ENERGIE-EFFICIENCYPLAN Ordina te Nieuwegein

Transcriptie

1 ENERGIE-EFFICIENCYPLAN te Nieuwegein September 2012 Status document: definitief concept 1.0 bladzijde 1 van 34

2 MJA-sector : ICT Looptijd : Vestigingsadres Ringwade 1, Nieuwegein Postadres : Postbus 7101, 3430JC Nieuwegein Contactpersoon Hans van Kesteren Telefoonnummer: adres : hans.van.kesteren(ordina.nl Tekenbevoegd persoon Naam Alex Hartog Functie directeur Vastgoed en Inkoop ai. Datum )ber 2012 Plaats Handtekening Ondersteunend bureau Contactpersoon Telefoonnummer adres ARCADIS Nederland BV Sten Kochen sten.kochen@arcadis.nl Bevoegd gezag 1 Contactpersoon Bevoegd gezag 2 Gemeente Nieuwegein De heer K. Visee (Gebouwenbeheer) Gemeente Groningen Bevoegd gezag 3 Contactpersoon Telefoonnummer Gemeente Dordrecht De heer M. Lezer (omgevingsdienst) Deelname aan C0 2-emissiehandel Verzoek om vertrouwelijke behandeling nee ja bladzijde 2 van 34

3 Managementsamenvatting Mate van actualisatie Het EEP van is nog vrij recentelijk opgesteld. Het EEP is daarom als uitgangspunt genomen voor het voorliggende EEP De energiebalans in matrixvorm is geüpdate, op basis van de cijfers van het basisjaar Daarnaast ligt in dit EEP meer focus op de invloed in de keten. Vooruitblik Energiezorg Op basis van de checklist Energiezorg heeft de huidige status bepaald en op basis hiervan een actieplan opgezet om aan de checklist te voldoen. Uit de basischecklist Energiezorg blijkt dat in vragen met ja heeft kunnen beantwoorden. Rode draad in de maatregelen in het EEP is om energiemanagement/-energiezorg structureel vorm te geven en om een gestructureerde werkwijze voor energiemanagement te ontwikkelen, vast te leggen en in de huidige werkwijze in te voeren. Hierbij sluiten we aan bij het traject invoering energiezorg met ondersteuning van Agentschap NL. Het voornemen is om in 2012 deze werkwijze conform ISO14001 op te zetten. Milieuzorg is binnen daarnaast conform de CO 2 prestatieladder vormgegeven. Geplande maatregelen Geplande zekere en voorwaardelijke maatregelen voor staan beschreven in de volgende tabellen. Zekere maatregelen Energiebesparing Energieefficiency verbetering Vermeden CO2- uitstoot Terugverdientijd Jaar van uitvoering (GJ) (%) (ton) (jaar) (jaartal) Vervangen PL-lampen door LED-verlichting 32 0, Energiezorg verder implementeren 0 0, Het Nieuwe Werken/ Gebouwverdichting , Totaal procesefficiency , Totaal ketenefficiency 0 0, Totaal duurzame energie 0 0, Voorwaardelijke maatregelen Energiebesparing Energieefficiency verbetering Vermeden CO2- uitstoot Terugverdientijd Jaar van uitvoering (GJ) (%) (ton) (jaar) (jaartal) Totaal procesefficiency 0 0, Totaal ketenefficiency 0 0, Totaal duurzame energie 0 0, Ambitieniveau De verwachte energie-efficiencyverbetering voor de EEP periode is gelijk aan 16,45%. bladzijde 3 van 34

4 Inhoudsopgave 1. Inleiding Algemeen Bedrijf Opzet energie-efficiencyplan Energiezorg MJA-norm Organisatie van de energiezorg Veranderende omstandigheden Proces- en productbeschrijving Producten Interne processen Energieverbruiksanalyse van het productieproces Energiebalans in matrixvorm Ontwikkeling energieverbruik Meterplan Bedrijfsinterne en externe invloedsfactoren Beschrijving en analyse van de keten De keten Analyse van de keten Inkoop van middelen Mobiliteit Energieverbruik bij klanten Afdanking/hergebruik van materialen Visie op duurzame energie Inzet duurzame energie Ambitie duurzame energie Vertaalslag vanuit voorstudie en routekaart Inleiding Toekomstlijnen en vertaling naar eigen bedrijfssituatie Inventarisatie besparingsmogelijkheden Methode Afwegingskader Energietarieven Geplande maatregelen Zekere maatregelen Voorwaardelijke maatregelen Onzekere maatregelen Aanvullende maatregelen periode Conclusies Overige activiteiten Bijlage 1: Uitwerking maatregelen bladzijde 4 van 34

