Vrieseweg 80. Vrieseweg 80 Monumentnummer

Transcriptie

1 Vrieseweg 80 Monumentnummer Vrieseweg 80 Monumentnummer Over de lambrisering van de achterkamer op de eerste verdieping van de Vrieseweg 80 te Dordrecht, over de schouw op de begane grond en over het glas in lood op de tweede verdieping aan de straatzijde. Over de lambrisering van de achterkamer op de eerste verdieping van de Vrieseweg 80 te Dordrecht, over de schouw op de begane grond en over het glas in lood op de tweede verdieping aan de straatzijde. Caspar Blaauw Dordrecht, december 2007 Pagina 1/17

2 Aanwijzingen ten behoeve van de datering van de lambrisering in de achterkamer van de Vrieseweg 80 toegespitst op de vraag of deze al dan niet behoort tot het oorspronkelijk interieur. De lambrisering in de achterkamer van de Vrieseweg 80 bestaat uit een dun plaatmateriaal dat houten panelen imiteert. De aangrenzende plint, lijst, deuren, koof en deuren, zijn gehout. Met name bij de panelen van de schuifdeuren en aangrenzende toog is duidelijk gepoogd eikenhout te imiteren. De afwerklaag op de aansluitende lijst boven de lambrisering lijkt een iets donkerdere houtsoort te imiteren met andere nerf. De toepassing van imitatiemateriaal en imitatieafwerklagen en het traditionele ogende geheel dat er mee wordt bewerkstelligd staat in contrast met de architectuur van het exterieur dat rationalistisch is te noemen. Dit zou een aanwijzing kunnen zijn dat de lambrisering niet behoort tot het oorspronkelijk interieur. Daar staat echter tegenover dat de architect H.A.Reus meer traditionele interieurs heeft ontworpen. In 1902 ontwierp hij een interieur in Den Haag. Hij publiceert hierover in het Bouwkundig Weekblad. Het artikel is bijgevoegd. Verder blijkt H.A.Reus in 1897 bij de bouw van het tentoonstellingsstadje Oud-Dordt te hebben samengewerkt met papierstuc fabrikant Bennewitz. Bennewitz was verantwoordelijk voor de bekleding van de houten huisjes van de tentoonstelling. Het materiaal van deze bekleding, dat aan de houten huisjes een stenen uiterlijk gaf, zal geleken hebben op het materiaal van de lambrisering. De afwerklaag op de plint, lijst, koof en deuren lijkt direct aangebracht op het grenen hout (zie foto s 1 en 2). Tenzij de laag bordeauxrood niet beschouwd wordt als onderdeel van de aangebrachte imitatielaag. Meer kennis over de techniek van het houten zou hierover uitsluitsel moeten kunnen geven. Het plaatmateriaal van de lambrisering is aangebracht op een rachelwerk. Omdat op de rachels eerst een laag jute of linnen is te vinden en daarna twee papier lagen, ontstaat de indruk dat onder de platen oude behang lagen aanwezig zijn. Nadere beschouwing van de papier lagen wijst echter uit dat het hier niet om behang gaat. Het zijn egale onversierde lagen. Waarschijnlijk diende één van de lagen als rug van het plaatmateriaal en de andere voor een goede ondergrond. (zie foto s 3 en 4) De rachels zijn op regelmatige afstand van elkaar op de muur aangebracht. De afstand tussen de rachels komt overeen met de breedte van de platen (circa 50 cm.). Het rachelwerk lijkt, vanwege de breedte van de regels en vanwege ontbreken van sporen van voorgangers, te behoren tot het oorspronkelijk interieur (zie foto 5). Tenzij de breedte van 50 cm. als standaard breedte wordt geïnterpreteerd, is dit een aanwijzing dat de lambrisering behoort tot het oorspronkelijk interieur. De lambrisering en de lijst erboven lopen door over de kastdeuren (zie foto 6). Om de kastdeuren, ondanks de doorlopende lijst, toch nog goed te openen is een speciaal scharnier toegepast dat het draaipunt van de deur verder naar buiten legt (zie foto7). Het scharnier lijkt geen voorganger te hebben gehad in de deurstijl en kozijnstijl (zie foto 8). Dit is een aanwijzing dat de afsluitende lijst boven de lambrisering behoort tot het oorspronkelijk interieur. Aangrenzend aan de achterkamer met de lambrisering is de keuken gelegen. Tussen de kamer en de keuken bevindt zich een doorgeefluikje. Ook op dit luikje is het plaatmateriaal van de lambrisering aangebracht. Door de aanleg van een centrale verwarming heeft het luikje haar

