DE IMPACT VAN DE CRISIS IN DE POËZIEVERKOOP OP HET AANDEEL VAN

Transcriptie

1 Trees Accou Academiejaar Vergelijkende Moderne Letterkunde Ugent Masterproef Prof. Dr. Keunen DE IMPACT VAN DE CRISIS IN DE POËZIEVERKOOP OP HET AANDEEL VAN POËZIE IN DE VLAAMSE LITERAIRE TIJDSCHRIFTEN: EEN DIACHROON ONDERZOEK

2

3 Trees Accou Academiejaar Vergelijkende Moderne Letterkunde Ugent Masterproef Prof. Dr. Keunen DE IMPACT VAN DE CRISIS IN DE POËZIEVERKOOP OP HET AANDEEL VAN POËZIE IN DE VLAAMSE LITERAIRE TIJDSCHRIFTEN: EEN DIACHROON ONDERZOEK

4 2

5 0. DANKWOORD Alvorens aan de uiteenzetting van mijn onderzoek te beginnen, zijn er enkele mensen die ik wil bedanken. Eerst en vooral wil ik graag mijn promotor prof. dr. Bart Keunen bedanken, en praktijkassistenten Birgit van Puymbroeck en Bart van der Straeten voor de intense begeleiding, het nalezen van mijn teksten en het geven van interessante tips. Vervolgens wil ik ook Patrick Peeters van het Vlaams Fonds voor de Letteren bedanken, voor het aanreiken van het idee voor mijn thesis en de verdere praktische ondersteuning van mijn onderzoek. Geertje Heemskerk en Jacques Huiskes van het Nederlands Letterenfonds wil ik bedanken voor het bezorgen van de gegevens van Nederlandse dichters, op een moment waarop ze het zelf erg druk hadden. Verder wil ik ook Siel Verhanneman en Vincent Coomans van mijn stageplaats, de Openbare Bibliotheek Kortrijk bedanken voor de niet aflatende steun. Ik ben ook de mensen van de bibliotheken van Gent, Kortrijk, en Wevelgem en van het Poëziecentrum dankbaar, die zo vaak het archief indoken om mij oude, stoffige tijdschriften te bezorgen. Van mijn medestudenten wil ik Ruth en Carlien bedanken voor de tips die zelf uit hun onderzoek haalden, en Tom en Stien voor het bezorgen van de nodige afleiding. In die laatste categorie ben ik Jasper, Julie, Charline, Julie, Kjelle, Annelien, Kaat, Margot en Hanne ook wel wat verschuldigd. Als laatste wil ik mijn familie, en bovenal mijn ouders bedanken voor de steun, de ondersteuning en het begrip dat ze toonden als ik het weer eens te druk had. 3

6 4

7 Inhoudstafel 0. DANKWOORD INLEIDING OMKADERING Poëzie Literaire tijdschriften in Vlaanderen. Een stand van zaken Het Vlaams Fonds voor de Letteren Eerder onderzoek Conclusie METHODOLOGIE Afbakening van het onderzoeksdomein Het onderzoek Verwerking van de gegevens TIJDSCHRIFTEN Dietsche Warande & Belfort (DW B) Deus Ex Machina Yang Freespace Nieuwzuid ny De Brakke Hond Gierik & NVT Kluger Hans Poëziekrant Het Liegend Konijn Conclusie HET AANDEEL VAN POËZIE IN LITERAIRE TIJDSCHRIFTEN Gegevens per tijdschrift Gegevens per jaargang Gegevens per categorie De lengte van poëtische bijdragen Visie van de tijdschriften Conclusie DICHTERS IN LITERAIRE TIJDSCHRIFTEN Aantal verschillende dichters per tijdschrift Taal en Afkomst Gevestigde waarden en jong talent Visie van de tijdschriften Conclusie CONCLUSIE BIBLIOGRAFIE BIJLAGEN A. Dichterslijsten B. Informatie Tijdschriften C. Tabellen

8 6

9 1. INLEIDING Het is intussen algemeen geweten dat het met de poëzie in Vlaanderen niet goed gaat. Dan heb ik het niet over de kwaliteit van de poëzie, maar over de verkoop ervan. Poëzie is al lange tijd een niche, maar het genre lijkt een steeds kleiner publiek te bereiken, zeker nu zoals uit mijn onderzoek zal blijken de verkoopcijfers sinds 2007 gehalveerd zijn. Poëzie is vluchtiger geworden en leeft op het internet en tijdens performances. Een medium dat tussen dat vluchtige en dat permanente van de poëziebundels ligt, is dat van de literaire tijdschriften. Het merendeel van de tijdschriften wordt financieel gesteund door het Vlaams Fonds van de Letteren. Daar staan voorwaarden tegenover, maar het publiceren van poëzie is daar geen van. Stemmen binnen het veld van de poëzie zoals gehoord op de Staat van de Poëzie in Gent op 21 maart 2013 zeggen dan ook dat het genre steeds minder vertegenwoordigd is in de literaire tijdschriften. Het is mijn doel om na te gaan of die stelling klopt, dan wel of de literaire tijdschriften marktcorrigerend gaan optreden en meer poëzie gaan publiceren ter compensatie van de dalende verkoop. Mijn onderzoek betreft dus de aanwezigheid van poëzie in literaire tijdschriften. Om na te gaan of poëzie belangrijker is geworden in literaire tijdschriften, of net niet, is mijn onderzoek toegespitst op twee zaken: het aandeel van poëtische teksten in literaire tijdschriften zowel gedichten als teksten over poëzie en de dichters die publiceren in de tijdschriften. Ik wil nagaan of het aandeel van poëzie gegroeid of gekrompen is tussen 2000 en 2010, en hoe de interne verhoudingen van dat aandeel geëvolueerd zijn. Om een goed beeld te krijgen van de geselecteerde periode onderzoek ik drie volledige jaargangen, namelijk 2000, 2005 en Ik wil een vergelijking maken tussen verschillende literaire tijdschriften en de verschillende manieren bekijken waarop zij omgaan met poëzie. Ik bekijk in totaal tien verschillende literaire tijdschriften. Dat zijn DW B, Deus EX Machina, Yang, freespace Nieuwzuid, ny, De Brakke Hond, Gierik & NVT, Kluger Hans, Poëziekrant en het Liegend Konijn. De gegevens die ik verzamel over het aandeel van poëzie worden op drie manieren bekeken; per tijdschrift, per jaargang en per categorie (gedicht, recensie, interview of essay). Zo probeer ik tot een genuanceerd antwoord te komen op het eerste deel van mijn onderzoeksvraag: heeft de crisis in de poëzieverkoop in Vlaanderen het aandeel van poëzie in literaire 7