5 1. Inleiding 1.1 Algemeen Vanaf 1992 heeft de overheid in het kader van het energiebesparingsbeleid met een groot aantal sectoren een meerjarenafspraak (MJA) gemaakt over de verbetering van de energie-efficiency. In de jaren erna is de MJA een effectieve manier gebleken om energie-efficiencyverbetering in het bedrijfsleven te realiseren. In 2008 is gekozen voor intensivering, verlenging en verbreding van MJA om de doelstellingen uit 'Schoon en Zuinig' en het 'Duurzaamheidsakkoord' in te vullen. Het resultaat hiervan is de MJA3, welke op 1 juli 2008 door de betrokken partijen uit de MJA is ondertekend. Dit convenant geldt voor de periode Een vast onderdeel binnen de MJA is het energie-efficiencyplan (EEP). Dit is een hulpmiddel voor het interne planningsproces voor het nemen van energie-efficiency verbeterende maatregelen. In het plan wordt onder andere vastgelegd wanneer welke maatregelen in de planperiode worden uitgevoerd. Bedrijven die deelnemen aan MJA3 moeten eens in de vier jaar een EEP opstellen. Dit EEP is geschreven voor de periode Bedrijf is een dienstverlener die strategie en beleid in bedrijfsprocessen en ICT implementeert. Onze diensten sluiten nauw aan bij actuele businessvraagstukken en maatschappelijke kwesties. We werken in de Benelux voor organisaties in de financiële sector, overheid, zorg en specifieke segmenten binnen de industriemarkt. is de bedenker en bouwer van een duurzame, digitale wereld voor onze klanten en heeft daarvoor de juiste kennis en kunde in huis. Onze circa 3000 medewerkers (waarvan ruim 2500 in Nederland) zetten zich dagelijks in om bij klanten vernieuwing en verbetering van bedrijfsprocessen en ICT tot stand te brengen. Onze kracht is dat wij strategie en beleid kunnen implementeren op basis van kennis van de business van de klant, de lokale wet- en regelgeving, taal en cultuur. Doordat wij intensief samenwerken en cocreatie processen met onze klanten, partners en leveranciers aangaan, ontstaan de beste oplossingen. Ons hoofdkantoor is gevestigd in Nieuwegein. Daarnaast hebben wij meerdere kantoren in Nederland, België en Luxemburg, maar ook internationale samenwerkingsverbanden op nearshore en offshore locaties. is in 1973 opgericht. Het aandeel is sinds 1987 genoteerd aan NYSE Euronext Amsterdam en maakt deel uit van de Small Cap Index (AScX). In 2011 haalde een omzet van ruim EUR 426 miljoen. heeft op 21 april 2009 het MJA-3 convenant (ICT branche) ondertekend en daarmee het commitment uitgesproken om: Een energiezorg systeem in te richten, dat garandeert dat energie efficiëntie als een continue en zichzelf verbeterend proces wordt uitgevoerd Energie efficiency plannen op te stellen conform het door AgentschapNL voorgeschreven format Monitoring uit te voeren, zodat de geplande doelen op gebied van energie efficiëntie gehaald worden: 30% energie efficiency in de periode met een minimum van 2% per jaar Het convenant heeft een looptijd tot 31 december Het energie-efficiencyplan heeft een looptijd tot eind Op uiterlijk 1 oktober 2016, voor de periode zal het EEP actualiseren en ter beoordeling voorleggen aan AgentschapNL. Gedurende deze looptijd zal het EEP jaarlijks worden gemonitord en de resultaten gerapporteerd aan AgentschapNL. heeft eerder een EEP opgesteld voor de periode , waarop dit EEP een vervolg is. bladzijde 5 van 34

6 Context EEP en herijking Alle kantoorpanden en datacentra zijn gehuurd. Kantoorpanden In onderstaande tabel is een overzicht gegeven van de panden van. In dit EEP zijn de volgende panden meegenomen: Nieuwegein, Dordrecht en Groningen. Dit zijn de grootste kantoorpanden en vertegenwoordigen in 2011 samen 90,3% van het totaal aantal werkplekken van. Aanpassing referentiejaar In het vorige EEP is 2005 als referentiejaar genomen. Hierbij is uitgegaan van alle kantoorpanden die op dat moment in gebruik had. Voor de energieverbruiken van al deze kantoorpanden zijn door Grontmij (ondersteunend bureau EEP ) schattingen gemaakt van de energie verbruikscijfers van de 28 kantoorpanden. Aangezien die schattingen niet of nauwelijks iets zeggen over de ontwikkeling van de energieverbuikscijfers vanaf 2005, vinden wij 2008 een beter referentiejaar, aangezien vanaf dat jaar van 2 van de 3 panden (Nieuwegein en Dordrecht) werkelijke gebruikscijfers beschikbaar zijn. De verbruikscijfers per m 2 en per werkplek geven dan een goed beeld. Op dit EEP heeft deze wijziging in referentiejaar geen effect, maar wel voor de verwerking van totaalcijfers voor de branche door Agentschap nl. Huur datacentra maakt gebruik van twee datacentra, Hengelo en Eemshaven/Groningen. Het gaat hierbij om huur van energie eenheden en data aansluitingen. heeft daarmee geen invloed op het Wtb deel van de inrichting van de datacentra. De invloed op het energieverbruik is beperkt tot de aanschaf en inrichting van de eigen servers (virtualisatie). Duurzaamheidbeleid werkt al jarenlang aan de milieuprestaties op het gebied van de eigen bedrijfsvoering. Vanaf 2002 heeft een expliciet MVO-beleid. heeft een rol gespeeld bij de ontwikkeling van MVO in het bedrijfsleven in Nederland, onder meer als mede-initiatiefnemer en voormalig voorzitter van de Stichting Samenleving & Bedrijf. Lag de afgelopen jaren het aandachtspunt op zichzelf staande programma s en projecten, nu werkt aan een brede, structurele verankering van duurzaamheid in de bedrijfsvoering. De afgelopen jaren is door al een fors aantal maatregelen genomen die bijdragen aan beperking van het energieverbruik, brandstofverbruik en papierverbruik. De afgelopen jaren is gewerkt aan het structureel meetbaar maken en vervolgens monitoren van energieverbruik, papieren brandstofverbruik. De focus zal de komende jaren liggen op het verder verankeren van duurzaamheid en energie efficiency in de dagelijkse gang van zaken. De ondertekening van de MJA sluit aan bij de doelstelling om duurzaamheid structureel te verankeren in de bedrijfsvoering. 1.3 Opzet energie-efficiencyplan Dit EEP is als volgt opgebouwd. In hoofdstuk 2 wordt beschreven hoe energiezorg binnen is georganiseerd. Vervolgens wordt in hoofdstuk 3 beschreven welke diensten levert en bladzijde 6 van 34