3 functie verloren. In de keuken is namelijk de leiding vlak voor het luikje geplaatst. In de kamer is vlak voor het luikje een radiator geplaatst (zie foto 9). Het luikje kan nog maar enkele centimeters open. Hieruit volgt dat de lambrisering naar alle waarschijnlijkheid dateert van voor de aanleg van de centrale verwarming. De radiators van de centrale verwarming lijken op grond van hun uiterlijke kenmerken te dateren van voor de tweede wereldoorlog (zie foto 10). Uit de hierna te bespreken verbouwingsgeschiedenis komt naar voren dat de centrale verwarming vermoedelijk is geïnstalleerd in Specifieke kennis over de toepassing en ontwikkeling van radiotors zou deze hypothese kunnen toetsen. Globale verbouwingsgeschiedenis aan de hand van drie bouwvergunningen. Na de drie bouwvergunningen van 1898,1899 en 1901 voorafgaand aan de bouw, zijn er in het Stadsarchief Dordrecht in de periode na de bouw nog vijf (ver)bouw vergunningen met tekening te vinden voor de Vrieseweg 80. Van twee vergunningen zijn de bouwtekeningen niet bijgevoegd. De ene heeft betrekking op een gewijzigde ingang van de inmiddels gesloopte aanbouw naast het pand Vrieseweg 80, de ander op de bouw van een schuur in de achtertuin. De overige drie vergunningen dateren van 1924, 1930 en De tekeningen bij deze vergunningen zijn, enigszins vereenvoudigd, als bijlage toegevoegd. Bij de verbouwing van 1924 wordt in het souterrain een keuken geplaatst. De keuken op de eerste verdieping komt te vervallen. De verbouwing van 1930 heeft betrekking op de aanbouw van een wachtkamer voor de arts W.C.Meiss in het souterrain onder de serre. Bij de verbouwing van 1947 word de voorgevel gewijzigd. Er komt een etalageraam op de begane grond. De achterliggende ruimte wordt ingericht als meubeltoonzaal. De drie bouwtekeningen vertellen niet alles over de wijzigingen aan het pand. Er kunnen andere (kleine) verbouwingen zijn geweest waar geen vergunning voor is aangevraagd. Ook kan de verbouwing anders hebben plaats gevonden dan op de tekening is weergegeven. Bij alledrie de verbouwing is naast het verbouw plan ook de bestaande toestand weergegeven. Met name de bestaande toestand voor de verbouwing van 1924 is erg interessant. Hoewel er tekeningen bestaan van vier ontwerpfasen van de Vrieseweg 80 geeft geen van deze ontwerpen een betrouwbare plattegrond weer van de uiteindelijke bouw. Bij de vergunningaanvraag van 1901 is alleen een geveltekening aanwezig. De wijzigingen bij dit definitieve ontwerp moeten echter aanzienlijk effect hebben gehad op de plattegronden. De bestaande toestand voor de verbouwing van 1924 geeft de meest betrouwbare weergave van het uiteindelijk ontwerp. Opmerkelijk is de inrichting van de begane grond (in sommige verbouwingen ook benoemd als souterrain). Aan de straatzijde bevind zich een klein kamertje met twee kasten en een schouw. Er is geen doorgang naar de achterliggende ruimte. De achterliggende ruimte lijkt vooral een bergruimte met veel kasten. De aangrenzende kleine kamer in de smalle beuk heeft alleen een deur naast de diensttrap. In deze kamer wordt de nieuwe keuken gebouwd. De erboven gelegen voormalige keuken wordt omgebouwd tot kamer. Op de tekening is duidelijk te zien dat in de voormalige keuken twee rook of ventilatiekanalen worden aangebracht. Anno 2007 blijken op deze plaats echter zelfs vier kanalen aanwezig. Dit kan twee dingen betekenen. Of de verbouwing in 1924 is anders verlopen dan op de tekening is aangegeven of er zijn later nog twee kanalen toegevoegd. De bouwsporen wijzen op de eerste optie.

