1. Inleiding Toxiciteit / invloed op het leefmilieu Oorsprong van de BKG. De gegevens van het BIM : "Lucht basisgegevens voor het plan"

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "1. Inleiding. 1.1. Toxiciteit / invloed op het leefmilieu. 1.2. Oorsprong van de BKG. De gegevens van het BIM : "Lucht basisgegevens voor het plan""

Transcriptie

1 De lezer die belangstelling heeft voor de wetgevingsaspecten van de broeikasgassen (BKG), zal ter aanvulling van deze fiche de gedocumenteerde fiches Lucht 3 en 4 moeten raadplegen. Laatstgenoemde fiche belicht de internationale akkoorden die tot doel hebben de ecosystemen wereldwijd te beschermen en die ook het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (BHG) aanbelangen. De fiches Lucht 11, 12 en 13 hebben respectievelijk betrekking op kooldioxide (CO 2 ), methaan (CH 4 ) en stikstofprotoxide (N 2 O) en bevatten meer informatie over elk van deze BKG. 1. Inleiding Het broeikaseffect is een natuurlijk verschijnsel dat zorgt voor een gemiddelde temperatuur op aarde van 15 C. Zonder dit verschijnsel zou de temperatu ur te laag zijn voor leven op aarde. De BKG vormen geen obstakel voor de ultraviolette (UV) straling van de zon zodat de aarde de warmte van de zon kan ontvangen. Anderzijds absorberen en reflecteren zij een deel van de infraroodstraling van de aarde wat de temperatuur op aarde doet toenemen. De belangrijkste broeikasgassen zijn stoom, koolstofdioxide (CO 2 ), ozon, methaan (CH 4 ), distikstofoxide (N 2 O), een aantal gehalogeneerde kunstmatige gassen (de chloorfluorkoolwaterstoffen - CFK's, de hydrofluorkoolwaterstoffen HFK's, de perfluorkoolwaterstoffen - PFK's, de hydrochloorfluorwaterstoffen - HCFK's, de halonen of broomfluorkoolwaterstoffen - BFK's en de hydrobroomfluorkoolwaterstoffen - HBFK's) en zwavelhexafluoride (SF 6 ). De gehalogeneerde koolwaterstoffen zijn kunstmatige chemische verbindingen die koolstof en elementen van de halogenenfamilie (broom, chloor en fluor) bevatten. Het zijn krachtige BKG met een zeer hoog vermogen om warmte vast te houden. Een aantal van deze gehalogeneerde gassen dragen ook bij tot de afbraak van de ozonlaag. Het protocol van Montreal betreffende de bescherming van de ozonlaag bevat maatregelen om de productie en het verbruik van de ozonafbrekende gassen te controleren met uitzondering weliswaar van die HFK's en PFK's die ingezet werden ter vervanging van de oudere gehalogeneerde koolwaterstoffen. Daarom werden deze HFK's en PFK's opgenomen in het protocol van Kyoto. Dat Protocol beoogt om de concentraties van de 6 resterende BKG (in feite families van gassen) te stabiliseren: het gaat om CO 2, CH 4, N 2 O, HFK s, PFK s en SF Toxiciteit / invloed op het leefmilieu De in de buitenlucht aanwezige BKG hebben geen rechtstreekse, nefaste effecten op de gezondheid, het natuurlijk milieu of de bebouwde omgeving. Maar de verhoging van de concentraties van deze gassen in de atmosfeer door menselijke activiteiten, wijzigt het natuurlijke evenwicht van het klimaat doordat het broeikaseffect op kunstmatige wijze wordt versterkt Oorsprong van de BKG CO 2 wordt uitgestoten bij de winning, de productie, de distributie en het gebruik van fossiele brandstoffen, tijdens branden en ook tijdens de natuurlijke ademhalingsprocessen van levende organismen. CH 4 wordt in Europa hoofdzakelijk uitgestoten ten gevolge van bepaalde landbouwactiviteiten. In het BHG komt methaan vrij als gevolg van lekken in de gasleidingen en door verliezen tijdens het gebruik van aardgas. In Europa wordt N 2 O hoofdzakelijk uitgestoten ten gevolge van bepaalde landbouwactiviteiten. In het BHG is het hoofdzakelijk afkomstig van ziekenhuizen (stikstofprotoxide wordt als narcosegas gebruikt) en verbrandingsprocessen (verwarming van gebouwen en vervoer). In België zijn de emissies van fluorgassen, F-gassen genoemd, volledig toe te schrijven aan het gebruik van deze substanties in een aantal zeer specifieke toepassingen. CFK's en HCFK's worden gebruikt in spuitbussen, bij koudeproductie en klimaatregeling, kunstschuim en brandblussers. Sinds de ondertekening van het protocol van Montreal werden zij systematisch vervangen door HFK's; Halonen worden gebruikt in brandblusapparaten. PFK's worden gebruikt als reinigingsmiddel (solvent) in de elektronische en elektromechanische productie en als vervangmiddel in de koudeproductie-installaties. Pagina 1 van 11 januari 2012

2 SF 6 wordt gebruikt als elektrische isolatie in de installaties met hoogspanning en normale spanning (uitschakelautomaten, transformatoren) en als geluidsisolatie bij dubbele beglazing. 2. Uitstoot van BKG 2.1. Inleiding Om de emissies van de diverse BKG te kunnen optellen, wordt elk gas gewogen volgens zijn aardopwarmingsvermogen. De gemeenschappelijke eenheid, het CO 2 -equivalent, wordt gebruikt "om de relatieve bijdrage van de uitstoot van één kilogram van een bepaald BKG tot de opwarming van de aarde te beoordelen waarbij één kg CO 2 als referentie wordt gebruikt en rekening wordt gehouden met hun respectieve levensduur en stralingsvermogen" 1. Tabel 39.1 geeft een overzicht van de 6 BKG die in het Protocol van Kyoto zijn opgenomen en hun CO 2 -equivalenten. Tabel Belgische uitstoot van BKG CO 2 -equivalent van de BKG Bron: IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change) CO 2 -equivalent CO 2 1 CH 4 21 N 2 O 310 HFCs >140 en <11700 PFCs >6500 en <9200 SF Uitsplitsing per sector van de BKG-uitstoot in België (jaar 2008) Figuur 39.2 toont het aandeel van elke sector in de BKG-uitstoot in België voor Het energieverbruik neemt meer dan 82% van de totale BKG-uitstoot in België voor zijn rekening en omspant diverse sectoren zoals de energiesector (19%), de productie- en bouwsector (20%), het vervoer (20%), de huishoudelijke, tertiaire en landbouwsector (23%), de andere verbrandingsprocessen (0,05%) en de diffuse emissies van brandstoffen (0,4%). De industriële processen vertegenwoordigen 10% van de totale nationale BKG-emissies, het gebruik van oplosmiddelen en andere producten 0,2%, de landbouw 7% en de afvalstoffen 1%. 1 Vijfde nationale mededeling over de klimaatveranderingen, 2009, België. Pagina 2 van 11 januari 2012

3 Figuur 39.2 : Uitsplitsing per sector van de Belgische emissies van broeikasgassen voor 2008 Bron : Eionet, Central Data Repository, 2010 Belgian reporting 280/2004/EC Update 22 October 2010 Transport 20% Huishoudens, tertiair en landbouw 23% Andere verbranding 0,05% Vluchtige emissies van brandstoffen 0,4% Industriële procedés 10% Gebruik van oplosmiddelen en andere producten 0,2% Landbouw 7% Industrie: productie en bouw 20% Industrie: energie 19% Afval 1% Uitsplitsing van de totale nationale uitstoot van de 6 BKG die opgenomen zijn in het protocol van Kyoto De globale uitstoot van BKG in 2008 wordt op kton CO 2 -equivalent geraamd. Figuur 39.3 toont het aandeel van elk BKG in CO 2 -equivalent in het totaal van de Belgische uitstoot. Figuur 39.3: Samenstelling van de Belgische BKG-emissies in CO 2 -equivalent voor het jaar 2008 Bron : Eionet, Central Data Repository, 2010 Belgian reporting 280/2004/EC Update 22 October 2010 CH4 4,8% CO2 88,2% N2O 5,5% HFCs 1,3% PFCs 0,15% SF6 0,07% In 2008 vertegenwoordigen de CO 2 -emissies 88,2% van de totale Belgische uitstoot van BKG. Deze emissies zijn grotendeels toe te schrijven aan het energieverbruik. De CH 4 -uitstoot is grotendeels afkomstig van de landbouw en neemt 4,8% voor zijn rekening. Het aandeel van N 2 O bedraagt 5,5% en komt grotendeels van de landbouw en van bepaalde processen in de chemische industrie. De F- gassen (HFK's, PFK's, SF 6 ) zijn goed voor 1,5% en zijn volledig afkomstig van industriële processen zoals het gebruik van gehalogeneerde koolwaterstoffen en SF 6 (HFK's en SF 6 ) en de productie van gehalogeneerde koolwaterstoffen en SF 6 (PFK's). Pagina 3 van 11 januari 2012