7 tevens worden hier de interne processen en de productketen beknopt beschreven. In hoofdstuk 4 komen het energieverbruik en de prestatiematen aan bod. Hierna wordt in hoofdstuk 5 een analyse gegeven van de keten, en wordt in hoofdstuk 6 ingegaan op duurzame energie. In hoofdstuk 7 worden branche-specifieke toekomstlijnen besproken, waarop vervolgens in hoofdstuk 8 wordt beschreven welke energiebesparingsmaatregelen zijn geïnventariseerd en geselecteerd. In hoofdstuk 9 worden de geplande maatregelen gepresenteerd. Tenslotte wordt in hoofdstuk 10 een kort overzicht gegeven van de nog niet genoemde MJA-activiteiten. bladzijde 7 van 34

8 2. Energiezorg 2.1 MJA-norm Op basis van de checklist Energiezorg heeft de huidige status bepaald en op basis hiervan een actieplan opgezet om aan de checklist te voldoen. Uit de basischecklist Energiezorg blijkt dat in vragen met ja heeft kunnen beantwoorden. Rode draad in de maatregelen in het EEP is om energiemanagement/-energiezorg structureel vorm te geven en om een gestructureerde werkwijze voor energiemanagement te ontwikkelen, vast te leggen en in de huidige werkwijze in te voeren. Hierbij sluiten we aan bij het traject invoering energiezorg met ondersteuning van Agentschap NL. Het voornemen is om in 2012 deze werkwijze conform ISO14001 op te zetten. Milieuzorg is binnen daarnaast conform de CO 2 prestatieladder vormgegeven. Momenteel is energiezorg binnen primair belegd bij een contractmanager Vastgoed en Inkoop (1fte), tevens milieu coördinator, waarbij daarnaast een drietal servicemanagers Vastgoed en Inkoop (2,6 fte) betrokken is bij energiezorg. De integrale verantwoordelijkheid voor het beheren van één of een aantal kantoorpanden ligt bij de contractmanagers Huisvesting. Energiemanagement vormt onderdeel van het beheer van een kantoorpand. 2.2 Organisatie van de energiezorg De coördinatie van het duurzaamheidprogramma is belegd bij het programmabureau MVO en Duurzaamheid, dat rapporteert aan de voorzitter Raad van Bestuur. Het programmabureau begeleidt implementaties op duurzaamheid. Vanaf medio 2012 is een regiegroep Duurzaamheid actief, die als doel heeft het initiëren, aanjagen en uitdragen van initiatieven die verder vorm geven aan duurzaamheid binnen. De regiegroep Duurzaamheid is een kernvertegenwoordiging vanuit de business en staf en legt verantwoording af aan de Raad van Bestuur. De voorzitter is lid van het Executive Committee van. Om deze regiegroep zit een flexibele schil van mensen die aangehaakt worden voor projecten en de coördinatie en uitvoering van bovengenoemde onderwerpen op zich neemt. De verantwoordelijkheid voor duurzame bedrijfsvoering (en daarmee voor milieumanagement) ligt primair bij Vastgoed en Inkoop. Dit houdt onder meer in het initiëren van maatregelen op gebied van CO 2 -reductie via brandstof-, energie-, en papierbesparing. En daarnaast de rapportage op duurzaamheidindicatoren, het beheren van de CO 2 -prestatieladder en de Meerjaren Afspraak Energie Efficiency. Stuurcyclus In onderstaande illustratie is weergegeven hoe de sturing op milieumanagement eruit ziet. bladzijde 8 van 34