4 Op foto 11 is de muur met de daarachter gelegen rookkanalen op de eerste verdieping te zien. Het is goed te zien dat er een verbouwing heeft plaats gevonden. Een fasering, zoals die zou bestaan wanneer de rookkanalen in twee verbouwingen tot stand waren gekomen, is echter niet waarneembaar.het rachelwerk voor de muur is overeenkomstig het rachelwerk voor de overige muren van deze ruimte. Op de foto is links van de nis een regel minder aanwezig. Deze regel heeft er wel heeft gezeten, zo blijkt uit een schuine inkeping en twee spijkers (zie foto 12). Het ligt voor de hand de extra kanalen in verband te brengen met de centrale verwarming. De huidige cv-ketel bevindt zich op de begane grond in de kleine kamer. Het afvoer is aangesloten op één van de vier kanalen. De voorganger van deze cv-ketel zal gezien de oude leidingen op dezelfde plaats hebben gestaan. De functieverandering van de keuken op de eerste verdieping verklaart tevens waarom niet de moeite is genomen om het doorgeefluikje in gebruik te laten. Wanneer de centrale verwarming dateert van 1924 zal de lambrisering waarschijnlijk dateren van daarvoor. De bouwtekeningen vertellen niet alleen iets over de datering van de centrale verwarming en daaruit afgeleid over de datering van de lambrisering. Op de tekening van 1924 is op de begane grond aan de voorzijde een schouw te zien die sterk lijkt op de schouw die zich anno 2007 bevindt op de begane grond aan de achterzijde. Op de tekening bij de verbouwing van 1947 is te zien dat bij deze verbouwing de schouw wordt verplaatst (en de diensttrap wordt opgeheven). De versieringen die zijn aangebracht op de schouw zijn ook te vinden in de gevel van de Visstraat 25, een ontwerp van Reus uit hetzelfde jaar als de bouw van Vrieseweg 80. Een vergelijk tussen deze versieringen is als bijlage toegevoegd. Het glas in lood op de tweede verdieping in de grote kamer aan de straatzijde. Net als de lambrisering op de eerste verdieping en de schouw op de begane grond lijkt ook het glas en lood op de tweede verdieping op het eerste gezicht niet te behoren bij het oorspronkelijk interieur. Toch zijn er aanwijzingen dat dit glas en lood dateert uit de bouwtijd van de Vrieseweg 80. Deze aanwijzingen komen niet voort uit bouwsporen of bouwtekeningen maar volgen uit een vergelijk met glas in lood in een door Reus ontwerpen winkelpui van 1898 en met een ontwerp voor een behang van J.L.M.Lauweriks dat is gepubliceerd in de architect van Afbeeldingen van de ontwerpen met toelichting zijn te vinden in een bijlage.

5 Foto s bij de tekst. Op foto 1 (links) is een stukje van de schuifdeur te zien dat is afgesleten. Op foto 2 (rechts) is een detail van het deurkozijn richting serre te zien, rechts is het plaatmateriaal van de lambrisering te herkennen. Foto 3 (links) laat de twee papier lagen tussen het plaatmateriaal en jute/linnen onderlaag zien. De bovenste laag is duidelijk egaal grijs. Foto 4 (rechts) laat vanuit dezelfde positie ongeveer de onderste papier laag zien. Ook deze is egaal van kleur en structuur.

6 Foto 6 (rechts): In de hoek is de kastdeur te herkennen waar overheen de lambrisering met lijst doorloopt. Het speciale scharnier dat nodig is de deur ondanks de lijst toch goed te openen is op foto 7 (onder rechts) te zien. Het scharnier lijkt geen voorganger te hebben gehad.(foto 8) Hieruit volgt dat de lijst waarschijnlijk tot het oorspronkelijk interieur moet worden gerekend. Foto 5: Het plaatmateriaal van de lambrisering imiteert per plaat 2x3 houten panelen. In het ontbrekende gedeelte hebben drie platen gezeten. Dit komt precies overeen met de rachels.