4 Hoewel CO 2 het laagste opwarmingspotentieel heeft, is het toch dit gas dat, wegens zijn overvloedige aanwezigheid, een bepalende rol speelt in het mechanisme van versterking van het broeikaseffect Evolutie van de nationale BKG-uitstoot tussen 1990 en 2008 In 2008 is de totale uitstoot van BKG in België met meer dan 4,6% gedaald ten opzichte van Figuur 39.4 geeft de evolutie weer van de nationale uitstoot van CO 2, CH 4 en N 2 O tussen 1990 en Noteer dat de curve van de CO 2 -uitstoot (groen) moet gelezen worden t.o.v. de linker y-as terwijl de curven van CH 4 (lichtblauw) en N 2 O (donkerblauw) werden uitgezet t.o.v. de rechter y-as. Figuur 39.4: Evolutie van de uitstoot van CO 2, CH 4 en N 2 O tussen 1990 en 2008 Bron : Eionet, Central Data Repository, 2010 Belgian reporting 280/2004/EC Update 22 October 2010 Kton CO2 eq Kton CO2 eq CO2 CH4 N2O De emissies van CH 4 en N 2 O zijn gedaald tussen 1990 en De CO 2 -uitstoot daarentegen is in 2008 ongeveer ongewijzigd gebleven ten opzichte van De CO 2 -uitstoot is in belangrijke mate afhankelijk van het energieverbruik voor de verwarming; de verwarmingsbehoeften worden op hun beurt bepaald door de klimatologische omstandigheden. Aangezien 2007 een bijzonder zacht jaar was (1.578 graaddagen of GD), daalden het energieverbruik en de bijbehorende CO 2 -uitstoot toen aanzienlijk was een kouder jaar (1.829 GD), zodat de CO 2 - uitstoot toenam. De CH 4 -uitstoot door de landbouw is gedaald dankzij het beheer van de afvalstoffen van de varkenshouderij, en de inkrimping en verandering in samenstelling van de rundveestapel na de overgang van melkkoeien naar zoogkoeien. Melkkoeien eten namelijk meer gras dan zoogkoeien, zodat meer gisting plaatsvindt en bijgevolg een grotere hoeveelheid CH 4 wordt uitgestoten: de jaarlijkse emissiefactor bedraagt voor een melkkoe 122 kg tegen 45 kg voor een zoogkoe. De N 2 O-uitstoot kende tussen 1990 en 1996 een stijgende tendens door de productietoename in de chemische industrie (Figuur 39.5). Vanaf 1997 neemt de uitstoot af. Dit kan verklaard worden door de verbetering van de productieprocedés en de introductie van katalysatoren in de chemische industrie en door een daling van de hoeveelheid uitgestrooide mest en een inkrimping van de veestapel. Pagina 4 van 11 januari 2012

5 Figuur 39.5: Evolutie van de Belgische emissies van N 2 O afkomstig van de procedés van de scheikundige industrie en de landbouw tussen 1990 en 2008 Bron : Eionet, Central Data Repository, 2010 Belgian reporting 280/2004/EC Update 22 October Kton CO2 equivalent Procedés Chemische Industrie Landbouw Figuur 39.6 toont de evolutie van de Belgische emissies van HFK's, PFK's en SF 6 tussen 1990 en De HFK-emissies (blauw) zijn geleidelijk toegenomen sinds 1995 als gevolg van de wetgeving betreffende de vervanging van CFK s. De HFK s worden immers hoofdzakelijk gebruikt in de sector van de koeling en voor de productie van synthetisch schuim. De PFK's (geel) worden eveneens ter vervanging van CFK's gebruikt in installaties voor koudeproductie maar hun uitstoot is sinds 1995 aanzienlijk afgenomen. De SF 6 -uitstoot (oranje) is fors gedaald door het gebruik van alternatieve producten om dubbele geluidsisolerende beglazing te maken. Het gevaar bestaat dat de uitstoot van SF 6 opnieuw toeneemt door de ontmanteling van de bestaande ruiteninstallaties. Figuur 39.6: Evolutie van de uitstoot van HFK's, PFK's en SF 6 tussen 1990 en 2008 Bron : Eionet, Central Data Repository, 2010 Belgian reporting 280/2004/EC Update 22 October Kton CO2 eq HFCs PFCs SF6 Pagina 5 van 11 januari 2012

6 2.3. Emissies in het BHG van BKG die opgenomen zijn in het protocol van Kyoto Verdeling van de gewestelijke emissies van BKG in 2008 De emissies van BKG op het grondgebied van het BHG vertegenwoordigen 3% van de totale emissies in België. Figuur 39.7 toont het aandeel van de diverse BKG in de totale gewestelijke emissies voor Figuur 39.7: Samenstelling van de gewestelijke emissie van broeikasgassen uitgestoten binnen het BHG tijdens het jaar 2008 Bron : Leefmilieu Brussel, Dept. Planning lucht, energie en klimaat CO2 93% N2O 2% CH4 1% F-gas 4% De verdeling van de BKG-emissies in het BHG is verschillend van deze voor België. Meer nog dan op het Belgische niveau vertegenwoordigt de CO 2 het leeuwendeel van de BKG-uitstoot in het Brussels Gewest. In 2008 vertegenwoordigt CO 2 93% van de totale uitstoot van BKG, tegen 88,2% in het geval van België. De emissies van F-gassen hebben een in verhouding groter aandeel in het BHG (4%). De emissies van CH 4 (1%) en N 2 O (2%) zijn minder belangrijk aangezien het Gewest geen landbouwactiviteiten kent. In het BHG zijn de emissies van CH 4 grotendeels te wijten aan lekken in het aardgasdistributienet. De N 2 O-uitstoot is grotendeels afkomstig van de narcosegassen die in de ziekenhuizen in het Gewest worden gebruikt Evolutie van de regionale BKG-uitstoot tussen 1990 en 2008 De uitstoot van BKG steeg in 2008 met 2,4% ten opzichte van 1990 (Fig.39.8). Figuur 39.8: Evolutie van de BKG-emissies in het BHG tussen 1990 en 2008 Bron : Leefmilieu Brussel, Dept. Planning lucht, energie en klimaat Kt CO2 eq % Evolutie / ,0% 8,9% 7,7% 7,2% 4,0% 7,9% 18,8% 9,0% 10,3% 7,7% 5,3% 10,0% 5,0% 8,7% 9,3% 7,5% 4,1% -4,2% 2,4% Totaal F-gas N2O CH CO In 2007 daalde de uitstoot met 4,2% vooral dankzij het milde weer; hierdoor daalden de verwarmingsbehoeften evenals de daarmee samengaande emissies (hoofdzakelijk CO2). Pagina 6 van 11 januari 2012

7 Door de vermindering van de lekken in het aardgasdistributienet daalden de CH 4 -emissies met 67% tussen 1990 en De N 2 O-emissies zijn met 3% afgenomen tussen1990 en In het kader van het protocol van Kyoto geldt 1995 als het referentiejaar voor de F-gassen. Voor de jaren tussen 1990 en 1994 worden de emissies van 1995 gebruikt bij gebrek aan andere waarden. De uitstoot van gefluoreerde gassen afkomstig van koeltoepassingen is fors gestegen, tussen 1995 en 2008 zelfs met een factor 4. Dit is te wijten aan de vervanging van de gefluoreerde gassen uit het protocol van Montréal, door gassen die vallen onder het protocol van Kyoto Uitsplitsing per sector van de gewestelijke emissies van BKG in 2008 Zoals weergegeven door Figuur 39.9 zijn in 2008 de belangrijkste bronnen van BKG-emissies (CO 2, CH 4 en N 2 O) de verbrandingsprocessen nodig voor de verwarming van gebouwen in de residentiële, tertiaire en industriële sectoren (70%), het wegvervoer (19%), de verbranding van afval (6%), de productie van warmte en elektriciteit (vooral warmtekrachtkoppeling op aardgas) goed voor 1,6%, vluchtige emissies (0,7%) en narcosegassen (0,7%). De emissies van de categorie "Andere" (0,9%) zijn afkomstig van het spoorvervoer, de binnenvaart, het energietransport, de opslag en verplaatsing van producten en de waterzuiveringsstations. Figuur 39.9: Uitsplitsing per sector van de BKG-emissies in het BHG voor het jaar 2008 Bron : Leefmilieu Brussel, Dept. Planning lucht, energie en klimaat Verbranding 6% Elektriciteitsproductie 1,6% Huishoudens 46% Vluchtige Emissies 0,7% Anesthesie 0,7% Andere 0,9% Wegtransport 19% Tertiair 22% Industrie 2% Evolutie van de BKG-uitstoot in het BHG tussen 1990 en 2008 De evolutie van de emissie van de BKG (CO 2, CH 4 en N 2 O) volgt logischerwijze die van de CO 2 - uitstoot, die 93% van de totale BKG-emissies voor zijn rekening neemt in Figuur toont de BKG-emissies van de diverse sectoren in het BHG tussen 1990 en Pagina 7 van 11 januari 2012

