Voor vrij ondernemen. IFRS for SME. De mkb-versie van IFRS vergeleken met Nederlandse jaarrekeningregels

Transcriptie

1 Voor vrij ondernemen IFRS for SME De mkb-versie van IFRS vergeleken met Nederlandse jaarrekeningregels

2

3 IFRS FOR SME De mkb-versie van IFRS vergeleken met Nederlandse jaarrekeningregels

4

5 IFRS FOR SME De mkb-versie van IFRS vergeleken met Nederlandse jaarrekeningregels

6 Voor eventuele fouten of onvolkomenheden in deze publicatie kan de uitgever niet aansprakelijk worden gesteld. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op enige andere wijze, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. Eerste druk, oktober 2009 BDO is een op naam van Stichting BDO te Amsterdam geregistreerd merk. CampsObers is een op naam van BDO CampsObers Holding B.V. te Eindhoven geregistreerd merk. In deze publicatie worden BDO en BDO CampsObers gebruikt ter aanduiding van de organisatie die onder de merknaam BDO actief is op het gebied van de zakelijke dienstverlening (accountancy, belastingadvies en consultancy). BDO CampsObers Accountants & Adviseurs is een op naam van BDO CampsObers Holding B.V. te Eindhoven geregistreerde handelsnaam en wordt gebruikt ter aanduiding van een aantal met elkaar in een groep verbonden rechtspersonen, die ieder afzonderlijk onder de merknaam BDO actief zijn op een bepaald terrein van de zakelijke dienstverlening (accountancy, belastingadvies en consultancy).

7 Inhoudsopgave 5 INHOUDSOPGAVE 1 Inleiding De balans en andere hoofdoverzichten Consolidatie Voorraden Materiële vaste activa Vastgoedbeleggingen Immateriële activa Impairment Deelnemingen en joint ventures Lease Financiële instrumenten en eigen vermogen Voorzieningen Pensioenen Overnames en goodwill Opbrengstverantwoording Belastingen Vreemde valuta Verbonden partijen De overgang naar IFRS for SME Samenvatting verschillen IFRS/for SME/NL GAAP Over BDO

8 6 IFRS for SME u HOOFDSTUK 1 INLEIDING

9 Hoofdstuk 1 Inleiding 7 Aanleiding voor het ontwikkelen van IFRS for SME IFRS is ontwikkeld om de jaarverslaggeving wereldwijd te harmoniseren. Dat was primair van belang voor de steeds internationaler wordende kapitaalmarkten, en dan met name de aan delenbeurzen. Door verschillen in lokale voorschriften kwam het regelmatig voor dat een onderneming met beursnoteringen in verschillende landen winsten rapporteerde die sterk afweken afhankelijk van de toegepaste waarderingsgrondslagen. Nu IFRS inmiddels een aantal jaren in gebruik is, constateert de IASB dat de voordelen van internationale harmonisatie niet beperkt zijn tot beursgenoteerde ondernemingen. Ook voor andere ondernemingen gelden de volgende voordelen indien financiering over de grens wordt gezocht. Dat kan gelden voor zowel bank leningen als kapitaal verschaft door venture capitalists. Ook voor het toetsen van de financiële positie van (potentiële) afnemers en leveranciers is een eenduidige grondslag gemakkelijk. Bij het formuleren van IFRS for SME moest de IASB een afweging maken tussen enerzijds de veronderstelling dat de grondslagen van full IFRS in principe ook toepasselijk zijn voor nietbeursgenoteerde ondernemingen, maar dat anderzijds de kosten-batenafweging van het verslaggevingsproces bij kleinere ondernemingen anders uit kan vallen. De beschikbare expertise zal bij SME-ondernemingen beperkter zijn. Met IFRS for SME wordt daarom beoogd een balans te vinden tussen deze factoren. IFRS for SME omvat 230 bladzijden. Dit staat in schril contrast met de ruim 2800 bladzijden van full IFRS en de ongeveer 1400 bladzijden van de Nederlandse Richtlijnen voor de Jaarverslag geving. Het is zelfs ietsje minder dan de RJ-bundel voor kleine rechtspersonen. Toch is dit boekje bedoeld als een zelfstandig document voor duizenden ondernemingen all over the world. Hoe heeft de IASB het voor elkaar gekregen om de essentie van full IFRS zo bondig samen te vatten? Ten eerste zijn er onderwerpen die niet relevant zijn voor niet-beursgenoteerde onder - nemingen. Ook onder full IFRS hoeven niet-beursgenoteerde ondernemingen geen gesegmenteerde informatie op te nemen, en geen winst per aandeel te berekenen. Ook tussentijdse verslag geving is niet aan de orde. Ten tweede ontbreken per standard de bases for conclusions. Hierin geeft de IASB nadere achtergrondinformatie hoe bepaalde keuzes in de bepaling van de standards tot stand zijn gekomen. Soms kan dat richting geven bij het begrijpen van de bedoeling van bepaalde standards. Bij IFRS for SME is wel in een afzonderlijk document een Basis for Conclusions gepubliceerd, maar dat betreffen voornamelijk de overwegingen omtrent de aanleiding voor het ontwikkelen van IFRS for SME, en de aanpassingen ten opzichte van full IFRS. Ten derde zijn de teksten rond financiële instrumenten drastisch ingekort. Dit betreft vooral de Application Guidance en Implementation Guidance. Samen met de tekst van de standards beslaan die bijna 500 bladzijden. Doordat veel van deze guidance betrekking heeft op trans - acties die voornamelijk bij financiële instellingen voorkomen, kunnen deze worden gemist in