7 Foto 9 (linksboven) toont het luikje naar de keuken met daarvoor een radiator. Foto 10 (rechts) één van de radiatoren. Met behulp van catalogi of anderszins moet het mogelijk zij om te bepalen of deze radiator inderdaad uit 1924 dateert. Foto 11 (links) de muur op de eerste verdieping waarachter zich de vier kanalen bevinden. Foto 12 (hieronder) toont het schuine keepje en twee spijkers waar de ontbrekende rachel links van de nis bevestigd is geweest.

8 Bouwtekening Stadsarchief Dordrecht (SAD) archief 752, inv.nr Mr.H.L.Woltersom vraagt 23 april 1923 vergunning aan voor: Het verplaatsen der keuken zoals bijgaande tekening dit weergeeft. Vergunning verleend op 10 mei 1924.

9 Bouwtekening SAD archief 752, inv.nr Dr.W.C.Meiss vraagt 4 november 1930 vergunning aan voor: Aanbouwen van een wachtkamer (onder de uitspringende serre) aan het souterrain. Vergunning verleend op 17 november 1930.

10 Bouwtekening SAD archief 752, inv.nr A.Toth vraagt 10 februari 1947 vergunning aan voor: Het plaatsen van een winkelraam in de voorgevel. Vergunning verleend op 14 maart 1947.

11 De schouw van de Vrieseweg 80 en de gevel van de Visstraat 25. Op de begane grond van de Vrieseweg 80 bevindt zich een opmerkelijke schouw. Op het eerste gezicht lijkt de schouw van later datum dan de bouw van het pand. Een aantal motieven op de schouw vertonen echter grote overeenkomst met bouwwerken van de architect van het pand uit dezelfde periode. Op de bouwtekeningen is de schouw niet aangegeven. Op een verbouwtekening uit1924, bij de opname van de bestaande situatie is een schouw met een overeenkomstige plattegrond te zien aan de straatzijde van de begane grond. Uit de verbouwtekeningen van 1947, toen ook het etalageraam is geplaatst, blijkt dat de schouw bij die verbouwing is verplaatst van de straatzijde naar de tuinzijde. De foto s rechtsboven met het driehoekige motief in een bolsegment zijn van de Vrieseweg 78 (1898) en de Groenmarkt 10 (1895). De overige foto s zijn van de schouw en van de Visstraat 25. Het motief op de zijkant van de schouw, op de foto onder links van het midden, is uiteraard niet hetzelfde als het door Reus ontworpen logo van veilinghandelaar Mak, op de foto rechts daarvan. De kromming gecombineerd met een versmalling respectievelijk verbreding heeft wel iets overeenkomstigs.

12 Glas in lood in de winkelpui van Voorstraat 273. Het pand is ongeveer uitgevoerd als op bovenstaande tekening uit het Bouwkundig Weekblad van Het jaartal op de gevel is gewijzigd in In de tekst staan een kleine fout. De beeldhouwwerken zijn niet uitgevoerd door Z.Zijl. Zoals op de onderste foto valt te zien is in de gevel terug te vinden: L.ZIJL sculp. De middelste foto is een detail uit de bovenste. De vormen in het glas in lood raam tonen een duidelijke overeenkomst met het glas in lood van de kamer op de tweede verdieping aan de Vrieseweg 80. Dit is een aanwijzing dat het glas in lood op de tweede verdieping van de Vrieseweg 80 best eens van de bouw uit 1901 kan dateren.

13 De foto boven toont het glas in lood in de kamer op de tweede verdieping van de Vrieseweg 80. De afbeelding links is overgenomen uit De Architect van Het is een behangontwerp van J.L.M.Lauweriks. Hoewel het heel verschillende afbeeldingen zijn, zijn er ook duidelijke overeenkomsten. Op detailniveau komen dezelfde spiraal en waaierachtige figuren terug. Verder hebben beide abstracte figuren iets figuratiefs. Het glas en lood roept associaties op met een vlinder. In het onderste figuur is (o.a.) een gezicht te zien. Het is heel goed mogelijk dat beide ontwerpen uit dezelfde tijd dateren.

14

15

16

17