het zwijgen opgelegd, ten einde do andere kinderen niet te verleiden door haar ongeloof. En toch waren de zaden, in vroeger jaren in haar hart gelegd, wel ontkiemd; ze wiesen op en zouden vrucht dragen; maar vrucht met het kenmerk van den eigonaardigen bodem, die ze had voortgebracht. Het was niet te verwonderen, dat met de meer verlichte denkbeelden, die zij koesterde, Constance den hulpprediker gaarne hoorde en niet verzuimde naar do kerk te gaan. waar hij zou preeken. Zoo ook heden. En ze droeg een voorraad praktische vroomheid mee naar huis, die haar weer zou sterken tot plicht en doen verdragen gedurende de volgende week. De dag ging voorbij ; het werd zes uur en ze begaf zich naar de woning haror ouders. Ze werd er vriendelijk ontvangen; dat deed haar goed. Nadat het eerste kopje thee gebruikt was, vraagde hare moeder: En hoe bevalt het je nu in jo betrekking?" O, voorloopig heel goed, Ma! maar ik ben er pas; er valt nog zoo weinig van te zeggen. Jeanno vooral is heel lief. We wandelen alle dag geregeld. Do meiden zijn niet familiaar. Dat zijn allemaal goede dingen. Ik hoop echter dat, als we eenmaal verhuisd zijn, de meisjes meer geheel aan mij zullen overgelaten worden. Mevrouw houdt ze nu nog al eens bij zich. vooral het jongste. En dat is niet goed voor het leeren. En op andere dagen ziet ze in 't geheel niet naar haar om, maar is haast aanhoudend uit." En wat doe je. als de kinderen bij mevrouw zijn '?"

4 116 EVOLUTIE. Johannes v. Damascus noemde haar een lintworm, zich nestelende in hart en nieren van den man : Gregorius v. Blois bescliouwde het als een natuur-afdwaling of een den man opgelegde straf, dat hij geboren moest worden uit een vrouw en Gauthier de Saint-Vietor riep uit: Met duizend tangen moesten worden vaneen gereten de tongen van hen, die durven veronderstellen, dat de Zoon Gods kon geboren worden uit een vrouw, terwijl de H. Augustinus zei, zich wendende tot de gehuwde vrouw: Uw kleederen, uw goud. uw zilver, al wat gij bezit van uw vadershuis of vaderlijk erfdeel, zult gij niet aanraken zonder de toestemming van uw echtgenoot" en volgens zijn overtuiging was het den man gegeven zijn wederspannige en tegensprekerige vrouw te straffen aan den lijve, een leeringe later door Beaumonier gelegd in de wet. met dezen verstande echter, dat de tuchtiging niet mocht zijn zoo streng, dat zij ten gevolge kon hebben den dood deiafgestrafte? Zou het den Catholieken, die als Catli. Werkman en Centrum voor de vrouw vragen mildere wetten, niet goed zijn maar een doekje te hangen over het verleden der Catholieke Kerk? Wat geeft het te debiteeren, dat de in deze behoudenden onder de Catholieken ter goeder trouw verkondigen dogma's, meer heidensch dan catholisch, hen de hemel weet hoe, op de een of andere manier aangewaaid.... V De waarheid komt toch aan het licht, en de waarheid is: dat deze dingen hen niet zijn aangewaaid, de hemel weet hoe, maar hen geïnfuseerd, geïmpregneerd, gesuggereerd door de H. Kerk zelf. De vrouw is niet waardig te raken aan het H. Sacrament, af te nemen de biecht wat tegenover meisjes en vrouwen de zaak zeker oirbaarder zou maken dan zij nu is ; Dan grijp ik natuurlijk naar mijn engelscbe boeken, 't Is nog maar vijl' weken.' 's Avonds kan ik op zijn vroegst kwart voor negenen beginnen en dan ben ik dikwijls vermoeid van de kinderen. Maar ik sta vroeg op, en leer eiken morgen een uur voor ik naar beneden ga. Om zes uur gaat de wekker voor de meiden af', en dien hoor ik gelukkig altijd." Zoo pratende was de avond spoedig om. Mevrouw bad gezegd dat ze de juffrouw aan het souper verwachtte, en ze moest dus uiterlijk kwart voor tienen thuis zijn. Men scheidde tevreden van elkander. Mama was hartelijker dan gewoonlijk. Vindt je niet, dat ze bleek zag?" vroeg ze aan de twaalfjarige Kitty, toen Constance vertrokken was. Neen, dat kan ik niet zeggen. Ze was nogal spraakzaam en opgeruimd voor haar doen. Juist daarom. Dat is iets vreemds bij haar. Ze ziet er vermoeid uit; ze studeert zeker hard, en 't weer is afmattend." Intusschen was Constance thuisgekomen. Neeltje, die haar de deur opende, vertelde haar dat er visite was, die bleef soupeeren. Hoe gaarne was ze op haar kamertje gebleven; ze had zoo'n afkeer van visite! Doch daarvan kon niets inkomen; ze besloot maar gauw door den zuren appel heen te bijten en ging naar beneden, en de voorkamer binnen. Wat een schrik! daar zaten mevrouw do Vlag, echtgenoote van den rijksontvanger met hare dochter Agathe, eene schoolvriendin van Constance. Drie luitenants van het garnizoen voltooiden het gezelschap. Hare verlegenheid maakte haar nog stijver dan gewoonlijk; ze trachtte die te vergeefs te verbergen onder een zeker air. Goeden avond mevrouw; goeden avond dames! klonk het. Ze maakte eene stomme buiging in de richting der hoeren. Tegenover het sterke geslacht was ze altijd zeer gereserveerd! Dag juffrouw," zei mevrouw achteloos. Mevrouw De Vlag knikte; ze kende Constance heel goed en had jaren naast de Vrecde's gewoond in hun goeden tijd. De hoeren beantwoorden haar groet niet. Agatha kwam een stapje naar haar toe, en gaf' haar de hand. Hoe maak je 't Constance? zij mag niet in huwelijk saamverbinden man en vrouw; doopen, ja, dat mag zij, maar hoe! als in doodsnood is de nog niet gedoopte en daar niet aanwezig is eenig man, onverschillig of deze is dronkaard, speler, dief, verkrachter, moordenaar. Zou het haar niet beter zijn zoo haar ook maar verboden ware de uitoefening van dit Sacrament? Het was een Catholiek Concilium, dat in allen gemoede er eens over ging redeneeren, of de vrouw er wel op nahield zoo iets als een ziel, het waren de canonieke wetten, welke slechts onder zeer bijzondere omstandigheden als waar aannamen der vrouwen getuigenis en nooit of te nimmer als deze kon schaden den priester en welke sexueele zaken onomstootelijk waarachtig verklaarden de declaratie van den man. Pothiers echtcatholische huwelijkswet laat den man toe aan te klagen zijn overspelige vrouw, niet eenig hof in den lande (Frankrijk) is het echter geoorloofd te dien oorzake de vrouw te doen optreden tegen haar man, wijl het niet is aan de vrouw, 's mans inferieure, inspectie te houden op zijn gedrag, het gedrag haars superieurs." Dit alles te vinden in