De werkgroep van de SPO, de Sectie Psychologen in de Ouderenzorg, die verantwoordelijk is voor de totstandkoming van dit productenboek, bestaat uit:

Transcriptie

1 Nederlands Instituut van Psychologen (NIP) Postbus AP Amsterdam telefoon (020) Kleuren: pantone 525 en pantone 214 Vormgeving Link Design, Amsterdam Druk en productie Heijnis & Schipper Drukkerij, Zaandijk NIP, SPO, maart 2009 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, overgenomen of gekopieerd zonder toestemming van het NIP De werkgroep van de SPO, de Sectie Psychologen in de Ouderenzorg, die verantwoordelijk is voor de totstandkoming van dit productenboek, bestaat uit: Yolande Kuin John Ekkerink Maritza Allewijn Annemarie Belder Sjef van Delft Erica Hoefnagels Lucinda Meihuizen 32 Het NIP, de beroepsvereniging van psychologen

2 Productenboek voor de ouderenpsycholoog

3 sopgave Waarom dit productenboek? 3 Producten Diagnostiek 1 Screening cognitief functioneren 6 2 Onderzoek van cognitieve functies 7 3 Onderzoek van stemming 8 4 Onderzoek van gedrag 9 5 Onderzoek van persoonlijkheid 10 6 Onderzoek bij kwesties rond wilsbekwaamheid 11 Behandeling 7 Individuele cognitieve revalidatie 13 8 Cognitieve revalidatie in groepen 14 9 Systeemgerichte cognitieve revalidatie voor cliënt en mantelzorger in groepsverband Individuele psychologische behandeling Psychologische behandeling in groepsverband Mediatieve therapie 19 Behandelingsondersteuning 13 Omgangsadvies Omgangsoverleg Therapeutische gesprekken met mantelzorgers Ondersteuningsgroep voor mantelzorgers Advisering over zorgbehoefte Multidisciplinair overleg (MDO) Beleidsontwikkeling 28 Scholing 20 Klinische les Scholing Alzheimer Café 31 2 Het NIP, de beroepsvereniging van psychologen

4 Waarom dit productenboek? Dit productenboek is bedoeld voor de ouderenpsycholoog die veelal werkzaam is in verpleeg- en verzorgingshuizen en in ggz-instellingen. Deze psycholoog richt zich op psychische problemen, cognitieve stoornissen en gedragsproblemen bij ouderen, die met name als gevolg van lichamelijke comorbiditeit of dementie specifieke zorg en begeleiding nodig hebben. De kerntaken van de ouderenpsycholoog zijn diagnostiek, indicatiestelling, behandeling, begeleiding, preventie en scholing. Profilering Door de toenemende vergrijzing in Nederland en het beperkte aantal psychologen met een expertise op het gebied van de ouderenzorg is een profilering van de rol van de ouderenpsycholoog nodig. Ook de veranderingen in het zorgstelsel, de financiering van de zorg en de toenemende concurrentie met andere disciplines roepen om meer duidelijkheid over de rol van de psycholoog in de ouderenzorg. Het is belangrijk helder te communiceren welke diensten de ouderenpsycholoog kan verle n en en waar onze expertise zit. Dit kan nodig zijn binnen de eigen organisatie, dus binnen multidisciplinaire teams en aan het management van de organisatie. Maar ook naar buiten toe moeten we laten zien waar wij goed in zijn. Wat is onze meerwaarde? Denkt u hierbij aan zorgverzekeraars, de politiek en cliënten. Het profileren en positioneren van de ouderenpsycholoog ziet de SPO, de Sectie Psychologen in de Ouderenzorg, als een belangrijke taak. Daarom nam de sectie het initiatief tot dit productenboek. De SPO maakt deel uit van het NIP, de landelijke beroepsvereniging van psychologen. Dit productenboek is voornamelijk bedoeld voor de psychologen in de ouderenzorg zelf. Zij kunnen hiermee zowel intern als extern laten zien op welke hulpvragen zij kunnen ingaan, welke methoden en technieken zij hanteren, hoeveel tijd dit kost en welke resultaten zij nastreven. Zeker in het licht van de veranderingen in de financiering van de zorg is deze gespecificeerde informatie geen overbodige luxe. Achtergrond In het najaar van 2007 werd door het bestuur van de SPO een werkgroep opgericht die tot taak had een opzet te maken voor dit productenboek. De werkgroep kon zich baseren op diverse reeds bestaande informatie. Het productenboek van de PgD1, de Psychogeriatrische Dienst, is het uitgangspunt geweest. De SPO is de PgD zeer erkentelijk voor het beschikbaar stellen van hun werk. ens een werkconferentie in oktober 2007 bleek dat ook andere collega s bezig waren documentatie te ontwikkelen. Deze hebben zij 1De PgD, de Psychogeriatrische Dienst, is een professioneel landelijk samenwerkingsverband van psychologen in de psychogeriatrische en somatische verpleeghuiszorg en is gevestigd te Laren (Noord-Holland). Directeur is dr. Han Diesfeldt. Het NIP, de beroepsvereniging van psychologen 3

