RAPPORT VAN BEVINDINGEN. Kwaliteitsonderzoek bij. De Horizon Speciaal Basisonderwijs

Transcriptie

1 RAPPORT VAN BEVINDINGEN Kwaliteitsonderzoek bij De Horizon Speciaal Basisonderwijs Plaats : Arnhem BRIN-nummer : 00IH Onderzoeksnummer : Datum schoolbezoek : 21 november 2011 Rapport vastgesteld te Utrecht op 11 januari 2012

2

3 Inhoud 1 Inleiding 5 2 Bevindingen 7 3 Toezichtarrangement 13 pagina 3 van 13

4

5 1 Inleiding De Inspectie van het Onderwijs heeft op 21 november een onderzoek uitgevoerd op sbo De Horizon naar aspecten van de kwaliteit van het onderwijs en de naleving van wet- en regelgeving. De aanleiding voor dit onderzoek was het volgende. Scholen waarvoor de inspectie geen risicoanalyse kan opstellen omdat geschikte opbrengstgegevens ontbreken, worden in principe om de twee jaar bezocht. Het doel van dit onderzoek is eventuele tekortkomingen in de kwaliteit van het onderwijs op de school vast te stellen. Conform de uitgangspunten van het programmatisch handhaven onderzoekt de inspectie tevens standaard of wordt voldaan aan bepaalde wettelijke voorschriften. Toezichthistorie De inspectie heeft sbo De Horizon voor het laatst bezocht in november Toen is gebleken dat de kwaliteit van het onderwijs op de school voldoende was. Het aantal tekortkomingen was beperkt. De school stelde weliswaar bij plaatsing voor iedere leerling een ontwikkelingsperspectief vast, maar volgde onvoldoende of zij zich ontwikkelden conform het ontwikkelingsperspectief en maakte bovendien naar aanleiding hiervan onvoldoende beredeneerde keuzes. Verder bleek de kwaliteitzorg op een tweetal punten tekort te schieten. De school evalueerde de kwaliteit van haar opbrengsten en het leren en onderwijzen onvoldoende systematisch en regelmatig. De overige indicatoren die samenhangen met de kwaliteitszorg werden als voldoende beoordeeld. Dit gold ook voor de indicatoren die samenhangen met het leerstofaanbod, het didactisch handelen, de afstemming en zorg en begeleiding. Onderzoeksopzet Het onderzoek bestond uit de volgende activiteiten: Een controle van de aanwezigheid van de schoolgids, het schoolplan en het zorgplan bij de inspectie. Een toets op de aanwezigheid van informatie over enkele wettelijke verplichte onderdelen in de schoolgids, het schoolplan en het zorgplan. Een controle op de onderwijstijd die de school heeft gepland. Onderzoek en analyse van documenten en gegevens over de school die bij de inspectie aanwezig zijn. Analyse van documenten die de school tijdens het schoolbezoek ter inzage heeft gegeven, te weten een aantal leerlingendossiers, analyse-overzichten, groepsplannen en diverse verbeterplannen. Schoolbezoek, waarbij in een aantal groepen de onderwijspraktijk is geobserveerd door het bijwonen van lessen Nederlandse taal en rekenen en wiskunde. Deze lesbezoeken vonden plaats in een kleutergroep, de groepen oranje, groen, geel en blauw en twee groepen schoolverlaters. Gesprekken met de directie en de intern begeleider over de kwaliteit van de indicatoren. Een gesprek met leerlingen en leraren. Een eindgesprek met de directie en een vertegenwoordiging van het bevoegd gezag, na afloop van het schoolbezoek. Tijdens het onderzoek beoordeelde de inspectie indicatoren van de aspecten opbrengsten, leerstofaanbod, onderwijstijd, schoolklimaat, didactisch handelen, afstemming, zorg en begeleiding en kwaliteitszorg. pagina 5 van 13

6 Toezichtkader De inspectie heeft zich bij haar onderzoek onder andere gebaseerd op het Toezichtkader po/vo 2011 en de notitie Analyse en waarderingen van opbrengsten primair onderwijs. Beide documenten zijn te vinden op Opbouw rapport In hoofdstuk 2 staan de bevindingen uit het onderzoek naar de onderwijskwaliteit en de wettelijke vereisten. Dit wordt gevolgd door een beschouwing waarin het oordeel van de inspectie wordt toegelicht en waar mogelijk de schoolontwikkeling in samenhang wordt beschreven. Hoofdstuk 3 geeft het toezichtarrangement weer. pagina 6 van 13