authentieke bescheiden zonder tal. Dwaas het te willen verbloemen! Waarvoor ook? Waarom? Wij begrijpen niet goed dat soort propaganda. Opruimen wil men eeuwenoude wetten, onteerende de vrouw, zeker niet vereerende den man en tegelijkertijd gaat men gloritiëeren de voorvaderen, ineenzetters van al dat moois. AVaartoe dat burlesque? Onze voorvaders waren ruwer, onbeschaafder dan wij en onze kinderen zullen zijn beschaafder dan wij ; zoo hei anders ware zou er moeten zijn een er niet zijnde retrogradataire natuurwet. In dat proces niets schandelijks! Ons bedunkens, zouden de R. C. Feministen dan ook wijs handelen door te doen amende honorable O, goed, dank je. En jij?" Perfekt." Och juffrouw, nu moest u me eens een voetkussen geven. En bel dan Neeltje en help haar wat klaarzetten," kwam mevrouw Pauws tusschenbeide: ze vond het teu hoogste ongepast dat de juffrouw" zich in gesprek begaf' met eene harer gasten. Constance gehoorzaamde en verdween. Een aardig poppetje, maar nog wat stijf," lachtte een der jongelieden, voordat ze nog geheel uit 't gezicht was. Woont dat hier in de stad? Zeg Kuno! houd je fatsoen een beetje," vermaande hem de gastvrouw, en mevrouw De Vlag zeide: Kom, je weet even goed als wij, dat het de oudste dochter van dokter Vreede is. Je bent immers al zes maanden hier." Waarachtig, ik wist het niet. Zoo, zoo! dat is dus het nonnetjev" Het nonnetje! Wat bedoel je daarmee?" Wel dat is haar bijnaam onder de jongelui hier. En het feit dat ik haar nu voor het eerst zie, is een bewijs voor de juistheid van die benaming. Er is mij anders geen enkele jonge dame uit de stad meer onbekend." Nu veel succes zal je bij hi'uir niet hebben. Spaar dus je bewondering! 't Is een erg onnoozel wicht op dat punt; ze heeft niet eens ooit een schoolvrijer gehad. Ze is zoo groen als gras en dan al negentien jaar!" Juist aardig!" meende de suffisante Kuno. Dat ziet men niet dikwijls." Mevrouw," kwam Neeltje, er is gedekt." Het gezelschap stond op, en elke heer bood eene der dames den arm om haar naar de eetkamer te geleiden. Constance bevond zich daar, en vraagde fluisterend aan mevrouw of ze naar hare kamer mocht gaan; maar dit werd haar niet vergund. Ze moest blijven om thee te schenken. En zoo zat ze daar bij het luidruchtige gezelschap, dat nu juist niet de fijnste grappen debiteerde, de dames zoowel als de heeren. (Wordt vervolgd.)

5 EVOLUTIE. 117 en eerlijk te zeggen: ziet, vrouwen, de H. Kerk heeft gedwaald te uwen opzichte; zij heeft gezien in u de personnificatie van de zonde en u daarnaar gericht: zij heeft u onderdrukt door haar wetten, u bij duizenden geworpen op haar auto-da-fé, in haar gloeiende ovens en met ziedend water gevulde ketels; zij heeft u ingemuurd binnen holen en kooien, maar wij kinderen van deze eeuw, wij die willen dat de Kerk zij een liefdevolle, niet een kastijdende moeder, een alle met haar stralen gelijkelijk beschijnende zon, wij, die in de vrouw zien ons gelijke.... Ho! een R. C. Feminist a la Cath. Werkman en Centrum gaat niet zoover. Algeheele gelijkheid moge in 't brein van sommige socialisten opkomen, de katholieke, geloovige vrouw zal nooit die dwaasheden verkondigen," zegt het artikel, geleid als zij zal worden door ons op de voor haar door ons beharkte banen. Toch zal het moeten komen tot die dwaasheid, H.H. van den Cath. Werkman en Het Centrum! In zult gij u moeten denken de vrouw-priester, de vrouw-bisschop, de vrouw-kardinaal, ja zelfs de vrouw-paus! Het is alles maar een quaestie van usance! De vrouw-regeerend vorstin zijt gij immers heuschelijk al netjes aan gewend! Zoudt gij in trouwe ook wel kunnen expliceeren: waarom gij niet wilt de vrouw-priester? Het ambt is immers noch zwaar, noch onzedelijk, en het in het publiek optreden der vrouw niet dit is door u gewraakt voor wat aangaat de Haagsche Congressen. Wie a zegt, moet ook durven zeggen b. Voor eigen consequentie terugschrikkende systemen zijn zeven-maands-kindertjes, slechts in leven te houden tusschen watten, door kunstmatige lucht. Inmiddels danken wij u voor den reeds gezetten stap; de gehuwde vrouw toch, ook de R. Catholieke, eenmaal meesteresse over haar verdiend loon, eenmaal haar handteekening kunnende plaatsen zonder bijstand van echtgenoot of kantonrechter, en, last not least, ziende dat ook gij, haar meerderen in wijsheid, haar leiders, volgt de conclusiën der zoozeer door u verachte ongeloovige Feministen, zullen van zelf een studie gaan maken van derzelver woorden en leerstellingen en, zooal niet worden daarvan adherenten, dan toch door deze leeren heen te zien door den illusiesluier, welke de broeders, zóó waakzaam en zóó beschermend, haar hebben geworpen over het hoofd. Trouwens erg fijn geweven is die sluier nu juist niet. Een half blinde kan er doorkijken. Reeds in dit het R. C. Feminisme in Nederland inleidend artikel zijn gaten als oliekoeken. Nummer een is niet de vrijmaking der vrouw, edoch de strijd der Kerk, tegen Vrijmetselarij en Socialisme, die, begrijpende de kracht van het Feminisme, heel behendig ereis behendiger dan de II. Kerk hetzelve hebben weten te exploiteeren. Als de zaken niet stonden aldus, als daar niet waren die behendige" Vrijmetselaren en Socialisten, zouden de H.H. Catholieken nog eeuwen en eeuwen doceeren: de inferioriteit der vrouw. Projectiel ter verderving van den vijand is geweest de vrouw in de eerste eeuwen der Christenheid, projectiel denkt men haar te maken ook nu weder tegenwoordig houden wij er echter op na een ander soort bommen; de Anarchisten toch hebben ons geleerd, dat zij in eerste plaats treffen de werpers zelven. De Heeren denken daar eens over! Zouden zij ook niet wijs doen zich eerst eens te stellen wat beter op de hoogte der dingen eer zij, hier in Nederland, als blinde vinken doorslaan over Vrijmetselarij, Socialisme en Feminisme? Ook hier weder blijft de H. Kerk als altijd zich gelijk. Zij houdt nu eenmaal niet van eggen, ploegen, zaaien grof, ruw, aaklig werk, zooveel te meer echter van maaien. Als de vrucht is rijp, absorbeert zij haar ten koste van den boomgaarder plagiaat-plegen is nu eenmaal haar leventje. Beklagen doen zich de spiksplinter Feministen, dat zij. die niets te maken hebben gehad met, niets gedaan hebben voor de Tentoonstelling, niet