10 8 IFRS for SME IFRS for SME. Gecombineerd met enkele vereenvoudigingen in de waarderingsgrondslagen kan daarmee het aantal bladzijden in IFRS for SME worden teruggebracht tot 30 bladzijden. Maar ook een belangrijke inkorting is bereikt door de teksten van de standards zelf bondiger te formuleren. Gemiddeld is het aantal alinea s per onderwerp met ruim 60% teruggebracht. Extreme voorbeelden zijn Rentekosten (van 30 alinea s teruggebracht tot 3, maar dat gaat ook samen met een veel eenvoudigere verwerking), en Vastgoedbeleggingen (van 86 naar 11 alinea s). Indeling van IFRS for SME IFRS for SME is net als full IFRS ingedeeld naar onderwerp, maar de volgorde en daarmee de hoofdstuknummering verschilt. De nummering in full IFRS volgt uit de chronologische volgorde waarin onderwerpen door de IASB zijn uitgewerkt. In IFRS for SME zijn de onderwerpen iets meer geclusterd, hoewel er ook hier geen heel duidelijke lijn in volgorde blijkt. Soms zijn onderwerpen samengenomen, zoals de bouwprojecten ( onderhanden projecten ) als bijzondere vorm binnen het hoofdstuk Revenue. Bij financiële instrumenten zijn er net als binnen full IFRS drie afzonderlijke hoofdstukken, maar de insteek is geheel anders. Een praktisch gevolg van deze andere indeling is dat de verwijzingen naar specifieke alinea s niet meer de bekende nummering hebben. Zo weet de gemiddelde IFRS-gebruiker ogenblikkelijk waar IAS 39 over gaat, maar IFRS for SME 12 is nog weinigzeggend. Wat overigens de verkorte verwijzingsvorm zal zijn voor IFRS for SME referenties is nog niet duidelijk. Dat zal de praktijk nog moeten leren. Doelgroep van IFRS for SME Gedurende de ontwikkeling van IFRS for SME heeft de IASB geworsteld met het bepalen van de doelgroep. Dit was bijvoorbeeld te zien aan de aanduiding van deze standards. De insteek was vooral dat het niet bedoeld was voor beursfondsen, maar voor andere ondernemingen dan beursfondsen. In het spraakgebruik wordt dan vaak de term MKB - in het Engels SME - gebruikt als het tegenovergestelde van beursgenoteerde ondernemingen. Maar feitelijk dekt dat niet de lading in dit geval. Voor kleine ondernemingen in de zin van artikel 2:396 BW lijkt IFRS - zelfs in SME-vorm - niet zinvol, hoewel de IASB beweert dat zelfs bij micro-ondernemingen de jaar - rekening informatie moet verschaffen voor a wide range of users. Het is mogelijk wel zinvol voor grote niet-beursgenoteerde ondernemingen. Maar die zijn dus naar de letter niet klein of middelgroot. Gedurende de ontwikkeling is de naamgeving gewijzigd naar Non-Publicly Accountable Entities en Private Entities. In de wandelgangen werd ook wel de term IFRS light gehanteerd. Maar uiteindelijk kwam men weer terug bij SME, vooral omdat dat een meer ingeburgerd begrip is. De begrippen Non-Publically Accountable en niet-beursgenoteerd komen wel terug in de nadere omschrijving die IFRS for SME geeft voor het begrip SME. Financiële instellingen vallen niet onder SME, ook al zijn ze niet-beursgenoteerd. In een eerdere versie werd nog als indicatie van de doelgroep genoemd dat het gaat om ondernemingen met ongeveer 50 werknemers. Die bepaling is in de definitieve versie vervallen.

