Toelichting op strategische agenda, bestuurlijk convenant en bestuursopdracht

Transcriptie

1 Telichting p strategische agenda, bestuurlijk cnvenant en bestuurspdracht Onderstaand vlgt een telichting en samenvatting van de verschillende dcumenten die aan u wrden vrgelegd met het raadsvrstel Naar een excelente Agrifd-regi in Nrdst Brabant. Achtereenvlgens wrdt nader ingegaan p: de strategische agenda met uitveringsprgramma het bestuurlijk cnvenant de bestuurspdracht vr ttstandkming van de 3O-samenwerking. Strategische agenda met uitveringsprgramma Ecnmische psitie regi nder druk De strategische agenda met het uitveringsprgramma zijn pgesteld in pdracht van het Strategisch Beraad van de regi Nrdst Brabant (NOB) en in de nu vrliggende vrm geaccrdeerd dr de Bestuurlijke RegieGrep (burgemeesters en dijkgraven; afgekrt BRG) van 5 september jl. De weg naar een gezamenlijke strategische agenda is begin 2012 ingeslagen vanuit een tenemend besef van verheid, nderwijs en ndernemers (3O s) dat de ecnmische psitie van de regi meer en meer nder druk kwam te staan. Uiteraard wrden hierdr k de vitaliteit van stad en platteland in tenemende mate bedreigd. De nderstaande ntwikkelingen zijn in dit pzicht tekenend: de vrsprng p andere regi s slinkt. Had de regi in 2007 ng 25% minder werklzen dan het landelijk gemiddelde, in 2013 is dit ng maar 7%; tegelijkertijd hebben bedrijven meite m vacatures p het vereiste cmpetentieniveau ingevuld te krijgen. Specifieke bedrijvigheid en expertise dreigen te verdwijnen waardr er p termijn mgelijk schakels gaan ntbreken in de AgriFd-keten; er is druk p de kwaliteit van de grene ruimte, niet in de laatste plaats dr grei van vral de veehuderij in deze regi en dr vraagstukken rndm gezndheid, veiligheid (denk aan het ntstaan van Q-krts) en duurzaamheid; dit alles kmt het imag van de regi, en daarmee haar aantrekkelijkheid vr bijvrbeeld vestiging van (nieuwe) bedrijven, niet ten gede. AgriFd-sectr De geschetste ntwikkelingen vragen m actie pdat het perspectief p een vitale samenleving vr inwners en bedrijven behuden blijft en waar ndig versterkt wrdt. Dit perspectief wrdt gebden dr de AgriFd-sectr. Meer dan elders in Nederland beschikt NOB namelijk ver iets unieks: de aanwezigheid, maar vral de cmpleetheid en kwaliteit van het AgriFd-cluster. Dit sterke cluster bestaat uit: bedrijven in de vlledige AgriFd-keten van uitgangsmateriaal tt aan eindprducten richting cnsument c.q. eindgebruiker in zwel de fdprductie als biprducts en grene energie; bedrijven in sectren die waarde tevegen en ntlenen aan samenwerking met de AgriFdketen zals Health en Pharma, Life Sciences, maar k lgistiek, buw&infra, ICT, metaal- en elektrtechniek en de zakelijke dienstverlening; actieve kennisinstellingen, in het bijznder MBO-en HBO-nderwijsinstellingen, en labratriumfaciliteiten vr relevante dmeinen in de AgriFd. AgriFd is dé greidiamant van en vr NOB. De wereldwijd stijgende vraag naar vedsel vraagt m slimme en vral duurzame plssingen. Vergrijzing, ziekten en daarbij gepaard gaande stijging van zrgksten den de vraag naar gespecialiseerde veding p maat tenemen. Met de ndzaak anders m te gaan met schaarser wrdende grndstffen, het tegengaan van verspilling en het stimuleren van een meer circulaire ecnmie, greit de behefte aan een bibased ecnmy, waarbij vral vanuit de agricultuur nieuwe verbindingen met energie en grndstffen liggen. En tt slt ligt er een stevige uitdaging m dit perspectief p een zrgvuldige wijze te realiseren. Dit uiteraard in cmbinatie met versterking van het maatschappelijke draagvlak waardr waardering en trts p de regi tenemen.