9 Bijhouden website Nieuwsbrief Bijhouden intranet Nieuwsberichten aanleveren Mediacommunicatie Uitvoeren emissie inventaris Berekenen CO2 footprint Opstellen inventaris rapport Aanleveren input voor emissie inventaris Bepalen CO2 reductiedoelstellingen Bepalen CO2 reductiemaatregelen Uitvoeren energie-audit Up-to-date houden energiemeetplan Voldoen aan eisen CO2 prestatieladder Realiseren CO2-reductie doelstellingen Emissie inventaris conform ISO Deelname aan sectorinitiatieven Implementatie energie meetplan Voldoende commitment management Aanpassen website Aanpassen intranet Versturen van nieuwsberichten Rapporteren aan management Goedkeuren van interne milieucommunicatie Goedkeuren van externe milieucommunicatie Goedkeuren van doelstellingen Goedkeuren van emissie inventaris Energie-efficiencyplan Plan Stuurcyclus CO 2 -reductie Nederland BV - CO 2 reductie beleid - CO 2 reductie doelstellingen Act - Bijsturen doelstellingen - Bepalen corrigerende maatregelen - Up-to-date houden energie-meetplan Do Actie 1. Uitvoeren maatregelen CO 2 reductie 2. Berekenen CO 2 -footprint (halfjaarlijks) 3 Communiceren Check Actie 1. Uitvoeren stakeholderanalyse 2. Check sector- keteninitiatieven 3. Review doelstellingen (KPI s) 4. Review CO2-reductiesysteem Versie: 1.0 Eigenaar: Verantwoordelijke CO2-reductie Taken, bevoegdheden, verantwoordelijkheden Datum: Versie: Status: Definitief TVB Matrix Functies Taken Verantwoordelijkheden Bevoegdheden Raad van Bestuur X X MVO X X X X X X X X X X X X X X X X X Communications X X X X X X X directeur Vastgoed en Inkoop X X X Energiecoördinator Vastgoed en Inkoop X X X X X X X X X Servicemanagers vestigingen X HRM leasebeleid en contractmanagement Lease X X X X X Medewerkers X X bladzijde 9 van 34

10 2.3 Veranderende omstandigheden Mogelijke bijstellingen in de plannen van dit EEP als gevolg van veranderende bedrijfsomstandigheden zijn niet uit te sluiten. Afhankelijk van de ontwikkeling van de marktomstandigheden, zouden plannen uitgesteld kunnen worden, als gevolg van noodzakelijke kostenreductie. Door het aanscherpen/verkorten van de terugverdientijd van investeringen, kan besloten worden om bepaalde voorgenomen investeringen niet te doen of uit te stellen. bladzijde 10 van 34

11 3. Proces- en productbeschrijving 3.1 Producten De drie kernactiviteiten van zijn: ICT diensten De ICT-activiteiten van draaien om het tot stand brengen van toekomstgerichte applicaties, de implementatie van softwarepakketten en de integratie daarvan in bestaande ICT-omgevingen. s architecten vertalen strategische bedrijfsdoelstellingen naar efficiënte business- en ICToplossingen en ontwerpen de bijbehorende informatievoorziening. richt zich op enkele marktleidende technologieën voor zowel maatwerk als standaard softwarepakketten. Projectmanagement Analyse en ontwerp Architectuur Testen Functioneel beheer Datamigratie en conversie Internetdiensten Housing, Hosting & beheer Oracle maatwerk en databases Oracle middleware (Fusion) Java Microsoft IT-infrastructuur Consulting diensten s management en business consultants zetten hun denkkracht in bij strategische keuzes, beleidsvorming en herinrichting van organisaties en bedrijfsprocessen. Naast diepgaande branchekennis beschikken zij over de expertise om grootschalige verandertrajecten te begeleiden. De business consultant vormt met zijn advies het voorportaal voor de ondersteunende technologische oplossingen bij deze veranderingen. Klantbediening Organisatiebesturing Beleidsvorming Inrichting van organisaties en bedrijfsprocessen Verandertrajecten Interim management Outsourcing diensten en Projecten richt zich met haar Outsourcing poot op bedrijfskritische ICT-omgevingen die zij voor haar klanten in beheer neemt. Bij Application Outsourcing concentreert zich op de optimale werking van de systemen en toekomstgerichte aanpassingen daarvan. Het gaat hierbij zowel om pakketoplossingen als maatwerk. 3.2 Interne processen De dienstverlening van krijgt vorm via de volgende dienstverleningsprocessen: Advies (ICT en Consulting) Detachering (ICT en Consulting) Projecten (ICT, Consulting en Outsourcing) Langlopende beheercontracten (Outsourcing) : organisatie doelen producten diensten & processen Process Architecture informatie systemen Information Architecture system s applicaties s Application Architecture infra structuur Infrastructure Architecture ) Het energieverbruik is niet rechtstreeks te koppelen aan de dienstverleningsprocessen. Het energieverbruik is faciliterend om de dienstverlening te kunnen bieden. De meest directe koppeling van energieverbruik aan de dienstverleningsprocessen is aanwezig bij de langlopende beheercontracten, waarvoor gebruik wordt gemaakt van datacenters. Om overlap tussen de datacentra en te voorkomen worden de maatregelen die neemt in de datacentra in dit EEP opgenomen als zijnde ketenmaatregelen. - bladzijde 11 van 34

12 4. Energieverbruiksanalyse van het productieproces 4.1 Energiebalans in matrixvorm In dit EEP zijn de volgende panden meegenomen: Nieuwegein, Dordrecht en Groningen. Dit zijn de grootste kantoorpanden en vertegenwoordigen in 2011 samen 90,3% van het totaal aantal werkplekken van. In onderstaande tabel is een overzicht gegeven van de energieverbruiken per kantoor in Elektriciteit Gas Totaal kwh GJ Prim m3 GJ Prim GJ Prim Nieuwegein Groningen Dordrecht Totaal In onderstaande grafiek is weergegeven wat het aandeel van ieder kantoor is in het totale energieverbruk in 2011 van. Totaal primaire energie [%] Groningen 14% Dordrecht 3% Nieuwegein 83% Per kantoor is weergegeven hoe de verdeling is tussen de verschillende energiedragers. Nieuwegein Groningen Dordrecht Elektr iciteit 85% Gas 15% Elektri citeit 99% Gas 1% Elektr iciteit 58% Gas 42% bladzijde 12 van 34