10 tijdschriften beïnvloed? De verschillende verschuivingen die aan het licht komen tijdens dit onderzoek probeer ik telkens te verklaren vanuit die crisisthese, dat is vanuit de vaststelling dat poëzie het niet goed doet op de markt. De dichters die gepubliceerd worden in literaire tijdschriften vormen een erg diverse groep. Sommige dichters zijn al eeuwen overleden, andere zijn nog piepjong. In elk tijdschrift is er wel plaats voor enkele debuterende dichters, maar gevestigde waarden hebben over het algemeen de grootste aanwezigheid. Er is aandacht voor dichters uit andere landen of werelddelen, maar toch vooral voor diegenen die in het Nederlands dichten. Dat zijn zaken die je vaststelt door gewoon enkele literaire tijdschriften te doorbladeren. De diverse groep dichters zou ik daarom graag iets gedetailleerder gaan analyseren om een antwoord te vinden op het tweede deel van mijn onderzoeksvraag: hoe is de samenstelling van de groep dichters die publiceert in literaire tijdschriften geëvolueerd tussen 2000 en 2010? Eerst en vooral lijkt het me nuttig te weten te komen of er in 2010 in absolute cijfers meer of minder dichters gepubliceerd worden in de verschillende tijdschriften dan in Als er minder dichters zijn, zou dat aantonen dat er een verminderde belangstelling is voor poëzie vanuit de redacties van de tijdschriften of enkel in het geval van levende dichters dat dichters minder het kanaal van het literaire tijdschrift gebruiken. Ook in dit luik wil ik een duidelijk zicht op de interne verhoudingen, deze keer van de groep dichters: wie zijn de dichters die publiceren in tijdschriften? Ik wil de evoluties in die groep op basis van taal en afkomst en van het publicatieverleden van de dichters onderzoeken. Is er meer aandacht voor gevestigde waarden, of kunnen debuutloze dichters nog steeds een graantje meepikken? De resultaten worden opnieuw per tijdschrift en per jaargang bekeken, om te zien of er een duidelijke verandering heeft plaatsgevonden. Zoals ik al aanhaalde doet poëzie het slecht op de markt. Dat zou er op termijn ook voor kunnen zorgen dat jonge dichters moeilijker een uitgever vinden voor hun werk. Als de literaire tijdschriften werkelijk marktcorrigerend optreden, dan zullen ze meer poëzie of poëziegerelateerde teksten publiceren, en zal de focus op jonge, debuterende dichters liggen, die nog geen bundel uithebben, omdat dat twee zaken zijn die slecht liggen op de markt. Of die onderzoekshypothese klopt, zoek ik uit door middel van een kwantitatief onderzoek van de belangrijkste Vlaamse literaire tijdschriften. 8

11 Omdat zowel poëzie als literaire tijdschriften een eigen wereldje zijn, worden beide elementen eerst omkaderd en geef ik van beide een stand van zaken. Nadat ik daarna mijn methodologie grondig uit de doeken heb gedaan, ga ik dieper in op de identiteit van de verschillende tijdschriften die ik onderzoek. Zowel hun geschiedenis, visie als de formele kenmerken worden besproken. Zo kan ik aan de hand van de resultaten van mijn onderzoek ook belichten in hoeverre de reële samenstelling van het tijdschrift tegemoet komt aan de visie van tijdschrift. Na de uitgebreide toelichting van de verschillende tijdschriften bespreek ik de resultaten van mijn onderzoek. Dat onderzoek bestaat uit twee luiken. Het eerste behandelt in detail het aandeel van poëzie en de samenstelling en evolutie van dat aandeel. Het tweede luik gaat over de complexe samenstelling van de groep dichters die publiceert in de tijdschriften en hoe die samenstelling in een interval van tien jaar veranderd is. In mijn conclusie breng ik de resultaten van de twee luiken samen en bekijk ik de evoluties die de tien tijdschriften in die tien jaar ondergaan hebben. Ik ga op zoek naar enkele algemene tendensen, met voldoende aandacht voor afwijkende ontwikkelingen en buitenbeentjes in mijn corpus. Daarmee formuleer ik dan een antwoord op de onderzoeksvraag of de crisis in de poëzieverkoop een duidelijke invloed heeft gehad op de aanwezigheid van poëzie in literaire tijdschriften. 9

12 10

13 2. OMKADERING Dit onderzoek verbindt twee belangrijke elementen van het Vlaamse literaire veld, namelijk poëzie en literaire tijdschriften. Een derde element dat voor dit onderzoek van belang is, is het Vlaams Fonds voor de Letteren. Als een inleiding op en omkadering van het onderzoek worden deze drie elementen hier besproken. Daarna volgt een kort overzicht van het onderzoek dat eerder al naar deze spelers werd gedaan. 2.1 Poëzie Dat het niet goed gaat met de Nederlandstalige poëzie is nu al enkele jaren de algemene teneur. Intussen zijn er ook optimistischere geluiden te horen in het literaire landschap. Volgens Vlaams minister van Leefmilieu, Natuur & Cultuur Joke Schauvliege is de staat van de poëzie [...] goed, maar de rendabiliteit niet (Schauvliege 2013). In wat volgt, geef ik een klein overzicht van de huidige stand van zaken. Als men zegt dat de poëzie in crisis is, dan heeft men het meestal over de verkoopcijfers van poëziebundels en bloemlezingen. Nadat die cijfers in 2007 met 27% waren gestegen ten opzichte van 2006, begonnen ze vanaf 2008 te dalen (Salemans 2010). In 2008 was er een daling van 15% ten opzichte van In 2009 was er een iets kleinere daling van 6% ten opzichte van Die daling zet zich door tot in 2012 (Boek.be. Dalende trend poëzieverkoop houdt aan in januari 2013). In dat jaar was er een daling van een kwart van de verkoop ten opzichte van Intussen is de omzet van de poëzieverkoop sinds 2007 meer dan gehalveerd. Marc Reugebrink van de Vlaamse AuteursVereniging maakt in zijn toespraak op de Staat van de Poëzie wel de opmerking dat de verkoop door de auteurs zelf, dus niet via de boekhandel, niet in deze cijfers is opgenomen (2013). 1 Hij voegt daar evenwel aan toe dat daarmee de cijfers [niet] dramatisch beter worden, maar het leidt toch tot een correctie naar boven van de officiële cijfers. Over de oorzaak van die daling bestaan er verschillende meningen. Vlaams minister Joke Schauvliege verwijst eveneens op de Staat van de Poëzie naar de digitalisering, het gebrek aan promotie en een gebrek aan kansen voor jonge dichters 1 VAV op de Staat van de Poëzie: toespraak van Marc Reugebrink 11