2 Ambitie Het is de ambitie van de regi dat NOB in 2020 excelleert als tpregi in AgriFd. Dr het AgriFdcluster wrden maatschappelijke vraagstukken p het terrein van duurzaamheid, veding en gezndheid mgezet in prducten, diensten en cncepten met tegevegde waarde vr mens, plant, dier en hun mgeving. Daarm is de regi aantrekkelijk vr mensen m er te wnen, te werken en te studeren. Vr bedrijven in het AgriFd-cluster is de regi bijznder m zich te vestigen en te blijven investeren in de tekmst. De ambitie van NOB luidt als vlgt: In 2020 is NOB dé excellente tpregi AgriFd, dr: innvatieve tpspeler in Nederland en daardr internatinaal te zijn, daar waar het gaat m ntwikkeling en prductie in AgriFd en daaraan gerelateerde bibased ingrediënten en eindprducten; de preftuin te zijn waar de gehele AgriFd-keten met haar televeranciers uit andere sectren elkaar vinden en succesvl samenwerken aan versterking en innvatie van het AgriFd-cluster m de maatschappelijke uitdagingen en greikansen daadwerkelijk te realiseren. Deze ambitie wrdt in de strategische agenda vertaald in veertien stippen p de hrizn vr Stevige ambities waarp met name bedrijfsleven en kennisinstellingen elkaar gaan vinden en ndersteunen. Vier prgrammalijnen In de agenda zijn de ambitie, de strategie en de kers van de regi uitgewerkt langs vier prgrammalijnen, te weten: Peple, Business, Innvatin en Basics. De prgrammalijnen zijn vervlgens uitgewerkt in actielijnen. Deze geven meer cncreet invulling en uitvering aan de ambities die de regi vr gen heeft. Bij Peple staan mensen centraal. Initiatieven en prjecten in dit dmein hebben te maken met arbeidsmarkt en het (blijvend) ntwikkelen van kennis en vaardigheden. Speciale aandacht is er vr jnge mensen met interesse vr een carrière in de Agri & Fd en hun aansluiting p de (tekmstige) arbeidsmarkt. Hier buwt de regi verder p het reeds lpende prgramma 5*NOB Werkt!, waarin bedrijfsleven, nderwijsinstellingen en ndernemingen reeds succesvl samenwerken. Dit met leiden tt nder meer een:

3 AgriFd HRM-netwerk en een p de regi tegespitste Human Capital Agenda, waardr zwel de verbinding tussen vraag en aanbd p de arbeidsmarkt als de relatie tussen nderwijs en bedrijfsleven tekmstgericht en specifiek gemaakt wrdt; talentntwikkelingsprgramma AgriFd waardr jnge mensen van alle niveaus zich aan de regi weten te binden en de regi beschuwen als een lgische plaats vr pleiding, nderzek en werkplek in de AgriFd; pleidingsinstituut Fd/Fdmarketing/Fdketen, waardr expertise beter en sneller in de regi tt waarde gebracht kan wrden in prducten, diensten f cncepten; pleidings- en kenniscentrum Smart Agri Technlgies, waardr tepassing van nieuwe technlgie in de agrarische bedrijfsvering gestimuleerd wrdt. De prgrammalijn Business richt zich p het creëren, versterken en vernieuwen van netwerken en het vergrten van het aantal succesvlle innvaties. Z wrden via Ondernemerslift+ startende ndernemers in nze regi, in samenwerking met nder meer starterscentra en Rabbanken, ndersteund met begeleiding en leningen. Het aantrekken van nieuwe bedrijven en de drntwikkeling van bestaande bedrijven meten er mede vr zrgen dat alle schakels in de Agri & Fd-keten p peil blijven. Dit wrdt gerealiseerd dr nder meer het realiseren van een: reginaal acquisitiebeleid AgriFd, zdat dr vestiging f drgrei van bedrijven de mvang en kwaliteit van het AgriFd-cluster nderscheidend blijft; sterk AgriFd-netwerk met de verbinding naar andere sectren en branches met bijbehrende makel- en schakelcapaciteit, zdat het samenwerken in de keten, maar k tussen sectren in de vrm van de zgenaamde crss-vers, meer gaat plaatsvinden en er daardr meer tegevegde waarde in de regi gegenereerd wrdt; AgriFd Innvatie Mtr, waarbij