7 2 Bevindingen 2.1 Kwaliteits- en nalevingsprofiel In onderstaande tabellen vermeldt de inspectie welke indicatoren in dit onderzoek zijn betrokken en tot welke bevindingen het onderzoek heeft geleid. De nummering in de tabellen verwijst naar het volledige waarderingskader primair onderwijs Indicatoren die bij een kwaliteitsonderzoek de doorslag geven of een school (zeer) zwak is, de zogeheten normindicatoren, zijn gemarkeerd met een asterisk. Voor een overzicht van alle normindicatoren zie het Toezichtkader po/vo 2011 op De bevindingen zijn weergegeven in de vorm van een score. De score geeft aan in welke mate de betreffende indicator gerealiseerd is. Legenda: 1. slecht 2. onvoldoende 3. voldoende 4. goed 5. niet te beoordelen (alleen bij opbrengsten) In verband met het programmatisch handhaven heeft de inspectie daarnaast enkele controles uitgevoerd op bepaalde wettelijke voorschriften. Of de school wel of niet voldoet aan deze wettelijke vereisten wordt tot uitdrukking gebracht met de score 'ja' of 'nee'. Kwaliteitsaspect 1 Opbrengsten 1.1 * (SBO) De resultaten van de leerlingen aan het eind van de speciale basisschool liggen ten minste op het niveau dat op grond van de kenmerken van de leerlingenpopulatie mag worden verwacht. Kwaliteitsaspect 2 Leerstofaanbod 2.1 * Bij de aangeboden leerinhouden voor Nederlandse taal en rekenen en wiskunde betrekt de school alle kerndoelen als te bereiken doelstellingen. 2.2 * De leerinhouden voor Nederlandse taal en voor rekenen en wiskunde worden aan voldoende leerlingen aangeboden tot en met het niveau van leerjaar De leerinhouden in de verschillende leerjaren sluiten op elkaar aan. 2.4 * De school met een substantieel aantal leerlingen met een leerlinggewicht biedt bij Nederlandse taal leerinhouden aan die passen bij de onderwijsbehoeften van leerlingen met een taalachterstand. Kwaliteitsaspect 3 Tijd 3.2 De school heeft voor Nederlandse taal en rekenen en wiskunde de onderwijstijd afgestemd op de behoeften van de leerlingenpopulatie. 5 pagina 7 van 13

8 Kwaliteitsaspect 4 Schoolklimaat 4.4 De school heeft inzicht in de veiligheidsbeleving van leerlingen en personeel en in de incidenten die zich op het gebied van sociale veiligheid op de school voordoen. Kwaliteitsaspect 5 Didactisch handelen 5.1 * De leraren geven duidelijke uitleg van de leerstof. 5.2 * De leraren realiseren een taakgerichte werksfeer. 5.3 * De leerlingen zijn actief betrokken bij de onderwijsactiviteiten. Kwaliteitsaspect 6 Afstemming 6.1 De leraren stemmen de aangeboden leerinhouden af op verschillen in ontwikkeling tussen de leerlingen. 6.2 De leraren stemmen de instructie af op verschillen in ontwikkeling tussen de leerlingen. 6.3 De leraren stemmen de verwerkingsopdrachten af op verschillen in ontwikkeling tussen de leerlingen. 6.4 De leraren stemmen de onderwijstijd af op verschillen in ontwikkeling tussen de leerlingen. Kwaliteitsaspect 7 Begeleiding 7.1 * De school gebruikt een samenhangend systeem van genormeerde instrumenten en procedures voor het volgen van de prestaties en de ontwikkeling van de leerlingen. 7.2 De leraren volgen en analyseren systematisch de voortgang in de ontwikkeling van de leerlingen. 7.3 * (SBO) De school stelt bij plaatsing voor iedere leerling een ontwikkelingsperspectief vast. 7.4 * (SBO) De school volgt of de leerlingen zich ontwikkelen conform het ontwikkelingsperspectief en maakt naar aanleiding hiervan beredeneerde keuzen. Kwaliteitsaspect 8 Zorg 8.1 De school signaleert vroegtijdig welke leerlingen zorg nodig hebben. 8.2 Op basis van een analyse van de verzamelde gegevens bepaalt de school de aard van de zorg voor de zorgleerlingen. 8.3 * De school voert de zorg planmatig uit. 8.4 De school evalueert regelmatig de effecten van de zorg. Kwaliteitsaspect 9 Kwaliteitszorg 9.1 De school heeft inzicht in de onderwijsbehoeften van haar leerlingenpopulatie. 9.2 De school evalueert jaarlijks de resultaten van de leerlingen. 9.3 De school evalueert regelmatig het onderwijsleerproces. 9.4 De school werkt planmatig aan verbeteractiviteiten. 9.5 De school borgt de kwaliteit van het onderwijsleerproces. 9.6 De school verantwoordt zich aan belanghebbenden over de gerealiseerde onderwijskwaliteit. pagina 8 van 13