op de Congressen zijn geweest in zoo grooten getale, dat zij hadden kunnen snoeren den mond der ongeloovige Feministen, dat wil zeggen, dien der eclaireurs, der pioniers, der consequente Feministen. Niet erg dankbaar, geloovig al evenmin! Immers waar de R. Catholieken, hetzij dan nolens volens, hetzij dan slechts langzaam, volgen onze ideën, ligt daarin de zwijgende erkenning dat in ons heeft gewoond krachtiger de H. geest dan in hen; ons uitbuiten kan dus nooit strooken met den wil van dien Geest. Wij willen hopen de nieuwe strijders eens zullen bekijken van dien kant de dingen samenwerken voor menig punt zal dan worden doenlijk, trots alle verschil van religieuso gevoelens. )c Hafionale "Vrouwenraad. De tijd nadert, waarop do Nederlandsche vrouwen kunnen toonen, dat het haar ernst is met den vooral in den laatsten tijd zoo menigmaal geuiten wensch naar aaneensluiting, naar meer gelegenheid om elkaar te leeren kennen, te leeren waardeeren, elkaar van dienst te zijn met in eigen, meer heperkten kring opgedane ervaringen." Aldus begint een artikel, ons toegezonden door Mevr. Pekelharing- Doyer, ten doel hebbende uiteen te zetten, dat het vormen van een Nationalen Vrouwenraad, zonder aansluiting bij den Internationalen Vrouwenraad geen raison d'être" heeft. Gebrek aan plaats nooptons het vrij lange artikel in zijn geheel op te nemen, waarom wij deels den inhoud verkort zullen weergeven, doch. voor het belangrijkste stuk van haar betoog, de schrijfster zelf aan het woord laten. Herinnerende aan de Nationale Tentoonstelling van Vrouwenarbeid, die de eerste tastbare uiting was van groot solidariteitsgevoel, en wier leidende grondgedachte is geweest: Dat de vrouwen leeren kennen eigen kracht.... maar ook eigen onmacht; dat de in richting en levensopvatting van elkander verschillende vrouwen door van nabij aanschouwen tot eigen oordeelen zouden komen, wijst Mevr. P. er op, dat het oordeel over menschen vaak is : napraten van wat anderen verkondigden. Gevolg hiervan in den regel een verkeerd oordeel. De beoordeelden zijn door verloop van tijd, door omstandigheden enz. vaak op zoo grooten afstand gekomen van het in den aanvang door hen ingenomen standpunt, hetwelk tot de stereotiep geworden beoordeeling aanleiding gaf, dat bij persoonlijke kennismaking blijkt, hoe het van hen gevormde beeld van de werkelijkheid afwijkt. Aldus Mevr. P. Wij echter zijn veeleer geneigd te beweren, dat de zoo gul met anderer critiek werkenden, den invloed van tijd en omstandigheden zoodanig hebben ondervonden, dat zij zoo heel ongemerkt het vroeger gelaakte standpunt zelf zijn gaan innemen of in ieder geval zijn genaderd. Het werk der Tentoonstelling heeft gegeven, wat het Bestuur had voorzien. Het heeft vrouwen van alle standen, alle richtingen, alle geloofsbelijdenissen, alle levensopvattingen en -uitingen te samen gebracht. Het heeft hier teleurstelling gebaald, daar sluimerende krachten opgewekt; hot heeft bij groot verschil op sommig gebied tusschen personen en bestaande vereenigingen, punten van veel overeenkomst aan het licht doen komen ; het heeft doen gevoelen, dat het werken van iedere vereeniging krachtiger en vruchtbaarder kon zijn, als men daarbij gebruik kon maken van de voorlichting der andere, als de ervaring van ieder kon ten goede komen aan allen. De Tentoonstelling heeft de behoefte doen ontstaan aan wrijving van gedachten, aan eenbeid in werken voor een bepaald doel, aan een onderlingen band, een gemeenschappelijk middelpunt, waar allen elkaar kunnen ontmoeten, waar wegen elkander kunnen kruisen doch ook in elkander kunnen vloeien, van waar ieder, gesteund door meening, ervaring en kennis der anderen, in eigen engeren, meer beperkten kring teruggekeerd, niet meer succes kan werkzaam zijn. Zulk een middelpunt, zulk oen band kan, moet zijn de Nationale Vrouwenraad. Gelijk Marie Jungius zei van de Ver. Nat. Tentoonstelling zou ik, zegt Mevr. P., willen definieeren den Vrouwenraad: Hij wil niet zijn een nieuwe vereeniging naast de vele reeds bestaande, maar eenvoudig een hechtsel te midden van deze, een vastheid, een kernpunt, waaromheen der vrouwenarbeid en denken, dat nu in massa chaotisch door het land verspreid ligt, zich zal kunnen concentreeron en duidelijk waarneembaren vorm zal kunnen aannemen." Dit hechtsel, de Tentoonstelling n.1., heeft reeds verband gelegd tusschen vele vrouwen. Moge dit verband spoedig worden omgezet in een verbond van nog veel meer. Dan gaat schr. na, wat er tot nu

6 118 EVOLUTIE. toe aan do vorming van den Raad is voorafgegaan. Op 16.Tan deed het Bestuur der Tentoonstelling op de Alg. Verg. te Amsterdam het voorstel om pogingen in het werk te stellen tot vorming van zulk een Baad. 't Was Mevr. Klerck v. Hogendorp, die het denkbeeld had geopperd. Aangenomen werd. dat men zich zou wenden t >t velschillende vrouwenvereenigingen, om gemeenschappelijk een afgevaardigde te zenden naar de vergadering in den zomer van 1897 te Londen te houden, ter voorbereiding van het Congres in eveneens te Londen. Tien vereenigingen verbonden zich daartoe: namens haar ging Mevr. Kramers uit Rotterdam naar Londen, met de opdracht alle mogelijke inlichtingen te verzamelen betreffende een Nat. en een Internat. Raad. Als haar schriftelijk uitgebracht rapport kan worden beschouwd haar artikel in de Vragen r. d. Da//", alsook haar voordracht op een der Congressen, Gelet hebbende op de vele uitingen, blijk gevende dat over het algemeen zou worden betreurd het verbreken van den nu gevormden samenhang, vertrouwde het Tentoonstellingsbestuur, of wel het Congresbestuur of wel Mevr. Kramers er op. dat de conclusie een gunstig onthaal zou vinden: daarom werden reeds terstond na afloop der lezing de concept-statuten rondgedeeld, welke grootendeels ontleend waren aan de reglementen van andere Nationale Raden. Het laatste gedeelte van Mevr. Pekelharing'» stuk volgt hieronder woordelijk : Wie op het congres, waar Mei. Kramers hare rede hield, tegenwoordig is geweest, zal zich herinneren, dat de stelling, luidende: Het is wenschelijk. dat er een Nationale Vrouwenraad van Nederland worde opgericht, die zich zal aansluiten aan den, Internationalen Raad*, in dien zin gewijzigd werd, dat alleen het eerste lid werd in stemming