Enkele suggesties voor syndicalisten die betrokken zijn bij het afsluiten van cao s en sectorconvenanten, of zetelen in het CPB of de OR.

Transcriptie

1 Enkele suggesties voor syndicalisten die betrokken zijn bij het afsluiten van cao s en sectorconvenanten, of zetelen in het CPB of de OR.

2 COLOFON Duurzaam werken. Enkele suggesties voor syndicalisten die betrokken zijn bij het afsluiten van cao s en sectorconvenanten, of zetelen in het CPB of de OR is een publicatie van Arbeid & Milieu vzw. Arbeid & Milieu is het samenwerkingsverband tussen de vakbeweging (ACV, ABVV en ACLVB) en de milieubeweging (BBL) in Vlaanderen. Deze brochure is verkrijgbaar bij Arbeid & Milieu vzw, Statiestraat 179, 2600 Berchem, tel: , secretariaat@a-m.be, Redactie: Arbeid & Milieu vzw, april 2006 Cartoons: Arnout Fierens Verantwoordelijke uitgever: Valérie Vanhoutte, Statiestraat 179, 2600 Berchem Bijzondere dank aan iedereen die meegewerkt heeft om deze brochure te realiseren! - 2 -

3 Inhoud brochure Duurzaam werken 1. Inleiding 4 2. Wat is duurzaam werken 5 3. Wat kan je doen als vakbondsafgevaardigde 7 4. Over cao s en sectorconvenanten 9 5. Suggesties Duurzaam consumeren in jouw bedrijf Duurzaam produceren in jouw bedrijf Wieg tot graf benadering van een product Een sociaal aansprakelijkheidscertificaat voor bedrijven Ethisch beleggen van sectorale pensioenfondsen Sectorale Noord-Zuid clausule Duurzame mobiliteit Bodemsanering van bedrijfsgronden Bedrijventerreinen en ruimtelijke zorg Vervanging van schadelijke stoffen Syndicale informatierechten met betrekking tot energie Fonds om bij werknemers thuis REG-maatregelen te financieren Mens en gezinsvriendelijkere bedrijven Diversiteit in het personeelsbeleid Wil je meer weten Afkortingenlijst

4 1 Inleiding Duurzaam ondernemen, ook wel maatschappelijk verantwoord ondernemen genaamd, is in. Hoewel ondernemers nog altijd vooral de economische belangen laten primeren, hebben ze, al dan niet onder druk van de wetgeving, ook meer en meer aandacht voor de sociale en ecologische aspecten van hun bedrijfsvoering. Duurzaam ondernemen geeft dan ook een positief imago aan bedrijven en daar zijn bedrijfsleiders niet ongevoelig voor. Werknemers, omwonenden en consumenten worden immers kritischer en eisen dat bedrijven op een sociaal en ecologisch meer verantwoorde manier produceren. Ondanks deze positieve tendens kunnen de bedrijven toch nog een duwtje in de rug gebruiken. En precies daar komen de werknemers, en meer bepaald de syndicalisten, in beeld. Syndicalisten hebben immers via verschillende kanalen de mogelijkheid om werkgevers te overtuigen van het belang van duurzaam ondernemen en duurzaam werken. Dit kan zowel op ondernemingsniveau (via de ondernemingsraad, OR, of via het comité ter preventie en bescherming op het werk, CPB) maar ook interessant is het afsluiten van duurzame cao s of sectorconvenanten. Een duurzame cao bijvoorbeeld is een cao waarin niet (alleen) over loon wordt gepraat, maar waarin de werkgever en werknemer concrete maatregelen afspreken om het bedrijf in kwestie duurzamer te maken. Duurzaamheid heeft zowel te maken met milieu, mobiliteit, energie als met de combinatie gezin-arbeid, personeelsbeleid (bv. gelijke kansen) en de kwaliteit van arbeid. Deze brochure legt uit wat precies bedoeld wordt met duurzaam werken en geeft een overzicht van de verschillende mogelijkheden van sociaal overleg. Er wordt ingegaan op wat een vakbondsafgevaardigde nu effectief kan betekenen op het vlak van duurzaam werken. Vervolgens worden 14 suggesties voorgesteld die in een duurzame cao of sectorconvenant aan bod kunnen komen of kunnen besproken worden op het CPB of de OR. Het gaat onder meer over het ethisch beleggen van sectorale pensioenfondsen, bedrijfsvervoerplannen, het sociaal aansprakelijkheidscertificaat en over bodemsanering. Doel van deze publicatie is syndicalisten ideeën verschaffen om zelf een duurzame cao af te sluiten of actie te ondernemen in het bedrijf. Het vergt wél creativiteit, vooral van de onderhandelaars, omdat men nieuwe paden moet inslaan. Bijkomende suggesties en ervaringen zijn steeds welkom op het Arbeid & Milieusecretariaat (secretariaat@a-m.be; tel: )! - 4 -