13 Naast totale energieverbruiken is het interessant om te kijken hoe per kantoor het energieverbruik per werkplek is verdeeld. Dit is weergegeven in onderstaande tabel. Eigenschappen Elektriciteit Gas Totaal primaire energie m 2 werkplekken kwh kwh/werkplek m3 m3/werkplek GJ/werkplek Nieuwegein ,2 Groningen ,7 Dordrecht ,6 Totaal ,2 Hierna volgt een uitgebreidere analyse van het energieverbruik per kantoor. Deze zijn gebaseerd op de werkelijke verbruiken in Om de verdeling van het elektriciteitsverbruik over de verschillende functies te kunnen bepalen is gebruik gemaakt van de procentuele verdeling van het elektriciteitsverbruik zoals deze in het EEP door Grontmij zijn bepaald voor de locaties Dordrecht en Nieuwegein. Van Groningen is een dergelijke balans nog niet beschikbaar. Energiebalans Nieuwegein Onderdeel Elektra Gas Totaal kwh GJ prim Nm3 GJ prim GJ prim Gebouwgebonden energievraag Verwarming Ventilatoren Warmtapwater Pompen Koeling Bevochtiging Verlichting Gebouw afhankelijke gebruikers energiegebruik Verlichting buiten Verlichting nood Horeca-installaties Lift-installaties ICT centraal: MER/SER Gebruiksapparatuur ICT decentraal: pc s en printers Diverse gebruiksapparatuur Totaal bladzijde 13 van 34

14 Energiebalans Dordrecht Onderdeel Elektra Gas Totaal kwh GJ prim Nm3 GJ prim GJ prim Gebouwgebonden energievraag Verwarming Ventilatoren Warmtapwater Pompen Koeling Bevochtiging Verlichting Gebouw afhankelijke gebruikers energiegebruik Verlichting buiten Verlichting nood Horeca-installaties Lift-installaties ICT centraal: MER/SER Gebruiksapparatuur ICT decentraal: pc s en printers Diverse gebruiksapparatuur Totaal Ontwikkeling energieverbruik Onderstaande tabel en grafiek geven het verloop van het totale energieverbruik van weer over de periode Elektriciteit Gas Totaal kwh Primair GJ m3 Primair GJ Primair GJ Ontwikkeling energieverbruik bladzijde 14 van 34

15 Onderstaande tabel en grafiek geven de ontwikkeling van het energieverbruik per werkplek (prestatiemaat) weer. Primair energieverbruik [GJ] Aantal werkplekken Energieverbruik [GJ] per werkplek , , , ,260 33,0 32,5 32,0 31,5 31,0 30,5 30,0 29,5 29,0 28,5 28,0 Energieverbruik [GJ] per werkplek Meterplan In alle panden hebben we een centrale bemetering. In het kantoorpand Nieuwegein is sprake van bemetering per kantoortoren (3 torens). 4.4 Bedrijfsinterne en externe invloedsfactoren werkt in een conjunctuurgevoelige branche. Dit heeft tot gevolg dat voortdurend sprake is van fluctuaties in de omvang van de organisatie. Dit neemt niet weg dat steeds blijft sturen op het optimaliseren van het aantal werkplekken per fte. probeert de huisvesting zoveel mogelijk met vooruitziende blik aan te passen aan de fluctuaties. Hierin zal steeds een tijdspanne zitten tussen fluctuatie en aanpassing van de huisvesting op de nieuwe krimp of groei. Over de jaren heen zal daardoor een fluctuatie van de energie-efficiency van de panden te zien zijn. Factoren die van invloed kunnen zijn op het energieverbruik: Benodigd vloeroppervlak per werknemer Energiezuinigheid van het kantoor Klimaat Aantal werknemers Type, leeftijd en intensiteit van gebruik van apparatuur (printers, computers e.d.) bladzijde 15 van 34

16 5. Beschrijving en analyse van de keten 5.1 De keten is een dienstverlener die strategie en beleid in bedrijfsprocessen en ICT implementeert. levert diensten vanuit een klantvraag, in de vorm van business- of specifieke ICTvraagstukken. De uitwerking van de keten is voor bedrijven in de ICT-sector complexer dan bij productiebedrijven, omdat de keten voor ICT meer een netwerkstructuur heeft dan een rechte lijn. Bij ICT zijn de typische ketenstappen zoals die bij een productiebedrijf gelden grondstoffase, productiefase, distributiefase, gebruiksfase en afdanking/hergebruikfase niet van toepassing. Onderstaand overzicht geeft een gesimplificeerde weergave van de keten. Afval Transport Datacenters Inkoop middelen bedrijfsvoering Distributie Medewerkers Woon-werk verkeer Zakelijk verkeer Klanten Diensten Kantoren Transport Transport Afval Afval 5.2 Analyse van de keten levert ICT en organisatie adviesdiensten aan klanten. Het energieverbruik in de keten (buiten de bedrijfspoorten) is niet geheel in beeld te brengen. Daarom geeft deze paragraaf een beschrijving van de belangrijkste ketenonderdelen van en de mate van invloed in de keten. Hierbij gaat het om de volgende onderdelen: Inkoop van middelen; Mobiliteit; Energieverbruik bij klanten; Afdanking/hergebruik van materialen. Omvang en invloedsfeer in de keten Een groot aandeel (meetbaar) energieverbruik in de keten is brandstofverbruik als gevolg van autokilometers. De bijdrage die levert aan het vergroten van energie efficiency bij klanten is naar schatting wel aanzienlijk, bijvoorbeeld door een energiezuiniger ICT landschap, maar is niet of nauwelijks meetbaar te maken en toe te rekenen welk deel aan is toe te schrijven. bladzijde 16 van 34