gebracht en aangenomen. Naar aanleiding daarvan wensch ik eene bekentenis af te leggen, waardoor men mij met recht kan verwijten, dat ik,1'esprit de 1'escalier" heb gehad. Heel even. maar niet helder genoeg om het dadelijk goed te kunnen formuleeren, doemde de gedachte bij mij op, dat de redeneering, waarop het tweede lid der stelling is vervallen, onjuist was, nl, dat men eerst moet hebben een Xationalen Raad eu- eerst diens werking moest kennen, vóór men de mogelijkheid in overweging kan nemen van diens aansluiting aan een ander lichaam. Oogenschijnlijk is hiertegen niets in het midden te brengen, maar wie de ontwikkeling der zaak van het begin af ke t en er zich in thuii voelt, zal het, naar ik vertrouw, met mij eens zijn, dat er in waarheid voor deze redeneering geen plaats kan zijn. tenzij men de zaak precies ten onderste boven bekijkt en van daar wil aanvatten. De vraag, die voortvloeit uit de geschiedenis van een in Nederland te vormen Xationalen Vrouwenraad en van de stappen, die naar aanleiding daarvan reeds door Nederland zijn gedaan, luidt niet: Zal er in Nederland eene vereeniging worden opgericht, zich noemende: Nationale Vrouwenraad:' Zoo ja. zal deze Raad zich dan aansluiten bij de International Council of WomenP Op deze wijze worden de twee Kaden beschouwd als' twee elkander vrijwel vreemde lichamen. Neen! de voorstelling der zaak behoort mijns inziens te zijn als volgt: Onze Amerikaansche zusters hebben behoefte gevoeld aan aaneensluiting van alle vrouwen van de wereld en hebben daarom een bond gesloten, genaamd de International Council of Womeu. Voor de verwezenlijking daarvan is het noodig, dat in alle landen National Councils worden gevormd, die tezamen uitmaken den International Council. De vraag is dus: zal Nederland deel uitmaken van den Internationalen Vrouwenraad'? Zoo ja, dan is daartoe noodig de vorming van een Nationalen Vrouwenraad in Nederland. Alleen op deze wijze opgevat, had en heeft het ook zin, dat de concept-statuten werden ontleend aan de Reglementen van Kaden in andere landen en dat zij reeds werden verspreid onmiddellijk na de lezing van Mej. Kramers. Vandaar dan ook. dat het Algemeen beginsel" eene letterlijke vertaling is van den Preamble van den Internationalen Raad en ook als principe is gekozen voor den in Nederland te vormen Vrouwenraad. Ik heb bij voorkeur gesproken van het vormen en niet van het stichten of oprichten van een Nationalen Kaad. Voor mij toch is de grondgedachte van de geheele zaak het samenvoegen van op verschil lend gebied werkende krachten, het verbinden van deze met elkaar. Mijns inziens wordt de Nationale Baad gevormd door de samenvoeging van verschillende vereenigingen. En in den Internationalen Kaad zijn weer samengevoegd alle Nationale. Omgekeerd geldt artikel 11 der statuten, hetwelk handelt over de verhouding van den Nationalen Raad tot de hem samenstellende vereenigingen (waarvan die, welke in éénzelfde plaats zich bevinden, zich weer kunnen samenvoegen tot Plaatselijke Raden) evenzeer voor de verhouding van den Internationalen Raad tot de Nationale Raden waaruit deze bestaat. En zoo ligt er voor mij in het geheele raderwerk van deze Internationale, Nationale en Plaatselijke Raden, eene grooto eenheid van gedachte, van uitvoering, van samenvoegen en concentreeren. welke eenheid niet uit het oog mag worden verloren bij de vraag, of, en zoo ja. in welken geest men binnenkort in Nederland een Nationalen Vrouwenraad zal hebben. Ook bij de vraag, hoe deze zal moeten werken naar boven (Internationale Kaad). naar beneden (Plaatselijke Kaden) in eigen besloten kring en naar buiten als hechte samenvoeging van vrouwen, die allen eenzelfde doel nastreven door den gulden regel te willen toepassen: Doe anderen, wat gij trilt, dat zij u doen." Tot hen, die aanvankelijk nog niet gevoelen voor de aansluiting aan den Internationalen Raad. zou ik de vraag willen richten: Wat kan uw bezwaar daartegen zijn?'' Omgekeerd wilt ge wel, dat vereenigingen zich in grootcn getale aansluiten tot een Nationalen Raad. Een uitbreiding van dien wensch voert als van zelf tot samenvoeging van de Nationale Raden uit verschillende landen In de conceptstatuten ligt dan ook door de bijvoeging.in Nederland" (zie art. 1) reeds de gedachte volkomen uitgedrukt, dat ook in andere landen vrouwenraden gevonden worden, die voor hun land zijn, wat wij voor ons land van zulk een Kaad verwachten. Meent men wellicht, dat een Nationale Kaad door de aansluiting aan den Internationalen te veel gebonden zal zijn"? Maar laat men dan art. Il lezen en er den zin van vatten! Daarin wordt immers juist zelfstandigheid van elk onderdeel gewaarborgd! Kan men het zich schooner denken, dan zooals men het voor verschillende kinderen uit eenzelfde gezin, voor verschillende gezinnen in de maatschappij, voor verschillende maatschappijen (volken) in de groote wereldorde, noodig oordeelt en verlangt'? Ook daar immers moet, om den ideaal-staat steeds meer nabij te komen, gestreefd worden naar het tot volle ontwikkeling en ontplooiing laten komen van elk afzonderlijk individu of onderdeel, terwijl er toch samenhang moet zijn in het leven en werken van al deze individnen met en voor elkaar? Ik kan niet gelooven, dat de tijd nog niet rijp zou zijn voor een dusdanige machtige organisatie van ons, vrouwen der wereld. Laat dan ons klein, fier landje zich thans niet onbetuigd laten. Laat het verlangen naar alles, wat onze Tentoonstelling goeds heeft weten te wekken in menig menschen-, zoowel mannen- als vrouwenhart. vasten vorm aannemen en tot waarachtige ontwikkeling geraken door de vorming van een Nationalen Vrouwenraad in Nederland, die zich zal aansluiten aan den Internationalen Raad. Dan zal ons Tentoonstellingswerk, in stede van na de sluiting te niet te gaan, een nieuwen uitingsweg hebben gevonden, omdat dit werk gebruikt, voortgezet, aangemoedigd, uitgebreid zal worden door den Nationalen Rand. Maar daarom ook is het dringend noodig, dat alle Plaatselijke Comité's en correspondenten van de Nationale Tentoonyfei/in:/ op hunne plaats blijven, dat zij op dezelfde wijze als waarop zij bet tot heden hebben gedaan, voortgaan met het verzamelen van gegevens, het aangeven van nieuwe denkbeelden, het opwekken tot