5 bereidwillig aan de SPO afgestaan, waarvoor onze dank. In verschillende rondes is het concept van commentaar voorzien, ook door collega s buiten de werkgroep. Het uiteindelijke concept is via het regio-overleg aan de leden voorgelegd. Het productenboek is bedoeld voor alle werkvelden binnen de ouderenzorg, maar de werkgroep realiseert zich dat dit boek wellicht het meest op de branche Verpleging & Verzorging is afgestemd. Het plan is om op termijn aanvullingen uit de ggz en de eerste lijn te integreren. Dit productenboek is monodisciplinair van opzet. De producten zijn beschrijvingen van de activiteiten van de psycholoog. Deze werkt uiteraard samen met andere disciplines. De ouderenzorg, en met name in de Verpleging & Verzorging, is bij uitstek multidisciplinair. Format Om de producten te beschrijven, heeft de werkgroep voor een format gekozen. Elk product wordt op dezelfde manier beschreven om het overzichtelijk te houden. 1 In de gezondheidszorg voor ouderen hebben we te maken met de oudere cliënten zelf, met hun naaste(n) en met professionele verzorgenden. Ook kan er wat betreft de cliënten onderscheid gemaakt worden in cognitieve problematiek, veranderingen in stemming, gedrag en persoonlijkheid en in andere psychische problematiek. Ziektebeelden en aandoeningen worden weinig genoemd, omdat klachten en problemen kunnen optreden bij meerdere aandoeningen. Soms wordt wel gesproken van vermoeden van. De doelgroep bestaat meestal uit ouderen, maar kan tevens middelbare en jongere volwassenen betreffen als deze in verpleeghuizen zijn opgenomen. 2 Vervolgens wordt de vraag gepresenteerd die aan de psycholoog als hulpvraag wordt gesteld. Deze vragen kunnen dus afkomstig zijn van de oudere cliënten en van hun informele en professionele verzorgers. 3 In de rubriek inhoud worden de diagnostische en behandelingsactiviteiten beschreven die de psycholoog uitvoert om de vraag te beantwoorden, waaronder anamnese en heteroanamnese, observaties, afname tests en/of vragenlijsten, gesprekken, behandelcontacten, verslaglegging en terugrapportage. Bij dit laatste gaat het om de schriftelijke en/of mondelinge rapportage aan cliënt, zorgverleners en/of andere disciplines. In veel situaties in de praktijk vindt overleg plaats met een arts over interferentie van somatische problemen of over medicatie. Slechts bij enkele producten is dit overleg expliciet genoemd, namelijk bij producten waar het van directe invloed kan zijn op het handelen van de psycholoog. 4 Het NIP, de beroepsvereniging van psychologen

6 4 De inhoudelijke activiteiten leiden uiteindelijk tot een resultaat. Dit resultaat is het antwoord op de hulpvraag. Door de resultaten te beschrijven, wordt duidelijk welk doel nagestreefd wordt. Bovendien kan zo het effect getoetst worden. 5 Voor elk product is een tijd weergegeven met een specificatie van de tijdsinvestering voor de verschillende deelactiviteiten, zoals kennismaking, dossieranalyse, testonderzoek, observatie, et cetera. Deze tijdsinvestering is indicatief, en niet in alle gevallen dwingend. De werkgroep heeft op basis van ervaring en de beschikbare stukken vastgesteld hoeveel tijd voor de verschillende (deel)activiteiten nodig is. De tijdsinvestering kan dus meer of minder zijn. Diverse producten vullen elkaar aan en soms is het nodig dat twee of meer producten geleverd worden om hulpvragen te beantwoorden. Bijvoorbeeld, bij het product mediatieve therapie is er eveneens sprake van het product onderzoek van gedrag. De psycholoog bepaalt vanuit de eigen professionele deskundigheid welk product van toepassing is of welke producten van toepassing zijn. Tot slot Het productenboek geeft een overzicht van de kernproducten van de ouderenpsycholoog. Psychologen kunnen uiteraard daarbuiten zinvolle bijdragen leveren op het gebied van wetenschappelijk onderzoek, het coördineren van zorg en het geven van voorlichting. In dit boek worden geen namen genoemd van psychodiagnostische instrumenten, classificatiesystemen en richtlijnen die in de gezondheidszorg worden gebruikt. De werkgroep heeft als uitgangspunt dat psychologen vanuit hun professionele deskundigheid weten welke methoden, instrumenten en technieken, die per sector kunnen variëren, gehanteerd worden en welke het meest geschikt zijn. Het behoort tot de professionele verantwoordelijkheid dat men zich op de hoogte houdt van de nieuwste ontwikkelingen en inzichten op het vakgebied. De werkgroep gaat er ook vanuit dat psychologen in de ouderenzorg werken volgens de Beroepscode van het NIP, de richtlijn voor het beroepsmatig ethisch handelen. Door ontwikkelingen in het beroepsveld en de gezondheidszorg zal dit boek geregeld geactualiseerd worden. Het bestuur van de SPO zorgt voor tijdige en adequate aanpassingen. Wij hopen dat dit boek een waardevolle bijdrage levert aan uw beroepspraktijk in het bijzonder en aan de profilering van de ouderenpsycholoog in het algemeen. Het SPO-bestuur Het NIP, de beroepsvereniging van psychologen 5