ndernemers elkaar ndersteunen in het succesvl innveren en de slagingskans ervan vergrt wrdt. sluitende en beschikbare kapitaalstructuur, waardr bedrijven gestimuleerd wrden zich te ntwikkelen en te vernieuwen. Activiteiten in de prgrammalijn Innvatin zijn gericht p het ntwikkelen van innvatieve clusters f preftuinen waardr samenwerking, (gezamenlijke) ntwikkeling, innvatie en kennisverdracht wrdt bevrderd. Gestreefd wrdt nder meer naar: het realiseren van meerdere innvatieclusters die een vraanstaande rl vervullen in het (pen) innvatiesysteem, waarbij tevens nderzeksfaciliteiten gedeeld wrden. Hierdr wrdt tegepast nderzek, bijvrbeeld dr de WUR, TUe f TNO, p bedrijven f clusters in de regi uitgeverd; de pzet van een kennis- en businesscentrum AgriFd waar de tepassing en verdracht van kennis centraal staat; de ttstandkming van uitveringscnsrtia p de vlgende sleutelgebieden: Duurzame Waardeketens zals nieuwe surcings- f ketencncepten, reginale kwaliteitsprducten, nieuwe verbindingen met cnsumenten en tegengaan van verspilling in de AgriFd-keten; Geznde veding en Life-sciences zals nieuwe vedings- en zrgcncepten, One Health-aanpak, specialistische veding in de vrm van menukaarten vr bijvrbeeld uderen f mensen met besitas f kanker en de ntwikkeling van geneesmiddelen vanuit bitech; (ICT-) Technlgie en Lgistiek zals het tepassen van smart farming, slimme distributiecncepten en high-care technlgie in veding; Bibased en Grene Energie zals energieprducerende prductiesystemen, prductie van grene energie, duurzame eiwitverrijking vr Fd, Feed en Pharma en het verwaarden van reststrmen dr mzetting in grndstffen (functinele eiwitten f biactieve stffen). De strategische agenda wrdt uitgeverd in samenhang met andere innvatieprgramma s p relevante dmeinen. Op Eurpees niveau sluit de agenda aan bij de delstellingen uit Hrizn 2020 waarin de Eurpese cmmissie dr een smart specialisatin strategy inzet p slimme en duurzame grei. De AgriFd-sectr en het innveren dr middel van crss-vers zijn daarin expliciet benemd. Dit vrmt een belangrijk vertrekpunt vr Eurpese stimuleringsprgramma s, zals OP- Zuid, Interreg en de POP-prgramma s. Op natinaal niveau geeft de agenda invulling aan het Tpsectrenbeleid, in het bijznder vrmgegeven in de TKI AgriFd/Tuinbuw en Uitgangsmaterialen en de Human Capital Agenda. Op prvinciaal niveau geeft de agenda mede

4 uitvering aan het Ecnmisch Prgramma 2020 en in het bijznder het Innvatieprgramma AgriFd Brabant Samenhang is er nadrukkelijk met de van betekenis zijnde centra en initiatieven m ns heen. Dat geldt vr de wetenschappelijke centra in Nijmegen, Wageningen, Tilburg, Maastricht, Eindhven en Utrecht. In Brainprt 2020 wrdt een gezamenlijke triple-helix agenda gerganiseerd met nder meer Brainprt Eindhven, Midpint, Greenprt Venl en Keyprt Midden-Brabant. Daarnaast wrden k met Fdvalley en Fdprt Zeeland al bestaande verbindingen verder versterkt. De prgrammalijn Basics betreft vral een verheidsagenda. In deze prgrammalijn met gewerkt wrden aan het creëren van de juiste randvrwaarden m tt een veel sterkere regi te kmen. Dan gaat het ver het creëren van een ged wn-, werk- en leefklimaat, langs de lat van een ged vestigingsklimaat, gede bereikbaarheid & mbiliteit, het leggen van de verbinding tussen stad en platteland. Duurzaamheid, k in de maatschappelijke cntext, staat hierbij centraal. Deze verheidsagenda was inhudelijk in het vrjaar van 2011 al in belangrijke mate vastgelegd in de gezamenlijke verheidsagenda Richting Het gaat in de prgrammalijn Basics vral m de randvrwaardelijke infrastructuur vr een sterke regi dr middel van tplcaties, bereikbaarheid&mbiliteit, de verbinding tussen stad en platteland en de maatschappelijke