arbeiden, ten einde voortaan daarmede den Nationalen Raad ten dienst te zijn. Daarom ook is het van zooveel gewicht, dat alle papieren en andere documenten, zorgvuldig bijeen worden gebracht en bewaard. Heerlijk zou het zijn, als de Nationale Vrouwenraad het lichaam kon worden, waarin de vereeniging Nationale Tentoonstellint/ zich als het ware kon oplossen, en er zoodoende een deugdelijke vraagbaak werd gevormd voor de Nederlandsche vrouwen En de overgang zou zoo gemakkelijk zijn. Feitelijk toch is de soort van arbeid, die vereischt is en wordt, van gelijken aard. Alleen ontbreekt bij het werken voor den Nationalen raad het verzamelen van arbeidsproducten, zooals wij die noodig hadden voor de Tentoonstelling, om deze onderneming aan haren naam te doen beantwoorden. Onze Tentoonstelling behoort tot het verleden. En de Nationale Vrouwenraad is, dunkt 'mij, het onafwijsbaar lichaam, dat het overzicht moet voortzetten over al den vrouwenarbeid in ons land. Dat dan ook werkelijk zij het onder leiding van andere personen dan die, welke de Tentoonstelling hebben tot stand gebracht de Nationale Vrouwenraad, in aansluiting met den Internationalen Raad het werk overneme en voortzette tot heil van huisgezin en Maatschappij." 0n e Jilels. Zoo wordt dan ook eens in een belangrijk pers-orgaan een lans gebroken voor een reeds lang door ons ingenomen standpunt, 't Is niemand minder dan Clémence Royer, die in La Fronde een pleidooi houdt voor het al reeds geruimen tijd door ons in praktijk gebrachte, door velen als bijzonder logisch erkende, doch door weinigen nagevolgde ééntitel-bezigen voor alle vrouwen, rijk of arm, gehuwd of ongehuwd. Wat al keeren heeft men niet schouderophalend gelachen, x>{ ons overdreven, bespottelijk genoemd, omdat wij immer spraken van Mevrouw", ongeacht stand of staat van de genoemde. Zelfs heeft men zich wel eens boos gemaakt en ons geantwoord: Ik wil geen Mevrouw genoemd worden." Ja, 't heeft soms aanleiding gegeven tot onaangenaam gehaspel. Nu echter uit den vreemde dezelfde ideeën worden geïmporteerd, nu zal men eerst misschien wat schroomvallig, omdat het nog nieuw is. en tot dusver alleen in praktijk gebracht werd door de leden der Vrije Vrouwenvereeniging'' later gretig, omdat het ook elders geschiedt, het te voren belachelijk gevondene gaan navolgen, doende alsof daarop nooit te voren in eigen land was gewezen. De Hollanders vinden nu eenmaal chique, wat uit het buitenland komt! Ons waren de woorden van Clémence Royer als uit het hart gegrepen; niet omdat wij ze als iets nieuws begroetten, doch omdat wij ons zelf als echo daarin hoorden, wenschen wij ook thans voor onze lezers weder de echo te zijn, die haar woorden weerkaatst; met dien verstande, dat de echo verkort en slechts gedeeltelijk weergeeft. Beginnende met de opmerking, dat niet een onzer beleefdheids* vormen in zijn oorsprong absurd was, maar slechts door gewijzigde omstandigheden in contradictie is gekomen met den tijdgeest, gaat zij eerst na de Grieken en Romeinen, om vervolgens de middeleeuwen te bespreken. Het Latijnsche woord soniores, waarmede de ouderen werden aangeduid tegenover juniores, de jongeren, is de vader van het Spaansche senor. het Italiaansche signor, het Fransche seigneur. Weinig vermoedt de.spaansche senora of de italiaansche signora dus, dat men haar met het onder dien titel aanspreken oude noemt. Zoo beschouwt de schrijfster ook de woorden afkomstig van het Latijnsche dominue, dat heeft doen ontstaan de verkorting don, vervrouwelijkt tot donna, maar waarvan in sommige dialekten direct de vrouwelijke

7 benaming dame werd afgeleid. Daarnaast ontstond in den tijd deitroubadours van het verkleinwoord dominicella bet demoisolle, dat verkort tot Aamgel in ongunstigen zin werd gebezigd. Langzamerhand glijdt zij van bet verleden in het heden. De in Engeland. Duitschland, Italië. Spanje en Frankrijk gebezigde titels behandelende, moet het ieder opvallen dat overal voor volwassen mannen één woord, voor volwassen vrouwen twee benamingen gebruikt worden, al naar zij gehuwd ot' ongehuwd zija. Natuurlijk neemt schrijfster g>en voorbeeld aan de kleine landen, eu is dus het onze ook buiten bespreking gebleven. Hoe bespottelijk en kleinzielig zou zij echter de Hollanders wel vinden, die ook nog verschil maken tusschen gehuwden en gehuwden, die er op na houden een gansche reeks van benamingen, al naar gelang van de meerdere of mindere welgesteldheid; als: vrouwtje, vrouw, juffrouw, mevrouw, vrouwe. Want alle door haar besproken \olken hebben ten minste de goede gewoonte één titel te bezigen voor getrouwde vrouwen. Waarom echter daarnaast een anderen voor ongetrouwde'? Doet men zulks ook voor de mannen? Dat geven van één titel heeft dieper sociale beteekenis dan de oppervlakkige vermoedt Zij hadden gelijk, de mannen der revolutie, die alle titels wenschten afgeschaft te zien en slechts erkenden burgers en burgeressen; al klinkt dit woord niet harmonieus en al willen wij liever naast het reeds voor alle volwassen mannen burgerrecht verkregen hebbonde mijnheer", voor alle volwassen vrouwen toegepast zien: mevrouw", het idee dat aan hun beweringen ten grondslag lag was precies als het onze. Maar de na hen komenden hebben hen niet begrepen; nu zelfs, meer dan een eeuw later, moet nog met kracht en klem betoogd worden, wat hun zoo duidelijk voor oogen stond, dat n.1. de ijdelheid van geen enkel individu kan worden gestreeld, als allen op één lijn worden gesteld. Begrijpelijk is het dat men meisjes, die de school te nauwernood verlaten nebben, die de kinderschoenen nog niet wel ontwassen zijn, anders aanspreekt dan de volwassen vrouw, maar belachelijk, ja beleedigend is het, jonge vrouwen te betitelen zoodanig, dat gansch het publiek wete, dat zij nog il prendre" is. 