7 1 Screening cognitief functioneren Cliënten met gedrags- en/of cognitieve veranderingen waarvan het onduidelijk is in welke richting de oorzaak gezocht moet worden Vanuit welk perspectief kunnen de veranderingen worden verklaard? In welke richting is eventueel verder onderzoek nodig? Anamnese Heteroanamnese Korte screening van stemming en cognitieve functies (aandacht, geheugen en oriëntatie, taal en spraak, visueel-ruimtelijke waarneming en constructie, executieve functies) Schriftelijke verslaglegging, mondelinge rapportage of toelichting aan cliënt(systeem) en/of verzorgenden Conclusie met betrekking tot het perspectief van waaruit de veranderingen kunen worden verklaard (normale veroudering, lichamelijke problematiek, cognitieve of stemmingsstoornis) Advies over eventueel verder onderzoek (bijvoorbeeld een uitgebreider NPO, zie product 2) 3 uur 6 Het NIP, de beroepsvereniging van psychologen

8 2 Onderzoek van cognitieve functies Cliënten met (een vermoeden van) cognitieve problematiek Wat is de aard en ernst van de cognitieve of gedragsveranderingen? Wat is de mogelijke oorzaak? Hoe zullen de problemen zich ontwikkelen (prognose)? Welke ondersteuning/zorg of behandeling is noodzakelijk of gewenst? Heeft de behandeling effect gehad? Hoe is het cognitief functioneren ten opzichte van eerder onderzoek? Dossieronderzoek (voorgeschiedenis) Anamnese Heteroanamnese (mantelzorger) en observaties (verzorgenden) Testen, vragenlijsten en observatieschalen Onderzoek naar geheugen, oriëntatie, aandacht en mentaal tempo, waarneming, ruimtelijke vaardigheden, spraak en taal, uitvoerende (executieve) functies (afhankelijk van de vraagstelling) Schriftelijke verslaglegging, mondelinge rapportage of toelichting aan cliënt(systeem) en/of verzorgenden Inzicht in het cognitief functioneren, gerelateerd aan de vraag van de cliënt Advies over de behandeling en begeleiding Kennismaking, anamnese, dossieronderzoek, heteroanamnese en observaties en formulering diagnostische vraagstelling Onderzoek (psychologische tests en/of vragenlijsten) Uitwerking resultaten en schriftelijke verslaglegging Mondelinge rapportage of toelichting aan cliënt en omgeving Totaal 2 uur 3 uur 2 uur 1 uur 8 uur Het NIP, de beroepsvereniging van psychologen 7

9 3 Onderzoek van stemming Cliënten met klachten die op stemmingsproblematiek, een depressieve stemmingsstoornis of angststoornis kunnen duiden Wat is de aard en oorzaak van de klachten? Welke behandeling en begeleiding zijn mogelijk? Hoe kan de cliënt/omgeving het beste omgaan met de klachten? Individueel gesprek met cliënt, in een gestructureerd vraaggesprek klachten uitvragen Dossieronderzoek (voorgeschiedenis) Zo nodig heteroanamnese en observaties Zo nodig overleg met behandelend arts in verband met medicatie of somatische aandoeningen Afname vragenlijsten Scoring en interpretatie Schriftelijke verslaglegging, mondelinge rapportage of toelichting aan cliënt(systeem) en/of verzorgenden Inzicht in de aard en oorzaak van mogelijke stemmingsstoornissen Advies voor behandeling en begeleiding Gesprek met cliënt, heteroanamnese, dossieronderzoek Afname vragenlijsten (eventueel via informanten), scoring en rapportage Totaal 2 uur 2 uur 4 uur 8 Het NIP, de beroepsvereniging van psychologen

10 4 Onderzoek van gedrag Cliënten die gedrag vertonen dat een probleem vormt voor henzelf en/of hun omgeving Wat is de betekenis van het gedrag en welke oorzaken kunnen het gedrag verklaren? Welke mogelijkheden zijn er om het gedrag te doen verdwijnen, te verminderen of hanteerbaar te maken? Dossieronderzoek (medisch, zorgrapportage, heteroanamnese en verslagen van eerder verricht psychologisch onderzoek) Gesprek(ken) met cliënt en met diens omgeving, zowel familie als professionele verzorgenden Observaties met behulp van gestandaardiseerde observatielijsten en/of geïndividualiseerde observatieschema s Eigen observaties psycholoog Zo nodig overleg met behandelend arts in verband met medicatie of somatische aandoeningen Zo nodig stemmingsonderzoek, persoonlijkheidsonderzoek, onderzoek van cognitieve functies Schriftelijke verslaglegging, mondelinge rapportage of toelichting aan cliënt(systeem) en/of verzorgenden Duidelijkheid over de betekenis en oorzaken van het gedrag Inzicht in psychische problematiek die een rol speelt Advies over de mogelijkheden voor gedragsbeïnvloeding, over behandeling en begeleiding van cliënt(systeem) Dossieronderzoek, diagnostische gesprekken, opstellen observatieschema s, toepassing vragenlijsten Uitwerking observaties en resultaten vragenlijsten, rapportage en advies Totaal 2,5 uur 1,5 uur 4 uur Het NIP, de beroepsvereniging van psychologen 9