9 Naleving wet- en regelgeving NT1A De inspectie is in het bezit gesteld van de geldende schoolgids (art. 16, lid 2 en 3, WPO). NT1B In de schoolgids is informatie opgenomen over een of meer standaard gecontroleerde onderdelen (art. 13 WPO). NT2A De inspectie is in het bezit gesteld van het geldende schoolplan (art. 16, lid 1 en 3, WPO). NT2B In het schoolplan is informatie opgenomen over een of meer standaard gecontroleerde onderdelen (art. 12 WPO). NT3A De inspectie is in het bezit gesteld van het geldende zorgplan (art. 19, lid 3, WPO). NT3B In het zorgplan is informatie opgenomen over een of meer standaard gecontroleerde onderdelen (art. 19, lid 2, WPO). NT4A Er is voldoende onderwijstijd geprogrammeerd om te kunnen voldoen aan de daarvoor gestelde minima (art. 8, lid 7 onder b, WPO). NT4B Er is maximaal zevenmaal een onvolledige schoolweek geprogrammeerd voor de groepen 3 t/m 8 (artikel 8, lid 7 onder b, WPO). ja nee 2.2 Beschouwing Algemeen beeld Het onderwijs op sbo De Horizon is van voldoende kwaliteit. In tegenstelling tot de uitkomsten van het kwaliteitsonderzoek dat in november 2008 is uitgevoerd, volgt de school nu ook in voldoende mate of de leerlingen zich ontwikkelen conform het ontwikkelingsperspectief. Zij maakt naar aanleiding daarvan ook beredeneerde keuzes. Een uitzondering daargelaten bereiden de aangeboden leerinhouden de leerlingen voldoende voor op het vervolgonderwijs. De school heeft voldoende onderwijstijd gepland en heeft inzicht in de veiligheidsbeleving van leerlingen en personeel. De kwaliteit van het didactisch handelen, de afstemming en zorg en begeleiding is in alle opzichten voldoende en in een aantal opzichten zelfs goed te noemen. De kwaliteit van de kwaliteitszorg is enigszins wisselend van aard: zij varieert van goed tot onvoldoende. Het inzicht in de onderwijsbehoeften van de leerlingenpopulatie is als goed beoordeeld. De school evalueert het onderwijsleerproces echter onvoldoende. Hieronder volgt een toelichting op het oordeel. Toelichting Opbrengsten De inspectie is nog niet in staat om formeel te beoordelen of de resultaten van de schoolverlaters en hun uitstroom naar het vervolgonderwijs in overeenstemming zijn met hun mogelijkheden. Dat neemt niet weg dat de inspectie op basis van één cohort schoolverlaters de indruk heeft dat dit niet het geval is. Alleen als de resultaten van drie van de vier vakgebieden technisch en begrijpend lezen, spelling en rekenen en wiskunde én de uitstroom naar het vervolgonderwijs voldoende zijn, lijkt de school uit de leerlingen te halen wat erin zit. De uitspraak dat dit niet het geval is, is met name gebaseerd op de uitstroom van de schoolverlaters naar het vervolgonderwijs. Deze lijkt niet in overeenstemming te zijn met hun mogelijkheden. De resultaten van technisch en begrijpend lezen en rekenen en wiskunde lijken daarentegen wel overeen te komen met wat van deze groep schoolverlaters mag worden verwacht. Dit lijkt tot nu toe niet het geval te zijn met spelling. pagina 9 van 13