8 Figuur 39.10: Evolutie per sector van de gewestelijke uitstoot van BKG van 1990 tot 2008 (zonder de fluorhoudende gassen) Bron : Leefmilieu Brussel, Dept. Planning lucht, energie en klimaat Kton CO2 eq % Evolutie / ,0% 9,0% 7,8% 7,3% 4,0% 7,9% 18,8 8,7% 9,7% 6,9% 4,2% 8,7% 3,3% 6,5% 6,9% 5,1% 1,3% -7,5%-1,1% Totaal CO2-eq Andere Anesthesie Vluchtige Emissies Elektriciteitsproductie Verbranding Huishoudens Tertiair Industrie Wegtransport De BKG-emissies te wijten aan het wegvervoer bleven vrij stabiel ondanks de stijging van het aantal voertuigen. Twee elkaar tegenwerkende factoren hebben bijgedragen tot die ontwikkeling. Enerzijds leidden de opmars van de dieselmotor en de vernieuwing van het autopark tot een vermindering van de CO 2 -uitstoot. Anderzijds deden de introductie van de katalysator 2 op benzinevoertuigen en de uitbreiding van het autopark de N 2 O-emissies stijgen. De uitstoot van de residentiële, tertiaire en industriële sectoren is grotendeels toe te schrijven aan het gebruik van fossiele brandstoffen voor de verwarming en is dus afhankelijk van de buitentemperatuur. Men stelt geen significante verbetering vast in deze sectoren. De emissies van de verbrandingssector bestaan uit CO 2, vrijgekomen bij de verbranding van afvalstoffen (uitgezonderd biomassa), en N 2 O, veroorzaakt door de verbranding van alle afvalstoffen (inclusief biomassa). Ze stegen tot 1996 en bleven daarna stabiel. De schommelingen in deze sector hangen samen met de hoeveelheid afval die van jaar tot jaar verschilt. Er wordt geen bepaalde tendens waargenomen. Tussen 1990 en 2008 is de productie van warmte en elektriciteit gestegen, hoofdzakelijk door warmtekrachtkoppeling op aardgas. Dit heeft een hogere uitstoot van CO 2 tot gevolg. De diffuse emissies zijn tussen 1990 en 2008 ononderbroken gedaald dankzij de vermindering van de lekken in het aardgasdistributienet. 2 De katalysator behandelt de uitlaatgassen zodra die de motor verlaten. Een driewegkatalysator (voor benzinemotoren) vermindert de uitstoot van koolwaterstoffen, NOx en CO, maar verhoogt die van N 2O en NH 3. Sinds 1989 is de driewegkatalysator verplicht op nieuwe benzinewagens met een cilinderinhoud van meer dan 2000 cm³ en in 1993 werd die verplichting uitgebreid tot alle nieuwe benzinewagens. Pagina 8 van 11 januari 2012

9 De uitstoot in de categorie "Andere" is vanaf 1992 gedaald (door de geleidelijke sluiting van de cokesfabriek van Marly in 1993) en vervolgens weer gestegen. Die evolutie wordt grotendeels bepaald door schommelingen in de CO 2 -uitstoot van de binnenvaart en het spoorvervoer. Tussen 2005 en 2006 werd de methode om het energieverbruik van de binnenvaart te berekenen, gewijzigd: het wordt berekend op basis van verkeersgegevens en het specifiek verbruik per type schip, terwijl vroeger een raming van de verkoop van brandstoffen als basis diende. Sinds 1990 verbruiken aken bovendien minder brandstof. Ook de CO 2 -emissies van het spoorvervoer zijn de voorbije jaren gedaald. Dit kan verklaard worden door een stijgend gebruik van elektriciteit ter vervanging van stookolie. Bovendien werd het rangeerstation van Schaarbeek in 2006 gesloten, waardoor het aantal spoortrajecten in het BHG is afgenomen en bijgevolg ook het energieverbruik Vergelijkingen tussen de gewesten In 2008 vertegenwoordigen de emissies van BKG in het BHG 3% van de totale emissies in België. Tabel toont het aandeel van de CO 2 -, CH 4 - et N 2 O-uitstoot voor elk Gewest ten opzichte van de totale Belgische emissies. Tabel Belgische en gewestelijke emissies van CO 2, CH 4 en N 2 O in 2008 Bron : Eionet, Central Data Repository, 2011 Belgian reporting 280/2004/EC België Vlaams Gewest Waals Gewest Brussels Gewest kt CO 2eq kt CO 2eq % / BE kt CO 2eq % / BE kt CO 2eq % / BE CO % % % CH % % 34 0,5% N 2 O % % 79 1,1% Totaal % % % Het Vlaamse en het Waalse gewest stoten in verhouding meer CH 4 en N 2 O uit dan het BHG. Die emissies zijn hoofdzakelijk afkomstig van bepaalde landbouwactiviteiten zoals de veeteelt, het afvalbeheer en het strooien van stikstofhoudende meststoffen, en van bepaalde procedés in de chemische industrie. De gefluoreerde gassen niet meegerekend, bedroeg de uitstoot van antropogene oorsprong in het BHG kton CO 2eq, in Dit komt overeen met 3,7 ton CO 2eq per inwoner en per jaar tegen 12,5 ton voor het Vlaams Gewest, 13,7 ton voor het Waals Gewest en gemiddeld 12 ton voor België. Tabel Belgische en gewestelijke emissies van CO2, CH4 en N2O gedeeld door het aantal inwoners (t/inw) Bron : Nationaal Instituut voor de Statistiek en Eionet, Central Data Repository, 2011 Belgian reporting 280/2004/EC België Vlaams Gewest Waals Gewest Brussels Gewest Inwoners CO 2 / inw 10,8 11,5 11,6 3,6 CH 4 / inw 0,6 0,7 0,6 0,03 N 2 O / inw 0,7 0,6 1,1 0,1 CO 2eq / inw 12 12,5 13,7 3,7 3. Emissiedoelstellingen 3.1. Regelgeving Het Raamverdrag van de Verenigde Naties inzake klimaatverandering (New York, 1992) heeft tot doel de concentraties van de BKG in de atmosfeer te stabiliseren tot een niveau dat draaglijk is voor de mens en zijn leefmilieu. Dat niveau wordt geraamd op een concentratie die in 2100 gestabiliseerd is tot 550 ppm, wat overeenstemt met een maximale opwarming van de aarde, tegen 2100, van 2 C in Pagina 9 van 11 januari 2012

10 vergelijking met het begin van het industriële tijdperk. De verbintenissen van het Verdrag werden versterkt door de goedkeuring van het Protocol van Kyoto (1997) dat de industrielanden verplicht om hun totale emissies voor zes BKG of families van BKG te verminderen: CO 2, CH 4, N 2 O, HFK's, PFK's en SF 6. In de praktijk worden de zes gassen opgeteld na weging van elk BKG in functie van zijn opwarmingsvermogen of "CO 2 -equivalent" (zie Tabel 39.1). België heeft zich ertoe verbonden de emissies voor het geheel van de zes gassen tijdens de periode van 2008 tot 2012 met 7,5% te verminderen in vergelijking met het niveau van Het akkoord over de verdeling van de lasten m.b.t. het Belgische Kyoto-streefcijfer tussen de Gewesten en het federale niveau heeft aan elk Gewest BKG-reductieobjectieven toegekend in vergelijking met de emissies in 1990: voor Wallonië is dit een daling met 7,5 %, voor Vlaanderen een daling van 5,2% en voor het BHG een stijging van 3,475% 3. Met de som van de doelstellingen van de drie gewesten kan het nationaal streefdoel niet bereikt worden. Het verschil t.a.v. de toegestane plafonds en het nationale streefcijfer van -7,5 %, d.w.z. 2,44 miljoen ton (Mt) CO 2 per jaar gedurende de periode van 2008 tot 2012, wordt ten laste genomen door het federale niveau via de aankoop van CO 2 -rechten, en terug uitgekeerd aan Vlaanderen (2,02 Mt) en het BHG (0,44 Mt). Op 19 juli 2001 heeft de Brusselse Hoofdstedelijke Regering de ordonnantie houdende instemming met het Protocol van Kyoto goedgekeurd Verwijdering van de doelstelling In 2008 lagen de gewestelijke emissies van de BKG die opgenomen zijn in het Protocol van Kyoto, 2,3% boven deze van De Belgische uitstoot van BKG daalde daarentegen met 4,6% ten opzichte van Of de doelstelling voor BKG-emissiereductie, een daling met 7,5% ten opzichte van het niveau van 1990, wordt bereikt, is deels afhankelijk van de weersomstandigheden tussen 2008 en Hoe dan ook moeten aanvullende acties worden ondernomen om het bereiken van de doelstelling te waarborgen. Zonder aanvullende maatregelen kan de doelstelling volgens de projecties alleen bereikt worden indien de temperaturen in deze periode hoog liggen. 4. Concentraties van BKG in de buitenlucht In het BHG worden alleen de CO 2 -concentraties gemeten, niet de andere BKG. Er bestaan voor de BKG geen grenswaarden. Bronnen 1. ICEDD, mai Bilan énergétique de la Région de Bruxelles-Capitale 2008, rapport final 2. Atmosferische emissie-inventaris in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest ; niet gepubliceerde interne nota s ; Dpt Planning Lucht Energie Klimaat 3. VMM, VITO, AWAC, IBGE-BIM, CELINE-IRCEL and DG Environment - Climate Change Section, April Belgium's National Inventory System for the estimation of anthropogenic greenhouse gas emissions by sources and removals by sinks under Article 5, paragraph 1, of the Kyoto Protocol, 45 pp. Internetlinks European Environnement Information and Observatory Network (Eionet), Central Data Repository, 2010 Belgian reporting 280/2004/EC for the year 2008 Update 22 October 2010, Aanverwante fiches Thema Lucht basisgegevens voor het plan : 3. De reglementering inzake luchtverontreiniging ter bescherming van de lokale volksgezondheid 3 Voor het Gewest werd namelijk rekening gehouden met specifieke elementen die op korte termijn niet kunnen worden verholpen, zoals mobiliteitsproblemen en het energieverbruik voor de verwarming van gebouwen. Pagina 10 van 11 januari 2012