11 5 Onderzoek van persoonlijkheid Cliënten met stemmings- of gedragsproblemen waarvan het vermoeden bestaat dat er een verband is met de persoonlijkheid (of verandering daarvan) Wat is de invloed van de persoonlijkheid (of verandering daarvan) op de stemmingsof gedragsproblemen? Welke mogelijkheden zijn er om gebruik te maken van de rol van de persoonlijkheid bij de behandeling en begeleiding van de cliënt? Hoe kan het beste worden omgegaan met mensen met specifieke persoonlijkheids kenmerken? Gesprek met cliënt (anamnese) en diens omgeving (heteroanamnese) Dossieronderzoek (medisch, zorgrapportage, voorgeschiedenis) Persoonlijkheidstesten en -vragenlijsten (afname, scoring) Schriftelijke verslaglegging, mondelinge rapportage of toelichting aan cliënt(systeem) en/of verzorgenden Advisering ten aanzien van de behandeling en begeleiding Voor de cliënt duidelijkheid betreffende de persoonlijkheid en de invloed daarvan Advies over de behandeling en begeleiding Gesprek met cliënt, heteroanamnese, dossieronderzoek Afname vragenlijsten, scoring en rapportage Totaal 2 uur 2 uur 4 uur 10 Het NIP, de beroepsvereniging van psychologen

12 6 Onderzoek bij kwesties rond wilsbekwaamheid Cliënten bij wie een vermoeden van wilsonbekwaamheid bestaat ten aanzien van een specifieke beslissing Is de vraag naar wilsbekwaamheid terecht of zijn er andere verklaringen voor het gedrag van de cliënt ten aanzien van de specifieke beslissing? Bij een terechte vraag naar wilsbekwaamheid: zijn er psychologische interventies die kunnen bijdragen tot wilsbekwame besluitvorming? hoe kan bij formeel onderzoek van de wilsbekwaamheid een situatie gecreëerd worden die optimaal is voor de cliënt en die leidt tot een zo goed mogelijke prestatie? is er sprake van wilsonbekwaamheid ten aanzien van de specifieke beslissing? Individueel gesprek met cliënt met nadruk op de kwestie en factoren die het gedrag ten aanzien van de kwestie kunnen beïnvloeden Dossieronderzoek (voorgeschiedenis) Zo nodig heteroanamnese en observaties Zo nodig overleg met behandelend arts in verband met medicatie, somatische aandoeningen en/of fluctuerend beloop Zo nodig psychologische interventie voorafgaand aan formeel onderzoek Zo nodig onderzoek van cognitieve functies en onderzoek van stemming Schriftelijke verslaglegging, mondelinge rapportage of toelichting aan cliënt(systeem) en/of verzorgenden Het NIP, de beroepsvereniging van psychologen 11

13 Inzicht in de kwestie die speelt en factoren die bijdragen aan het gedrag van de cliënt ten aanzien van de kwestie Behandeling van psychologische factoren die een hinderende invloed hebben op het specifieke besluitvormingsproces Zo nodig formele beoordeling van wilsbekwaamheid Gesprek met cliënt Heteroanamnese, dossieronderzoek, overleg met arts Schriftelijke verslaglegging Mondelinge rapportage of toelichting aan cliënt en omgeving Totaal Zo nodig psychologische behandeling, product 10 Zo nodig onderzoek van cognitieve functies, product 2 Zo nodig onderzoek van stemming, product 3 2 uur 2 uur 2 uur 1-2 uur 8 uur 12 Het NIP, de beroepsvereniging van psychologen

14 7 Individuele cognitieve revalidatie Cliënten met cognitieve veranderingen/beperkingen ten gevolge van hersenletsel en met daaruit voortvloeiende emotionele en/of gedragsmatige problemen Welke mogelijkheden zijn er, gezien de beperkingen en problemen, voor de cliënt om zo goed mogelijk om te gaan met de specifieke cognitieve, gedragsmatige en/of emotionele gevolgen van hersenletsel om optimaal te participeren in het gezin, de sociale omgeving en eventueel werk en vrijetijdsbesteding? Welke mogelijkheden zijn er om deze beperkingen en problemen te verminderen? Intakegesprek met cliënt voor indicatiestelling Bepalen van de behandeldoelen en het behandelplan op basis van beschikbare gegevens of zo nodig te verzamelen gegevens (bijvoorbeeld NPO, zie product 2) Schriftelijke verslaglegging Advies geven over de in te zetten behandelmethode Individuele behandelsessies met cliënt Individueel behandelprogramma leidt bij de cliënt tot herkenning en acceptatie van beperkingen op het gebied van gedrag, emotie en cognitie, zodanig dat de cliënt hiermee naar tevredenheid kan omgaan in het dagelijks leven Verminderen van cognitieve stoornissen en beperkingen ten gevolge van hersen letsel en daarmee verbetering van het functioneren van de cliënt in het dagelijks leven Intake, indicatiestelling, vaststellen behandeldoelen, ontwerpen behandelplan Schriftelijke verslaglegging Behandelsessies 4 uur 1 uur 1 uur per sessie Het NIP, de beroepsvereniging van psychologen 13