14 (2013). Bovendien merkt ze ook op dat het om een markt gaat die al behoorlijk niche is. Belangrijk is, zoals Reugebrink opmerkt, dat het niet over de kwaliteit van de poëzie gaat, maar over de aandacht die de [...] poëzie te beurt valt in de media, in boekhandels, in bibliotheken, op literatuurfestivals en in het onderwijs (2013). Er is [...] een bloeiende poëzie, maar ze wordt niet of nauwelijks besproken in kranten of tijdschriften, ze wordt niet of veel te weinig ingekocht door boekhandels en bibliotheken, ze wordt op literatuurfestivals weliswaar nog veelvuldig gebracht, maar toch altijd vaker bij monde van bekende namen terwijl minder bekende dichters er maar mondjesmaat aan het woord komen, en bovendien laten de festivals vaak de mogelijkheid liggen om het werk van optredende dichters te verkopen. En in het onderwijs... in het onderwijs wordt er vanwege de van bovenaf gedecreteerde nadruk op competenties en directe toepasbaarheid van kennis nauwelijks nog literatuuronderwijs gegeven, laat staan dat poëzie er uitgebreid aan de orde zou komen. (Reugebrink 2013) Hiermee vat Reugebrink het Mayday Rapport van de VAV Werkgroep Poëzie grofweg samen, een rapport dat 13 problemen aanhaalt, waarmee de poëziesector geconfronteerd wordt, en voorstellen doet om deze problemen aan te pakken. 2 Ondanks de harde feiten van de dalende poëzieverkoop weerklinken er nog steeds optimistische geluiden. Volgens Reugebrink groeit het besef dat de traditionele literaire infrastructuur niet meer functioneert en dat het hoog tijd is om andere wegen in te slaan (2013). Joke Schauvliege wijst erop dat moeilijke economische tijden de poëzie ertoe dwingen inventief en creatief te zijn, door nieuwe publicatievormen te ontwikkelen (2013). Guido Lauwaert zegt in een wel heel erg euforisch artikel dat op 21 januari 2013 op de website van Knack verscheen dat we na jaren van stagnatie [zien] dat dichters niet langer enkel en alleen rekenen op de uitgever. Dichters moeten vandaag meer doen dan enkel bundels vullen met gedichten. Er wordt van hen verwacht dat ze losbreken van het papier en hun gedichten in de wereld gaan verspreiden, onder meer door voor te dragen op lezingen en deel te nemen aan festivals. Gewezen directeur van het Poëziecentrum Willie Tibergien zegt hierover dat 2 Eén van die problemen is de stiefmoederlijke manier waarop poëzie doorgaans behandeld wordt in de boekhandel. De oplossing die geopperd wordt is, dat boekhandels die hun A-label willen behouden, een extra inspanning moeten leveren voor poëzie. Bijna alle oplossingen worden gekoppeld aan ondersteuning van het VFL. 12

15 die literaire festivals wel goed bezocht worden, maar dat dat zich helaas niet vertaalt in groeiende omzet of uitleencijfers (Salemans 2010). Hiermee zijn we dan terug bij af. Er is enthousiasme en creativiteit te over in de branche, maar mensen zijn moeilijk te engageren om te investeren in poëzie en zich een bundel aan te schaffen. Poëzie is en blijft een niche die, als we afgaan op verkoopcijfers, niet goed in de markt ligt. Dichters doen het uiteindelijk niet voor het geld, maar als uitgevers gaan afhaken, komen er ook minder kansen voor jonge dichters en riskeert de poëzie nog meer liefhebbers te verliezen. 2.2 Literaire tijdschriften in Vlaanderen. Een stand van zaken. In Nederland en Vlaanderen worden verschillende literaire tijdschriften uitgegeven. Sinds 1837 zijn er al honderden opgericht, en de meeste daarvan zijn intussen opgedoekt, of hebben een fusie ondergaan, zoals DW B en ny (Martens 2010: 11) (cfr. infra). Er is dus een grote beweeglijkheid in dit veld die eigen is aan het medium. Ook vandaag worden er nog nieuwe tijdschriften opgericht, zoals Het Liegend Konijn in 2003 en Kluger Hans recenter in Toch overheerst het gevoel dat het slecht gaat met de literaire tijdschriften. De meeste literaire tijdschriften overleven alleen bij de gratie van subsidies van het Vlaams Fonds van de Letteren. Waar het VFL in 2000 echter nog 14 tijdschriften van zo n beurs voorzag, viel die eer in 2010 nog maar 9 tijdschriften ten deel. 3 Een kleine nuancering hier is dat in 2000 de tijdschriften Yang en freespace Nieuwzuid nog elk apart een subsidie ontvingen en sinds de fusie tot ny nog maar één subsidie krijgen. Tegelijk is er wel een tijdschrift bijgekomen, Kluger Hans, dat ook financiering krijgt. Het blijft een feit dat een derde van de gesubsidieerde tijdschriften weggevallen is. In het artikel Bijltjesdag voor Nederlandse literaire tijdschriften dat op 3 januari 2013 op de site van Knack verscheen, vraagt Frank Hellemans zich af Who s next?. Een ander pijnpunt is het leespubliek van de tijdschriften. Volgens Hugo Brems geciteerd in het dossier Toen waren ze nog met zeven. Literaire tijdschriften in Vlaanderen anno 2010 (Leen 2010a: 25) hebben literaire tijdschriften nooit een groot publiek bereikt en doen ze dat nu ook niet; wat dat betreft is er niets veranderd. In een interview in datzelfde dossier wijst gewezen voorzitter van de 3 Informatie verkregen bij Patrick Peeters, stafmedewerker buitenland, poëzie en theater, communicatie bij het VFL en terug te vinden als bijlage. 13

16 Adviescommissie Tijdschriften van het VFL, Sven Vitse er wel op dat de verkoopcijfers er de laatste jaren allerminst op verbeterd zijn (Leen 2010a: 15 16). Er is een ondergrens van 250 exemplaren die tijdschriften moeten halen om voor een subsidie in aanmerking te komen en er zijn wel degelijk tijdschriften die met die drempel flirten. Volgens Leen zelf zijn de tijdschriften te academisch, te elitair en te wereldvreemd en laten vooral jongeren ze links liggen (Leen 2010a: 21). In de opleiding taal- en letterkunde komen zowel in de bachelor als master nergens literaire tijdschriften aan bod. Volgens een enquête van het VFL uit 2007 die Leen aanhaalt, zou de gemiddelde lezer van literaire tijdschriften een cultureel actieve man van 48 zijn (2010a: 29). De toekomst van de tijdschriften is dus allerminst verzekerd. Ook voor uitgeverijen zijn literaire tijdschriften van steeds minder belang, bijvoorbeeld voor het ontdekken van jong en nieuw talent. Hiervoor verwijzen ze vooral naar het beperkte lezerspubliek van de tijdschriften (Leen 2010a: 26 27). De auteurs zelf halen wel aan dat het voor hen belangrijk is dat hun teksten in een tijdschrift verschijnen. In de thesis van Arline Martens Debutanten en beginnende dichters in het Vlaamse literaire tijdschriftenveld: een productieve kruistbestuiving? geven jonge dichters als reden om te publiceren in tijdschriften onder meer dat het een kwaliteitscontrole is en een manier om jezelf zichtbaar te maken, zowel voor kritiek als voor uitgeverijen. (Martens 2010: 106). Leen merkt in het tijdschrift Rekto Verso ook nog op dat bij auteurs enig fetisjistisch gezwijmel over de tastbaarheid van het boekske niet mag ontbreken (Leen 2010b: 1). De optimistische stemmen die in het evenzeer geteisterde poëzielandschap weerklinken, blijven in het veld van de literaire tijdschriften stom. Het is het geloof van Gerd Segers die in 2009 zijn literair tijdschrift Revolver moest opdoeken omdat de administratieve last te hoog werd dat literaire tijdschriften terug zullen keren naar een undergroundperiode (Leen 2010a: 13). Andere opties zijn het fusioneren van de verschillende tijdschriften of het uitbrengen van een digitaal nummer op het internet (Leen 2010b: 1). Vanzelfsprekend wordt daar binnen het veld met veel protest op gereageerd. Voorlopig is er dus nog geen oplossing voor de literaire tijdschriften die, nu al onzichtbaar voor velen, langzaam aan het verdwijnen zijn. 14

