Monument: Krimpen aan den IJssel/Capelle aan den IJssel, Stormvloedkering Hollandse IJssel

Transcriptie

1 Monument: Krimpen aan den IJssel/Capelle aan den IJssel, Stormvloedkering Hollandse IJssel REGISTER Monumentnummer Identificatienummer Basisregistratie Provincie Gemeente Plaats Straat/huisnummer Postcode Kadastrale aanduiding Zuid-Holland Capelle aan den IJssel; Krimpen aan den IJssel Capelle aan den IJssel; Krimpen aan den IJssel Capelle aan den IJssel: -Donizettistraat; -Ketensedijk -Algeraweg ongenummerd Krimpen aan den IJssel: -IJsselstraat -IJsseldijk -Cornelis Gerardus Roosweg ongenummerd Capelle aan den IJssel B8639 Capelle aan den IJssel B8418 Krimpen aan den IJssel A7071 Krimpen aan den IJssel A7810 Krimpen aan den IJssel A7812 Krimpen aan den IJssel A7813 Krimpen aan den IJssel A7816 Datum inschrijving in register beschermde monumenten Datum, deel en nummer van inschrijving in openbare registers Aanduiding of korte omschrijving Capelle aan den IJssel B 8639 (Schutsluis) Capelle aan den IJssel B (schutsluis) Stormvloedkering met schutsluis en verkeersbrug Complexonderdeel van complex [naam of complexnummer]

2 KENNIS: WAARDERING I Cultuurhistorische waarde: belang van het object/complex 1. als bijzondere uitdrukking van (een) culturele, sociaaleconomische en/of bestuurlijke/beleidsma tige en/of geestelijke ontwikkeling(en); 2. als bijzondere uitdrukking van (een) geografische, landschappelijke en/of historisch-ruimtelijke ontwikkeling; 3. als bijzondere uitdrukking van (een) technische en/of typologische ontwikkeling(en); 4. wegens innovatieve waarde of pionierskarakter; 5. wegens bijzondere herinneringswaarde. II Architectuur- en kunsthistorische waarde: (bijzonder) belang van het object/complex 1. voor de geschiedenis van de architectuur en/of bouwtechniek; 2. voor het oeuvre van een bouwmeester, architect, ingenieur of kunstenaar; 3. wegens de hoogwaardige esthetische kwaliteiten van het ontwerp; De stormvloedkering is een belangrijk onderdeel van de strijd tegen het water, die bepalend is voor het beleid van de Nederlandse rijksoverheid in de tweede helft van de twintigste eeuw. De stormvloedkering is daarnaast illustratief voor het streven naar integratie van economische en waterstaatkundige belangen die de Nederlandse aanpak hierin kenmerkt. De stormvloedkering is het eerste onderdeel van het belangrijkste waterstaatkundige project van de wederopbouwperiode. Ook vanwege de combinatie met de brug is zij van uitzonderlijke betekenis als mijlpaal in de toegankelijkheid van de Krimpenerwaard De stormvloedkering is een belangrijke mijlpaal in de ontwikkeling van de waterbouwtechniek, in het bijzonder die van de kunstwerken van de Deltawerken. Er is sprake van grote innovatieve waarde vanwege de technische originaliteit van de reeks deltawerken in hun geheel en dit eerste deltawerk in het bijzonder, zowel wat betreft het concept en de technische oplossingen, als wat betreft de organisatie van het ontwerp- en bouwproces. Dat geldt ook voor de innovatieve toepassingen in de constructie van het vaste brugdeel en de basculebrug. De stormvloedkering is symbool voor de Watersnoodramp van 1953 en de Nederlandse strijd tegen het water, vanwege de directe verbinding met deze nationale gebeurtenis als eerste kunstwerk van de Deltawerken De stormvloedkering is van architectuurhistorisch belang vanwege de technische originaliteit van de constructies in beton en staal en de hoogwaardige constructieve en esthetische vormgeving van het geheel Het is een kenmerkend onderdeel van het werk van de architecten van Rijkswaterstaat en van betekenis vanwege de rol van de Deltawerken in de ontwikkeling van de organisatie en expertise-opbouw binnen deze organisatie. De hoogwaardige constructieve en esthetische vormgeving komen onder meer tot uiting in de vorm van de heftorens en de schuiven, de esthetische uitwerking van de constructie van de brug met vakwerkliggers, de