15 8 Cognitieve revalidatie in groepen Mensen met beperkingen als gevolg van CVA en/of niet-aangeboren hersenletsel 1 Mensen die een half jaar tot anderhalf jaar geleden een CVA hebben doorgemaakt. Ze zijn klaar met de revalidatie en wonen weer thuis of gaan naar de dagbehandeling. 2 Longstay cliënten in het verpleeghuis die al langer kampen met NAH waarbij het doel is het onderhouden en/of het verbeteren van de cognitieve vaardigheden. Het uiteindelijke doel is het gevoel van zelfwaardering en controle van de cliënt te vergroten. Hoe kan de cliënt zijn leven weer oppakken na de afronding van de revalidatie? Hoe kan de cliënt beter omgaan met de algemene gevolgen van het hersenletsel? Welke handvatten kunnen geboden worden om de cognitieve beperkingen in het dagelijks leven te hanteren en om beter te kunnen omgaan met de emotionele gevolgen van het hersenletsel? Hoe kunnen het gevoel van controle en de eigenwaarde worden vergroot? Werving van deelnemers (6-8 cliënten) Individueel intakegesprek met cliënt Indicatiestelling 1 Cursus omgaan met de niet-zichtbare gevolgen van een beroerte Er worden zes bijeenkomsten gehouden, wekelijks één uur onder leiding van een psycholoog en een behandelaar uit een andere discipline, bijvoorbeeld een ergotherapeut. De cursus bestaat uit psycho-educatie (voorlichting over wat de cognitieve gevolgen van een beroerte kunnen zijn), training en lotgenotencontact. Ook worden praktische handvatten gegeven hoe met de problemen om te gaan. 2 Denk- en doegroep: Cognitieve training voor longstay cliënten met cognitieve problemen op basis van NAH De training bestaat uit acht bijeenkomsten en wordt begeleid door een psycholoog en een behandelaar uit een andere discipline, bijvoorbeeld een ergotherapeut. De bijeenkomsten bestaan uit psycho-educatie, ontspanningsactiviteiten en het aanleren en trainen van compensatietechnieken. 14 Het NIP, de beroepsvereniging van psychologen

16 Cliënten hebben kennis van eigen beperkingen en problemen en van adequate omgangsstrategieën Cliënten hebben betere kwaliteit van leven door het gevoel niet alleen te staan met de minder zichtbare gevolgen Werving en praktische organisatie Intake en indicatiestelling (30 min. per deelnemende cliënt) Cursus 1: behandeluren (6 x 1,5 uur) Voortgangsrappportage, voor-/nabespreking (per sessie 30 min.) Cursus 2: behandeluren (8 x 1,5 uur) Voortgangsrappportage, voor-/nabespreking (per sessie 30 min.) 2 uur 4 uur 9 uur 3 uur 12 uur 4 uur Het NIP, de beroepsvereniging van psychologen 15

17 9 Systeemgerichte cognitieve revalidatie voor cliënt en mantelzorger in groepsverband Cliënten met beperkingen als gevolg van CVA of een ander niet-aangeboren hersenletsel en hun partners/mantelzorgers Voorwaarden voor deelname: (neuro)psychologische diagnostiek is uitgevoerd, leervermogen is aantoonbaar aanwezig, voldoende ziektebesef, afwezigheid van ernstige aandachtstoornis of afasie mantelzorger aanwezig Hoe verkrijgt men informatie over de opgelopen cognitieve beperkingen en inzicht in de gevolgen daarvan voor de dagelijkse situatie? Welke ondersteuningsmogelijkheden kan men benutten bij het omgaan met de beperkingen, zowel individueel als in interactie met elkaar? Werving van de deelnemers (delegeren van administratieve deeltaken) Individueel intakegesprek met cliënt en mantelzorger Indicatiestelling Acht wekelijkse groepsbijeenkomsten met een cognitief thema (geheugen, waarneming, planning, handelen, aandacht, emotie en de gevolgen hiervan voor het dagelijks leven) Gesloten groep met twee begeleiders (psycholoog en andere behandelaar) en bestaand uit vier paren (cliënt en mantelzorger) Kennis van en inzicht in de cognitieve beperkingen zijn toegenomen Manieren ontwikkeld om met deze beperkingen om te gaan Cliënt en mantelzorger ervaren dat beiden beter weten om te gaan met de nieuwe situatie Werving en organisatie Intake en indicatiestelling (1 uur per cliëntsysteem) Groepsbijeenkomsten 1 uur per sessie Voorbereiden en rapporteren 1 uur per sessie Totaal 2 uur 4 uur 8 uur 8 uur 22 uur 16 Het NIP, de beroepsvereniging van psychologen

18 10 Individuele psychologische behandeling Cliënten met psychische klachten op het gebied van onder andere stemming en rouw Cliënten die lijden onder verlieservaringen en begeleiding nodig hebben om deze te hanteren Cliënten die ondersteuning nodig hebben bij levensfaseproblematiek Op welke manier kan de cliënt ondersteund worden bij verwerking van verlieservaring? Hoe kan cliënt anders (meer bevredigend) omgaan met klachten en problematiek? Hoe kunnen depressieve en/of angstklachten verminderd worden? Hoe kan cliënt anders omgaan met ingrijpende levensgebeurtenissen of beter gebruikmaken van de eigen hulpbronnen om ermee om te gaan? Kortdurende individuele behandeling (drie tot tien gesprekken) met het accent op: (automatische) negatieve gedachten vervangen door constructieve gedachten reeds aanwezige hulpbronnen versterken gedragsalternatieven uitbreiden gezond gedrag versterken Behandelingsmethode afhankelijk van opleiding en deskundigheid van de psycholoog Zo nodig vragenlijst(en) voor baseline meting en evaluatie na beëindiging Cliënt lijdt niet meer of aanzienlijk minder onder problematiek Cliënt kan beter omgaan met problematiek of met ingrijpende levensgebeurtenissen Cliënt heeft hogere mate van welbevinden of kwaliteit van leven Intakegesprek en verslaglegging Formuleren behandeldoel(en) en opstellen behandelplan Per sessie 1 uur (= 45 min. gesprek, 15 min. voorbereiden/rapporteren) 1 uur 1 uur Het NIP, de beroepsvereniging van psychologen 17