10 Vaststellen van ontwikkelingsperspectieven en het volgen van leerlingen Uit het schooladministratiesysteem blijkt dat de school voor alle leerlingen het in- en uitstroomniveau heeft vastgesteld, met inbegrip van een typering van hun problematiek en eventuele belemmerende en bevorderende factoren. Het vastgestelde uitstroomniveau heeft zowel betrekking op het type vervolgonderwijs, als op de vakgebieden technisch en begrijpend lezen, spelling en rekenen en wiskunde. Voor leerlingen van de onderbouwgroepen stelt de school in plaats van het type vervolgonderwijs het verwachte instroomniveau in de middenbouw vast. Een koppeling van in- en uitstroomniveau door middel van een prognoselijn maakt het mogelijk te volgen of en in welke mate de leerlingen zich ontwikkelen. De school plant de te verwachten niveaus voor een periode van een jaar en gebruikt dit als basis voor de inrichting van de groepsplannen. Twee keer per jaar wordt vastgesteld of de leerlingen zich naar verwachting ontwikkelen en wat voor de komende periode de te verwachten groei is. De school doet dit per vakgebied voor alle leerlingen. Uit de gegevens die de inspectie heeft ingezien blijkt dat het ontwikkelingsperspectief waar nodig wordt bijgesteld. Leerstofaanbod Het gerealiseerde aanbod voor taal en rekenen voldoet aan de kerndoelen. De leraren gebruiken de methoden zoals ze zijn bedoeld. Zij slaan geen belangrijke onderdelen over. De methodische middelen en materialen zijn tot en met het niveau van groep 8 aanwezig op school. Conform het voor hen geldende ontwikkelingsperspectief worden de leerinhouden van leerjaar 8 aan voldoende leerlingen aangeboden. Om te voorzien in een doorgaande lijn heeft de school afspraken gemaakt over de te gebruiken materialen, methoden en/of leerlijnen. Een voorbeeld hiervan is de map 'Beredeneerd aanbod' die hoort bij het programma dat de leraren in de kleutergroepen aanbieden. Hiermee waarborgt de school dat er ook in deze groepen een vastgelegd en beredeneerd aanbod is voor taalontwikkeling en de ontwikkeling van basale rekenvaardigheden. Een substantieel deel van de leerlingen van sbo De Horizon komt binnen met een taalachterstand. Het onderwijs in woordenschatontwikkeling kwam tot het begin van het huidige schooljaar onvoldoende hieraan tegemoet. Getuige het feit dat het verbeteren van het woordenschatonderwijs een van de onderwerpen is die hoog op de verbeteragenda staan, is de school zich hiervan bewust. Het woordenschatonderwijs is sindsdien sterk in ontwikkeling. De inspectie wil dit positief waarderen. Daarom en op basis van de aanvullende informatie die zij heeft ontvangen beoordeelt zij indicator 2.4 dienovereenkomstig. Didactisch handelen De leraren geven een aansprekende en doelmatige uitleg, die voldoende interactief is. Uitgangpunt hierbij is het directe instructiemodel. Zij blikken terug op eerdere activiteiten en activeren de voorkennis van de leerlingen. De uitleg is beknopt, effectief en gestructureerd. Regelmatig wordt nagegaan of de leerlingen de uitleg begrijpen. De leraren zorgen ervoor dat alle leerlingen betrokken zijn bij de les. De onderwijsactiviteiten kenmerken zich in hoge mate door een duidelijke structuur en een doelmatig klassenmanagement. De lessen verlopen ordelijk en rustig. Bij uitzondering zijn de leraren genoodzaakt (terloops) duidelijk te maken wat de gewenste leerhouding is. In een enkel geval was de taakgerichte werksfeer dusdanig dat de leraar twee instructies tegelijkertijd kon geven zonder dat dit storend was. Op grond van dit alles beoordeelt de inspectie indicator 5.2 als 'goed'. De kwaliteit van de uitleg en de goede werksfeer dragen ertoe bij dat de leerlingen zich voldoende betrokken tonen bij de onderwijsactiviteiten. Ze letten goed op tijdens de uitleg en werken over het algemeen geconcentreerd aan de hen opgedragen taken en opdrachten. pagina 10 van 13