3 4. wegens het bijzondere materiaalgebruik, de ornamentiek en/of monumentale kunst; 5. wegens de bijzondere samenhang tussen exterieur en interieur(onderdelen). III Situationele en ensemblewaarde 1. betekenis van het object als essentieel (cultuurhistorisch, functioneel en/of architectuurhistorisch en visueel) onderdeel van een complex; 2. a. bijzondere, beeldbepalende betekenis van het object voor het aanzien van zijn omgeving; b. bijzondere betekenis van het complex voor het aanzien van zijn omgeving, wijk, stad of streek; 3. a. bijzondere betekenis van het complex wegens de hoogwaardige kwaliteit van de bebouwing in relatie tot de onderlinge historisch-ruimtelijke context en in relatie tot de daarbij behorende groenvoorzieningen, wegen, wateren, bodemgesteldheid en/of archeologie; b. bijzondere betekenis van het object wegens de wijze van verkaveling/ inrichting/ voorzieningen. combinatie van beton en staal en het ondersteunende oorspronkelijke kleurgebruik. De met de heftorens verbonden schutsluis en brug, vormen essentiële onderdelen van een complex kunstwerken ter bescherming van het achterliggende gebied tegen het water, en zijn fysiek, esthetisch en historisch onlosmakelijk met elkaar verbonden; Door de opvallende vormgeving en de situering in de Hollandsche IJssel is sprake van hoge beeldbepalende waarde als onderdeel van het rivierlandschap. De stormvloedkering is een belangrijke onderdeel van het panorama (a). De stormvloedkering is een essentieel onderdeel van een serie kunstwerken in zuidwest Nederland ter bestrijding van watersnood in het door de overheid aangewezen Deltagebied (a). IV Gaafheid en herkenbaarheid: belang

4 van het object/complex 1. wegens de architectonische gaafheid en/of herkenbaarheid van ex- en/of interieur; 2. wegens de materiële, technische en/of constructieve gaafheid; 3. als nog goed herkenbare uitdrukking van de oorspronkelijke of een belangrijke historische functie; 4. wegens de waardevolle accumulatie van belangwekkende historische bouwen/of gebruiksfasen; 5. (van specifiek het complex) wegens de gaafheid en herkenbaarheid van het gehele ensemble van samenstellende onderdelen (hoofd- en bijgebouwen, hekwerken, tuinaanleg e.d.); 6. in relatie tot de structurele en/of visuele gaafheid van de stedelijke, dorpse of landschappelijke omgeving. V Zeldzaamheid 1. belang van het object/complex wegens absolute zeldzaamheid in architectuurhistorisch, bouwtechnisch, typologisch of functioneel opzicht; 2. uitzonderlijk belang Het complex kunstwerken is gaaf bewaard gebleven; in opzet, constructietechniek en in materiaalgebruik. Dit geldt zowel voor het totaal van het waterbouwkundige kunstwerk, als voor de essentiële onderdelen van de heftorens met schuiven, schutsluis en brug, afzonderlijk. Ondanks aanpassingen, is ook de integriteit van de constructie van de vaste en beweegbare brug behouden. De technische inrichting in de heftorens en het bijzondere bascule-mechaniek van de brug, zijn in hun essentie bewaard gebleven. Het vormt een uniek onderdeel in het goed herkenbaar gebleven rivierlandschap, gekenmerkt door (lint)bebouwing langs dijken en riviergebonden industrie. Juist het behoud van de visuele en historische betekenis van economie en landschap waren reden voor om te kiezen voor beweegbare afsluiting in plaats van een permanente. Vanwege functie, geschiedenis en pionierswaarde vertegenwoordigt de stormvloedkering een hoge zeldzaamheidswaarde;