17 In het energieverbruik van (aangehuurde) datacentra ten behoeve van beheeropdrachten voor opdrachtgevers heeft invloed door te kiezen voor energiezuinige datacentra Inkoop van middelen Als dienstverlener op gebied van Advies (ICT en Consulting), Detachering (ICT en Consulting), Business Solutions (waaronder langlopende beheercontracten), is er geen sprake van inkoop van grondstoffen die in het primaire proces worden verwerkt tot een eindproduct. koopt uiteraard wel middelen in, die benodigd zijn in een kantooromgeving. Voorbeelden hiervan zijn: hardware (laptops), telefonie, kantoorartikelen, catering, koffie/thee etcetera. De bijdrage die kan leveren in de inkoop van middelen is ten opzichte van de totale keten beperkt, het gaat hier met name om de inkoop van middelen ten behoeve van de eigen bedrijfsvoering. Duurzaamheid is nadrukkelijk onderdeel van onze leveranciersselectie en productkeuzes. Duurzaamheidsaspecten vormen daarmee een positief discriminerende factor bij de selectie van leveranciers en producten. In 2011 zijn hiervan de volgende voorbeelden te noemen: Bij de keuze voor nieuwe hardware en pc s is nadrukkelijk rekening gehouden met de energiezuinigheid van de apparaten We hebben groene energie ingekocht We kiezen waar mogelijk voor ledverlichting bij vervanging We hebben een minder energiezuinig datacentrum vervangen door een energie-efficiënt datacentrum te huren (met een PUE van 1.25) Eerdere voorbeelden van duurzaam inkopen: Aanschaf van zeer energiezuinige multifunctionele print- en scansystemen leidt tot 90% minder afval, omdat deze multifunctionals geen toner meer gebruiken, maar vaste inkt op basis van was. Door intelligent powermanagement verbruiken ze daarnaast fors minder energie. De apparaten zorgen voor efficiënt papierverbruik door beveiligd printen en standaard dubbelzijdig instelling. gebruikt sinds 2010 CO 2 -neutraal kopieerpapier Keuze voor LCD schermen, minimaliseren desktops/laptops voor vaste werkplekken ten behoeve van energiebesparing (besparing energieverbruik 50-80%) In de schoonmaak wordt gebruik gemaakt van biologisch afbreekbare producten Mobiliteit Er zijn diverse vormen van transport rondom, bijvoorbeeld Woon-werkverkeer, zakelijk verkeer en verkeer van toeleveranciers. Voor het zakelijk verkeer maakt gebruik van leaseauto s, priveauto s van medewerkers en huurauto s. De brandstofverbruiken van deze auto s ten gevolge van het zakelijk verkeer zijn door geïnventariseerd. In onderstaande tabellen is per categorie auto weergegeven wat in 2011 het brandstofverbruik/aantal gereden kilometers was, en hoeveel energieverbruik daarmee is gemoeid. Brandstofsoort Totaal verbruik (incl. privé & woonwerk)* 2011 Stookwaarde Totaal energieverbruik (incl. privé & woonwerk)* 2011 Liters GJ/Liter GJ Leaseauto's - diesel , Leaseauto's - LPG , Leaseauto's - benzine , Totaal * Er wordt enkel geregistreerd wat het totaalverbruik van de leaseauto s is. Deze leaseauto s worden ook voor privé en voor het woon-werk verkeer gebruikt. Volgens een onderzoek van Goudappel Coffeng in bladzijde 17 van 34