waardering van AgriFd. Een ged wn-, werk- en leefklimaat bieden de juiste basis m te excelleren als tpregi in AgriFd. Met name vanuit de verheden wrdt ingezet p de vlgende vijf actielijnen: 1. het realiseren van vijf tplcaties die fungeren als fysieke centra vr vernieuwing. Centra waar deze lcaties zijn gecentreerd, zijn: Willemsprt Fd & Health Campus, Pivt Park Oss, Fdpark Veghel, Zrgpark Uden en Health Campus Bxmeer; 2. het realiseren van een innvatiebevrderend vestigingsklimaat; 3. het uitvering geven aan een maatregelenpakket vr de realisatie van de reginale bereikbaarheids- en mbiliteitspgaven; 4. het realiseren van duurzame verbindingen tussen natuur, stad en drp en ecnmische activiteiten; 5. het realiseren van de acties in het Uitveringsprgramma 5*NOB Werkt! dr werkgevers, nderwijs en verheden. Dè leidraad vr alle O s Het realiseren van een sterke tpregi wrdt met deze agenda een gemeenschappelijke ambitie en pgave van zwel verheden, kennisinstellingen als bedrijfsleven. De agenda met dan k wrden vastgesteld dr de 3O-samenwerking m vervlgens vr alle O s dè leidraad te zijn waarlangs de kmende jaren gezamenlijk wrdt gewerkt. Om tt deze vaststelling te kmen, is het wenselijk dat aan alle raden van de aan de reginale verheidssamenwerking deelnemende gemeenten (en AB s van de waterschappen) gevraagd wrdt kennis te nemen van deze agenda en in te stemmen met de prgrammalijn Basics (beslispunten 1 en 2). Vervlgens kan via de BRG de verheidsvisie aan de 3Osamenwerking wrden vergebracht, waarna de 3O-samenwerking tt een definitief besluit ver de agenda met uitveringsprgramma kan kmen. Het Bestuurlijk cnvenant Bestuurlijk cnvenant in plaats van publiekrechtelijke vrm Op dit mment werken de twintig gemeenten en twee waterschappen in NOB al vrijwillig samen p basis van een zgenaamd Bestuurlijk cnvenant. Dit cnvenant is ndertekend in juni 2010 (zgenaamde Pact van de Ruwenberg). In het licht van de vrgenmen ttstandkming van een 3Osamenwerking heeft de BRG aangegeven te willen kmen tt een nieuw bestuurscnvenant waarin enerzijds sprake blijft van de kernwaarden vrijwillige maar niet vrijblijvende samenwerking en vederlicht en de-gericht maar waarbij anderzijds de rllen, psities en bevegdheden van de diverse gremia binnen de reginale samenwerking zals raden, clleges, algemeen bestuur, dagelijks bestuur, prtefeuillehudersverleggen, helder en eenduidig wrden vastgelegd. Vrts werd pdracht gegeven de juridische verankering en de verhudingen van de nieuw p te richten stichting AgriFd met de reginale samenwerking en/f gemeenten ged vast te leggen. Tt slt bestnd de wens m de bestuurlijke drukte verder terug te brengen. Het nu vrliggende cnvenant kmt zveel mgelijk aan al deze randvrwaarden tegemet. Dr pnieuw te kiezen vr een bestuurlijk cnvenant, blijft de samenwerking vrijwillig van aard. In het cnvenant wrdt nadrukkelijk vastgelegd dat de raad twee maal per jaar ver de vrtgang in de

5 samenwerking wrdt geïnfrmeerd. Verder is de raad leidend ten aanzien van de aan de regi beschikbaar te stellen bijdrage aan het Regifnds. Het Regifnds is verigens geen echt fnds maar de verzamelnaam vr de bijdragen van twintig gemeenten en twee waterschappen. Het fnds wrdt ingezet m het aan de strategische agenda gekppelde uitveringsprgramma te helpen realiseren. Dat gebeurt k dr de cfinanciering via externe fndsen, zwel prvinciaal, natinaal als Eurpees, aan het regifnds te kppelen. In het vervlg wrdt hier nader p ingegaan. Organisatie verheidsdeel In het bestuurlijk cnvenant is de samenwerking tussen de twintig gemeenten en twee waterschappen geregeld. Het cnvenant vrziet in een rganisatie bestaande uit: een algemeen bestuur, de Bestuurlijke RegieGrep (BRG): deze heeft tt taak