17 2.3 Het Vlaams Fonds voor de Letteren Het Vlaams Fonds voor de Letteren ook naar verwezen als het Fonds of het VFL is opgericht op 30 maart 1999 en is actief sinds 1 januari 2000 (VFL. Over het VFL. n.d.). Het Fonds is dus actief geweest gedurende de gehele periode van dit onderzoek. Het fungeert als een tussenstuk tussen de Vlaamse regering en het literaire veld. Het verdeelt de subsidies van de Vlaamse overheid ter ondersteuning van de Nederlandstalige letteren en de vertaling in en uit het Nederlands van literair werk in de brede zin van het woord. Meer specifiek wordt de taak van het VFL als volgt beschreven: Het VFL-beleid is gericht op de ondersteuning van creatie, productie, presentatie en omkadering. Hiertoe verleent het VFL subsidies, informatie en documentatie. Het VFL organiseert en financiert ook projecten, samenwerkingsplatforms en andere initiatieven. (VFL. Over het VFL. n.d.) Voor dit onderzoek is het VFL van belang om twee redenen. Ten eerste beslist het Fonds welke dichters werkbeurzen ontvangen. Aangezien in dit onderzoek een luik gewijd wordt aan de aanwezigheid van gesubsidieerde dichters in tijdschriften, is dat zeker van belang. Ten tweede is het Fonds ook verantwoordelijk voor de subsidies van literaire tijdschriften. Zoals hierboven al vermeld, zijn die subsidies broodnodig voor het overleven van de tijdschriften. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen basissubsidies en aanvullende subsidies. De BASISSUBSIDIE bestaat uit een PRODUCTIESUBSIDIE, een bedrag bestemd voor tussenkomst in AUTEURSHONORARIA en een beperkte forfaitaire vergoeding voor de ONKOSTEN van een WEBSITE. De basissubsidie kan verhoogd worden met een AANVULLENDE SUBSIDIE. De totale subsidie kan niet hoger zijn dan het begrote verlies. (VFL. Literaire tijdschriften. Subsidiereglement n.d.) De basissubsidie helpt een gedifferentieerd literair tijdschriftenlandschap mogelijk te maken, terwijl de aanvullende subsidie inhoudelijke kwaliteit en goed beheer aanmoedigt. (VFL. Subsidies voor literaire tijdschriften. n.d.) Enkel Nederlandstalige tijdschriften met een dominant literaire inhoud, gevestigd in het Vlaams of Brussels gewest kunnen een subsidie aanvragen bij het VFL (VFL. 15

18 Subsidies voor literaire tijdschriften. n.d.). Zoals eerder vermeld moet er per nummer een betaalde afname zijn van 250 nummers en het tijdschrift moet ook vier keer per jaar verschijnen. Op basis van deze verschillende voorwaarden wordt door de Adviescommissie Tijdschriften (supra) beslist aan welke tijdschriften een subsidie wordt toegekend. Het Fonds is dus van vitaal belang voor de literaire tijdschriften, aangezien het indirect beslist welke tijdschriften kunnen blijven voortbestaan. 2.4 Eerder onderzoek Naar literaire tijdschriften is er nog maar weinig onderzoek gebeurd. Voor dit onderzoek is enkel de thesis van A. Martens, Debutanten en beginnende dichters in het Vlaamse literaire tijdschriftenveld: een productieve kruisbestuiving? uit 2010 van belang, omdat die ook handelt over poëzie in Vlaamse literaire tijdschriften. Martens geeft zelf aan dat haar onderzoek een respons is op de masterproef van Nederlander Bart Temme, Het literaire tijdschrift als kweekvijver en debatplaats. Een stand van zaken uit Temme onderzoekt het belang van vier Nederlandse literaire tijdschriften voor debutanten in het literaire veld. Martens doet hetzelfde, maar dan specifiek gericht op het poëzielandschap. Haar corpus bevat vier opeenvolgende jaargangen, van 2005 tot 2009, en vier Vlaamse literaire tijdschriften. Ze haalt onder meer ook de vraag aan wat in het algemeen het aandeel van poëzie in literaire tijdschriften is. Hier gaat ze echter maar oppervlakkig op in, aangezien het slechts een deelvraag van haar onderzoek is. Haar onderzoek resulteert dan ook in een weinigzeggend besluit. Haar onderzoeksmethode wordt wel glashelder uit de doeken gedaan en is deels overgenomen voor dit onderzoek. 2.5 Conclusie Uit het aangehaalde materiaal blijkt dat het zowel met de poëzie als met de literaire tijdschriften niet bijster goed gaat in Vlaanderen. De vraag is of de literaire tijdschriften in navolging van de markt de poëzie ook zullen laten vallen, dan wel of ze op aanwijzen van het VFL of op eigen initiatief marktcorrigerend zullen optreden. Na het uiteenzetten van de methodologie van dit onderzoek en het verkennen van de onderzochte literaire tijdschriften, wordt een antwoord gezocht op deze prangende vraag. 16