5 van het object/complex wegens relatieve zeldzaamheid in relatie tot één of meer van de onder I t/m III genoemde kwaliteiten. Onderdelen zonder monumentale waarde: - Exterieur - Interieur Receptiegeschiedenis, prijzen e.d. Overige De opening van de stormvloedkering op in oktober 1958 was vanwege de verbinding met de watersnoodramp een belangrijke nationale gebeurtenis en werd breed uitgemeten in de pers, waarbij ook de mijlpaal van de oeververbinding naar de Krimpenerwaard werd benadrukt. Het complex was toen echter nog niet compleet. KENNIS: FEITENVERZAMELING Oorspronkelijke functie Typologie Huidige functie (met jaartal) Weg- en waterbouwkundige werken; waterkering; Stormvloedkering met sluis en verkeersbrug Stormvloedkering; schutsluis; verkeersbrug (basculebrug met vakwerkliggerbrug) Stormvloedkering (sinds 1958); Schutsluis (1958); verkeersbrug met voetgangers en fietsersgedeelte (1958) Naam object (1) Stormvloedkering Hollandse IJssel; (2) Algerakering; Algerasluis; Algerabrug. Stijl/stroming Bouwtijd (ook de planfase) De onderdelen van de waterkering zijn bij de opening in 1958 genoemd naar de toenmalige Minister van Verkeer en Waterstaat J. Algera, die met de uitvoering van de Deltawerken was belast en even tevoren was afgetreden; 18 januari 1954 (start werkzaamheden en voorbereidende werkzaamheden terrein); (bouw van schutsluis, heftorens, brug, plaatsing schuif zeezijde); 22 oktober 1958 (in gebruikneming vaste oeververbinding); 1976 (plaatsing tweede stormvloedschuif, volgens aangepast ontwerp); Architect(en)/ontwerper(s) H.G. Kroon (Rijkswaterstaat); J. A.G. (Job) van der

6 Steur (Rijkswaterstaat); Uitvoerder (aannemer e.d.) Opdrachtgever In 1956 werd binnen Rijkswaterstaat de Deltadienst ingericht, die optrad als ontwerper, aanbesteder en toezichthouder. Het Rijk in het kader van de Deltawet. Exterieur Complex kunstwerken ter bescherming van polders tegen overstroming bij zeer hoge waterstanden, bestaande uit een beweegbare rivierafsluiting van twee achter elkaar gelegen stalen schuiven aan betonnen heftorens, een schutssluis en een verkeersbrug over de rivier. De stormvloedkering versmalt de Hollandse IJssel tot een tachtig meter brede doorvaart. Gekozen werd voor een dubbele kering, waarbij de riviermond geheel afsluitbaar is met twee stalen schuiven en een ten westen gelegen, parallel aangelegde schutsluis. De stormvloedkering is als een dubbele kering; extra sterk gemaakt voor de zekerheid (wat weer een kenmerk is voor de bouwtijd). De kering bestaat uit twee stel betonnen heftorens, van elk 45 meter hoog waartussen stalen schuiven hangen van elk ca. 82 meter breed en 11,50 meter hoog. De metalen schuiven worden in neergelaten toestand ondersteund door twee betonnen drempels op de bodem van de rivier. De naast de stormvloedkering gelegen schutsluis, dient ten eerste om het scheepvaartverkeer te laten passeren wanneer de stormvloedkering gesloten is en ten tweede om schepen door te laten die te hoog zijn om onder de schuiven door te varen. De betonnen sluis met een breedte van 24 meter heeft 5 stel sluisdeuren. Behalve de gebruikelijke eb- en vloeddeuren voor het schutten nog een extra stel stormvloeddeuren in het benedenhoofd. Naast de zuidelijke stormvloedschuif ligt over de werken een verkeersbrug, bestaande uit een vast gedeelte ter plaatse van de kering en over de sluiskolk een beweegbaar gedeelte voor het doorlaten van scheepvaartverkeer. Het rijdek van de vaste brug heeft een lengte van 82,2 meter en is 19,4 meter breed. De aanbrug van de vaste brug bevindt zich aan de IJsseldijk in Krimpen aan den IJssel, terwijl zich over de Ketensedijk aan de Capelse zijde, een viaduct bevindt. Het complex in de rivier omvat ook beide oevers, waarbij aan beide zijde een terrein is afgescheiden voor dienstgebouwen, onder andere het kantoor van Rijkswaterstaat uit de bouwtijd van het complex. Deze dienstgebouwen vallen niet onder de bescherming van rijkswege. De gebouwen op het grondgebied van