11 4. De internationale akkoorden voor inperking van de globale luchtverontreiniging met het oog op het beschermen van de ecosystemen en de mens 11. Koolstofdioxide 12. Methaan 13. Distikstofoxide (N 2 O) Auteur(s) van de fiche SQUILBIN Marianne, VANHOMWEGEN Sophie Nagelezen door : CHEYMOL Anne, BLAVIER Géraldine, VERBEKE Véronique Pagina 11 van 11 januari 2012

5. BROEIKASGASEMISSIES IN BELGIË EN IN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST

5. BROEIKASGASEMISSIES IN BELGIË EN IN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST 5. BROEIKASGASEMISSIES IN BELGIË EN IN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST 1. Inleiding Deze fiche moet samen gelezen worden met Klimaatfiche nr. 4 die het fenomeen van de opwarming van het klimaat, veroorzaakt

Nadere informatie

VR MED.0081/1

VR MED.0081/1 VR 2017 1702 MED.0081/1 DE VLAAMSE MINISTER VAN OMGEVING, NATUUR EN LANDBOUW MEDEDELING AAN DE LEDEN VAN VLAAMSE REGERING Betreft: Voortgangsrapport van Vlaams mitigatieplan 2013-2020 met Broeikasgasinventaris

Nadere informatie

Broeikasgasemissies in Nederland,

Broeikasgasemissies in Nederland, Indicator 19 mei 2009 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. De totale uitstoot van broeikasgassen

Nadere informatie

1 BELANG VAN DE INDICATOR EN ELEMENTEN VOOR INTERPRETATIE

1 BELANG VAN DE INDICATOR EN ELEMENTEN VOOR INTERPRETATIE Methodologische fiche INDICATOR: OP HET GEWESTELIJK GRONDGEBIED UITGESTOTEN BROEIKASGASSEN THEMA: ENERGIE EN KLIMAATVERANDERINGEN 1 BELANG VAN DE INDICATOR EN ELEMENTEN VOOR INTERPRETATIE Vraag achter

Nadere informatie

Curaçao Carbon Footprint 2015

Curaçao Carbon Footprint 2015 Willemstad, March 2017 Inhoudsopgave Inleiding 2 Methode 2 Dataverzameling 3 Uitstoot CO2 in 2010 3 Uitstoot CO2 in 2015 4 Vergelijking met andere landen 5 Central Bureau of Statistics Curaçao 1 Inleiding

Nadere informatie

Broeikasgasemissies in Nederland,

Broeikasgasemissies in Nederland, Indicator 8 september 2010 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. De totale uitstoot van broeikasgassen

Nadere informatie

ENERGIEBALANS VAN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST Samenvatting

ENERGIEBALANS VAN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST Samenvatting ENERGIEBALANS VAN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST 216 Samenvatting EINDVERSIE - OKTOBER 218 1. Samenvatting van de energiebalans 216 Elk jaar stelt Leefmilieu Brussel de energiebalans van het Brussels

Nadere informatie

Emissies van broeikasgassen door de land- en tuinbouw,

Emissies van broeikasgassen door de land- en tuinbouw, Emissies van broeikasgassen door de land- en tuinbouw, 1990-2009 Indicator 19 oktober 2010 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens

Nadere informatie

Emissie broeikasgassen in Europa,

Emissie broeikasgassen in Europa, Indicator 11 januari 2011 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. In 2009 nam de Europese uitstoot

Nadere informatie

et broeikaseffect een nuttig maar door de mens ontregeld natuurlijk proces

et broeikaseffect een nuttig maar door de mens ontregeld natuurlijk proces H 2 et broeikaseffect een nuttig maar door de mens ontregeld natuurlijk proces Bij het ontstaan van de aarde, 4,6 miljard jaren geleden, was er geen atmosfeer. Enkele miljoenen jaren waren nodig voor de

Nadere informatie

Francis Altdorfer, ECONOTEC Tom Dauwe, VITO. LNE Rondetafelconferentie: F-gassen in koel- en luchtbehandelingsinstallaties 14 mei 2012.

Francis Altdorfer, ECONOTEC Tom Dauwe, VITO. LNE Rondetafelconferentie: F-gassen in koel- en luchtbehandelingsinstallaties 14 mei 2012. EMISSIE-INVENTARISATIEMETHODE VOOR F-GASSEN IN DE KOELSECTOR Francis Altdorfer, Tom Dauwe, VITO LNE Rondetafelconferentie: F-gassen in koel- en luchtbehandelingsinstallaties 14 mei 2012 1 Inhoud Inleiding

Nadere informatie

Broeikasgasemissies in Nederland,

Broeikasgasemissies in Nederland, Indicator 4 juni 2008 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. De totale uitstoot van broeikasgassen

Nadere informatie

HERNIEUWBARE ENERGIE, VERVOER EN SPECIFIEK VERBRUIK

HERNIEUWBARE ENERGIE, VERVOER EN SPECIFIEK VERBRUIK HERNIEUWBARE ENERGIE, VERVOER EN SPECIFIEK VERBRUIK VAN DE TERTIAIRE SECTOR IN BRUSSEL UITGEVOERD OP VERZOEK VAN HET BIM, DE ADMINISTRATIE VAN ENERGIE EN LEEFMILIEU VAN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST,

Nadere informatie

Broeikasgasemissies in Nederland per sector,

Broeikasgasemissies in Nederland per sector, Indicator 8 september 2010 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. De emissie van koolstofdioxide

Nadere informatie

Broeikasgasemissies in Nederland per sector,

Broeikasgasemissies in Nederland per sector, Indicator 19 mei 2009 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. De emissie van koolstofdioxide (CO2)

Nadere informatie

1 BELANG VAN DE INDICATOR EN ELEMENTEN VOOR INTERPRETATIE

1 BELANG VAN DE INDICATOR EN ELEMENTEN VOOR INTERPRETATIE Methodologische fiche INDICATOR: GEWESTELIJK ENERGIEVERBRUIK THEMA: ENERGIE EN KLIMAATVERANDERINGEN 1 BELANG VAN DE INDICATOR EN ELEMENTEN VOOR INTERPRETATIE Vragen achter de indicator: Wat is het totaal

Nadere informatie

Emissies naar lucht door de energievoorziening,

Emissies naar lucht door de energievoorziening, Indicator 1 mei 2012 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. De emissies van vrijwel alle belangrijke

Nadere informatie

Emissie broeikasgassen in Europa (EU-15),

Emissie broeikasgassen in Europa (EU-15), Indicator 14 januari 2010 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. De emissie van broeikasgassen

Nadere informatie

Energieverbruik gemeentelijke gebouwen

Energieverbruik gemeentelijke gebouwen MILIEUBAROMETER: INDICATORENFICHE ENERGIE 1/2 Samenwerkingsovereenkomst 2008-2013 Milieubarometer: Energieverbruik gemeentelijke gebouwen Indicatorgegevens Naam Definitie Meeteenheid Energieverbruik gemeentelijke

Nadere informatie

Emissies naar lucht door de energievoorziening,

Emissies naar lucht door de energievoorziening, Indicator 29 april 2014 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. De emissies van een aantal belangrijke