18 opdracht van de Vereniging van Nederlandse Autoleasemaatschappijen (VNA) is van alle kilometers die met een leaseauto gereden worden ongeveer 35% zakelijk gebruik, 40% woon-werkverkeer, en 25% privégebruik. Brandstofsoort Totaal verbruik 2011 Kentallen energiegebruik Energieverbruik 2011 Kilometers MJ/km GJ Privéauto's - diesel , Privéauto's - LPG , Privéauto's - benzine , Totaal Brandstofsoort Totaal verbruik 2011 Stookwaarde Verbruik Liters GJ/Liter GJ Huurauto's - diesel , Huurauto's - LPG 37 0, Huurauto's - benzine , Totaal Het totale energieverbruik ten gevolge van het zakelijke verkeer was in GJ 1. Hieruit blijkt dat het zakelijk verkeer een zeer groot aandeel heeft in de keten van. Het eigen energieverbruik van was namelijk GJ in werkt aan het terugdringen van het brandstofverbruik en de CO 2 -uitstoot als gevolg van mobiliteit. Onderstaand is weergegeven op welke wijze dit doet. Zuinigere auto s heeft een stimuleringsregeling van de keuze voor auto s met een lage (absolute) CO 2 -uitstoot. In 2011 was het aantal auto s met een CO 2 -uitstoot van maximaal 116 gram/km (diesel) of maximaal 140 gram/km (benzine) ruim 85% van het aantal nieuw bestelde auto s. heeft met de leasemaatschappij met de Cleaner Car Contract de intentie verklaard om na te streven dat de gemiddelde CO 2 -uitstoot van nieuw bestelde auto s in 2012 maximaal 120 g/km bedraagt. onderzoekt de haalbaarheid en mogelijkheden om kleinschalig te starten met elektrisch rijden. Zuiniger rijden Drie keer per jaar voert de Groene Garage de service Band op Spanning uit op parkeerplaatsen van de twee grootste kantoren. Per service wordt van circa auto s de bandenspanning gecontroleerd en zonodig worden de banden op de juiste spanning gebracht. Een groot aantal auto s (>50%) blijkt één of een aantal banden met onderspanning te hebben. Per service wordt zo n ton CO 2 -uitstoot bespaard, waarmee de jaarlijkse besparing neerkomt op 75 ton. Rijgedrag heeft grote invloed op het brandstofverbruik en daarmee de CO 2 -uitstoot. stimuleert medewerkers om zuinig te rijden. In 2012 is een campagne gestart om zuinig rijden te stimuleren. Leaserijders ontvangen maandelijks hun persoonlijk dashboard over de monitoring van hun gemiddelde brandstofgebruik. 1 Indien ervan uitgegaan wordt dat 35% van de kilometers die gereden worden met een leaseauto voor zakelijk vervoer zijn, dan komt het totale energieverbruik ten gevolge van het zakelijk vervoer uit op GJ. bladzijde 18 van 34

19 Minder rijden stimuleert medewerkers om - waar mogelijk - tijd-, plaats- en apparaatonafhankelijk te werken, mede door optimale faciliteiten te bieden voor Het Nieuwe Werken. Zoals Collaboration en Unified Communications: een platform waardoor tijd-, locatie-, en apparaatonafhankelijk (samen)gewerkt en kennis beter gedeeld kan worden. Daarnaast is videoconferencing tussen vestigingen van, zoals Groningen en Nieuwegein ingericht, zodat geen onnodige kilometers worden gereden Energieverbruik bij klanten biedt verschillende diensten die aanzienlijke energie- papier en/of brandstofbesparing opleveren voor klantorganisaties. Onderstaand een korte toelichting van een aantal van deze diensten: Rationalisatie applicatieportfolio Met een rationele blik kijken naar het applicatieportfolio betekent energie besparen en geld besparen door heel kritisch te zijn op de applicaties die echt nodig zijn. Te denken valt aan oude versies, applicaties die dezelfde of overlappende functionaliteit hebben en aan eliminatie van applicaties die niet-standaard eigen ICT-componenten gebruiken. Bedrijven kunnen na afloop van een rationalisatieslag tot wel drie keer minder applicaties in beheer hebben en daarmee forse energie- en andere besparingen realiseren. heeft hanteert hiervoor de Applicatie Levensduur Meetmethode (ALM) waarmee duidelijk wordt welke applicaties functioneel en technisch kwaliteit bieden en welke beter gemigreerd of vervangen kunnen worden. Uiteindelijk zorgt functionele en technische standaardisatie voor significante besparingen op zowel beheer, ICT als energie. Data rationalisatie Datarationalisatie richt op het verbeteren van de kwaliteit van data en datawarehouses en het voorkomen van overbodige data. Welke data is echt nodig om te bewaren? Opschonen alleen is vaak onvoldoende. Regelmatig worden oude applicaties operationeel gehouden louter vanwege de noodzaak of verplichting historische data te bewaren. ontsluit de historische data en zorgt ervoor dat de oude applicatie buiten gebruik wordt gesteld. Hiermee wordt zowel op data als programmatuur bespaard, en daarmee op beheer, ICT en energie. Performance engineering Als alternatief voor uitbreiding van bestaande systemen biedt klanten de overweging om voor optimalisatie van de bestaande systeemomgevingen te kiezen. Slimme oplossingen in systeemarchitectuur door bijvoorbeeld data en functies anders te structureren, in plaats van de voor de hand liggende oplossingen in nieuwe hardware keuzes, vergen minder energie (benodigd voor servercapaciteit, productie nieuwe hardware). Virtualisatie van servers Met server virtualisatie is het mogelijk om op één machine meerdere virtuele computers te maken, en zo meerdere besturingssystemen tegelijk te laten werken. Forse energiekosten kunnen worden bespaard doordat meerdere virtuele servers op slechts één fysieke server draaien en daarvoor onder andere veel minder energie voor koeling nodig is. heeft een Server Consolidatie Assessment ontwikkeld. Dit assessement inventariseert de belasting van een van te voren vast gelegd aantal servers. Tevens analyseert, meet en voorspelt dit assessement de benodigde capaciteit en biedt het een helpende hand bij het ontwerpen van de toekomstige virtualisatie infrastructuur. Ook worden de potentiële kosten en opbrengsten van consolidatie door middel van virtualisatie op basis van VMware Virtual Infrastructure gedetailleerd in beeld gebracht. Samen Slimmer Werken / Het Nieuwe Werken In 2010 heeft het concept Samen Slimmer Werken verder doorontwikkeld. Dit concept is de -invulling van Het Nieuwe Werken. Het is een verzameling best practices, instrumenten, methoden en inzichten die medewerkers, klanten en partners in staat stellen om effectiever samen bladzijde 19 van 34