19 11 Psychologische behandeling in groepsverband Voor psychologische behandeling in groepsverband komen verschillende doelgroepen in aanmerking: jong dementerenden die een dagbehandeling bezoeken of die cliënt zijn in de ggz cliënten met geheugenklachten die nog thuis wonen en bij wie sprake is van enig ziektebesef (Kopgroepen) cliënten met een CVA van een revalidatieafdeling van het verpleeghuis somatische verpleeghuisbewoners met rouw- en verwerkingsproblematiek Hoe kunnen cliënten van de verschillende doelgroepen geholpen worden bij acceptatie en verwerking van hun ziekte of aandoening en de gevolgen hiervan (emotioneel, lichamelijk, sociaal)? Hoe kunnen cliënten mogelijkheden geboden worden om lotgenotencontacten op te bouwen? Wekelijkse of tweewekelijkse bijeenkomsten met aandacht voor: uitleg over het ziektebeeld en de gevolgen (psycho-educatie) voor cliënt en diens omgeving tips/adviezen om deze gevolgen te hanteren de emotionele belevingsaspecten ruimte voor het delen van ervaringen (lotgenoten) terugblik op het leven met aandacht voor positieve ervaringen en hulpbronnen (onder andere door reminiscentie en life-review) anticipatie op de toekomst zinervaring/-geving Acceptatie, hantering en verwerking van de eigen ziekte Bewustwording van adaptieve vermogens en waar mogelijk versterking daarvan Sociale steun en contacten onderling Voorkomen van gevoelens van waardeloosheid, hulpeloosheid en depressiviteit Werving en organisatie per groep Intake en indicatiestelling Duur groepsbijeenkomsten (afhankelijk van soort groep) Voorbereiden en rapporteren 2 uur 30 min. per cliënt 1,5 of 2 uur per sessie 1 uur per sessie 18 Het NIP, de beroepsvereniging van psychologen

20 12 Mediatieve therapie Cliënten en hun naasten, zowel mantelzorgers (thuissituatie) als medewerkers van zorginstellingen. Cliënten vertonen inadequaat gedrag waardoor: de omgeving het appel niet aankan de cliënt zichzelf belemmert in het aanvaarden van zorg de relatie cliënt/omgeving verstoord raakt Op welke wijze kan men omgaan met een cliënt in zijn of haar directe omgeving zodat er een adequate (zorg)relatie ontstaat en/of gehandhaafd blijft? Het ontwerpen van een mediatief behandelplan en aansturen van andere zorgverleners in het therapeutisch handelen volgens dit plan Het behandelplan houdt in: vraag-/probleemverheldering kennismaking of gesprek met de cliënt onderzoek gedrag (zie product 4) formuleren interventieplan, toelichten plan aan mediatoren vaststellen doelen en benadering afspraken over uitvoering evaluatie van de resultaten Het NIP, de beroepsvereniging van psychologen 19

21 Gedragsverandering cliënt Voorkomen van inadequaat gedrag Gedrag is niet langer hinderlijk voor cliënt en/of omgeving -/Probleemverheldering en informatie verzamelen Vaststellen interventieplan en afspraken over uitvoering Evaluatie en zo nodig bijstellen Schriftelijke verslaglegging Per vervolgsessie Zo nodig onderzoek van gedrag, product 4 1,5 uur 2,5 uur 0,5-1 uur 1 uur 1 uur 4 uur Mediatieve therapie dient ter ondersteuning van individuele psychotherapie of wordt ingezet in plaats van individuele psychotherapie indien dit niet mogelijk is als gevolg van cognitieve beperkingen 20 Het NIP, de beroepsvereniging van psychologen

22 13 Omgangsadvies Verzorgenden, andere professionals en mantelzorgers die in hun beroepsuitoefening en zorgverlening problemen ondervinden ten gevolge van probleemgedrag van cliënten en complicaties in interacties Wat zijn de achtergronden van het gedrag van cliënt? Hoe kan men het beste omgaan met de cliënt? Hoe kan de interactie zorgverlener-cliënt verbeterd worden? Gesprek met adviesvrager volgens de volgende stappen: uitvragen acties, reacties en interacties uitvragen emotie en beleving doelen vaststellen geven advies/educatie versterken eigen oplossingen/coping Toegenomen kennis over het ziektebeeld, de invloed hiervan op het gedrag van de cliënt en de gevolgen voor zichzelf en de naaste omgeving Geoptimaliseerde omgang met de cliënt Toename van de mate waarin de verzorgende/hulpverlener zelf oplossingen kan vinden Welbevinden is verbeterd evenals het leefklimaat van de zorgverlener en de cliënt 1 uur Het NIP, de beroepsvereniging van psychologen 21