11 Hoofdstuk 1 Inleiding 9 De IASB laat het aan overheden over om te bepalen welke ondernemingen gebruik mogen maken van IFRS for SME. De IASB zegt wel uitdrukkelijk dat een beursfonds per definitie niet kan voldoen aan IFRS for SME omdat die buiten de doelgroep valt. Een aantal landen kent al een verplichte toepassing van IFRS voor alle rechtspersonen, dus ook kleine ondernemingen. Soms door een directe verwijzing zoals op Cyprus, maar ook soms door het volledig overnemen van alle IFRS-bepalingen in de eigen regelgeving zoals in Australië. Een aantal landen heeft al aangegeven dat IFRS for SME zal worden overgenomen. Soms om daarmee de administratieve last van full IFRS voor kleinere ondernemingen te verlichten, maar soms ook om de lokale voorschriften te internationaliseren, zoals in Groot-Brittannië. Toepassing van IFRS for SME in Nederland Voor rechtspersonen die onder Titel 9 BW2 vallen voorziet de wet in de mogelijkheid om naar keuze full IFRS toe te passen. Althans, dat geldt voor zover deze standaarden door de Europese Commissie zijn goedgekeurd. IFRS for SME is weliswaar een door de IASB uitgevaardigde standard, maar de vraag is of deze standard ook door de Europese Commissie ter goedkeuring zal worden overwogen. Zonder deze goedkeuring kan dus IFRS for SME niet zonder meer worden toegepast. Anderzijds moet worden geconstateerd dat IFRS (for SME) grotendeels aansluit op grondslagen die onder NL GAAP gelden. Het is dus goed denkbaar dat in een specifiek geval een jaarrekening volgens IFRS for SME niet strijdig is met Titel 9 BW2. Denkbaar is dat er meer toelichtingen worden verstrekt, maar dat is niet bezwaarlijk in het licht van de naleving van de wet. Het kan ook zijn dat de wet aanvullende eisen stelt. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de toelichting van de bezoldiging van het bestuur, en vorderingen op bestuurders. Om aan Titel 9 BW2 te voldoen zullen dergelijke toelichtingen dus in een IFRS for SME-jaarrekening moeten worden toe - gevoegd. Dit verschijnsel kennen we al bij full IFRS-jaarrekeningen. Noemenswaardig in dit licht zijn ook de wettelijke reserves. Bij toepassing van full IFRS eist Titel 9 BW2 uitdrukkelijk dat de toe passelijke wettelijke reserves ook daar worden gevormd. Deze eis zal dan ook gelden voor IFRS for SME-jaarrekeningen. De wettelijke reserves waarnaar in artikel 2:373 lid 4 BW wordt ver wezen hebben betrekking op de volgende situaties: 6 negatieve bijschrijvingsreserve als gevolg van de omrekening van het aandelenkapitaal naar de euro. Deze overgangsbepaling bij de introductie van de euro zal tegenwoordig niet vaak meer voorkomen; 6 een lager aandelenkapitaal als gevolg van de omrekening van het aandelenkapitaal naar de euro; 6 inbreng in natura zonder beschrijving van hetgeen is ingebracht of accountantsverklaring bij de beschrijving; 6 tekort minimumkapitaal; 6 reserve voor leningen verstrekt met het oog op het nemen of verkrijgen van aandelen in het kapitaal van de rechtspersoon of van certificaten van deze aandelen; 6 reserve voor geactiveerde kosten verbonden aan de oprichting van de vennootschap, de uitgifte van aandelen of kosten van onderzoek en ontwikkeling. Deze reserve zal onder IFRS for SME niet voorkomen omdat deze kosten niet worden geactiveerd;

12 10 IFRS for SME 6 wettelijke reserve deelnemingen voor ingehouden winsten. Deze reserve speelt onder IFRS for SME alleen bij waardering volgens de equity-methode; 6 reserve omrekeningsverschillen in het kader van activiteiten in vreemde valuta; 6 herwaardering van activa. Weliswaar kent IFRS for SME voor materiële vaste activa alleen het kostprijsmodel, maar bij vastgoedbeleggingen en niet-beursgenoteerde financiële instrumenten die tegen fair value worden gewaardeerd kan herwaardering aan de orde zijn. Helaas zijn er enkele bepalingen in IFRS for SME die niet in lijn te brengen zijn met Titel 9 BW2. Het waarderen van deelnemingen tegen kostprijs is onder Titel 9 BW2 nauwelijks mogelijk. Slechts bij een gegronde reden kan worden afgeweken van de nettovermogenswaarde. Het is maar zeer de vraag of toepassing van IFRS for SME in dit kader als een gegronde reden geldt. Maar ook de equity-methode voldoet niet geheel aan Titel 9 BW2 doordat de goodwill niet afzonderlijk wordt gepresenteerd. Voor de geconsolideerde jaarrekening waarin alleen minderheidsbelangen volgens de equity-methode worden verwerkt is het denkbaar dat dit niet een materiële afwijking oplevert, afhankelijk van de materialiteit van de betreffende posten. Maar voor de enkelvoudige jaarrekening leidt het verbod van nettovermogenswaarde in een IFRS for SME jaarrekening veelal tot een wezenlijke strijdigheid met Titel 9 BW2. Andere punten betreffen de presentatie van het belang derden (minderheidsbelang) en beëindigde bedrijfsactiviteiten in de geconsolideerde winst- en verliesrekening. Onder IFRS (for SME) is het belang derden een onderdeel van de winstbestemming in plaats van de resultaat - bepaling; het samentrekken van alle resultaten gedurende het boekjaar van beëindigde bedrijfsactiviteiten tot één bedrag strookt niet met de Nederlandse wijze van consolideren. Het bezwaar van de strijdigheid van de genoemde punten met de wet is wel enigszins formalistisch van aard. Immers, deze afwijkende grondslagen bestaan ook onder full IFRS, en zijn daarbinnen door de EU goedgekeurd. Formeel geeft dat nog geen vrijbrief om deze afwijkende grondslagen te mogen toepassen omdat ze alleen gelden indien full IFRS integraal wordt toe gepast (geen cherry picking ). Maar het lijkt onwaarschijnlijk dat iemand inhoudelijk bezwaar zal hebben tegen toepassing van IFRS for SME. Naast aanvullende eisen die Titel 9 BW2 stelt boven de IFRS for SME-bepalingen geeft de wet ook bepaalde vrijstellingen. In het kader van full IFRS is het duidelijk dat de vrijstellingen voor kleine en middelgrote ondernemingen niet gelden. Immers, Titel 9 geeft uitdrukkelijk aan dat bij toepassing van IFRS de betreffende wetsafdeling 11 niet van toepassing is. In het licht van de vrijstellingen inzake presentatie en toelichting is dat logisch: een IFRS-jaarrekening hoort naar zijn aard transparant te zijn, dus een verkorte presentatie met beperkte toelichting is daarmee in strijd. Dit argument geldt ook voor IFRS for SME: de vereenvoudigingen vanwege de beperkte gebruikerskring is al verwerkt in de vereenvoudigingen ten opzichte van full IFRS. Een verdere vereenvoudiging is dan niet aan de orde. Indien kleine ondernemingen IFRS for SME toepassen rijst wel de vraag of accountantscontrole verplicht is. Naar de letter van de wet geldt dit wel voor full IFRS, ook al is ook daar de redelijk-