het prces en de vrtgang van de strategische bestuurlijke samenwerking te bewaken; deze stelt de strategische agenda met uitveringsprgramma vast, beslist ver de besteding van het regifnds en krijgt tt taak de prichting van de 3O-stichting vr te bereiden en uit te veren. In dit kader is in het cnvenant k een zgenaamde wederzijdseregeling getrffen vr de relatie tussen de cnvenantpartners, de BRG en de stichting. Elk van de cnvenantpartners heeft een vertegenwrdiger in de BRG. De BRG wijst uit haar midden persnen aan die samen met de vrgedragen persnen dr de rganisaties uit het nderwijsveld en het bedrijfsleven, zitting nemen in het (prichtings)bestuur van de stichting. De dr de BRG aangewezen (prichtings)bestuurders kppelen p regelmatige basis de binnen de stichting genmen besluiten terug aan de BRG; een dagelijks bestuur, dat belast is met de dagelijkse leiding van het samenwerkingsverband tussen de twintig gemeenten en twee waterschappen; prtefeuillehudersverleggen, die tt taak hebben mede uitvering te geven aan de strategische agenda en de daaraan verbnden prjecten uit het uitveringsprgramma. Bvendien dragen zij zrg vr de beleidsvrbereiding en besluitvrming ten aanzien van nderwerpen vallend binnen hun verleg en cördinatie, facilitering en het brengen van samenhang. De prtefeuillehudersverleggen hebben aan de hand van jaarplannen invled p de inzet van het REAP-budget en het streeknetwerkenbudget. Vrts gaat het bij beleidsvrbereiding en besluitvrming ver nderwerpen als MIRT-gebiedsagenda, Reginale Bedrijven Terreinen Agenda etc.; een regimanager, die belast is met de leiding ver de reginale werkrganisatie. De regimanager zelf wrdt aangestuurd dr het dagelijkse bestuur van het samenwerkingsverband; een kleine reginale werkrganisatie, enerzijds vr de uitvering en realisatie van de strategische agenda (nder aansturing van de 3O-samenwerking) en anderzijds vr de ndersteuning, verdere verbetering & intensivering van de verheidssamenwerking en uitvering van de prgrammalijn Basics. De persnele capaciteit vr het verheidsaandeel in de reginale werkrganisatie wrdt dr en vanuit de gemeenten zelf geleverd. Daarnaast mag maximaal 25% van de dr de gemeenten beschikbaar gestelde bijdrage aan het Regifnds aan de uitveringsrganisatie wrden besteed. De deelnemende gemeenten en waterschappen hebben en huden hun eventuele rl als bevegd gezag. Omdat de samenwerking een vrijwillige samenwerking is, kent deze geen rechtspersnlijkheid. Dit maakt het ndzakelijk m één van de partners in het cnvenant aan te wijzen als partner die belast wrdt met het beheer en de administratie van het regifnds. Evenals in het vrige cnvenant is hierbij gekzen vr de centrumgemeente s-hertgenbsch. Dr deze gemeente k aan te wijzen als penverder en bevegd gezag, waar het gaat m het verstrekken van subsidies p vrdracht van de BRG uit het regifnds, wrdt tevens geregeld dat eventuele bezwaar- f berepszaken eenvudiger drlpen kunnen wrden. In geval van cnflict in/met de gemeente s-hertgenbsch is een vrziening getrffen in het cnvenant. Verder wrdt in het cnvenant geregeld dat reeds bestaande prjecten en verleggen pgaan in/aanhaken bij de nieuwe samenwerkingsstructuur. Vrbeelden zijn: het prgramma 5*NOB Werkt! (samenwerking nderwijs, ndernemers en verheid in het kader van de ndzakelijke verbeteringen p de arbeidsmarkt) is het leidende prgramma vr de prgrammalijn Peple en actielijn 4.5 uit Basics;

