Naar herstel op landschapsniveau van beekdalen in Nederland Over leven en werk van het OBN-deskundigenteam Beekdallandschap

Transcriptie

1 Naar herstel op landschapsniveau van beekdalen in Nederland Over leven en werk van het OBN-deskundigenteam Beekdallandschap Piet Verdonschot, OBN DT Beekdallandschappen m.m.v. Uko Vegter, Rob van Dongen, Camiel Aggenbach, Ralf Verdonschot

2 Vandaag Wat is Kennisnetwerk OBN? Wat doet het Deskundigenteam Beekdallandschap? Enkele voorbeelden

3 Kennisnetwerk OBN Doel Het bevorderen van de ontsluiting, ontwikkeling, uitwisseling, verspreiding en benutting van kennis omtrent natuurherstel Praktische adviezen voor beheerders en eigenaren Centrale rol voor Deskundigenteams

4 Kennisverspreiding EL&I-programma Kennis voor Natuur Websites Natuurportal: Kenniscentrum voor natuurbeheer! Natuurkennis (wetenschappelijke kennis en beheeradvies uit DTs) WIKI natuurbeheer (WIKI = interactieve website met praktische kennis) WIKI natuuronderwijs (kennis voor groen onderwijs) Natuurbeheer.nu (informatie over beleid, subsidies, regelingen en beheer) Veldwerkplaatsen

5 NatuurkennisDTs Laatste kennis over natuurherstel, ten behoeve van: Natura 2000-gebieden; leefgebiedenbenadering; biodiversiteitsdoelstellingen. Multidisciplinaire deskundigenteams en aanpak op landschapsschaal is dé combinatie voor vergroten veerkracht natuur: OBN zorgt voor natuurkwaliteit!

6 Deskundigenteams (DT s) Benadering op landschapsschaal! Duin- en kustlandschap Heuvellandschap Laagveen- en zeekleilandschap Rivierenlandschap Droog zandlandschap Nat zandlandschap Beekdallandschap En het Expertiseteam FAUNA

7 DT Beekdallandschap Vertegenwoordigers vanuit: TBO s (SBB, NM, de landschappen) Universiteiten (KUN, UA, RUG) Onderzoeksinstituten (KWR, Alterra, Vlinderstichting, Stichting Bargerveen) Waterschappen DLG

8 Kijken naar processen op landschapsschaal

9 Kijken naar processen op landschapsschaal

10 Kijken naar processen op landschapsschaal temporeel levenscycli, seizoenen, e.d. longitudinaal van mineraalarm boven naar rijk beneden verticaal van zwermruimte hoog naar schuilplaatsen in bodem dwarsrichting van mineraalarm en droog hoog naar rijk en nat laag

11 Recent onderzoek DT Beekdallandschap Afgeronde (A) en lopende onderzoeken (L) Preadvies beekdallandschap (A) Herstel veenvormende begroeiingen in beekdalen (L) Enquête beekdalherstelprojecten (A) Effecten van bevloeiing en mogelijkheden voor herstel van broekbos (Lankheet)(A) Habitatgeschiktheid beekvissen (L)

12 Recent onderzoek DT Beekdallandschap Effecten maaibeheer op ontwikkeling van levengemeenschappen van kleine zeggenmoerassen in beekdalen (L) Herstel van kleine ecotopen op de hydrologische gradiënt (samen met Nat Zandlandschap (L) Herstel broekbossen in beekdalen (L) Brochure + typologie beekdalen (A)

13 Pre-advies DT Beekdallandschap stand van zaken herstelkennis beekdalen & beken stap naar herstel op landschapsschaal wat is bekend en wat niet kansen en knelpunten i.r.t. beleid & beheer formuleren kennisvragen

14 Pre-advies DT Beekdallandschap sleutelfactoren & fauna beekdaltypologie (aquatische typen<> hydroecologische typen doelen & praktijk beleidsvelden referentiebeelden confrontatie beleidsvelden knelpunten kennislacunes kennisvragen proiriteiten onderzoeksagenda korte en lange termijn

15 Pre-advies => Kennisagenda Herstel van beekdallandschappen (6 thema s) 1. Herstel moerasbeken, moeras- en veenvorming 2. Morfologie en structuur van beken 3. Afvoerregime, stroomsnelheid van beken en overstroming in beekdalen 4. Chemische kwaliteit van grond- en beekwater 5. Leefgebieden en ecologische vereisten van soorten 6. Leren van lopende projecten