7 Capelle aan den IJssel zijn op basis van de gemeentelijke erfgoedverordening als gemeentelijk monument beschermd. gebouw, constructietechniek De gebruikte materialen zijn hoofdzakelijk beton (heftorens, schutsluis, brugdelen) en staal (schuiven en sluisdeuren, brugdelen). De schuiven van de heftorens zijn samengesteld uit segmenten van elk 10 x 6 meter. De constructie is verstijfd met langsliggers en dwarsdragers en wordt aan de achterkant gesteund door twee horizontaal verlopende bogen om de overdracht van de waterdruk over te dragen op de torens. De in 1957 geplaatste schuif kan uitsluitend op en neer bewogen worden op de kentering van eb naar vloed of omgekeerd. Bij de in 1976 geplaatste schuif zijn technische verbeteringen toegepast, zodat deze ook bij stromend water kan worden bewogen. Ook het ontwerp van de verkeersbrug kenmerkt zich door bijzondere constructies. De basculebrug is als eerste in Nederland uitgevoerd met een schelpconstructie. De vaste brug is de eerste vakwerkliggerbrug in Nederland met een stalen rijdek. Interieur (indeling) interieur, techniek en materialen Bedieningsmechanismen van schuiven in de heftorens zijn nog aanwezig, evenals het mechanisme in de basculekelder. Kunstwerken/orgels/ gedenktekens/meubels die onderdeel zijn van het monument Groen erfgoed: beplanting Stedenbouwkundige ligging, situering Het complex is gelegen in de benedenmond van de Hollandse IJssel tussen Krimpen aan den IJssel en Capelle aan den IJssel. De civiele werken maken onderdeel van een goed van de omgeving te onderscheiden terrein van Rijkswaterstaat, dat begrensd wordt door een hekwerk en zich verder onderscheid door toepassing van groene grasvlakken en functionele verhardingen. De

8 verkeerbrug is een cruciaal onderdeel in de provinciale weg. Het complex bezit vanwege de situering en de bijzondere vorm van heftorens en constructie van de verkeersbrug, een hoge beeldbepalende waarde en fungeert als landmark in de omgeving. Archeologische relevantie ondergrond Het complex ligt voor zover bekend niet in een gebied met archeologische verwachtingswaarde. Geschiedenis Het complex met civiele werken in de Hollandse IJssel is het eerste grote kunstwerk van de Nederlandse Deltawerken, die naar aanleiding van de Watersnoodramp van 1 februari 1953 in hoog tempo werden gebouwd om zuidwest Nederland te beschermen tegen hoog water. Bij de watersnood ten gevolge van dijkdoorbraken door een noordwesterstorm in combinatie met springtij, een ramp van internationale betekenis, vielen veel slachtoffers te betreuren en werd grote schade aangebracht in Zeeland, delen van Noord- Brabant en Zuid-Holland, maar ook in België en Engeland. Vanaf de jaren vijftig was de strijd tegen het water een van de grote investeringsgebieden van de Nederlandse overheid. De planvorming en uitvoering van een rivierafsluiting bij Krimpen en Capelle aan den IJssel, waarvoor al langer plannen bestonden - vanwege de lage ligging van het gebied en vanwege de hoge bevolkingsdichtheid - kwam ten gevolge van de ramp in een stroomversnelling. Gekozen werd voor een beweegbare stormvloedkering om in de toekomst hoge waterstanden te kunnen weren zonder een permanente belemmering te vormen voor de scheepvaart. Bij de opening van de verkeerbrug en de stormvloedkering in 1958, was de stormvloedkering nog niet voltooid. De tweede schuif werd halverwege de jaren zeventig geplaatst, volgens een aangepast ontwerp zodat de schuif ook bij stromend water kan worden gesloten. De stormvloedkering in de Hollandse IJssel werd gecombineerd met een eerste vaste oeververbinding over de Hollandsche IJssel met de Krimpenerwaard. Hiervoor werden al sinds 1927 plannen gemaakt, die vanwege een lagere prioriteitstelling niet tot uitvoering leidden. Roerende objecten van belang voor het gebouw Relevante wijzigingen 1988 (verbreding brug in verband met het sterk toegenomen verkeer); 1990/1995 (vernieuwing en