6 vr de activiteiten uit Business en Innvatin, gericht p ndernemerschap, wrdt gebruik gemaakt van Ondernemerslift+; het REAP-verleg gaat p in het prtefeuillehudersverleg Ecnmische Ontwikkeling; De streeknetwerken (Grene Wud en Platfrm Grene Ruimte) kmen samen in het prtefeuillehudersverleg Ruimtelijke Omgeving; De GGA s bundelen hun krachten via het prtefeuillehudersverleg Bereikbaarheid & Mbiliteit. De vrgestelde rganisatiestructuur vr wat betreft het verheidsdeel ziet er schematisch als vlgt uit. Gevraagd wrdt m in te stemmen met een verdergaande verheidssamenwerking in de regi NOB dr het sluiten van het Cnvenant reginale samenwerking Nrdst Brabant (beslispunt 3). De bestuurspdracht vr ttstandkming van de 3O-samenwerking Als alle raden hebben ingestemd met het verstrekken van een bestuurspdracht, kan aan de BRG pdracht wrden gegeven m de prichting van de 3O-stichting vr te bereiden en tt stand te brengen (beslispunt 4). Hierdr wrdt een samenwerkingsverband gerealiseerd waarin ndernemers, kennisinstellingen en verheden uit de regi Nrdst Brabant, gezamenlijk verantwrdelijkheid nemen. Verantwrdelijkheid vr het realiseren van de ambitie dat Nrdst Brabant in 2020 excelleert als tpregi in AgriFd. Dr het AgriFd-cluster wrden maatschappelijke vraagstukken p het terrein van duurzaamheid, veding en gezndheid mgezet in prducten, diensten en cncepten met tegevegde waarde vr mens, plant, dier en hun mgeving. Daarm is de regi aantrekkelijk vr mensen m er te wnen, werken en te studeren en vr bedrijven in het AgriFdcluster m er zich te vestigen en te blijven investeren in de tekmst. De stichting wrdt een rganisatie met de vlgende kenmerken, c.q. uitgangspunten p het gebied van bestuur/rganisatie en financiën. Bestuurlijke/rganisatie-inrichting 3O-samenwerking Het del van de stichting is een p een duurzame ntwikkeling en innvatie gericht ecsysteem te realiseren waardr ndernemers, nderwijs en verheid zwel afznderlijk als in samenhang de maatschappelijke uitdagingen aangaan waarvr zij staan. De AgriFd-sectr vrmt hierbij de mtr vr een duurzame ecnmische en maatschappelijke ntwikkeling. Verder heeft de stichting een eigen identiteit naar derden met wie zij samenwerkingen aangaat ter realisatie van haar del(en), is ze zelfstandig en vrziet ze zelf in ndersteunende functies. Het bestuur van de stichting wrdt

7 samengesteld uit vertegenwrdigers van de 3O s. De relatie van de twintig gemeenten en twee waterschappenen met de stichting verlpt via de BRG. Dit wil zeggen dat de cnvenantpartners niet rechtstreeks f zelfstandig een zetel hebben in de stichting. De BRG wijst uit haar midden de reginale vertegenwrdigers aan die in de stichting de belangen van de regi vertegenwrdigen. Omdat de samenwerking een vrijwillige samenwerking is, wrdt na de vrdracht dr de BRG, aan alle cnvenantpartners m instemming gevraagd met de vrdracht, zdat de belangen van de cnvenantpartners binnen de 3O-stichting behartigd blijven. De verige bestuursleden zijn afkmstig uit het nderwijsveld en het bedrijfsleven. Het stichtingsbestuur kiest uit haar midden een vrzitter en benemt een secretaris. Financieel Vanuit het Regifnds ntvangt de stichting gelden die zij vervlgens inzet in prjecten/samenwerking met particuliere derden m haar del te bereiken. Uitgangspunt hierbij is dat derden k een eigen financiële bijdrage (meten) leveren. De stichting mag geen schulden aangaan en mag zich k niet brg stellen. Geen van de bestuurders is alleen en zelfstandig bevegd m verplichtingen vr de stichting aan te gaan. Verder mgen bestuurders geen verplichtingen aangaan bven een ng vast te stellen bedrag, tenzij dit vraf ter gedkeuring is vrgelegd aan het vltallige bestuur. Er wrdt vrzien in een dekking van risic s dr het afsluiten van de ndige verzekeringen, k wat bestuurdersaansprakelijkheden betreft. Tt slt vrziet het cnvenant erin dat u wrdt meegenmen bij de vrtgang die de stichting maakt ten aanzien van haar te vervullen taak; eenmaal bij de begrting en eenmaal bij de vaststelling van het jaarverslag.