19 3. METHODOLOGIE 3.1 Afbakening van het onderzoeksdomein Omdat het onderwerp van dit onderzoek nogal ruim is, is het belangrijk dat het onderzoeksdomein duidelijk wordt afgebakend. Allereerst gebeurt die afbakening in de tijd. De doelstelling van het onderzoek is om na te gaan of het aandeel van poëzie is toegenomen of afgenomen in Vlaamse literaire tijdschriften in het eerste decennium van deze prille 21 e eeuw. Alle jaargangen van 2000 tot 2012 bekijken, zou te arbeidsintensief zijn. Daarom heb ik er voor gekozen om met een steekproef te werken. Ik zal dus de volledige jaargangen van 2000, 2005 en 2010 onderzoeken. In de eerste tien jaar van de 21 e eeuw is er veel gebeurd in het poëzieveld (zie omkadering), wat zich mogelijkerwijs vertaalt naar een evolutie op het gebied van poëzie in de literaire tijdschriften. Niet alle tijdschriften die tot het corpus behoren, werden gedurende die hele periode uitgegeven. Het ontstaan of verdwijnen van tijdschriften die poëzie publiceren, zie ik als betekenisvol. Tijdschriften die gedurende deze periode nieuw verschenen of verdwenen zijn, worden om deze reden ook in het corpus opgenomen. Meer over de geschiedenis van de tijdschriften, vind je in het volgende onderdeel. Concreet bekijkt mijn onderzoek negen verschillende tijdschriften. Daarin maak ik een onderscheid tussen gewone literaire tijdschriften en poëzietijdschriften. De literaire tijdschriften publiceren naast poëzie ook over proza en theater. Poëzietijdschriften houden zich uitsluitend met poëzie bezig. Tot de eerste soort behoren: Dietsche Warande & Belfort, Deus Ex Machina, Yang, freespace Nieuwzuid, De Brakke Hond, Gierik & NVT en Kluger Hans. Voor de poëzietijdschriften bekijk ik de Poëziekrant en Het Liegend Konijn. Het Liegend Konijn is daarnaast ook bijzonder omdat het enkel gedichten publiceert. Essays, interviews en recensies vind je er niet in terug. Daarom zal Het Liegend Konijn slechts in het tweede deel van mijn onderzoek dat over dichters handelt (cfr. infra) aan bod komen. De tijdschriften verschijnen minimum twee keer en maximum zeven keer per jaar. De meeste tijdschriften verschijnen driemaandelijks. Dat betekent dat het corpus dat onderzocht wordt, bestaat uit ruim 90 nummers. 17

20 In de volgende tabel is visueel voorgesteld welke jaargangen ik van elk tijdschrift behandel Literaire tijdschriften Dietsche Warande & Belfort Deus ex Machina Yang freespace Nieuwzuid ny de Brakke Hond Gierik & NVT Kluger Hans Poëzietijdschriften Poëziekrant het Liegend Konijn fig. 1: onderzochte tijdschriften 3.2 Het onderzoek Omdat deze thesis een kwantitatieve onderzoeksvraag heeft, zal er ook op een kwantitatieve manier te werk gegaan worden. Het onderzoek naar het aandeel van poëzie in literaire tijdschriften en dat naar de dichters die in deze tijdschriften publiceren, werd op een verschillende manier gevoerd. Beiden zullen achtereenvolgens besproken worden. Aandeel poëzie Het aandeel van een tijdschrift dat aan poëzie gewijd is, bestaat voor dit onderzoek uit vier categorieën, namelijk (1) gedichten, (2) recensies van gedichtenbundels of bloemlezingen, (3) interviews met dichters en (4) essays over poëzie. Deze teksten worden apart geteld; samen gerekend geven ze een kwantitatief beeld van het totale aandeel van poëzie in een tijdschrift. De teksten worden op twee manieren geteld. Zowel het aantal pagina s als het aantal bijdragen wordt geteld. Beiden geven namelijk een vertekend beeld. Als we afgaan op het aantal pagina s dat aan poëzie 4 Meer informatie over het ontstaan van de verschillende tijdschriften, vindt u in het volgende deel van de thesis. 18

21 gewijd wordt, kan dat aantal eerder klein lijken. Gedichten zijn vaak kort en nemen weinig plaats in, dus als je enkel de pagina s telt met gedichten, dan kom je aan een behoorlijk laag cijfer. Als we dan afgaan op het aantal bijdragen dat aan poëzie gewijd wordt, kan dat getal groot uitvallen. Net omdat gedichten korter zijn, worden er vaak meer gepubliceerd. Zo staan er meestal meer gedichten in een tijdschrift dan essays, ook al nemen ze minder pagina s in. Om een zo goed mogelijk beeld te geen, wordt zowel voor het aandeel van poëzie als voor de vier subcategorieën, de gegevens zowel in pagina s als in bijdragen gegeven. Van het tijdschrift wordt bovendien ook het totaal aantal pagina s en het totaal aantal bijdragen geteld. Op deze manier kan het relatieve aandeel van de poëzie berekend worden: hoeveel procent van de bijdragen/pagina s bestaat uit poëzie en poëziegerelateerde onderwerpen? Bij die bijdragen worden geen advertenties of foto s gerekend. De inhoudstafel, personalia en andere korte teksten die gerekend worden tot de dienstmededelingen van het tijdschrift, worden wel bij het totaal aantal bijdragen gerekend. Wat is een bijdrage? Een bijdrage is een aparte tekst. Voor langere teksten als essays en recensies spreekt dat voor zich. Voor gedichten ligt het iets moeilijker. Daarom geef ik zo precies mogelijk weer, hoe ik te werk ben gegaan. Bij gedichten ga ik ervan uit dat elk afzonderlijk gedicht een bijdrage is. Een afzonderlijk gedicht heeft een eigen titel of wordt voorafgegaan door witruimte. Zo ben ik er bij poëziecycli vanuit gegaan dat elk gedicht dat een eigen titel of nummer of eventueel letter had, een afzonderlijk gedicht was. Gedichten die in een essay, interview of recensie staan, worden enkel meegerekend als het gedicht volledig is opgenomen. Korte citaten of gedichten waarvan delen zijn weggelaten, zijn geen volledige afzonderlijke gedichten en worden dus niet als bijdrage bekeken. 5 Als bij vertaalde poëzie zowel het origineel als het vertaalde gedicht in het tijdschrift worden weergegeven, dan zijn deze als één bijdrage meegerekend. Het gaat tenslotte om één gedicht. De pagina s waarop deze bijdrage 5 Of een tekst volledig is, leid ik af uit de omliggende tekst, of als er duidelijk wordt aangegeven dat delen van de tekst zijn weggelaten, door middel van haakjes. Als een tekst apart in een kader staat, is het ook duidelijk een volledig gedicht. 19

22 gepubliceerd is, worden wel allemaal meegerekend. Het zijn uiteindelijk pagina s die aan poëzie gewijd zijn. Als we het aandeel van gedichten bekijken aan de hand van het aantal bijdragen, dan lijkt het alsof er heel veel gedichten in de tijdschriften verschijnen. Ten opzichte van andere bijdragen kan dat zeker voor een vertekend beeld zorgen. Dit onderzoek is echter op zoek naar een evolutie. Aangezien alle cijfers op dezelfde manier berekend zijn en alle tijdschriften aan de hand van dezelfde richtlijnen geteld zijn, zouden de evoluties die we zien niet vertekend moeten zijn door de manier waarop er geteld is. Daarnaast zijn er natuurlijk ook de gegevens die via paginatelling berekend zijn, om het geheel in evenwicht te brengen. De Poëziekrant Het aandeel van poëzie in de Poëziekrant is op dezelfde manier onderzocht, maar bij dit tijdschrift werd ervan uit gegaan dat het aandeel van poëzie hier 100% is, aangezien het om een tijdschrift over poëzie gaat. Daarom heb ik hier het totaal aantal pagina s en bijdragen niet geteld, en zal dat cijfer voor dit tijdschrift ook niet gebruikt worden. Zoals bij de literaire tijdschriften heb ik het aandeel van de gedichten, de recensies, de interviews en de essays onderzocht. Wat ik niet heb opgenomen in de telling van dit tijdschrift zijn de agenda, de wedstrijden en de reclame. Omdat het aandeel van gedichten in het Liegend Konijn 100% is, zal dat tijdschrift voor het deel van het onderzoek waarin de evoluties van de subcategorieën onderzocht worden, maar van weinig belang zijn. Dichters Bij het bekijken van de tijdschriften werd steeds genoteerd van welke dichters gedichten werden gepubliceerd en hoeveel gedichten dat precies waren. Om die gegevens overzichtelijk te maken, werden ze opgenomen in dichterslijsten. Per jaargang is er zo n lijst. Daarin staan per tijdschrift en per nummer alle dichters die gepubliceerd zijn met alle informatie die relevant is voor dit onderzoek. Die relevante info is eerst en vooral de voornaam (of het initiaal) en de familienaam van de dichter. Of er met initialen gewerkt wordt of niet, is afhankelijk van de manier waarop de naam in het tijdschrift verschenen is. Ook wordt er vermeld of die naam eventueel een pseudoniem is. Als dat zo is, dan wordt tussen haakjes ook nog de echte 20