Nadere informatie

CO2-monitor 2013 s-hertogenbosch

CO2-monitor 2013 s-hertogenbosch CO2-monitor 2013 s-hertogenbosch Afdeling Onderzoek & Statistiek Maart 2013 2 Samenvatting In deze monitor staat de CO2-uitstoot beschreven in de gemeente s-hertogenbosch. Een gebruikelijke manier om de

Nadere informatie

Klimaatverandering: beleid Gepubliceerd op Compendium voor de Leefomgeving (

Klimaatverandering: beleid Gepubliceerd op Compendium voor de Leefomgeving ( Indicator 14 november 2006 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. In het Kyoto-protocol en het

Nadere informatie

Presenta/e door Jan de Kraker - 5 mei 2014. Energie in Beweging

Presenta/e door Jan de Kraker - 5 mei 2014. Energie in Beweging Presenta/e door Jan de Kraker - 5 mei 2014 Energie in Beweging Wat is Well to Wheel Met Well to Wheel wordt het totale rendement van brandstoffen voor wegtransport uitgedrukt Well to Wheel maakt duidelijk

Nadere informatie

Emissie-inventaris broeikasgassen 2012 stadsontwikkeling EMA

Emissie-inventaris broeikasgassen 2012 stadsontwikkeling EMA Emissie-inventaris broeikasgassen 2012 EMA Principes Antwerpen ondertekende het Europese Burgemeestersconvenant. Meer dan 5.000 lokale en regionale overheden hebben ondertekend en engageren zich om op

Nadere informatie

Emissies naar lucht door huishoudens,

Emissies naar lucht door huishoudens, Indicator 1 mei 2012 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. De emissies van kooldioxide, stikstofoxiden

Nadere informatie

Inventaris hernieuwbare energie in Vlaanderen 2016

Inventaris hernieuwbare energie in Vlaanderen 2016 1 Beknopte samenvatting van de Inventaris hernieuwbare energiebronnen Vlaanderen 2005-2016, Vito, oktober 2017 1 Het aandeel hernieuwbare energie in 2016 bedraagt 6,4% Figuur 1 groene stroom uit bio-energie

Nadere informatie

Emissies naar lucht door de industrie,

Emissies naar lucht door de industrie, Indicator 25 maart 2019 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. De industrie levert voor alle

Nadere informatie

1 BELANG VAN DE INDICATOR EN ELEMENTEN VOOR INTERPRETATIE

1 BELANG VAN DE INDICATOR EN ELEMENTEN VOOR INTERPRETATIE Methodologische fiche INDICATOR: GLOBALE ENERGIE-INTENSITEIT VAN HET BRUSSELS GEWEST THEMA: ENERGIE EN KLIMAATVERANDERINGEN 1 BELANG VAN DE INDICATOR EN ELEMENTEN VOOR INTERPRETATIE Vraag achter de indicator:

Nadere informatie

CO 2 -uitstootrapportage 2011

CO 2 -uitstootrapportage 2011 Programmabureau Klimaat en Energie CO 2 -uitstootrapportage 2011 Auteurs: Frank Diependaal en Theun Koelemij Databewerking: CE Delft, Cor Leguijt en Lonneke Wielders Inhoud 1 Samenvatting 3 2 Inleiding

Nadere informatie

Emissies naar lucht door huishoudens,

Emissies naar lucht door huishoudens, Indicator 25 maart 2019 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. De emissies van kooldioxide (CO

Nadere informatie

14. OVERZICHT VAN DE BELANGRIJKSTE BRONNEN VAN

14. OVERZICHT VAN DE BELANGRIJKSTE BRONNEN VAN 1.Inleiding 14. OVERZICHT VAN DE BELANGRIJKSTE BRONNEN VAN WATERVERONTREINIGING IN HET BRUSSELS GEWEST Het Brussels Gewest ligt voor het grootste deel in het subbekken van de Zenne. Deze waterloop en zijn

Nadere informatie

Kunstlaan 47-49, 1000 BRUSSEL Eric AERDEN Vooruitgangsstraat 56, 1210 BRUSSEL T GSM Persbericht

Kunstlaan 47-49, 1000 BRUSSEL Eric AERDEN Vooruitgangsstraat 56, 1210 BRUSSEL T GSM Persbericht Cel Externe Communicatie Kunstlaan 47-49, 1000 BRUSSEL Eric AERDEN Vooruitgangsstraat 56, 1210 BRUSSEL T. 02-2773408 GSM 0473-916424 Persbericht Datum: 26 november 2007 Betreft: Bijna 200 indicatoren geven

Nadere informatie

ENERGIEBALANS VAN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST

ENERGIEBALANS VAN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST ENERGIEBALANS VAN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST VOOR DE WOONSECTOR IN 2001 EN 2002, SPECIFIEK VERBRUIK VAN DE TERTIAIRE SECTOR Synthesedocument Uitgevoerd op verzoek van het BIM, de Administratie

Nadere informatie

Achtergrondinformatie toelichtingen bij ppt1

Achtergrondinformatie toelichtingen bij ppt1 Achtergrondinformatie toelichtingen bij ppt1 Dia 1 Klimaatverandering Onomstotelijk wetenschappelijk bewijs Deze presentatie geeft een inleiding op het thema klimaatverandering en een (kort) overzicht

Nadere informatie

- ÉNERGIE - UNE CONSOMMATION TOTALE D'ÉNERGIE GLOBALEMENT EN BAISSE DEPUIS

- ÉNERGIE - UNE CONSOMMATION TOTALE D'ÉNERGIE GLOBALEMENT EN BAISSE DEPUIS - ÉNERGIE - UNE CONSOMMATION TOTALE D'ÉNERGIE GLOBALEMENT EN BAISSE DEPUIS 2004 STAAT VAN HET LEEFMILIEU 2011-2014 - CONTEXT - HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST 19 gemeenten, 161 km 2 1.163.486 inwoners

Nadere informatie

Inventaris hernieuwbare energie in Vlaanderen 2014

Inventaris hernieuwbare energie in Vlaanderen 2014 1 Beknopte samenvatting van de Inventaris hernieuwbare energiebronnen Vlaanderen 2005-2014, Vito, januari 2016 1 Het aandeel hernieuwbare energie in 2014 bedraagt 5,7 % Figuur 1 groene stroom uit bio-energie

Nadere informatie

De BIM gegevens : "Lucht - Basisgegevens voor het Plan" Juni ARSEEN

De BIM gegevens : Lucht - Basisgegevens voor het Plan Juni ARSEEN 1.Inleiding.1.1.Toxiciteit / invloed op het milieu 16. ARSEEN Bij de mens kunnen zware metalen, waaronder arseen (As), stoornissen veroorzaken in de bloedsomloop en vitale organen als nieren, longen of

Nadere informatie

Inventaris hernieuwbare energie in Vlaanderen 2013

Inventaris hernieuwbare energie in Vlaanderen 2013 1 Beknopte samenvatting van de Inventaris duurzame energie in Vlaanderen 2013, Deel I: hernieuwbare energie, Vito, september 2014 1 Het aandeel hernieuwbare energie in 2013 bedraagt 5,9% Figuur 1 bio-elektriciteit

Nadere informatie

Emissies broeikasgassen, 1990-2014

Emissies broeikasgassen, 1990-2014 Emissies broeikasgassen, 1990-2014 Indicator 4 april 2016 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken.

Nadere informatie

Inventaris hernieuwbare energie in Vlaanderen 2013

Inventaris hernieuwbare energie in Vlaanderen 2013 1 Beknopte samenvatting van de Inventaris duurzame energie in Vlaanderen 2013, Deel I: hernieuwbare energie, Vito, februari 2015 1 1 Het aandeel hernieuwbare energie in 2013 bedraagt 5,8 % Figuur 1 zon-elektriciteit

Nadere informatie

Inventaris hernieuwbare energie in Vlaanderen 2015

Inventaris hernieuwbare energie in Vlaanderen 2015 1 Beknopte samenvatting van de Inventaris hernieuwbare energiebronnen Vlaanderen 2005-2015, Vito, september 2016 1 Het aandeel hernieuwbare energie in 2015 bedraagt 6,0 % Figuur 1 groene stroom uit bio-energie

Nadere informatie

Nieuwe Energiepremies 2007. «Om onze energierekening te verlichten en het klimaat te beschermen!»