13 Hoofdstuk 1 Inleiding 11 heid hiervan discutabel. Aangezien IFRS for SME niet uitdrukkelijk in de wet wordt genoemd is er geen uitdrukkelijke uitsluiting van deze vrijstelling. Kortom, op grond van het doel van IFRS (for SME) is een vrijstelling van presentatie en toe - lichting niet aan de orde, maar accountantscontrole is voor kleine ondernemingen niet verplicht. De voorlopige conclusie (op grond van de huidige wet) is dat IFRS for SME niet uitdrukkelijk is toegestaan voor Nederlandse ondernemingen. Zolang de toepassing echter past binnen de eisen van Titel 9 kan worden gesteld dat een jaarrekening naast Titel 9 BW2 óók aan IFRS for SME voldoet. Met name rond deelnemingen kan IFRS for SME echter strijdig zijn met Titel 9 BW2. In dergelijke gevallen prevaleert formeel de wet. Hopelijk wordt deze (grotendeels formele) impasse doorbroken door een goedkeuring door de EU, of door een aanpassing van Titel 9 BW2. Als de Nederlandse wetgever IFRS for SME wil toestaan, dient IFRS for SME te passen binnen de vierde en zevende EG Richtlijn. Er zijn al geluiden te horen dat Brussel wordt aangemoedigd om eventuele knelpunten in de Richtlijnen op te heffen. Waarom kiezen voor IFRS for SME? Waarom zou een Nederlandse onderneming vrijwillig kiezen voor het toepassen van IFRS for SME? Dat is een afweging van baten en kosten. De baten kunnen liggen in de interne aansturing en/of in de externe presentatie van de onder - neming. Wanneer een grote onderneming divisies heeft in diverse landen, is het van belang dat ten behoeve van de geconsolideerde jaarrekening alle divisies hun cijfers aanleveren op dezelfde grondslag. Maar ook voor de strategische aansturing vanuit het hoofd van de groep is een consistente beoordeling van de divisiecijfers van belang. Tot nu toe zullen de buitenlandse divisies dus veelal hun cijfers moeten opstellen naar de regels van het land van het groepshoofd. Een productietak van een Nederlands bedrijf in bijvoorbeeld Maleisië zal zich dus moeten baseren op Titel 9 BW2. Vanuit het hoofdkantoor wordt dan veelal een accounting manual opgesteld, maar duidelijk zal zijn dat het voor de buitenlandse divisies lastig is om zich in te leven in de specifiek Nederlandse grondslagen. In een dergelijke situatie is het praktischer indien deze internationale groep kan verwijzen naar internationale standaarden. De vraag is echter wel of door de beknoptheid van IFRS for SME wel voldoende eenduidigheid binnen de groep wordt bereikt. Van full IFRS is al bekend dat de couleur locale soms een belangrijke invloed heeft op hoe IFRS-bepalingen worden geïnterpreteerd en toegepast. Bij IFRS for SME zal dat effect nog sterker zijn. De vraag is dus of de geaggregeerde cijfers van alle groepsmaatschappijen wel voldoende intern consistent zijn. Is het voor een groepsmaatschappij van een beursgenoteerde groep aantrekkelijk om de eigen jaarrekening op basis van IFRS for SME op te stellen vanuit de gedachte dat ten behoeve van de consolidatie al full IFRS wordt toegepast, maar dit wat zwaar lijkt voor de eigen vennoot - schappelijke jaarrekening?