11 Afstemming Het onderwijs op sbo De Horizon is in alle opzichten afgestemd op de verschillen in ontwikkeling tussen de leerlingen. De leraren maken gebruik van de mogelijkheden die de leermiddelen bieden om te differentiëren in het leerstofaanbod en zij differentiëren in hoge mate bij het geven van instructie en de verwerking. Uit de groepsplannen en de weekoverzichten blijkt dat zij daarbij op een planmatige wijze onderscheid maken tussen de verschillende subgroepen binnen de klas. Zorg en begeleiding Sbo De Horizon beschikt over een voldoende samenhangend systeem van genormeerde instrumenten en procedures voor het volgen van de leerlingen. Uit de groepsmappen en -plannen blijkt dat de leraren de voorgang in de ontwikkeling van de leerlingen voldoende systematisch volgen en analyseren. De inspectie geeft de school in dit verband wel in overweging duidelijker te maken wat het verband is tussen de resultaten van de methodeafhankelijke toetsen en de maatregelen die worden getroffen om eventuele achterstanden in de lopen. Dit neemt niet weg dat de inspectie tegelijkertijd van oordeel is dat de kwaliteit van de analyse van gegevens van de methodeonafhankelijke toetsen, observaties en de uitkomsten van gesprekken met leerlingen voldoende basis biedt om de oorzaken van de geconstateerde problemen te achterhalen en op te lossen. Iedere twee weken heeft de intern begeleider (ib'er) een gesprek met de leraren over de gang van zaken in de groep en de ontwikkeling van de leerlingen. Indien de omstandigheden daartoe aanleiding geven, leidt dit tot aanpassingen in de inrichting van het onderwijs. De frequentie van deze gesprekken garandeert dat de school snel kan ingrijpen als de ontwikkelingen (op groeps- en/of individueel leerlingenniveau) niet naar verwachting verlopen. Mede daarom is een vroegtijdige signalering en afbakening (op basis van zorgniveaus en verwachte leerwinst) van leerlingen die extra zorg nodig hebben voldoende gewaarborgd. Een ander gevolg van de frequente gesprekken die in dit verband worden gevoerd, is dat de school, mede op basis van de extra expertise van (onder andere) de ib'er, eventuele vragen om extra zorg op een inhoudelijk zorgvuldige wijze analyseert. Dit laatste berust ook op de vaststelling dat de school waar nodig aanvullend onderzoek uitvoert om de kern van de hulpvraag in kaart te brengen. Voor alle leerlingen die dat nodig hebben, is tijdig extra zorg gepland. Dat wil zeggen dat er weinig tijd zit tussen de signalering en het daadwerkelijk begin van de extra zorg. De school stelt in ieder geval een individueel handelingsplan op voor die leerlingen die een leerachterstand van meer dan een half jaar op de in het ontwikkelingsperspectief vastgelegde prognoselijn hebben en voor leerlingen die ambulante begeleiding krijgen. De handelingsplannen zijn voldoende sturend voor het handelen van alle betrokkenen. Duidelijk is welke doelen de school beoogt te bereiken, welke activiteiten zij daartoe wil ontplooien en wanneer, waarmee en op welke wijze dit wordt geëvalueerd. Uit de evaluaties van de groepsplannen en de individuele handelingsplannen blijkt dat de school aantoonbaar nagaat of de doelen van de (extra) zorg zijn gerealiseerd en of de hulp adequaat was. Uit de evaluaties blijkt tevens welke keuzes de school maakt voor het (eventuele) vervolgtraject. Dat wil zeggen of kan worden volstaan met de huidige wijze van begeleiden of dat verdere extra zorg noodzakelijk is. Kwaliteitszorg Omdat sbo De Horizon stelselmatig analyseert wat de onderwijsbehoeften van haar leerlingenpopulatie is, weet wat de onderwijsbehoeften daarvan zijn, daaraan aantoonbaar consequenties verbindt voor de inrichting van het onderwijs én de analyse van de kenmerken van haar leerlingenpopulatie heeft vastgelegd, beoordeelt de inspectie de hiermee samenhangende indicator (9.1) als 'goed'. pagina 11 van 13

12 De school evalueert de kwaliteit van het onderwijsleerproces niet op een volledige, een betrouwbare en bovenal gestandaardiseerde wijze. Met name vanwege de laatste omstandigheid is de kwaliteit van indicator 9.3 onvoldoende. De school verantwoordt zich richting belanghebbenden in voldoende mate over de gerealiseerde kwaliteit van het onderwijs. pagina 12 van 13

13 3 Toezichtarrangement Kwaliteit De Inspectie van het Onderwijs kent aan sbo De Horizon het basisarrangement toe. Dit betekent dat de inspectie op dit moment geen reden heeft om het toezicht te intensiveren. Naleving Er is een tekortkoming geconstateerd in de naleving van wettelijke voorschriften, die vanwege het programmatisch handhaven standaard zijn gecontroleerd. Dit betreft een onvolledigheid in de inhoud van het zorgplan. Het document geeft geen informatie over de procedures voor het onderzoek van leerlingen in verband met hun plaatsing op een school voor speciaal basisonderwijs. Het beleid van de inspectie is de genoemde onvolkomenheden op dit moment nog niet als tekortkoming te beoordelen bij de betreffende indicator over het naleven van wet- en regelgeving. Wel heeft de inspectie met het bevoegd gezag afgesproken dat in de volgende versie van dit schooldocument het ontbrekende onderdeel is opgenomen. pagina 13 van 13