23 14 Omgangsoverleg Groep van verzorgenden en eventueel andere professionals die als professional en persoon in hun beroepsuitoefening en zorgverlening problemen ondervinden in hun omgang met cliënten Hoe kan het gedrag van de cliënten verklaard worden en welke behoefte ligt aan zijn of haar gedrag ten grondslag? In hoeverre is men als verzorgende zelf een deel van het probleem(gedrag) van de cliënt? Hoe kan het beste worden omgegaan met (probleem)gedrag van cliënten in het algemeen of een bepaalde cliënt in het bijzonder? Hoe kan het beste worden omgegaan met gevoelens die een cliënt oproept? Hoe kan op een goede manier aan de cliënt duidelijk gemaakt worden waar de grenzen van de verzorgende liggen? Hoe kan men zich bewust worden van de eigen grenzen en deze bewaken? Voorbereiding door verzamelen van informatie ten behoeve van psycho-educatie of dossieronderzoek over een specifiek cliëntprobleem Groepsbijeenkomst onder leiding van de psycholoog: - probleemdefiniëring en -analyse, met aandacht voor beleving - doelbepaling - psycho-educatie en formuleren van omgangsadviezen - nagaan in hoeverre gemaakte afspraken passen binnen het zorg-leefplan - afspraken voor evaluatie Schriftelijke rapportage 22 Het NIP, de beroepsvereniging van psychologen

24 Professionals of team van medewerkers hebben inzicht in de behoeften van de cliënt en/of in de achtergronden van de cliënt (persoonlijkheid, ziektebeeld, fase van verwerking). Hieruit voortvloeiend hebben zij handvatten en adviezen gekregen voor de omgang. Indirect wordt daarmee het welzijn van de cliënt verbeterd alsmede de eigen arbeidssatisfactie van de verzorgenden. Voorbereiding Groepsbijeenkomst Schriftelijke rapportage Totaal 15 minuten 1 uur 15 minuten 1,5 uur Bij omgangsoverleg is sprake van een reeks bijeenkomsten met eenzelfde team, veelal met een regelmatige frequentie. Het omgangsoverleg is te plaatsen in de sfeer van deskundigheidsbevordering, ondersteuning en attitudevorming van een team. Het NIP, de beroepsvereniging van psychologen 23

25 15 Therapeutische gesprekken met mantelzorgers Verwanten of relaties van cliënten die in hun zorg voor en omgang met deze cliënt problemen ervaren Hoe kan de mantelzorger beter omgaan met de cliënt? Welke adviezen en ondersteuning kan de mantelzorger krijgen bij het zorgen voor en het omgaan met de cliënt? Welke hulp en adviezen krijgt de mantelzorger om goed voor zichzelf te zorgen (fysiek, emotioneel en sociaal) en om overbelasting te voorkomen? 1 Psycho-educatie Bij eenvoudige problematiek die in één gesprek is op te lossen 2 Behandeling Bij complexe vraagstelling die niet in één gesprek is op te lossen: intake, probleemanalyse en doelbepaling behandelcontract: afspraken over aantal, frequentie en de inhoud van de therapeutische gesprekken uitvoering van de behandeling evaluatie Beter inzicht in zichzelf en/of de interactie met de cliënt Handvatten voor een betere omgang met de cliënt Verwerking of acceptatie van eigen problemen of deze een plaats kunnen geven in zijn/haar leven 1 Psycho-educatie 1 uur 2 Behandeling Intake en gemiddeld vijf behandelsessies: 6 x 1 uur (45 min. gesprek, 15 min. verslaglegging) 6 uur Eindverslag 1 uur 24 Het NIP, de beroepsvereniging van psychologen

26 16 Ondersteuningsgroep voor mantelzorgers Mantelzorgers: partners, familieleden, naaste vrienden, bekenden of buren van cliënten Hoe kan de mantelzorger meer inzicht krijgen in de beleving en het gedrag van de cliënt/zorgvrager? Op welke wijze kan de mantelzorger informatie over het ziekteproces krijgen? Hoe kan de mantelzorger ondersteund worden in een beter contact met de cliënt/zorgvrager? Hoe kan de mantelzorger beter omgaan met eigen gevoelens van schaamte, schuld, verdriet en boosheid? Groepsgesprekken (zes tot acht bijeenkomsten): psycho-educatie vaardigheden aanleren ervaringen uitwisselen Meer inzicht in beleving en gedrag van de cliënt Beter kunnen omgaan met (probleem)gedrag van de cliënt Beter contact met de cliënt Vergroting van de draagkracht van de mantelzorger Betere kwaliteit van leven van de mantelzorger en dankzij verbetering van de mantelzorg ook voor de cliënt Cliënten kunnen langer thuis blijven wonen Voorbereiding ondersteuningsgroep (werving en organisatie) Voorbereiding bijeenkomsten (6-8 x 0,5 uur) Bijeenkomsten (6-8 x 1,5 uur) Verslaglegging/nabespreking (6-8 x 0,5 uur) Evaluatie 3 uur 3-4 uur 9-12 uur 3-4 uur 1 uur De ondersteuningsgroep voor mantelzorgers kan plaatsvinden in verschillende settings, zoals het verpleeghuis, het verzorgingshuis en thuis. Tevens kan het gaan om mantelzorgers van cliënten met verschillende ziektebeelden of problemen, zoals dementie, CVA en rouw. Het NIP, de beroepsvereniging van psychologen 25