14 12 IFRS for SME Door een aantal strijdigheden tussen full IFRS en IFRS for SME is dat maar zeer de vraag. Voorbeelden van dergelijke strijdigheden: 6 Goodwill moet onder IFRS for SME stelselmatig worden afgeschreven, terwijl dat onder full IFRS verboden is. Veelal zal een groepsmaatschappij die dochters heeft, gebruik kunnen maken van een consolidatievrijstelling zodat goodwill niet aan de orde is. Maar ook dan is er een verschil met de consolidatiestaten doordat enkelvoudig de dochters tegen kostprijs (of fair value) worden gewaardeerd; 6 Bij verkoop van een buitenlandse deelneming moet onder full IFRS het cumulatieve om - rekeningsverschil in het resultaat worden verwerkt, terwijl dit onder IFRS for SME verboden is; 6 Financiële instrumenten in de categorie voor verkoop beschikbaar worden verschillend verwerkt. IFRS for SME staat weliswaar toe om IAS 39 te gebruiken, maar daarmee worden veel andere complicaties in huis gehaald; 6 Onder IFRS for SME is voor pensioenkosten de corridor-methode niet toegestaan, terwijl de groep hiervoor wel kan kiezen onder full IFRS; 6 Ontwikkelingskosten moeten onder full IFRS worden geactiveerd, terwijl dit onder IFRS for SME verboden is; 6 Bouwrente moet binnenkort onder full IFRS worden geactiveerd, terwijl dit onder IFRS for SME verboden is. 6 In zijn algemeenheid zullen aanpassingen in IFRS niet altijd direct doorgevoerd zijn in IFRS for SME. Dit zorgt voor tijdelijke verschillen. Maar ook voor de externe communicatie kunnen niet-beursgenoteerde ondernemingen bewust kiezen voor internationale grondslagen. Afhankelijk van de kring van gebruikers van de jaar - rekening kan het wenselijk zijn te kiezen voor transparante verslaggeving die internationaal is erkend. Het predikaat Conform IFRS geldt dan als het ware als een kwaliteitskenmerk voor de financiële rapportage, net zoals een ISO-certificering dat is voor de kwaliteit van de bedrijfs - voering. De vraag is nog wel of het predikaat conform IFRS for SME in de praktijk evenveel uitstraling zal hebben als full IFRS. Een ander argument dat in de wandelgangen rondwaart is Basel II. Het Basel-comité is een wereldwijd orgaan dat richtlijnen uitvaardigt voor de bedrijfsvoering van banken. Banken dienen tegenover verstrekte kredieten een bepaalde hoeveelheid eigen vermogen aan te houden als financiële buffer. Deze hoeveelheid varieert met het risico van het betreffende krediet. In een nieuw akkoord, Basel II genaamd, wordt voorgeschreven dat de risicoanalyse door banken nauwkeuriger moet worden en dat de tariefstelling (dus de rente) afhankelijk dient te zijn van het specifieke risico van de kredietnemende onderneming. De gedachte is dan dat indien een onderneming meer openheid van zaken geeft, er voor de bank minder onzekerheid en dus minder risico is. Indien een onderneming rapporteert volgens IFRS (for SME) zou de transparantie en vergelijkbaarheid daarvan kunnen leiden tot lagere rentekosten. De andere kant van de medaille (die niet zo vaak wordt belicht) is, dat deze openheid natuurlijk ook inzicht kan geven in méér risico s dan die tot nu toe niet uit de jaarrekening bleken, bijvoorbeeld door winstegalisatie of beperkte toelichting. Aangezien de toepassing van Basel II nog in de kinderschoenen staat, is het effect nu nog niet direct waar te nemen.