Nieuwe Energiepremies 2007. «Om onze energierekening te verlichten en het klimaat te beschermen!» PERSCONFERENTIE 17 JANUARI 2007 Evelyne Huytebroeck Brusselse Minister van Leefmilieu en Energie Nieuwe Energiepremies 2007 «Om onze energierekening te verlichten en het klimaat te beschermen!» 1 Context

Nadere informatie

31. ATMOSFERISCHE EMISSIES TENGEVOLGE VAN HET ENERGIEVERBRUIK

31. ATMOSFERISCHE EMISSIES TENGEVOLGE VAN HET ENERGIEVERBRUIK 31. ATMOSFERISCHE EMISSIES TENGEVOLGE VAN HET ENERGIEVERBRUIK 1.Inleiding IN DE INDUSTRIESECTOR De industriesector omvat alle bedrijven aangesloten op het hoogspanningsnet die een echte productieactiviteit

Nadere informatie

1 BELANG VAN DE INDICATOR EN ELEMENTEN VOOR INTERPRETATIE

1 BELANG VAN DE INDICATOR EN ELEMENTEN VOOR INTERPRETATIE Methodologische fiche INDICATOR: ENERGIE-INTENSITEIT VAN DE TERTIAIRE SECTOR THEMA: ENERGIE EN KLIMAATVERANDERING 1 BELANG VAN DE INDICATOR EN ELEMENTEN VOOR INTERPRETATIE Vraag achter de indicator: Hoe

Nadere informatie

Compensatie CO 2 -emissie gemeentelijke organisatie Den Haag over 2013

Compensatie CO 2 -emissie gemeentelijke organisatie Den Haag over 2013 Compensatie CO 2 -emissie gemeentelijke organisatie Den Haag over 2013 Inhoud 1 Aanleiding 1 2 Werkwijze 2 2.1. Bronnen 2 2.2. Kentallen 2 3 CO 2 -emissie gemeentelijke organisatie 3 4 Ontwikkeling 5 5

Nadere informatie

Energie, technologie en milieuproblemen: Europees onderzoek schetst somber wereldbeeld in 2030

Energie, technologie en milieuproblemen: Europees onderzoek schetst somber wereldbeeld in 2030 IP/3/661 Brussel, 12 mei 23 Energie, technologie en milieuproblemen: Europees onderzoek schetst somber wereldbeeld in 23 In 23 zal het wereldenergieverbruik verdubbeld zijn; fossiele brandstoffen, voornamelijk

Nadere informatie

emissie broeikasgassen

emissie broeikasgassen Eco-efficiëntie van de industrie D index (=1) 12 11 1 9 8 7 6 5 21 22 23 24 26 27 26 bruto toegevoegde waarde totaal energiegebruik emissie fijn stof (M 2,5 ) emissie broeikasgassen emissie ozonprecursoren

Nadere informatie

30. ATMOPFERISCHE EMISSIES TENGEVOLGE VAN HET ENERGIEVERBRUIK

30. ATMOPFERISCHE EMISSIES TENGEVOLGE VAN HET ENERGIEVERBRUIK 30. ATMOPFERISCHE EMISSIES TENGEVOLGE VAN HET ENERGIEVERBRUIK 1.Inleiding IN DE TERTIAIRE SECTOR Naast alle afnemers van laagspanning omvat de tertiaire sector die bestudeerd wordt ook alle bedrijven die

Nadere informatie

Klimaatverandering en klimaatscenario s in Nederland

Klimaatverandering en klimaatscenario s in Nederland Page 1 of 6 Klimaatverandering en klimaatscenario s in Nederland Hoe voorspeld? Klimaatscenario's voor Nederland (samengevat) DOWNLOAD HIER DE WORD VERSIE In dit informatieblad wordt in het kort klimaatverandering

Nadere informatie

Samenvatting van de studie uitgevoerd door CO 2 logic in opdracht van de MIVB

Samenvatting van de studie uitgevoerd door CO 2 logic in opdracht van de MIVB Vergelijking van de CO 2 -uitstoot per vervoermiddel in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest Samenvatting van de studie uitgevoerd door CO 2 logic in opdracht van de MIVB 100% Gerecycleerd papier Januari

Nadere informatie

Reductieplan Overige Broeikasgassen.

Reductieplan Overige Broeikasgassen. Reductieplan Overige Broeikasgassen (ROB) www.robklimaat.nl Kansen en bedreigingen in de electriciteitssector Erik ter Avest 29 juni 2006 1 Wat is het ROB? Andere vragen? Discussie Enkele begrippen wat

Nadere informatie

26. OPINIEPEILING INZAKE LUCHTVERVUILING IN BRUSSEL

26. OPINIEPEILING INZAKE LUCHTVERVUILING IN BRUSSEL 1.Inleiding 26. OPINIEPEILING INZAKE LUCHTVERVUILING IN BRUSSEL In het kader van de voorbereiding van het opstellen van een gewestelijk plan voor de bescherming van de luchtkwaliteit, werd in juli 1998

Nadere informatie

Klimaatverandering. Klimaatverandering. Klimaatverandering. Klimaatverandering. Klimaatverandering 8-10-2012. Klimaatverandering

Klimaatverandering. Klimaatverandering. Klimaatverandering. Klimaatverandering. Klimaatverandering 8-10-2012. Klimaatverandering Zonne-energie 2012: prijs 21 ct per kwh; 2020 prijs 12 ct kwh Groen rijden; energiehuizen, biologisch voedsel Stimular, de werkplaats voor Duurzaam Ondernemen Stichting Stimular www.stimular.nl 010 238

Nadere informatie

1 BELANG VAN DE INDICATOR EN ELEMENTEN VOOR INTERPRETATIE

1 BELANG VAN DE INDICATOR EN ELEMENTEN VOOR INTERPRETATIE Methodologische fiche INDICATOR: ENERGIE-INTENSITEIT VAN DE HUISVESTING THEMA: ENERGIE EN KLIMAATVERANDERINGEN 1 BELANG VAN DE INDICATOR EN ELEMENTEN VOOR INTERPRETATIE Vraag achter de indicator: Hoe evolueert

Nadere informatie

1. ENERGIEBALANS VAN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST (JAAR 2009)

1. ENERGIEBALANS VAN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST (JAAR 2009) 1. ENERGIEBALANS VAN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST (JAAR 2009) 1. Wat is de energiebalans? In het licht van de klimaatopwarming en van de ontwikkeling van een energiebeleid is de energiebalans een

Nadere informatie

1 BELANG VAN DE INDICATOR EN ELEMENTEN VOOR INTERPRETATIE

1 BELANG VAN DE INDICATOR EN ELEMENTEN VOOR INTERPRETATIE Methodologische fiche INDICATOR: ENERGIE-INTENSITEIT VAN DE TERTIAIRE SECTOR THEMA: ENERGIE EN KLIMAATVERANDERING 1 BELANG VAN DE INDICATOR EN ELEMENTEN VOOR INTERPRETATIE Vraag achter de indicator: Hoe

Nadere informatie

43. BALANS VAN DE EMISSIES VAN ATMOSFERISCHE POLLUENTEN

43. BALANS VAN DE EMISSIES VAN ATMOSFERISCHE POLLUENTEN 43. BALANS VAN DE EMISSIES VAN ATMOSFERISCHE POLLUENTEN IN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST Deze fiche is de synthese van de emissies van atmosferische polluenten in 2012 op het grondgebied van het Brussels

Nadere informatie

Opwarming aarde niet de schuld van het vee

Opwarming aarde niet de schuld van het vee focus juni 219 Opwarming aarde niet de schuld van het vee Europese landbouwhuisdieren hebben vrijwel geen aandeel in de opwarming van de aarde. Dat blijkt uit data van het Amerikaanse Carbon Dioxide Information

Nadere informatie

1 BELANG VAN DE INDICATOR EN ELEMENTEN VOOR INTERPRETATIE

1 BELANG VAN DE INDICATOR EN ELEMENTEN VOOR INTERPRETATIE Methodologische fiche INDICATOR: GLOBALE ENERGIE-INTENSITEIT VAN HET BRUSSELS GEWEST THEMA: ENERGIE EN KLIMAATVERANDERINGEN 1 BELANG VAN DE INDICATOR EN ELEMENTEN VOOR INTERPRETATIE Vraag achter de indicator:

Nadere informatie

1 BELANG VAN DE INDICATOR EN ELEMENTEN VOOR INTERPRETATIE

1 BELANG VAN DE INDICATOR EN ELEMENTEN VOOR INTERPRETATIE Methodologische fiche INDICATOR: ENERGIE-INTENSITEIT VAN DE TERTIAIRE SECTOR THEMA: ENERGIE EN KLIMAATVERANDERING 1 BELANG VAN DE INDICATOR EN ELEMENTEN VOOR INTERPRETATIE Vraag achter de indicator: Hoe

Nadere informatie

De landbouwsector als essentieel onderdeel van het Vlaams- en Europees klimaatbeleid

De landbouwsector als essentieel onderdeel van het Vlaams- en Europees klimaatbeleid De landbouwsector als essentieel onderdeel van het Vlaams- en Europees klimaatbeleid Rondetafel Transport en Klimaat Julien Matheys Afdeling Lucht Dienst Klimaat Tania Van Mierlo Afdeling Lucht, Hinder,