27 17 Advisering over zorgbehoefte Cliënten met complexe (chronische) zorgbehoefte als gevolg van cognitieve, emotionele en/of gedragsproblematiek Wat is de passende zorg voor de cliënt met optimale ondersteuning om het psychisch functioneren, de eigen identiteit en het welbevinden te kunnen handhaven? Wat is de optimale woonsituatie voor de cliënt? Systematische inventarisatie van wensen van de cliënt en het cliëntsysteem, beoordeling van cognitief en emotioneel functioneren gedrag, van de mogelijkheden, beperkingen en behoeften van de cliënt Analyse van de verkregen informatie en opstellen van een advies Overleg met verwijzer, andere betrokken disciplines/partijen Formuleren en motiveren van een advies Zo nodig aanvullend (neuro)psychologisch onderzoek (zie product 2) en/of toetsing van wilsbekwaamheid Passende zorg en/of woonomgeving Gesprekken met cliënt, mantelzorgers en/of professionele verzorgers Beoordeling cognitief functioneren en/of wilsbekwaamheid: kort Zo nodig aanvullend onderzoek (product 2, NPO) Analyse informatie, opstellen advies en rapportage Follow-up 2 uur 1 uur 2 uur 0,5 uur 26 Het NIP, de beroepsvereniging van psychologen

28 18 Multidisciplinair overleg (MDO) Collega s multidisciplinair team Welke adviezen zijn er te geven over een multidisciplinair zorg/leef- en behandelplan van cliënten? Hoe kunnen conclusies en adviezen uit psychodiagnostisch onderzoek vertaald worden in aandachtspunten en acties in het zorg/leefplan? Informeren, afstemmen, opstellen en evalueren van zorg/leef- en behandelplan Bespreken van de diagnostiek en behandeling van het psychische en psychosociale functioneren van cliënten in uiteenlopende settings van de (geestelijke) gezondheidszorg al dan niet in aanwezigheid van cliënt zelf en/of diens familie Up to date zorg/leef- en behandelplan Per cliënt per MDO Per cliënt samen met familie 0,5 uur 1 uur Het NIP, de beroepsvereniging van psychologen 27

29 19 Beleidsontwikkeling Management van een zorginstelling Hoe kan bijgedragen worden aan het ontwikkelen van beleid naar aanleiding van nieuwe of veranderende inzichten in de zorg voor (kwetsbare) oudere cliënten? Deelname aan werkgroepen of commissies Voorbereiding vergaderingen Schriftelijke rapportage en schrijven van notities Advies over het te voeren beleid Voorbereiding en bijwonen vergadering die nodig is voor opstellen van een rapport in nader overleg te bepalen (afhankelijk van de grootte, complexiteit van de opdracht en onderling gemaakte afspraken) 2 uur (per vergadering) 28 Het NIP, de beroepsvereniging van psychologen

30 20 Klinische les Verzorgenden en anderen met direct cliëntencontact Hoe kan naar aanleiding van actuele casuïstiek (meer) informatie gegeven worden over een specifiek ziektebeeld of een specifieke aandoening, over achtergronden en/of benadering van gedrag? Voorbereiding op het onderwerp Informatieoverdracht beantwoordend aan de specifieke vraag Meer inzicht in ziektebeeld/aandoening en gedrag van de cliënt dat leidt tot een betere omgang met of benadering van de cliënt Voorbereiding Bijeenkomst Totaal 2 uur 1 uur 3 uur Het NIP, de beroepsvereniging van psychologen 29

31 21 Scholing (In)directe zorgmedewerkers of vrijwilligers Hoe kan voldaan worden aan de behoefte van medewerkers en/of vrijwilligers aan (meer) informatie op het gebied van psychologie, ouderenpsychologie, psychopathologie en/of benaderingswijzen? Voorbereiding Gestructureerde deskundigheidsbevordering met gebruik van diverse didactische werkvormen Evaluatie Toegenomen kennis en vaardigheden in de zorg en omgang met cliënten Voorbereiding (per bijeenkomst) Bijeenkomst Totaal (per bijeenkomst) 2 uur 1,5 uur 3,5 uur 30 Het NIP, de beroepsvereniging van psychologen

32 22 Alzheimer Café Mensen die (mogelijk) lijden aan dementie of een andere vorm van dementie en mensen die in hun nabije omgeving te maken hebben met iemand die dementie heeft Hoe kan het contact met lotgenoten bevorderd worden? Hoe krijgen cliënten en hun naasten informatie over dementie, de consequenties hiervan in het dagelijks leven, behandelmogelijkheden en het aanbod van hulpverlening? De psycholoog neemt deel aan werkgroep. Taken van de werkgroep zijn: opstellen visie café, vaststellen thema s, uitnodiging gastsprekers, evalueren caféavonden, waar nodig de visie bijstellen Psycholoog is tijdens de periodieke caféavonden gastheer of -vrouw en/of ziet erop toe dat er capabele gastheren of -vrouwen zijn Het Alzheimer Café is een laagdrempelige ontmoetingsplaats waar mensen met dementie en hun verwanten terecht kunnen met vragen Door het bezoeken van het Alzheimer Café wordt de draagkracht van bezoekers en hun kwaliteit van leven verbeterd Werkgroeplid Gastheer/vrouw 1 uur per week 3 uur per keer Het NIP, de beroepsvereniging van psychologen 31