15 Hoofdstuk 1 Inleiding 13 Wat betreft de kosten van IFRS for SME zou men kunnen denken aan de volgende zaken: 6 De eerste toepassing vergt relatief veel tijd doordat men kennis moet nemen van IFRS, en de stelselwijziging van het oude systeem naar IFRS moet doorrekenen. Dit zijn uiteraard eenmalige kosten. 6 Voor full IFRS geldt dat sommige posten bewerkelijker zijn dan voorheen. Het belangrijkste voorbeeld is de pensioenvoorziening indien er sprake is van toegezegde pensioen - aanspraken (bijvoorbeeld het eindloonsysteem) in eigen beheer of via een eigen pensioenfonds. Hiervoor zal al snel een actuaris moeten worden ingeschakeld. Binnen IFRS for SME zijn dergelijke bewerkelijke posten vaak wel enigszins vereenvoudigd. 6 Met de uitgebreidere toelichting geeft de onderneming meer informatie prijs aan concurrenten die de jaarrekening lezen. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de uitgebreidere toelichtingen rond verbonden partijen. 6 In sommige gevallen zal de administratieve software moeten worden aangepast, bijvoorbeeld indien het huidige systeem niet geschikt is voor de voorraadwaardering of wijze van opbrengstverantwoording zoals IFRS for SME die voorschrijft. Gegeven de aansluiting van de RJ op IFRS (for SME), zijn bovengenoemde punten vaak slechts een gradueel verschil. Immers, de Richtlijnen zijn in de loop der jaren eveneens uitgebreid en meer gedetailleerd. In de praktijk is het echter gemakkelijker om incidenteel een bepaald punt uit een Richtlijn niet of niet volledig te volgen. Indien men echter claimt dat de jaarrekening volgens IFRS (for SME) is opgesteld, dan moeten ook álle voorschriften volledig worden gevolgd. Afwijken van minder welgevallige vereisten is dan niet mogelijk. Is IFRS for SME zodanig eenvoudiger dan de RJ dat alleen al op die grond voor IFRS for SME zal worden gekozen? De vraag is hoe IFRS for SME moet worden geplaatst binnen de rangorde van RJk/fiscale grondslagen, RJ voor (middel)grote rechtspersonen, en full IFRS. Voor de waarderingsgrondslagen is IFRS for SME op een paar punten eenvoudiger dan de RJ, bijvoorbeeld door de keuze om deelnemingen tegen kostprijs te waarderen, en het ontbreken van het onderscheid tussen onderzoeks- en ontwikkelingskosten. Op andere punten is IFRS for SME strenger, bijvoorbeeld met betrekking tot het verplicht tegen fair value waarderen van derivaten. De overlap van gelijke waarderingsgrondslagen is echter erg groot, zelfs ook met de RJk. Grosso modo lijken IFRS for SME en RJ(k) equivalent. Voor de toelichtingseisen geldt dat zowel in IFRS for SME als in de RJ de meest relevante punten uit full IFRS zijn geselecteerd. Deze selecties zijn niet gelijk maar hebben wel een grote overlap. Ook hier geldt dus dat per onderwerp de balans zowel naar RJ als IFRS for SME kan doorslaan. Ten opzichte van de RJk is het wel zonder meer duidelijk dat IFRS for SME zwaarder is: door de vrijstellingen van artikel 2:396 BW2 zijn de toelichtingseisen voor kleine ondernemingen maar een fractie van de toelichting die onder IFRS for SME verplicht is. De conclusie is dus dat voor kleine ondernemingen IFRS for SME qua toelichting een belangrijke verzwaring betekent. Qua waarderingsgrondslagen is IFRS for SME equivalent aan de RJ(k). Op grond van de eenvoud zal IFRS for SME dus niet zonder meer de RJ verdringen.

16 14 IFRS for SME Onderstaande tabel geeft een overzicht van de toepasselijke stelsels indien IFRS for SME toepasbaar wordt geacht. Kleine ondernemingen hebben de meeste keus, maar IFRS (for SME) lijkt een onwaarschijnlijke keuze. Met een notering op Alternext is IFRS niet verplicht maar is IFRS for SME naar zijn aard niet toegestaan. Voor (middel)grote ondernemingen is de potentiële diversiteit in stelsels het grootst. Fiscale grondslagen RJk RJ IFRS for SME Full IFRS Klein Middelgroot Groot Alternext 7 7 AEX-genoteerd 7 Gegeven de grote overlap tussen RJ en IFRS for SME rijst wel de vraag of de RJ nog bestaansrecht zal hebben in de toekomst. In Groot-Brittannië lijkt de standard setter voornemens om zich op te heffen. Ondernemingen in Nederland lijken echter te hechten aan de flexibiliteit die NL GAAP biedt. Traditioneel is Nederland binnen Europa koploper in het toestaan van de vrijstellingen die de 4e en 7e EG-Richtlijnen bieden. Niet mag worden uitgesloten dat IFRS for SME in de toekomst uitdijt en meer naar full IFRS zal neigen. Door het laten vervallen van de RJ wordt die ontwikkeling uit handen gegeven. IFRS for SME als een zelfstandig document Een set van standards kan per definitie niet alle mogelijke transacties en omstandigheden die in de praktijk kunnen voorkomen afdekken. Dat geldt al voor full IFRS, en dus zeker voor de veel beknoptere IFRS for SME. Bij full IFRS geldt dat bij het ontbreken van een standard die specifiek van toepassing is op een transactie, andere gebeurtenis of omstandigheid, het management op oordeelkundige wijze een grondslag voor financiële verslaggeving moet ontwikkelen en toepassen. Daarbij moet het management gebruik maken, en de toepasbaarheid beoordelen, van de volgende bronnen (in afnemende volgorde van betekenis): a b de vereisten en leidraden van IFRS die soortgelijke en verwante kwesties behandelen; en de definities, opnamecriteria en waarderingsbegrippen voor activa, verplichtingen, baten en lasten in het Raamwerk. Bij de oordeelsvorming mag het management ook rekening houden met de recentste uitspraken van andere regelgevers van financiële verslaggeving die een gelijksoortig conceptueel raamwerk hanteren voor de opstelling van verslaggevingsstandaarden, met andere verslaggevings literatuur en met aanvaarde praktijken in de sector, voor zover zij niet in strijd zijn met de eerder genoemde bronnen. IFRS for SME kent een soortgelijke bepaling. De bronnen zijn echter IFRS for SME, en de beknopte versie van het conceptual framework dat in de IFRS for SME bundel is opgenomen. Het is dus niet verplicht om in voorkomende gevallen terug te vallen op full IFRS. In principe kan dus met IFRS for SME worden volstaan.