9 sloop sluis- en burgwachtershuis tot aan de onderbouw; bouw van nieuw bedieningsgebouw op de westelijke oever); 2009 (renovatie brug); onbekend tijstip (vernieuwen houten brugdek en wijzigen kleurstelling hekwerken en trappen van het gehele complex) Bezocht D.Takens, 6 november 2012; globaal bekeken vanaf noordwestelijke oever; exterieur en basculekelder inwendig (ook tijdens werkend mechaniek); Overige KENNIS: BRONNEN Primaire bronnen, kaarten, literatuur, documentatie, websites Nr. 1 Omschrijving van het complex voor de gemeentelijke monumentenlijst, Capelle aan den IJssel. Nr. 2 Bosma, De kunstwerken van Rijkswaterstaat, in: Schot, Lintsen, Rip en De la Bruhèze (red.), Techniek in Nederland in de twintigste eeuw, Deel 1, p Nr.3 Ronald Stenvert, Chris Kolman, Saskia van Ginkel- Meester, Elisabeth Stades-Vischer, Sabine Broekhoven en Ronald Rommes, Monumenten in Nederland. Zuid- Holland, Zeist /Zwolle 2004, Nr.4 De Algerabrug en stormvloedkering bij Krimpen aan den Ijssel, in: Catharina L. van Groningen, Geïllustreerde beschrijving De Krimpenerwaard, Zwolle/Zeist 1996, Nr.5 Kiemeneij-Hommes, M., De totstandkoming van de Algerabrug te Krimpen aan den IJssel, H.E.K., 13 (1988), 1, 1-23 Nr.6 H.J. Stuvel, Grendel van Holland, Rotterdam 1961, Nr.7 C.J.M. Schuyt en Ed Taverne, Welvaart in zwartwit, Den Haag 2000, 149 Nr. 8 Nr. 9 Nr.10 Over de heroïsche uitstraling en technische originaliteit van de Deltawerken: Terwijl in de meeste andere technische domeinen Nederland veelal een adoptie- en diffusieland is van uitheemse technische vindingen, hebben Nederlanders van oudsher een fundamentele bijdrage geleverd aan de mondiale ontwikkeling van waterstaatkundige middelen als windmolens, vijzels, dijken, keringen, dammen, stuwen en sluizen. De Deltawerken spannen in dat opzicht de kroon, door de ongekende schaal en beheersing van technische problemen en door de navenante mobilisatie van kennis, materieel en logistieke coördinatie. (p.149) Bruggenboek Polytechnisch Tijdschrift 5116, 5596, Deltwawerken online (

10 Nr.11 Nr.12 Stormvloedkering Hollandsche IJssel in gebruik. Ter bescherming van enkele miljoenen mensen, Nieuwsblad van het Noorden, 22 oktober 1958, Stormvloedkering Hollandse IJssel, op website Architectuurgids.nl/architectureguide.nl Nr.13 G. P. van de Ven en F. H. J. van Aesch, Mensen in een waard vol wind en water: geschiedenis van de waterhuishouding in de Krimpenerwaard, Hilversum Nr.14 A. Bosch, W. van der Ham, E. Berkers, H. Lintsen, Twee eeuwen Rijkswaterstaat , Zaltbommel Nr.15 Hilde de Haan, Ids Haagsma, De Deltawerken : techniek, politiek, achtergronden,.1984, o.a Nr.16 Schuif aangebracht in stormvloedkering, De Waarheid, 6 november 1976, 3. nr.17 (Foto met onderschrift ter gelegenheid van de plaatsing van de tweede schuif in Foto met in de voorgrond de Algerabrug met twee jongens en een brommer) g-de-hollandsche-ijssel website van de stichting Bunkerbeheer met webpagina over de atoombunker bij de Stormvloedkering aan de zijde van Krimpen aan den IJssel. Nr.18 Bewegend beeld (I-phone) van bascule in werking op (R. ten Kate, gemeente Capelle aan den IJssel) Interviews bewoners, gebruikers