23 naam van de auteur vermeld. Als de dichter in kwestie gesubsidieerd is door het VFL of het Nederlands Letterenfonds, dan wordt zijn naam onderlijnd. Elke dichter wordt maar één keer onderlijnd per tijdschrift. Zo worden gesubsidieerde dichters niet dubbel geteld. Die informatie wordt gevolgd door de geboorte- en eventueel sterfdatum van de auteur en het aantal gedichten van zijn hand dat in het desbetreffende nummer opgenomen is. Als de gedichten niet vertaald zijn, dan wordt er vermeld of de auteur uit Vlaanderen of Nederland afkomstig is, of eventueel uit Suriname of Zuid-Afrika. Is de auteur wel vertaald, dan wordt de originele taal van het gedicht weergegeven achter een asterisk. Tussen haakjes wordt ook het land van herkomst van de dichter meegegeven. Het laatste stuk informatie gaat over het publicatieverleden van de auteur. Hierbij zijn er vier mogelijkheden. Als de auteur al een debuutbundel uit heeft, dan wordt de naam van de bundel, de uitgever ervan en het jaar van publicatie vermeld. Als er op de persoonlijke website van de schrijver, op de websites van de meest courante uitgeverijen of in recente kranten- of tijdschriftartikelen over de dichter geen vermelding wordt gemaakt over een debuutbundel van de dichter, dan staat er nog geen debuutbundel. Als de auteur inmiddels overleden is zonder een debuutbundel uit te brengen, staat er geen debuutbundel. Het komt ook voor dat er over een bepaalde dichter weinig of geen informatie te vinden is, noch in de personalia in het tijdschrift, noch op het internet, noch in bibliotheekcatalogi. Dan staat er GID (= geen informatie over debuutbundel). Bij de interpretatie van de gegevens zullen de auteurs met deze code gerekend worden bij de dichters zonder debuutbundel. De formule waarin deze informatie weergegeven wordt, is de volgende: Voornaam Familienaam (ev. pseudoniem voor) (geboortedatum ev. sterfdatum), aantal gedichten, N: / *:, Titel van debuutbundel uitgever jaartal. Extra informatie die interessant kan zijn voor het onderzoek, wordt in de voetnoten vermeld. Zo is de formule voor Saskia de Coster de volgende: Saskia de Coster (1976), 5 gedichten, N: Vlaanderen, nog geen debuutbundel. Daaraan wordt dan deze voetnoot gekoppeld: In 2002 werd De Costers romandebuut Vrije Val gepubliceerd en daarna verschenen nog 5 andere romans van haar hand. De informatie over de dichters wordt eerst in de tijdschriften zelf gezocht. Niet alle tijdschriften geven deze informatie echter mee in de personalia. Zaken als de titel en 21

24 de uitgever van de debuutbundel worden bovendien ook niet altijd vermeld. Deze informatie wordt dan aangevuld met informatie die via het internet wordt gevonden. Ik ga vooral op zoek op persoonlijk websites van auteurs en websites van uitgeverijen. Google Books gebruik ik om oudere dichtbundels correct te dateren en na te gaan door welke uitgeverij ze uitgegeven zijn. In de dichterslijsten komen voor bepaalde auteurs dubbels voor, omdat ze per tijdschrift en per nummer geordend zijn. Elke auteur die in een bepaald nummer van een bepaald tijdschrift voorkomt, wordt in die lijst telkens opnieuw genoemd. Bij de verwerking van de gegevens worden de auteurs maar één keer meegeteld. Als er in de jaargang 2000 van Dietsche Warande & Belfort 27 verschillende auteurs voorkomen, dan zijn dat ook effectief 27 verschillende auteurs en zijn alle dubbels er uitgezuiverd. De dichterslijsten zijn vooral bedoeld om te gebruiken om informatie in te winnen over welke dichters in welke tijdschriften publiceren. Ze zijn dus geen eindproduct op zich. De drie lijsten, van 2000, 2005 en 2010, zijn in de bijlage terug te vinden. 3.3 Verwerking van de gegevens Omdat dit een kwantitatief en diachroon onderzoek is, werk ik vooral met tabellen, grafieken en percentages. Eerst worden de ruwe gegevens opgenomen in tabellen, om het geheel aanschouwelijk te maken. De cijfers worden gevisualiseerd door middel van grafieken, zodat de tendensen duidelijker zichtbaar zijn. Absolute cijfers worden zoveel mogelijk verwerkt tot relatieve cijfers of percentages, die afgerond worden op tot op twee decimalen. Eventueel worden daar nog gemiddelden aan toegevoegd, om de vergelijking te vergemakkelijken. Aandeel poëzie De informatie over het aandeel van poëzie staat in drie verschillende soorten tabellen. De gegevens worden eerst per tijdschrift weergegeven, om zo de interne evolutie van elk tijdschrift aan te tonen. Om een synchrone vergelijking te kunnen maken tussen de verschillende tijdschriften, worden de gegevens ook per jaargang in een tabel geplaatst. De informatie wordt daarna ook nog per categorie weergegeven. Zo zie je wat de evoluties zijn in de verdeling van de verschillende teksttypes. Van dit laatste type tabel zijn er vijf verschillende subsoorten. Eerst is er een vergelijkende tabel met het relatieve aandeel van poëzie in het gehele tijdschrift. Dan zijn er nog vier tabellen, 22