Nadere informatie

Paragraaf 1: Fossiele brandstoffen

Paragraaf 1: Fossiele brandstoffen Scheikunde Hoofdstuk 2 Samenvatting Paragraaf 1: Fossiele brandstoffen Fossiele brandstof Koolwaterstof Onvolledige verbranding Broeikaseffect Brandstof ontstaan door het afsterven van levende organismen,

Nadere informatie

Compensatie CO 2 - emissie gemeentelijke organisatie Den Haag over 2012

Compensatie CO 2 - emissie gemeentelijke organisatie Den Haag over 2012 Compensatie CO 2 - emissie gemeentelijke organisatie Den Haag over 2012 Inhoud 1 Aanleiding 1 2 Werkwijze 2 2.1. Bronnen 2 2.2. Kentallen 2 3 CO 2 -emissie gemeentelijke organisatie 3 4 Ontwikkeling 5

Nadere informatie

Berekening van emissies stationaire bronnen door brandstofverbruik11

Berekening van emissies stationaire bronnen door brandstofverbruik11 0 Berekening van emissies stationaire bronnen door brandstofverbruik11 Bas Guis Publicatiedatum CBS-website: 4 juli 2011 Den Haag/Heerlen Verklaring van tekens. = gegevens ontbreken * = voorlopig cijfer

Nadere informatie

Energie- en emissie-intensiteit van economische activiteiten in België

Energie- en emissie-intensiteit van economische activiteiten in België Milieu-economische analyses voor België, de Gewesten en Europa Workshop 13 september 2012 Energie- en emissie-intensiteit van economische activiteiten in België Lies Janssen Federaal Planbureau Milieurekeningen:

Nadere informatie

KLIMAATVERANDERING EN ZESDE STAATSHERVORMING. Prof. Dr. Luc LAVRYSEN. Rechter in het Grondwettelijk Hof Hoogleraar Universiteit Gent

KLIMAATVERANDERING EN ZESDE STAATSHERVORMING. Prof. Dr. Luc LAVRYSEN. Rechter in het Grondwettelijk Hof Hoogleraar Universiteit Gent KLIMAATVERANDERING EN ZESDE STAATSHERVORMING Prof. Dr. Luc LAVRYSEN Rechter in het Grondwettelijk Hof Hoogleraar Universiteit Gent 1 KLIMAATVERANDERING Toename van concentratie van broeikasgassen in de

Nadere informatie

Copernicus Institute of Sustainable Development. Koe en klimaat. Dr. Jerry van Dijk Dr. Karin Rebel. Copernicus Institute of Sustainable Development

Copernicus Institute of Sustainable Development. Koe en klimaat. Dr. Jerry van Dijk Dr. Karin Rebel. Copernicus Institute of Sustainable Development Copernicus Institute of Sustainable Development Koe en klimaat Dr. Jerry van Dijk Dr. Karin Rebel Inhoud presentatie Hoe zat het ook al weer met klimaatverandering? Broeikasgasemissies in Nederland Klimaatbeleid

Nadere informatie

L 328/32 Publicatieblad van de Europese Unie BIJLAGE A

L 328/32 Publicatieblad van de Europese Unie BIJLAGE A L 328/32 Publicatieblad van de Europese Unie 6.12.2008 BIJLAGE A Lijst van communautaire wetgeving vastgesteld overeenkomstig het EG-Verdrag waarvan schending een wederrechtelijk handelen in de zin van

Nadere informatie

Industrie en overheid samen voor een beter milieu. Industrie & Milieu Antwerpen, 25 maart 2010

Industrie en overheid samen voor een beter milieu. Industrie & Milieu Antwerpen, 25 maart 2010 Industrie en overheid samen voor een beter milieu Industrie & Milieu Antwerpen, 25 maart 2010 Industrie en overheid samen voor een beter milieu rol overheid, specifiek EIL (VMM) rol industrie i.k.v. onderbouwing

Nadere informatie

Bewust Duurzaam Bouwen. Deel 1: Waarom?

Bewust Duurzaam Bouwen. Deel 1: Waarom? Bewust Duurzaam Bouwen Deel 1: Waarom? 1 Bewust Duurzaam Bouwen Bron: www.klimaat.be 2 1. Waarom? 1. Milieu 2. Energie 3. Overheid 4. Comfort 3 1. Waarom? 1. Milieu 2. Energie 3. Overheid 4. Comfort 4

Nadere informatie

(EU) nr. 517/2014 (F-gassen) Wat zijn F-gassen? Europese regelgeving F-gassen Aanpassingen VLAREL Aanpassingen VLAREM II

(EU) nr. 517/2014 (F-gassen) Wat zijn F-gassen? Europese regelgeving F-gassen Aanpassingen VLAREL Aanpassingen VLAREM II VLAREM- en VLARELwijzigingen t.g.v. verordening (EU) nr. 517/2014 (F-gassen) Nele Maes Dienst BBT en Erkenningen Afdeling Milieuvergunningen 2 december 2015 VLAREM- en VLARELwijzigingen t.g.v. verordening

Nadere informatie

DE BEREKENING VAN DE GROENESTROOMCERTIFICATEN

DE BEREKENING VAN DE GROENESTROOMCERTIFICATEN 1. CONTEXT Infofiche Energie DE BEREKENING VAN DE GROENESTROOMCERTIFICATEN In het Brussels Hoofdstedelijk Gewest wordt de productie van groene stroom afkomstig van hernieuwbare energiebronnen of warmtekrachtkoppeling

Nadere informatie

NNV-bestuursstandpunt over de samenhang tussen klimaatverandering en energiegebruik

NNV-bestuursstandpunt over de samenhang tussen klimaatverandering en energiegebruik NNV-bestuursstandpunt over de samenhang tussen klimaatverandering en energiegebruik Het klimaat is een complex systeem waarin fysische, chemische en biologische processen op elkaar inwerken. Die complexiteit

Nadere informatie

Bijlage bij persbericht Hoe presteren gemeenten op klimaatvlak?

Bijlage bij persbericht Hoe presteren gemeenten op klimaatvlak? Bijlage bij persbericht Hoe presteren gemeenten op klimaatvlak? Evolutie CO2-uitstoot in de provincie Limburg Tussen 2011 en 2016 evolueerde de CO 2-uitstoot in de provincie Limburg gunstiger dan in heel

Nadere informatie

Werkstuk Aardrijkskunde Broeikaseffect

Werkstuk Aardrijkskunde Broeikaseffect Werkstuk Aardrijkskunde Broeikaseffect Werkstuk door een scholier 1310 woorden 20 juni 2006 6,2 45 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Het Broeikaseffect Inhoudsopgave Inleiding 1.0 Wat is het broeikaseffect?

Nadere informatie

VOETAFDRUK CONFORM DE CO 2 PRESTATIELADDER

VOETAFDRUK CONFORM DE CO 2 PRESTATIELADDER CO 2 VOETAFDRUK 2011 SHANKS NEDERLAND BV VOETAFDRUK CONFORM DE CO 2 PRESTATIELADDER R A P P O R T S N L _ C O 2 _ 2 0 1 1 D. D. 2 0 A P R I L 2 0 1 2 INHOUD INLEIDING...1 CO 2 VOETAFDRUK 2010 SHANKS NEDERLAND

Nadere informatie

Regionale verdeling van de Belgische in- en uitvoer van goederen en diensten,

Regionale verdeling van de Belgische in- en uitvoer van goederen en diensten, PERSCOMMUNIQUÉ 2014-07-18 Links BelgoStat On-line Algemene informatie Regionale verdeling van de Belgische in- en uitvoer van goederen en diensten, 1995-2011. De drie Gewesten en de Nationale Bank van

Nadere informatie

1 BELANG VAN DE INDICATOR EN ELEMENTEN VOOR INTERPRETATIE

1 BELANG VAN DE INDICATOR EN ELEMENTEN VOOR INTERPRETATIE Methodologische fiche INDICATOR: EMISSIES VAN TROPOSFERISCHE OZONPRECURSOREN (NO X, COV, CO EN CH 4 ) THEMA: LUCHT 1 BELANG VAN DE INDICATOR EN ELEMENTEN VOOR INTERPRETATIE Vraag achter de indicator: Hoe

Nadere informatie

Emissies door de zeescheepvaart,

Emissies door de zeescheepvaart, Indicator 26 maart 2019 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Het betreft hier de feitelijke

Nadere informatie

Concentratie broeikasgassen,

Concentratie broeikasgassen, Concentratie broeikasgassen, 1980-2014 Indicator 26 oktober 2016 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1]

Nadere informatie

Inleiding: LULUCF 31/01/2018 2

Inleiding: LULUCF 31/01/2018 2 LULUCF-rapportering: berekening van de emissies en verwijderingen (sinks) van broeikasgassen door landgebruik, veranderingen in landgebruik en bosbouw Presentatie Minaraad 30 januari 2018 Soetkin Maene