20 te werken en plaats- en tijdonafhankelijk te werken. biedt maatwerk en kijkt naar de wensen en de situatie van en haalbaarheid bij de klant. Ze heeft hierbij de beschikking over een breed scala aan diensten die hierbij kunnen worden ingezet. Samen Slimmer Werken heeft positieve effecten op aantrekkelijk werkgeverschap, het milieu, de effectiviteit en efficiency van de organisatie en innovatief vermogen. Daarmee ondersteunen wij onze klanten op de drie aandachtsgebieden van duurzaamheid: people, planet en profit. Digitaal werken heeft in het afgelopen decennium tientallen digitaliseringstrajecten uitgevoerd bij met name overheidsorganisaties. Digitaal werken draagt bij onder andere bij aan papierbesparing en vermindert het gebruik van fysieke infrastructuur, zoals publieke ruimte en het wegennetwerk. Waar mogelijk adviseert dan ook tot vernieuwing van dienstverleningsprocessen die, naast voor burgers en bedrijven verbeterde dienstverlening, ook leiden tot energiebesparingen (zoals één loket en digitaliseringstrajecten, waarbij burgers en bedrijven via één loket digitaal geholpen worden). Printmonitor neemt waar mogelijk duurzaamheidsopties mee. Een voorbeeld hiervan is om in de gebruiksfase van een datawarehouse de inrichting van een printmonitor voor te stellen die de organisatie/opdrachtgever inzicht geeft in hoeveelheid rapportages dat wordt uitgeprint, welke rapportages worden geprint, welke gebruikers veelvuldig printen. Met behulp van een printmonitor kan een organisatie werken aan de vermindering van het papierverbruik. Of voorstellen om de printoptie uit te zetten.ook wordt voorgesteld om een black screen toe te passen voor de rapportages dat minder energie verbruikt dan een white screen Afdanking/hergebruik van materialen In de afdankfase van hardware wordt afgeschreven ICT apparatuur geschoond en voor hergebruik aangeboden. Ook vindt scheiding van afval plaats (papier/chemisch afval (dit is van zeer beperkte omvang). bladzijde 20 van 34

21 6. Visie op duurzame energie 6.1 Inzet duurzame energie Inkoop groene stroom koopt (voor pand Nieuwegein) sinds 2012 groene elektriciteit in en gas wordt gecompenseerd. heeft gekozen voor Ecostroom van Eneco; elektriciteit die wordt opgewekt uit duurzame bronnen als wind, water en biomassa. Voor de opwekking worden geen fossiele brandstoffen gebruikt zoals aardgas en steenkool. Groene stroom is schoner dan gewone elektriciteit en onuitputtelijk. gebruik jaarlijks ruim 5 miljoen kwh elektriciteit. Deze hoeveelheid stroom wordt aan het netwerk toegevoegd. Hoe meer bedrijven groene stroom afnemen, des te meer groene stroom door de energieleveranciers op het netwerk wordt geplaatst en des te meer dus geïnvesteerd wordt in duurzame energie. Naast stroom verbruiken we jaarlijks zo n m 3 gas. De CO 2 -uitstoot van het door ons ingekochte aardgas wordt volledig gecompenseerd door steun aan gecertificeerde duurzame projecten. Warmte koude opslag In het pand in Groningen maken we gebruik van warmte koude opslag. Het systeem voor warmte koude opslag zorgt ervoor dat de overtollige warmte bij optredende warmteontwikkeling aan het gebouw wordt onttrokken en tijdelijk wordt opgeslagen. De opgeslagen warmte zal tijdens het stookseizoen weer worden benut; hierdoor ontstaat een comfortabel klimaat en een zeer zuinig koelsysteem. 6.2 Ambitie duurzame energie De ambitie van is om het aandeel duurzame energie verder te vergroten op natuurlijke keuzemomenten (bij nieuwe kantoorpanden, contracteinde). bladzijde 21 van 34

22 7. Vertaalslag vanuit voorstudie en routekaart 7.1 Inleiding Uit onderzoek blijkt dat door middel van ICT grote energiebesparingen behaald kunnen worden, zowel in de sector zelf (greening of ICT) als ook in andere sectoren (greening by ICT). In de Routekaart ICT 2030, die op 20 juni 2012 is aangeboden aan het ministerie van EL&I, heeft ICT~Office haar visie op dit onderwerp gegeven. Om de in deze visie gestelde doelen te realiseren zijn de volgende belangrijke thema s gedefinieerd: Greening of ICT o Efficiëntere inzet ICT capaciteit o Energie-efficiëntere datacenters o Efficiënte ICT- en hardware componenten o Energie-efficiënte software Greening by ICT o Bebouwde omgeving o Slimme Energie netten (Smart Grids) o Dynamisch en optimaal vervoersmanagement. In de routekaart is gesteld dat de potentiële energie-efficiëntie verbetering door Greening of ICT 11,7 PJ is, en door Greening by ICT in totaal 304,8 PJ. 7.2 Toekomstlijnen en vertaling naar eigen bedrijfssituatie In het duurzaamheidbeleid van is duurzaamheid in dienstverlening één van de drie focusthema s. De komende jaren staat het vormgeven van het thema Samen innoveren aan een duurzame digitale wereld centraal. bladzijde 22 van 34