25 één per categorie. De cijfers drukken telkens het aantal bijdragen en het aantal pagina s uit. Dichters Met de informatie die ik heb over de gepubliceerde dichters, wil ik verschillende zaken te weten komen, bijvoorbeeld de verhouding tussen vertaalde en Nederlandstalige dichters, de verhouding tussen gepubliceerde en debuterende dichters, de verhouding tussen Vlaamse en Nederlandse dichters en het aantal gedichten dat per dichter gepubliceerd wordt. Om de informatie over de dichters overzichtelijk te maken, heb ik eerst een basistabel nodig waarin het aantal verschillende dichters per tijdschrift per jaargang staat, zonder dubbels. Op basis hiervan gebeuren alle berekeningen. Samengevoegd met de tabel met het aantal gedichten per tijdschrift per jaargang, is het mogelijk om het aantal gedichten per dichter te berekenen. Met de informatie uit de eerste tabel kan ik ook het percentage vertaalde dichters in de tijdschriften berekenen. Om onderzoek te doen naar de vertegenwoordiging van gepubliceerde dichters en debuterende dichters in tijdschriften, worden de vertaalde dichters eerst van het totaal afgetrokken. Het onderzoek gaat namelijk over Nederlandstalige dichters. Bovendien is het ook opvallend dat bijna alle vertaalde dichters al een debuutbundel uit hebben, voor ze opgemerkt worden door de redactie en in het tijdschrift geplaatst worden. Als de vertaalde dichters in dit deel van het onderzoek opgenomen zouden worden, zou dat voor een vertekend beeld kunnen zorgen. In het onderzoek naar gevestigde waarden en debutanten werk ik met codes, om met duidelijke, vast omlijnde groepen te kunnen werken. Er zijn drie codes. B betekent dat de auteur in kwestie al een bundel uit heeft voor hij in het tijdschrift gepubliceerd wordt. Als die bundel gepubliceerd wordt in hetzelfde jaar als de tijdschriftpublicatie, dan krijgt de auteur ook code B. Dit omdat ik veronderstel dat aan het uitgeven van een (debuut)bundel een lang proces vooraf gaat en dat de auteur dus al niet meer louter debutant is op het moment dat hij/zij in het tijdschrift verschijnt. Als de dichter nog geen bundel uit had voor zijn publicatie in het tijdschrift, en sindsdien ook nog geen debuutbundel gepubliceerd heeft, dan krijgt hij/zij de code NB (= nog geen bundel). Als de dichter na zijn publicatie wel een debuutbundel uitbrengt, dan komt hij/zij in de tabel voor met code BN (= bundel na publicatie). Deze laatste twee 23

26 kunnen samengenomen worden, om het contrast te tonen dat er is op het moment van de publicatie van het tijdschrift, namelijk dat tussen dichters die al naam gemaakt hebben (code B) en dichters die nog nieuw zijn in het veld (code NB en code BN). 24

27 4. TIJDSCHRIFTEN Voor ik overga tot de resultaten van het onderzoek, wil ik nog wat concrete informatie meegeven over de tijdschriften waaruit het corpus van dat onderzoek bestaat. Elk tijdschrift wordt apart besproken, in de volgorde die ook tijdens de rest van het onderzoek aangehouden wordt. Eerst worden de ontstaansgeschiedenis en de evolutie van het tijdschrift besproken, inclusief of, en zo ja in welke jaargangen, het tijdschrift gesubsidieerd wordt door het Fonds. Daarna volgt de visie van het tijdschrift op de gepubliceerde teksten en hoe het tijdschrift zich positioneert in het veld. Als laatste wordt de vorm van het tijdschrift belicht. Daarbij hoort ook hoe vaak het tijdschrift verschijnt en de formele plaats van poëzie in het blad. 4.1 Dietsche Warande & Belfort (DW B) Geschiedenis Na het Nederlandse tijdschrift De Gids is Dietsche Warande & Belfort het oudste nog verschijnende culturele tijdschrift uit het Nederlandse taalgebied (DW B. Geschiedenis. n.d.). De naam van het tijdschrift geeft al aan dat het om een fusie van twee tijdschriften gaat, een fusie die al ver terug gaat. In 1855 richtte Jozef A. Alberdingk Thijm een tijdschrift op, namelijk De Dietsche Warande. Zo n dertig jaar later, in 1886, wordt door het Davidsfonds, op initiatief van J. Bols, een katholiek tijdschrift opgericht dat de titel Het Belfort krijgt. Rond de eeuwwisseling willen katholieke flaminganten hun krachten bundelen om meer invloed te krijgen in het sociale en culturele leven en dit doen ze onder impuls van Maria-Elisabeth Belpaire. Zij brengt onder meer de twee tijdschriften samen en vanaf 1900 wordt er uitgegeven onder de naam Dietsche Warande & Belfort. Deze naam roept nog steeds associaties op met Vlaams nationalisme en conservatisme. Daarom besliste de redactie in 1972 om de afkorting DW B te gebruiken. In 2005 werd gevierd dat het tijdschrift reeds 150 jaar bestaat en zijn plaats in het literaire en artistieke tijdschriftenlandschap van het Nederlandse taalgebied steviger dan ooit heeft ingenomen (DW B. Geschiedenis. n.d.). Het tijdschrift wordt gedurende de volledige onderzochte periode gesteund door het VFL. Visie Op de website van het tijdschrift zien we duidelijk de visie van DW B. 25

28 Het literaire tijdschrift DW B is een creatief laboratorium voor literatuur en de kruisbestuiving met beeldende kunst, fotografie, architectuur, theater... Het is oud van dagen maar jong van geest, en verschijnt zowel op papier, als op het podium en het web. Door literatuur en andere kunsten met elkaar in contact te brengen, hoopt het tijdschrift elk van die kunsten tot een voortdurende staat van vernieuwing en verwondering te brengen. Een hoop die ook impulsen tot verwezenlijking krijgt aangereikt tijdens de vele manifestaties die DW B organiseert. (DW B. Over DW B. n.d.) Bij DW B draait het dus vooral om het combineren van verschillende kunstvormen. Het tijdschrift wil optreden als een laboratorium en zo kunst brengen die in mainstream media minder kansen krijgt. Belangrijk is ook dat DW B meer wil zijn dan een bundeltje papier en ook op het podium en op het web te vinden is. In de omschrijving van de visie van het tijdschrift wordt geen bijzondere melding gemaakt van poëzie. Vorm In 2000 verscheen DW B tweemaandelijks. In de jaargang 2005 en 2010 verschenen er telkens vijf nummers, waarvan het laatste nummer een dubbelnummer was. Het formaat van het tijdschrift bleef hetzelfde, een groot uitgevallen A5 je. Er is veel aandacht voor foto s en afbeeldingen. In 2005 en 2010 is hiervoor zelfs een aparte middenkatern voorzien. Gedichten staan in elke jaargang los verspreid over het tijdschrift. Ze zijn niet samen in één categorie ondergebracht, noch zijn ze allemaal op dezelfde plaats in het tijdschrift te vinden. 4.2 Deus Ex Machina Geschiedenis Deus Ex Machina werd opgericht in 1976 (Deus Ex Machina. Over Deus Ex Machina. n.d.). Door wie dit gebeurde en wat zijn / haar beweegredenen waren is onduidelijk, omdat er nergens informatie terug te vinden is over de geschiedenis van dit tijdschrift. Dit is vreemd voor een blad dat nochtans al bijna 40 jaar op de markt is. Op de website van Deus Ex Machina wordt vooral over de visie achter het tijdschrift 26