Nadere informatie

1. HET DPSIR-MODEL : VOOR EEN GEÏNTEGREERDE AANPAK VAN DE

1. HET DPSIR-MODEL : VOOR EEN GEÏNTEGREERDE AANPAK VAN DE 1. HET DPSIR-MODEL : VOOR EEN GEÏNTEGREERDE AANPAK VAN DE 1.Inleiding BESCHERMING VAN DE LUCHTKWALITEIT De lucht die wij inademen is in uiteenlopende mate bezoedeld door vervuilende stoffen (gassen, deeltjes,

Nadere informatie

EnergyNL2050, een serie van 4 bijeenkomsten, Korte uitleg over de bijeenkomsten. KIVI-E/USI energynl2050 UvU 13 /10/16

EnergyNL2050, een serie van 4 bijeenkomsten, Korte uitleg over de bijeenkomsten. KIVI-E/USI energynl2050 UvU 13 /10/16 EnergyNL2050, een serie van 4 bijeenkomsten, 2016-2017 Korte uitleg over de bijeenkomsten KIVI-E/USI energynl2050 UvU 13 /10/16 EnergyNL2050, een serie van 4 bijeenkomsten, 2016-2017 (1) Organisatie: KIVI

Nadere informatie

LUCHTVERONTREINIGING EN -ZUIVERING

LUCHTVERONTREINIGING EN -ZUIVERING INHOUD Voorwoord 13 Inleiding 15 Indeling van milieuproblemen 19 Indeling van dit boek 19 Inleiding tot de Vlaamse milieuwetgeving voor bedrijven 19 Deel 1. LUCHTVERONTREINIGING EN -ZUIVERING 21 1. Inleiding

Nadere informatie

1 BELANG VAN DE INDICATOR EN ELEMENTEN VOOR INTERPRETATIE

1 BELANG VAN DE INDICATOR EN ELEMENTEN VOOR INTERPRETATIE Methodologische fiche INDICATOR: EMISSIES VAN TROPOSFERISCHE OZONPRECURSOREN (NO X, COV, CO EN CH 4 ) THEMA: LUCHT 1 BELANG VAN DE INDICATOR EN ELEMENTEN VOOR INTERPRETATIE Vraag achter de indicator: Hoe

Nadere informatie

Duurzaamheid. Openbare wijkraad vergadering 15 nov 2018

Duurzaamheid. Openbare wijkraad vergadering 15 nov 2018 Duurzaamheid Openbare wijkraad vergadering 15 nov 2018 Duurzaamheid Duurzaamheid Duurzame ontwikkeling is de ontwikkeling die aansluit op de behoeften van het heden zonder het vermogen van de toekomstige

Nadere informatie

Wereldwijde uitstoot CO2 dit jaar

Wereldwijde uitstoot CO2 dit jaar 1 van 5 7-12-2018 06:32 volkskrant.nl Wereldwijde uitstoot CO2 dit jaar weer toegenomen 6-8 minuten IJsklif in West-Groenland. Beeld Credit: Sarah Das / Woods Hole Oceanographic Institution De stijging

Nadere informatie

Voortgangsrapportage CO 2 emissies ProRail Scope 1 en 2, eigen energiegebruik

Voortgangsrapportage CO 2 emissies ProRail Scope 1 en 2, eigen energiegebruik Voortgangsrapportage CO 2 emissies ProRail Scope 1 en 2, eigen energiegebruik Rapportage 1 e half jaar 2017 en prognose CO 2 voetafdruk 2017 Autorisatie paraaf datum gecontroleerd prl Projectleider Van

Nadere informatie

1 BELANG VAN DE INDICATOR EN ELEMENTEN VOOR INTERPRETATIE

1 BELANG VAN DE INDICATOR EN ELEMENTEN VOOR INTERPRETATIE Methodologische fiche INDICATOR: GLOBALE ENERGIE-INTENSITEIT VAN HET BRUSSELS GEWEST THEMA: ENERGIE EN KLIMAATVERANDERINGEN 1 BELANG VAN DE INDICATOR EN ELEMENTEN VOOR INTERPRETATIE Vraag achter de indicator:

Nadere informatie

Fijn stof in Vlaanderen; gezondheidseffecten, oorsprong en reductiemaatregelen

Fijn stof in Vlaanderen; gezondheidseffecten, oorsprong en reductiemaatregelen Fijn stof in Vlaanderen; gezondheidseffecten, oorsprong en reductiemaatregelen Fijn stof kost de Vlaming tot 3 gezonde levensjaren. Vlaanderen zal ook in de toekomst moeite hebben om aan de Europese fijn

Nadere informatie

Verzurende stoffen: emissies per beleidssector (NEC),

Verzurende stoffen: emissies per beleidssector (NEC), Verzurende stoffen: emissies per beleidssector (NEC), 1990-2009 Indicator 26 mei 2011 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt

Nadere informatie

4 Verbranding. Bij gele vlammen ontstaat roet (4.1)

4 Verbranding. Bij gele vlammen ontstaat roet (4.1) 4 Verbranding Verbrandingsverschijnselen (4.1) Bij een verbranding treden altijd een of meer van de volgende verschijnselen op: rookontwikkeling, roetontwikkeling, warmteontwikkeling, vlammen, vonken.

Nadere informatie

ISP. Studiedag leraars van land- en tuinbouwscholen. 20 december 2016

ISP. Studiedag leraars van land- en tuinbouwscholen. 20 december 2016 Emissies @ ISP Studiedag leraars van land- en tuinbouwscholen 20 december 2016 Wat is ISP? Projectwerking Advieswerking The big four Fijn stof Geur Ammoniak Broeikasgas Fijn stof Geur Ammoniak Broeikasgas

Nadere informatie

Verbruik van hernieuwbare energie

Verbruik van hernieuwbare energie Indicator 11 juli 2017 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Het aandeel hernieuwbare energie

Nadere informatie

Een ei wordt tijdens het bakken verhit. Er moet constant warmte toegevoegd worden, deze reactie is daarom endotherm.

Een ei wordt tijdens het bakken verhit. Er moet constant warmte toegevoegd worden, deze reactie is daarom endotherm. 8.1 1. Tijdens de verbranding van a. aluminium ontstaat er aluminiumoxide, b. koolstof ontstaat er koolstofdioxide, c. magnesiumsulfide ontstaan er magnesiumoxide en zwaveldioxide, want de beginstof bevat

Nadere informatie

EEN «CARBON CREDIT CARD» OM BELGEN WAKKER TE MAKEN

EEN «CARBON CREDIT CARD» OM BELGEN WAKKER TE MAKEN EEN «CARBON CREDIT CARD» OM BELGEN WAKKER TE MAKEN «Het is noodzakelijk dat de Belgen hun verbruik en aankoop van goederen en diensten aanpassen» Age quod agis Belgium Climate Team: Ir. Philippe DELAISSE

Nadere informatie

Rapport. Klimaatvoetafdruk 2010 van Van Vessem & Le Patichou. (openbare versie)

Rapport. Klimaatvoetafdruk 2010 van Van Vessem & Le Patichou. (openbare versie) Rapport Klimaatvoetafdruk 21 van Van Vessem & Le Patichou (openbare versie) Auteur: drs. Han van Kleef Datum: 4 april 211 Document: 2724RAPP1144 Rapport Klimaatvoetafdruk 21 Van Vessem & Le Patichou 1.

Nadere informatie

Opwarming van de aarde

Opwarming van de aarde Leerlingen Opwarming van de aarde 8 Naam: Klas: In dit onderdeel kom je onder andere te weten dat er niet alleen een broeikaseffect is, maar dat er ook een versterkt broeikaseffect is. Bovendien leer je

Nadere informatie

Tabellenbijlage. Michiel Hekkenberg (ECN) Martijn Verdonk (PBL) (projectcoördinatie) Oktober 2014 ECN-O--14-052

Tabellenbijlage. Michiel Hekkenberg (ECN) Martijn Verdonk (PBL) (projectcoördinatie) Oktober 2014 ECN-O--14-052 Tabellenbijlage Michiel Hekkenberg (ECN) Martijn Verdonk (PBL) (projectcoördinatie) Oktober 2014 ECN-O--14-052 Verantwoording Dit rapport is de tabellenbijlage bij de Nationale Energieverkenning 2014 verschenen

Nadere informatie

452 ( ) Nr juli 2015 ( ) ingediend op. Ontwerp van decreet

452 ( ) Nr juli 2015 ( ) ingediend op. Ontwerp van decreet ingediend op 452 (2014-2015) Nr. 1 30 juli 2015 (2014-2015) Ontwerp van decreet houdende instemming met de Overeenkomst tussen de Europese Unie en haar lidstaten, enerzijds, en IJsland, anderzijds, betreffende

Nadere informatie