't Is als een etiket, dat haar wordt opgeplakt tor waarschuwing van den man aan de eene zijde, ter belemmering van haar vrijheid aan de andere. Niet de wetgever is hier schuldige; de vrouw, en zij alleen; voornamelijk onze moeders en voormoeders, die het.mevrouw". oorspronkelijk slechts gepermitteerd aan enkelen, wier echtgenooten hetzij een wetcnschappelijken, hetzij een militairen graad I adden. en dus dien eerenaam niet eens aan eigen ontwikkeling of eigen onderscheiding dankten wel zei ven aanvaarden, doch haar volwassen dochters het verkleinwoord lieten behouden, haar doende hunkeren naar het oogenblik, dat door opoffering van haar geboortenaam eenig man wel zoo goed zou zijn haar den zijnen daarvoor in ruil te gev n en haar tot een compleet mensen te maken. Een compleet mensch? Och kom, de slaaf der oudheid had ook geen naam, hij droeg slechts dien zijns meesters, diens stempel, diens kenmerk evenals de kudden, welke "s meesters eigendom waren. En dan, is het niet vaak ten hemel schreiend een man te hooren pochen, dat hij deze of gene vrouw zijn naam schenkt? Het is dikwijls een eer, hem bewezen, dat zij dien aanneemt. Als het volstrekt noodig is, dat een van beiden den naam verliest, zou het in vele gevallen voor den man wenschelijk zijn, dat hij den zijnen liet varen, om voor goed met zijn verleden te kunnen breken. Doch het is niet noodig, dat een van beiden eigen naam inruile tegen dien van den ander. De wet eischt zulks niet. ja erkent het niet eens. Een gehuwde vrouw, welke een lestament teekent, moet haar geboortenaam zetten, wil het stuk wetsgeldigheid hebben; zij mag er den naam van haar echtgenoot bijplantsen, doch kan die ook weglaten, deze laatste alleen is zonder waarde.. Als een vrouw handel drijft, naam heeft gemaakt op eenig gebied van kunst of wetenschap, is zij aan zich zelf verplicht haar eigen naam te houden, wanneer zij trouwt. Zij moest zelfs weigeren dien ooit met den naam haars echtgenoots te verbinden. Haar clientèle heeft niets te maken met haar man. evenmin als de patiënten van een dokter iets met diens vrouw z ch hebben te moeien. Zuiver is dit standpunt, door Clémence Royer verdedigd, altijd ingenomen geworden bij ons te lande door Dr. Aletta Jacobs, die immer onder haar eigen naam in alle opzichten optreedt. En dat de wetenschap de zaken ook zoo inziet, bewijst ons het Geneeskundig Jaarhoekje, dat de te Amsterdam gevestigde oogarts, Marie Du Saar, die zich zelf sinds haar huwelijk Mevrouw Hammer Du Saar noemt, opgeeft als Mevr. M. Du Saar, huisvrouw van Hammer. Logischer zou het zijn, zegt Cl. Royer, indien men met alle kracht dan toch een verkleinwoord willende gebruiken, dit toepaste op de gehuwde vrouwen, die immers zijn diminutio capiti (van hoofd ontdaan) want met de vrije beschikking over haar persoon hebben zij verloren die over haar goederen, en zelfs over haar naam. Mevr. Royer wil terugkeeren tot de eenvoudige titels van 1789: burger en burgeres. Het zal echter lang duren, eer dit genoegzaam ingeburgerd is; de opvoeding der komende geslachten moet daartoe helpen. Inmiddels echter kunnen wij alvast daartoe medewerken, door die tweeërlei termen te laten varen, en evengoed het demoiselle" in onbruik te doen raken als hot eenigen tijd gebezigde, van mannelijken uitgang voorziene, doch geminachte damoiseau". Vraagt een heer een dame: Wat moet ik zeggen? Mevrouw of Mejuffrouw?" Laat zij hem de wedervraag stellen : Is Mijnheer gehuwd? Kan ik hem met gerustheid Mijnheer noemen?" Evengoed als reeds lang de winkelier alle bezoeksters zijner magazijnen met Mevrouw" aanspreekt, even goed moesten de koopers begrijpen, dat het impertinent is, de dames welke de klanten bedienen en vaak gehuwd zijn (vooral in Frankrijk) Mejuffrouw te noemen. EVOLUTIE. 119 Het beste middel om den mannen die onbeschaamdheid af te leeren is hen te noemen jongenheer", telken male als zij zich veroorlooven juffrouw" te zeggen. Mij is een vrouw bekend, die in alle geleerde kringen sedert dertig jaren Madame" genoemd wordt, die door de leden van het limtitut" nooit anders genoemd is, en die door sommige doctrinaire lieden, welke van sociale gelijkheid droomen, halstarrig nog altijd met Mademoiselle" wordt betiteld en van de vrouwen dier doctiinairen zelfs brieven met die benaming ontvangt. AVie zullen zich het sterkst verzetten tegen zulk een hervorming van onze gewoonten? Niet de intelligente lieden, niet de élite in onze maatschappij, edoch de kleine burgerij, slaafs onderworpen aan de traditie der gewoonte..misschien ook zullen het zijn de in woorden het vurigste democraten, welke maar al te dikwijls in de praktijk het meest blijken gehecht te zijn aan de vooroordeelen, die zij bestrijden en wier daden al te vaak in migranten strijd zijn met hun leer. Maar het zullen gewis ook zijn de vrouwen, die het maar niet over zich kunnen verkrijgen een vrouw Merroitw" te noemen, als zij niet ten stadhuize is getogen, zelfs al bevindt zij zich te midden harer kinderen, of in het bijzijn van den vader dier kinderen. Zulk eene heeft het recht hare zusteren met dezelfde minachting te bejegenen. Indien onze groote denkers uit den revolutietijd eens getuige konden zijn van de weinige vorderingen, welke de menschheid heeft gemaakt voor wat betreft het overwinnen van vooroordeelen, hoe zouden zij zich teleurgesteld voelen 't Is echter een gerechte straf, want zij hebben gemeend voorwaarts te kunnen schrijden en de vrcuw niet van noode te hebben. En 't is juist de vrouw, die door haar invloed i in het gezin het meeste kan bijdragen om de zeden te doen veranderen. 't Is de taak van ons, vooruitstrevende vrouwen, vrouwen van de twintigste eeuw, wetten en zeden met elkander in overeenstemming te brengen. binnen de 6rcns.cn. Ontvangen hebben wij het eerste nummer van De Naaistersbode, Orgaan r. il. Alyemeenen Nedertandfhen Raaistersbond. In verschillende stukken wordt uiteengezet het doel van den Bond. terwijl tevens de vinger wordt gelegd op enkele, gewoon weg het oog ontgaande misstanden in het naaistersvak. Als zoodanig b.v. het onderstaande: Wie op de Nationale Tentoonstelling van Vrouwenarbeid de gruwelafdeeling" bezichtigd heeft in rubriek Maatschappelijk Werk", heeft niet gehuiverd bij het aanschouwen der hongerloonen? Diep geschokt moet ieder zijn geweest die weet wat naaien is, door de mededeelingen daar gedaan, daar tentoongesteld. Onder meer hebben onze bijzondere aandacht getrokken de goederen waarop vermeld stond Militaire aanbestedingen." Daar lag een handdoek met twee zoomen van l l i el lengte en twee lissen er aan, een laken en een laken met kopstuk. Voor het vervaardigen van 100 handdoeken ontvangt de naaister ƒ voor een laken met twee zoomen (elke zoom is 1 J 4 el lang) de