29 gesproken. Ook dit tijdschrift wordt gedurende de volledige onderzochte periode gesubsidieerd door het Fonds. Visie Deus Ex Machina wil veel verschillende dingen zijn. De focus van het tijdschrift ligt op wat nieuw, internationaal, diepgaand en kwalitatief is. Het brengt nieuwe literatuur en nieuwe literaire trends uit binnen- en buitenland. Aandacht gaat zowel naar jonge en / of debuterende auteurs en vertalers, als naar grotere en gevestigde namen. Het tijdschrift wil essayistiek brengen met een authentieke en gedurfde vraagstelling die toonaangevende (literaire) evoluties in een gemondialiseerde samenleving mee belicht. Naast literatuur komen ook evoluties in andere kunsttakken zoals fotografie en beeldende kunst aan bod. De ideale lezer is voor de makers van dit tijdschrift een literatuurliefhebber die kritisch is en een grote honger heeft naar diepgang. Hij / zij moet ook houden van een verrassing. Het tijdschrift wil toegankelijk zijn voor zijn lezers en hecht hiervoor veel belang aan een eigentijdse vormgeving. Er is net als bij DW B geen bijzondere vermelding van poëzie. Vorm Deus Ex Machina verschijnt vier keer per jaar, in een formaat dat iets smaller is dan een A4. Het voorblad is anders in elke bestudeerde jaargang, maar is wel altijd kleurrijk, opvallend en met een grote titel. Binnen in het tijdschrift zijn altijd afbeeldingen en foto s in zwart-wit te vinden. In elk nummer is er een thematisch onderdeel, dat ingaat op de focus van het nummer, en een gewoon onderdeel. De plaats van de gedichten is anders in elke jaargang. In 2000 staan de gedichten verspreid over het tijdschrift, maar staan ze wel samen in de inhoudstafel, zodat je ze makkelijk terugvindt. In 2005 staan ze verspreid in het thematische onderdeel van het tijdschrift, of gegroepeerd buiten dat onderdeel. In 2010 staan de gedichten weer verspreid, maar is het afhankelijk van de focus van het nummer of ze voorin of achterin gedrukt zijn. Ook hier staan de gedichten samen in de inhoudstafel. Het feit dat er geregeld veranderingen zijn in de presentatie van poëzie, toont aan dat er wel over nagedacht wordt. 27

30 4.3 Yang Geschiedenis Yang werd opgericht in 1963 in Gent (de Papieren Man. Literaire tijdschriften Yang en Freespace Nieuw Zuid fusioneren tot ny. 2009). Initieel publiceerde het tijdschrift vooral nieuw-realistische poëzie, maar vanaf het eind jaren tachtig kozen ze resoluut voor de avant-garde en profileerden ze zich als een literair strijd-schrift. Door opposanten wordt het tijdschrift gezien als een bastion voor het postmoderne denken. In 2008 versmelt Yang met freespace Nieuwzuid tot het nieuwe tijdschrift ny ( zie infra). Yang werd zowel in 2000 als in 2005 gesubsidieerd door het Fonds. Visie Yang brengt hedendaagse poëzie, proza, kritiek en essay, zowel van Nederlandstalige auteurs als in vertaling (Yang. Over Yang. n.d.). Daarnaast worden in het tijdschrift ook teksten gepubliceerd waarin gedebatteerd wordt over politiek-maatschappelijke kwesties. Op de website wordt het tijdschrift omschreven als een avant-gardistisch tijdschrift met veel zin voor avontuur, verdieping en experiment. Het wil zijn lezers geen literair nieuws brengen, maar nieuwe literatuur. Voor die lezers wil Yang plaats maken voor de meer talige en vormbewuste poëzie die desondanks niet vies is van de wereld, voor het complexere proza en het meer theoretische essay. Yangs voorliefde voor confrontatie, diepgang en verzet leidt ertoe dat sommigen van mening zijn dat hun zwaarwichtige artikelen enkel voor de incrowd bestemd zijn (de Papieren Man. Literaire tijdschriften Yang en Freespace Nieuw Zuid fusioneren tot ny. 2009). Poëzie wordt duidelijk vermeld in de visie van het tijdschrift. Er is zelfs aandacht voor een specifieke soort poëzie, namelijk vormbewuste poëzie. Vorm Yang verschijnt vier keer per jaar, in een formaat dat iets langer is dan een A5. Afbeeldingen of foto s in het tijdschrift zijn in het zwart-wit gedrukt, en staan enkel aan het begin van artikels (maar niet voor elk artikel) en hebben niet altijd rechtstreeks te maken met het artikel. Dat zorgt ervoor dat dit tijdschrift er iets serieuzer uitziet dan bijvoorbeeld Deus Ex Machina, dat een speelsere vormgeving heeft. Gedichten staan verspreid, zowel binnen als buiten de focus van het nummer. 28

31 4.4 Freespace Nieuwzuid Geschiedenis Freespace Nieuwzuid werd opgericht door Dirk van Bastelaere en Erik Spinoy in Het is dus één van de jongste tijdschriften uit dit onderzoek. Desalniettemin fusioneerde het al in 2008 met Yang tot ny (zie infra). Voor die fusie werd freespace Nieuwzuid zowel in 2000 als in 2005 ondersteund door het VFL. Visie De ondertitel van dit tijdschrift is 'discursieve machine voor cultuurkritiek en amusement' (de Tijdschriften. Freespace Nieuwzuid. n.d.). Het gaat in dit blad niet alleen over literatuur en cultuur, maar ook over de manier waarop literatuur ge(re)construeerd wordt en over de rol van die constructies binnen en buiten de literatuur. Het gaat dus ook over politiek en ideologie. Hiermee sluit het tijdschrift zich aan bij het kritisch of affirmatief postmodernisme. We zien in dit denken al een zekere verwantschap met het tijdschrift Yang. Naast essays publiceert het tijdschrift ook proza en poëzie. Vorm Freespace Nieuwzuid wordt vier keer per jaar gepubliceerd. Het formaat van het tijdschrift is iets langer dan een A5. Op het voorblad zien we een afbeelding of foto in sober zwart-wit, met de naam van het tijdschrift en de ondertitel Driemaandelijkse discursieve machine voor cultuurkritiek en amusement. Binnenin zijn veel zwart-wit tekeningen en foto s te vinden. De redactie hecht duidelijk belang aan het visuele. De gedichten staan verspreid doorheen het tijdschrift. 4.5 ny Geschiedenis ny is ontstaan in 2009 uit de fusie van Yang en freespace Nieuwzuid (ny. About. n.d.). De naam van het tijdschrift is letterlijk een samensmelting van die twee tijdschriften, aangezien het de eerste letter van beide neemt. 6 Het nieuwe tijdschrift werd goed onthaald door de literaire kritiek. ny werd in 2010 gesubsidieerd door het Fonds. 6 Freespace wordt vaak weggelaten uit de naam van Nieuwzuid. 29