17 Hoofdstuk 1 Inleiding 15 IFRS for SME kent geen uitdrukkelijke interpretaties zoals IFRIC binnen full IFRS. Toch komt ongeveer een kwart van de onder full IFRS bestaande IFRIC s (en SIC s) inhoudelijk wel terug binnen IFRS for SME. Ze zijn niet als zodanig herkenbaar, maar bepaalde alinea s geven beknopt de strekking van IFRIC s weer. Het kan dus gebeuren dat bij toepassing van IFRS for SME een transactie moet worden verwerkt die niet geregeld is binnen IFRS for SME, maar wel door een IFRIC. In dat geval is het dus niet noodzakelijk kennis te nemen van deze IFRIC en deze te volgen. De opsteller kan op basis van de bronnen binnen IFRS for SME zelf een verwerkingswijze bepalen. De vraag is echter of indien deze verwerkingswijze afwijkt van IFRIC dit in de praktijk als een aanvaardbare uitwerking zal worden gezien. Voorbeeld Bij de kostprijswaardering van een materieel vast actief dient rekening te worden gehouden met eventuele verplichtingen die samenhangen met het afbreken of verwijderen van het actief aan het eind van de gebruiksduur. Denk hierbij aan het ongedaan maken van milieuvervuiling die door het gebruik van het actief zal ontstaan. Hiervoor zal dus al bij de eerste waardering een voorziening moeten worden opgenomen (mits aan de voorwaarden van een voorziening is voldaan). De vraag is hoe een schattingswijziging van deze voorziening moet worden verwerkt indien in enig later jaar de kosten anders worden geschat. Loopt deze schattingswijziging direct en volledig via het resultaat, zoals andere schattingswijzigingen rond voorzieningen, of wordt deze schattingswijziging verwerkt in de boekwaarde van het actief, als correctie op de (totale) vervaardigingsprijs? IFRIC 1 heeft deze knoop doorgehakt en kiest voor de laatste interpretatie. IFRIC 1 is echter niet overgenomen in IFRS for SME. In theorie staat het dus de IFRS for SME-toepasser vrij om de andere interpretatie te volgen, zelfs als de opsteller bekend is met IFRIC 1. De bondigheid van IFRS for SME heeft ook zijn keerzijde. Doordat minder zaken in detail zijn beschreven, ligt er een grotere taak bij de opsteller (en/of controlerend accountant) om op basis van de onderliggende principes zelf een oordeel te vormen over de te kiezen verwerkingswijze. Dit kan in de praktijk bewerkelijk blijken. Niet mag worden uitgesloten dat op termijn er toch een roep ontstaat om IFRS for SME aan te vullen met nadere verduidelijkingen. De eerste tekenen zijn al zichtbaar doordat in IFRS for SME de voorbeelden inzake voorzieningen en inzake opbrengstverantwoording uit full IFRS grotendeels zijn overgenomen. Anderzijds is een wetboek niet geëigend als leerboek, dus verduidelijkingen kunnen wellicht beter worden verwerkt in aanverwante literatuur dan in de standards zelf. Opzet van dit boek Dit boek geeft de hoofdlijnen weer van de belangrijkste onderwerpen van IFRS for SME. Per hoofdstuk wordt eerst de strekking van IFRS for SME uiteengezet, en ieder hoofdstuk sluit af met een overzicht van de verschillen met IFRS, en de belangrijkste verschillen met de Nederlandse jaarrekeningregels, aangeduid als NL GAAP.