16 Integrale typologie beekdalen Kenmerken: Combinatie Hydro- en aquatisch-ecologische typen Geologie / Geomorfologie / Hydrografie Hydrologie / Bodem Geo(hydro)chemie 1. Natte infiltratiegebieden met lokale kwel 2. Afvoerloze laagte (moerasbeek) 3. Weinig hellende beekdalen met kwel (laagland) 4. Weinig hellende, vlakke beekdalen met sterke (voormalige) slibafzetting (overgang Pleisto-Holoceen) 5. Sterk hellend, hoge beekdalen met lokale kwel (stuwwallen) 6. Sterk hellend, lage beekdalen met kwel (heuvelland)

17 Broekbosherstel Lankheet Kunnen we de abiotische condities en vegetatie van broekbossen herstellen m.b.v. kunstmatige inundaties? Welke processen versterken of beperken broekbosherstel? Beken niet te eutroof voor broekbos of vise versa?

18 2005: voor inundatie

19 Met inundatie: eutrofe vegetatie, met Alnion soorten 2007 stagnant oppervlaktewater in zomer 2009 geen inundatie in zomer

20 Kunnen we de abiotische condities en vegetatie van broekbossen herstellen m.b.v. kunstmatige inundaties? duurzaam herstel basenrijke omstandigheden sterke eutrofiering maar ook sterke uitspoeling van P+N snel herstel/terugkeer broekbossoorten maar sterke toename voedselminnende soorten toxiciteit onbelangrijk? lange termijn herstel vegetatie nog onduidelijk respons aquatische fauna??? plaggen heeft geen zin

21 Beken niet te eutroof voor broekbosontwikkeling of vise versa? relatief lage concentratie opgelost P en sediment P is pré veel voedingsstoffen komen uit het stroomgebied stroomgebiedsmaatregelen gewenst beekdalinrichting: ruimtelijke differentiatie van sedimentatie balans tussen overstromingsfrequentie en oppervlak overstroomd broekbos is bron van voedingsstoffen optie afgraven voor overstromen

22 Leidraad Beekvissen Habitat- en systeemgeschiktheidsmodel Landschapsfilters Habitat template Fysiologie Morfologie Gedrag Poff 1997; Townsend & Hildrew 1994 Levenstrategie

23 Levenstrategieën vissen Introductie Equilibrium Klein tot middelgroot Grote en weinig eieren Vorm van broedzorg Langzame groei Lang reproductieseizoen Middelgroot tot groot Snelle larvale groei Laat volwassen Veel kleine eieren Synchronisatie reproductie Periodic Klein, snel volwassen Kleine eieren Lang reproductieseizoen met meerdere paaimomenten Opportunistic Winemiller & Rose 1992; Blanck et al. 2006

24 Methode Selectie beekvissen Equilibrium Beekprik Serpeling Rivierdonderpad Periodic Kwabaal Kopvoorn Riviergrondel Opportunistic

25 Methode Habitat en systeemeisen volwassen vis Habitatoptimalisatie via paaimigratie Compensatie van drift Eiafzet, ontwikkeling tot vrijzwemmende larve Ontwikkeling larve/juveniel Larvale/juveniele stroomafwaartse drift jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec

26 Resultaten Analyse geschikheid beeksystemen aan de hand van leidraad 1. Treden er in de periode maart-juni piekafvoeren op die leiden tot sedimentverplaatsing? 1a. Hoeveel piekafvoeren treden er op in deze periode? Piekafvoeren met een tussenpoze < 4 weken moeten hier als 1 piek worden beschouwd. Antw Score Ja 1a Nee >=3 ongeschikt

27 Resultaten Beeksysteem wordt gewaardeerd aan de hand van scores Volwassen vis Paai/ei Larve/juveniel Geschikt Voldoet aan alle eisen Vrij geschikt Matig geschikt Weinig geschikt Ongeschikt Score 67-99% Score 34-66% Score 1-33% Essentiële component ontbreekt

28 Resultaten Beeksysteem wordt geanalyseerd op knelpunten Wanneer knelpunt aanwezig: Brongerichte maatregelen Effectgerichte maatregelen Probleem: frequent optreden van piekafvoeren 1. Wordt het gebied zelf of de directe omgeving gedraineerd? 2. Is er veel verhard oppervlak in het bovenstroomse deel? 3. Is er veel directe oppervlakkige of ondiepe afspoeling vanaf aanliggende (landbouw)gronden? Maatregelen

29 Afrondend Diverse onderzoeken o.b.v DT uitgevoerd Aquatische/terrestrische componenten steeds meer integraal benaderd Steeds meer ook ad hoc adviezen op basis van vragen beheerders Actieve interactie met Platform Beek- en Rivierherstel vanuit DT Beekdallandschap gewenst