som van ƒ 0.01',. voor een laken met kopstuk, waaraan veel werk f 0.02'/», leder die een beetje verstand van naaien heeft kan nu zelf nagaan hoe hoog het weekloon kan zijn van eene naaister die het geluk"! heeft voor den Staat te mogen arbeiden. Stel dat zoo'n werkster 200 handdoeken per dag vcrvaardigd (mij schijnt zulks onmogelijk toe) dan heeft ze /' 0.28 per dag verdient, dus dat is het dagloon dat de Staat uitbetaalt. Wat is het onvermijdelijke gevolg van dergelijke moorddadig lage loonen? Dat de naaister door den honger gedwongen wordt zóó hard te werken, dat ze er ziek van wordt, dat ze door vermoeienis en uitputting, want van zulk een loontje kan ze ternauwernood het noodigste koopen, ten slotte als het ware uitgeteerd en onder bezwijkt!!! Wat nood!... H. M. de Koningin-Moeder heeft ons land een asyl voor teringlijders geschonken... De Staat zal de patiënten leveren!. R. V." terwijl als goed gezegd kan worden aangehaald: Aan Zijne Excellentie den Minister van Waterstaat, Handel en Nijverheid: (Min. v. Binnenl. Zaken ) Wijst ons de plaats waar wij ons VAK kunnen leeren. De Naaisters." Melding wordt er tevens in gemaakt van de voor Bondsleden kostelooze lesuren in knippen en naaien, te geven door de Presidente en Secretaresse van den Bond. Ook niet-naaisters raden wij aan de lezing van het blad. te bevragen bij Mevr. S. Pryes, Beukenwcg 3, alhier. Vergaderingen. Op Woensdag 5 October 1.1. werd door de Vrije Vrouuenvereeniging voor het eerst, na een nooit te voren gekende rust van drie maanden weder vergaderd. En nog was de opkomst schraal, 't Schijnt wel of het voorddurend vergaderen de lust daartoe levendig houdt, te oordeelen naar de congressen op het Tentoonstellingsterrein, die tot het laatste viij goed bezet waren. Het Bestuur der V.V.V. had zeker een voorgevoel gebad van het geringe aantal bezoeksters, en daarom op de agenda geplaatst een voorstel ter piopaganda. Dezen zomer had men op verschillende wijzen geleerd, dat onbekendheid gewoonlijk

8 120 EVOLUTIE. oorzaak is van niet-waardeering, van lichtvaardig oordeeleu, ja veroordeelen. Het groote publiek, vooral de meeste vrouwen, ziet nog wat op tegen het deftige, ernstige vergaderen: de gezellige avond, de praat-avond zouden wij bijna zcggon, die de Haagsche afdeeling van Vrouwenkiesrecht had georganiseerd, bewees dat zoo iets een uitstekende gelegenheid biedt tot kennismaken en belangstelling wekken, zoodat het Bestuur het voorstel deed ook eens iets dergelijks te probeeren. Met algemeene stemmen werd aldus besloten. Die gezellige bijeenkomst, waarop men zich bij groepjes zal vereenigen, zonder nochtans den ganschen avond bij hetzelfde gezelschap te blijven, waarop iedereen vrij en ongedwongen zich zelf aan ieder der aanwezigen slechts behoeft voor te stellen, om een gesprek uit te lokken, zal ook toegankelijk zijn voor mannen, mits geïntroduceerd door een lid. Een kop thee gratis aangeboden want de V.V.V. recipieert, al is het ook hoogst eenvoudig zal iets huiselijks geven, terwijl in verschillende gesprekken zeer waarschijnlijk ernstige kwesties zullen worden aangevoerd, die de zucht naar breedere bespivking zullen doen levendig worden en aanleiding kunnen geven tot behandeling daarvan in uitsluitend daarvoor bestemde vergaderingen. Zoo zal nut, ernst en genoegen kunnen samengaan. 1 ) Op een schrijven van den heer Gerhard, die om zijn jongste brochure: Waarom leerplicht f'm grooten getale onder het volk te kunnen doen verspreiden, der Vereeniging aanbood voor zeer billijken prijs een extra oplaag te doen drukken, ten einde ze kosteloos uit te reiken, moest wegens ontoereikende finantien afwijzend beschikt worden, ofschoon men van oordeel was, dat het door den heer G. aangetoonde verband tusschen Volksontwikkeling en Volkswelvaart wel wat meer moet worden onder de oogen gezien en begrepen. Het laatste punt was: Bespreking der concept-statuten v. d. Nationalen Vrouwenraad. De vergadering was het volkomen eens met de houding door de afjeeling Amsterdam van Vrouwenkiesrecht in deze zaak aangenomen, n 1. de op 29 October te Utrecht te houden bijeenkomst meer te doen zijn een beraadslagende dan een constitueerende. Toch kon men niet vaststaand aannemen, dat er geen statuten zullen worden besproken, en daarom werd dit consept thans reeds in bespreking gebracht. Eenige amendementen werden voorgesteld en aangenomen, die aan de secretares, Mevr. Kramers te Rotterdam zullen worden opgezonden. x ) Wij kunnen al vast mededeelen, dat de eerste proef zal worden genomen op Maandagavond, 7 November a. s. Jükraimu[. Lexicon deutscher Franen der Feder". Eino Zusammenstellung der scit dem Jabre erschienenen Werke weiblichor Autoren, nebst Biograpbien der Lebenden und einom Verzeicbniss der Pseudonyme. Horausgegcben von Sophie Pataky. Berlin (Verlagsbuchhandlung von Carl Pataky, 2 vol.) In twee flinke, smaakvol gebonden en gemakkelijk te hanteeren deelen geeft bovengenoemd werk inlichtingen over pi. m Duitsche vrouwen, die hetzij op belletristisch, hetzij op wetenschappelijk gebied de pen voerden, die boeken, brochures, tijdschrift' of dagbladartikelen leverden. In één opzicht geeft het nog meer dan de titel doet vérwachten ; bij het zoeken en doorbladeren vond ik ook van tijd tot tijd schrijfsters van vóór 1840 niet een enkel woord vermeld en ook de lijst der pseudonymen aan het slot loopt niet over de laatste 60 doch over de laatste 200 jaar. De vrouwen die na 1840 schreven, waren voor Mevrouw Pataky echter de hoofdzaak en van deze bevat het werk zooveel mogelijk een volledige lijst harer werken, met opgave van plaats en jaar der verschijning, naam van den uitgever, aantal deelen en prijs. Ieder boek of artikel wordt opgegeven onder den naam waaronder het verscheen, wat het vinden van inlichtingen over een geschrift eenvoudig en gemakkelijk maakt. Bovendien geeft het boek van de nog levende sehrijfstcrs een korte biographie, waarvoor de belanghebbende zelf de bouwstoffen bijeenbracht en die dus groote waarborgen voor vertrouwbaarheid biedt. Van de gestorven schrijfsters wordt alleen geboorte- en sterfjaar vermeld. Ieder zal het duidelijk zijn, dat zulk een reuzenarbeid slechts met het taaiste en het meest krachtige zelfvertrouwen, slechts ten koste van