18 16 IFRS for SME u HOOFDSTUK 2 DE BALANS EN ANDERE HOOFDOVERZICHTEN

19 Hoofdstuk 2 De balans en andere hoofdoverzichten 17 Een IFRS-jaarrekening kent vier (of vijf) hoofdoverzichten: 6 een balans, tegenwoordig binnen IFRS aangeduid als een statement of financial position; 6 een statement of comprehensive income, in het Nederlands vertaald als een overzicht van gerealiseerde en niet-gerealiseerde resultaten. Deze enigszins vreemde benaming betreft het overzicht dat in de Nederlandse Richtlijnen het overzicht van het totaal - resultaat wordt genoemd. Dit overzicht kan een combinatie zijn van de winst- en verlies - rekening en other comprehensive income (wat binnen NL GAAP directe vermogensmutaties worden genoemd), of beide overzichten afzonderlijk gepresenteerd; 6 een mutatieoverzicht van het eigen vermogen; 6 een kasstroomoverzicht. Other comprehensive income speelt een rol voor transacties waarbij bedragen buiten het resultaat om in het eigen vermogen worden verwerkt. Denk hierbij aan de vorming van herwaarderingsreserves, omrekeningsverschillen op activiteiten in een andere valuta en cash flow hedge accounting. Deze posten zullen lang niet bij alle ondernemingen voorkomen. Bij toepassing van IFRS for SME komt bijvoorbeeld door het uitsluiten van het reële-waarde - model voor vaste activa de vorming van een herwaarderingsreserve via other comprehensive income niet voor. Onder IFRS for SME is het overzicht van other comprehensive income niet verplicht indien deze posten in de gepresenteerde boekjaren niet voorkomen. De overige denkbare mutaties in eigen vermogen blijken dan uit het mutatieoverzicht van het eigen vermogen. Dit betreft: 6 uitkering van dividend; 6 toevoeging van het resultaat over het boekjaar; 6 stelselwijzigingen; 6 foutenherstel. Merkwaardigerwijs noemt IFRS for SME in dit rijtje niet inkoop of uitgifte van eigen aandelen, maar aangezien deze transacties niet onder other comprehensive income vallen lijken dit soort transacties niet een overzicht van other comprehensive income noodzakelijk te maken. Voor ieder overzicht geldt dat ten minste één kolom met vergelijkende cijfers wordt opgenomen. IFRS geeft geen voorschriften voor de indeling van de hoofdoverzichten. Wel wordt een lijstje gegeven van de gangbare balansposten die worden geacht in de balans afzonderlijk te worden gepresenteerd. Maar de volgorde en het al of niet opnemen van tussentellingen wordt vrij gelaten. Een onderscheid in vast en vlottend werd wel min of meer verwacht. Het enige alternatief is om de posten in rangorde van liquiditeit te presenteren. Dat zal dus veelal ongeveer dezelfde uitkomst geven als een onderscheid naar vast en vlottend.

20 18 IFRS for SME Voor een aantal posten wordt een nadere uitsplitsing, al of niet in de toelichting verlangd. Met name bij het eigen vermogen moeten de afzonderlijke onderdelen zoals aandelenkapitaal, agio en reserves afzonderlijk blijken. Ook de aard en aantallen van uitstaande aandelen moet vermeld en worden beschreven. Dit komt grotendeels overeen met de eisen die Titel 9 BW2 stelt. De definities van vast en vlottend zijn hetzelfde als onder full IFRS. Een actief of verplichting is vlottend indien het naar zijn aard behoort tot het werkkapitaal, of een resterende looptijd heeft van minder dan 12 maanden. Alles wat niet vlottend is, is vast. Ook binnen een schijnbaar simpel begrip als vast en vlottend bestaan binnen full IFRS allerlei probleemgebieden. Stel bijvoorbeeld dat een onderneming een langlopende lening heeft, waarbij de bank als voorwaarde heeft gesteld dat indien aan bepaalde ratio s niet voldaan is, de lening direct opeisbaar is. De vraag is dan of de onderneming daarmee nog wel een onvoorwaardelijk recht heeft om aflossing meer dan 12 maanden na balansdatum uit te stellen. Of denk aan een converteerbare lening waarbij de houder ieder moment voor conversie kan opteren. Weliswaar kan dus de lening ieder moment worden afgewikkeld, maar daarvoor in de plaats komen dan aandelen die in feite een nog langere financieringsduur hebben. Op dergelijke nuances gaat IFRS for SME niet in. Ten opzichte van full IFRS is IFRS for SME vereenvoudigd met betrekking tot vaste activa en verplichtingen aangehouden voor verkoop. Onder full IFRS moeten activa waarvan op balans - datum concrete plannen bestaan om ze zo snel mogelijk te verkopen worden overgeboekt naar de vlottende activa. Indien het gaat om activiteiten die als geheel worden afgestoten geldt het ook voor de verplichtingen van die activiteiten. Die moeten afzonderlijk onder de kortlopende verplichtingen worden opgenomen. Ook eventuele bestanddelen van het eigen vermogen die betrekking hebben op af te stoten activa of activiteiten (zoals een koersomrekeningsreserve) moeten binnen het eigen vermogen afzonderlijk als zodanig worden weergegeven. IFRS volgt met betrekking tot de balanspresentatie deze IFRS-bepaling niet. Stilzwijgend wordt de bestaande rubricering (als vaste activa) niet aangepast. In de winst- en verliesrekening dienen de kosten naar keuze te worden uitgesplitst naar categorie (loonkosten, afschrijving, etc.) of functie (kostprijs van de verkoop, algemene beheerskosten, verkoopkosten, etc.). Verder geeft IFRS weinig voorschriften of guidance voor de indeling van de winst- en verliesrekening. Het begrip buitengewone resultaten mag niet worden gebruikt. Dit is ter voorkoming dat op arbitraire wijze het getoonde bedrijfsresultaat wordt ontdaan van onwelgevallige posten. In de winst- en verliesrekening moeten wel net als onder full IFRS uitdrukkelijk de resultaten op beëindigde bedrijfsactiviteiten afzonderlijk worden vermeld. Een beëindigde bedrijfsactiviteit is een component van een onderneming die ofwel is afgestoten, ofwel is geclassificeerd als aangehouden voor verkoop, en