onvermoeide na9poringen en nimmer falende arbeidslust was tot stand te brengen. Voor den boekbandelaar en den bibliograaf is het werk een onschatbare aanwinst, doch ook allen die zich met literatuur of vrouwenbeweging bezighouden zullen er keur van wetenswaardigheden en belangwekkende bijzonderheden in aantreffen. Het biographisch gedeelte is voor den werkelijk belangstellende in onzen modernen tijd al bizonder aantrekkelijk. Het geeft stukjes leven en levensstrijd die treffender en boeiender zijn dan vele zoogenaamde sociale romans, welke ons in de laatste jaren zijn opgedrongen en die voor de zooveelste maal het woord van Frankrijk's grootste romancière, George Sand, waar maken, dat het leven vaker op den roman gelijkt dan de roman op het leven. Wat ii? de opgave der pseudonymen verrast, is dat velen der Duitsche schrijvers Duitsche schrijfsters bleken te zijn. Voor t overige zullen zij, die zich op de hoogte willen stellen der Duitsche vrouwen op literarisch gebied dit werk met vrucht raadplegen. DR. ALKTTA H. JACOUS. 't Is bekend, dat Mevr. v. d. Tuuk behoort tot degenen, die den strijd hebben aangebonden tegen de heerschende tweeërlei moraal, eene voor den man en eene voor de vrouw. De jongste harer pennevruchten : tmenseh of Voorwerp" is eenerzijds een aanval tegen de dwaze ep- I vatting, die mannen en zelfs jongens van 15 a 17 jaar veroor- I Stoomdr..Elsevier", N. Z. Voorburgwal 91, Amsterdam. looft te weten, te kennen, te leiden een leven, waarvan het niet-kennen, het niet-weten der vrouw wordt gesteld als eisch 't zij dan vaak een gehuicheld onbekend-zijn, wil zij als fatsoenlijk beschouwd worden. Andererzijds breekt zij een lans voor de zoo geminachte prostituee, welke zij beschouwt als het slachtoffer van veel misstanden in onze samenleving. De vrouw werd, en wordt nog altijd, beschouwd als koopwaar, vaak zelfs, evenals in den handel de goederen, voorzien van een etiket, nu eens een echt, dan weder een valsch. Daarom haar titel: Mensen of Voorwerp". De mannen uit de beschaafde volken hebben het recht niet ininachtend neer te zien op den Hottentot die, volwassen geworden, zich verheugt, als hij zoo sterk is geworden, dat hij zijn moeder kan tuchtigen, zoolang zij in de vrouw zien het middel tot genot, het voorwerp om hunne driften te voldoen, het instrument dat zij zich daartoe koopen, hetzij voor korten, hetzij voor langen tijd. Heftig trekt daarom de schrijfster te velde tegen de zedelijkheidspolitie in het algemeen, en tegen de keuring der prostituees in het bijzonder. Toegevende, dat misschien af en toe een besmettingshaard kan worden onschadelijk gemaakt en dus eenig onheil voorkomen, vraagt schrijfster, o i. terecht, waarom de bordeelbezoeker niet wordt onderzocht? Als wij het oog gevestigd houden op de volksgezondheid, zou toch als onderzoek kan helpen do verbreiding dèr venerische ziekten meer worden beperkt door keuridg van den man in het algemeen, dan door die van enkele vrouwen. Als een besmette prostituee in een" ziekenhuis wordt opgenomen, is zij dan niet gelijk aan het instrument, dat, in het ongereede geraakt, ter reparatie wordt gegeven? Immers niet ter wille van haar zelve, wordt er moeite gedaan voor haar herstel, edoch ter wille van haar piostitueurs, die haar vrijwillig opzoeken en het gif, waarmede zij besmet was, haar hoogstwaarschijnlijk hebben gebracht. Wordt het niet meer dan tijd, dat de ziekte wordt bestreden, in plaats van zooals thans, in steden waar keuring is, enkele vrouwelijke zieken 9 Is het niet wonder, dat zoo goed als nooit syphilis als oorzaak van den dood wordt opgegeven, evenmin als alcoholisme? Is het niet verschrikkelijk, dat sjphilis-lijders door de wet niet tot isolement kunnen worden gedwongen, gelijk met andere besmettelijke ziekten tot op zekere hoogte het geval is, en dat zij vrij rondloopen, zoodat ieder, die met hen in aanraking komt, gevaar loopt te worden besmet? Is het niet afgrijselijk, dat de ambtseed den geneesheer verbiedt een bloeiend, kern-gezond jong meisje te waarschuwen, waarvan hij weet, dat zij op het punt staat zich in het huwelijk te begeven met een man, die haar in een minimum van tijd een leven van lijden zal berokkenen? Zijn wij aan het einde der 19de eeuw nog niet veel verder gekomen dan in den tijd van den Griek Aristippus, die er zich niet om bekommerde of Laïs hem liefhad, mits zij hem het genot schonk, dat hij begeerde, en om dit te verduidelijken zeide: Ik denk ook niet, dat de wijn of visch liefde voor mij voelen, en toch maak ik er gaarne gebruik van". Neen, veel verder zijn wij nog niet, omdat de vrouw tot dusver is gehouden en gebleven op een afstand van kennen en weten. Afgeworpen daarom de valsche schuchterheid; onderzocht de toestanden, opgespoord de oorzaken en gezocht naar de middelen ter verbetering! Onwetendheid is geen onschuld, kennen is geen onfatsoen! Niet alleen het belang der vrouw eischt zulks, het belang van geheel de maatschappij, gansch het nageslacht. Gehuwde en ongehuwde vrouwen, allen, allen moeten weten, grondig weten! Ziedaar de voornaamste punten aangestipt uit de 36-bladzijdige brochure, welke tegen 15 cents verkrijgbaar is. CORRESPONDENTIE. Daar met bet oog op do a. s. Vergadering te Utrocht wij bet niet onnut vonden nog heden te plaatsen Onze Titels" moesten wij laten wegvallen het vervolg op Zoo zij het"; ook verhinderde gebrek aan plaatsruimte ons op te nemen ons antwoord aan den Heer Pierson. # A D V E R T E N T I Ë N. In SEYFFARTD'S BOEKHANDEL te Amsterdam is verschenen en tevens bij alle boekhandelaren to bekomen: Dr. S, Sr. Coronel, de Wittebroodsweken. AVenken voor verloofden en jonggehuwden met kalenders. 4e omgewerkte druk ƒ0,00. F. van Erkel, raadgevingen voor hen, die een woningzoeker! - f 0,60. Dr. P. Hollman, geneeskundige behan deling van de meest voorkomende ziekte enn gebroken der kinderen, 2e druk f 1,20. Dr. E. Monin, Zenuwlijden. 2 druk.... ƒ 1,20. Dr. C. Reiss, Zenuwpijnen: heup/jicht, nangezichtspijn, hoofdpijn, maagkramp enz: ƒ0,60. Verschenen bij H. J. POUTSMA, N.-Z. Voorburgwal 347, Amsterdam. Over de Aequivalentie van Man en Vrouw DOOR Dr. CATHARINE VAN TÜSSCHENBROEK. Weerlegging van de Biologische beschouwing van Dr. W. H. Cox to Deventer. Prijs ƒ 0.25; fr. p. p. f 0.30.