5 2 Wat is duurzaam werken? 2.1 Duurzame ontwikkeling Lange tijd werden milieubescherming, armoedebestrijding en economische ontwikkeling apart bekeken. Duurzame ontwikkeling gaat er echter van uit dat deze drie aspecten in onderling verband moeten worden bekeken. Bij iedere activiteit moet nagedacht worden over wat eventueel de negatieve en positieve gevolgen zijn vanuit zowel sociaal, economisch als ecologisch oogpunt. Daar waar zowel sociale, economische als ecologische belangen elkaar raken begint duurzame ontwikkeling. Volgende figuur illustreert dit: Sociaal Duurzame Ontwikkeling Economie Ecologie Aan de hand van de Ecologische Voetafdruk worden de principes van duurzame ontwikkeling wat concreter uitgelegd: De Ecologische Voetafdruk De ecologische voetafdruk is een ideaal voorbeeld om aan te tonen dat duurzame ontwikkeling nodig is, willen we onze planeet niet langer overmatig belasten: een ecologische voetafdruk is de oppervlakte aarde die nodig is om te voorzien in de levensstijl van een persoon, stad of land. Voor alles wat we consumeren, alle afval die we produceren wordt berekend hoeveel hectare land er nodig is om dat voort te brengen of te verwerken. Bij een huidige wereldbevolking van minstens 6 miljard mensen, is er voor ieder mens op aarde zo n 1,88 ha beschikbaar. Die 1,88 ha noemen we het eerlijke aarde-aandeel. Op dit moment neemt de gemiddelde wereldburger echter al 2,87 hectare in beslag! De gemiddelde ecologische voetafdruk van de mensheid ligt op dit ogenblik dus reeds boven de ecologische draagkracht van de aarde! Voornamelijk industrielanden eigenen zich meer land toe dan er beschikbaar is. Zo beslaat de voetafdruk van de gemiddelde Amerikaan 12,46 hectare en die van een gemiddelde Belg 6,59 hectare terwijl de voetafdruk van een Chinees slechts 1 hectare beslaat en die van een inwoner van India amper 0,73 ha. Dit buitensporig milieubeslag van het Noorden, met zijn hoge productie- en consumptiepatronen, ondermijnt het wereldmilieu en hypothekeert tevens de ontwikkelingskansen van het Zuiden

6 De ecologische voetafdruk toont aan dat we in het Noorden inspanningen moeten leveren om onze afdruk binnen de perken te houden. Want dat we boven onze stand leven is duidelijk. Ogenschijnlijk kleine ingrepen maken ook reeds een verschil: een sticker om reclamedrukwerk te weigeren, vermindert de voetafdruk jaarlijks met 826 m²; de was drogen zonder droogkast doet de afdruk met 1250 m² afnemen en een dag per week geen vlees eten brengt jaarlijks per persoon 825 m² op. (bron: VODO, Duurzaam werken Om tot een duurzame ontwikkeling te komen moet iedereen zijn steentje bijdragen, ook de werknemers en bedrijven! Dit wordt ook wel duurzaam werken of maatschappelijk verantwoord werken genoemd. Duurzaam werken is nog altijd niet evident want het is een feit dat bedrijven door de bikkelharde concurrentiestrijd verplicht worden hoge winstcijfers voor te leggen en daardoor eerder uit zijn op korte termijn winst dan het algemeen belang dat zich op lange termijn stelt. Bedrijven die duurzaam werken, laten in hun bedrijfsvoering naast financiële en economische, ook sociale en milieuoverwegingen meespelen. Bovendien treden ze in dialoog met hun werknemers, aandeelhouders, leveranciers, klanten, omwonenden, de overheid en andere belanghebbenden. Duurzaam werken is een ruim concept waaraan een verschillende invulling kan gegeven worden. Wat is duurzaam werken niet? Energieverspilling We laten onze eigen arbeiders in goede omstandigheden werken maar laten een deel van de productie uitvoeren door kinderen in Pakistan. Gebrekkige communicatie met omwonenden Verschillende soorten van discriminatie Wat houdt duurzaam werken dan wel in? Het opstellen van bedrijfsvervoersplannen Werken aan energie-efficiëntie Aandacht voor arbeidsomstandigheden bij onderaannemers en leveranciers Voorkomen van afval Meer info: Trivisi ( zet Vlaamse bedrijven op het spoor van duurzaam werken Interdepartementale Commissie Duurzame Ontwikkeling (ICDO): Federale Raad voor Duurzame Ontwikkeling (FRDO): Centrum voor Duurzame Ontwikkeling: Billy Globe:

7 3 Wat kan je doen als vakbondsafgevaardigde? Overleg en inspraak over sociale, economische en milieuthema's (kortom duurzaam werken) zijn essentieel in het bedrijf. CPB, OR en syndicale afvaardiging (SA) spelen hier een belangrijke rol in. Zij moeten beletten dat duurzaam werken een loos modewoord wordt en het mag dan ook niet ontbreken op de agenda. Enerzijds moeten de klassieke thema s (loon- en arbeidsvoorwaarden, veiligheid, preventie, ) in een breder - duurzaam - kader geplaatst worden. Anderzijds zijn milieu, ruimtelijke ordening, mobiliteit en energie thema s die inhoudelijk verder moeten worden uitgebouwd binnen de bedrijven. 3.1 Informatie en adviesrechten Het is natuurlijk makkelijker gezegd dan gedaan om bovenstaande thema s op de agenda te plaatsen en om de nodige informatie te krijgen. In ieder geval hebben de leden van het CPB en de OR van de wetgever een aantal kanalen gekregen langswaar ze belangrijke informatie en adviesrechten krijgen over milieu en preventie: Milieuvergunning: Het is de taak van de leden van het CPB de milieuvergunning in het oog te houden.welk soort vergunning is het (klasse I of II)? Hoe lang loopt de vergunning nog? Jaarlijkse toelichting van de werkgever: De werkgever moet één keer per jaar aan het CPB een toelichting geven bij het milieubeleid van de onderneming. Dit is niet hetzelfde als het jaarverslag van de coördinator. Het jaarverslag handelt over de activiteiten van de milieucoördinator, bij de jaarlijkse toelichting gaat het over het milieubeleid van het bedrijf Integraal milieujaarverslag: Sinds maart 2005 is het klassieke milieujaarverslag dat bedrijven jaarlijks vóór 1 april moesten overmaken aan de afdeling Milieuvergunningen van AMINAL verleden tijd. Het werd vervangen door het integrale milieujaarverslag. Niet alleen de inhoud is gewijzigd, ook de datum van indiening. Het nieuwe integrale document moet voor 15 maart bij de Vlaamse milieuadministratie toekomen. Het CPB, de OR en de SA ontvangen tegelijkertijd een kopie van het verslag. Het verslag bevat, net als het vroegere milieujaarverslag, de afvalstoffenmelding en de emissiegegevens voor lucht en water. De deelverslagen geluid en immissies echter worden niet langer opgenomen in het integrale verslag. Nieuwigheden zijn de aangifte en melding van de lozing van afvalwater, de aangifte met betrekking tot de vaststelling van de heffing op de winning van grondwater en informatie over de winning van grondwater. Al deze documenten moesten voordien afzonderlijk en op verschillende tijdstippen worden ingediend bij verschillende overheidsinstanties. Jaarverslag van de milieucoördinator: Vanaf 4 juli 1996 moeten alle klasse I-bedrijven een milieucoördinator aanstellen. Die staat in voor de milieuwerking op het bedrijf en hij moet tevens alle informatie, wetgeving en documenten met betrekking tot het milieu bewaren en ter beschikking stellen van het CPB. Bij hem kan je dus terecht voor vragen met betrekking tot het milieu. Ieder jaar voor 1 april moet de coördinator een jaarverslag afgeven aan de bedrijfsleiding, het CPB en de OR. In dit verslag brengt hij een overzicht van zijn werkzaamheden

8 Globaal preventieplan en jaarlijks actieplan en maand- en jaarverslagen van de diensten voor preventie en bescherming op het werk: Ieder bedrijf is verplicht om een preventiedienst en een bedrijfsarts te voorzien. Het globaal preventieplan (GPP) en het jaarlijks actieplan (JAP) zijn de belangrijkste instrumenten bij de organisatie van de preventie in een onderneming. Het GPP is een document waarin preventiemaatregelen op lange termijn gestalte krijgen op maat van de onderneming. Het JAP bevat de meer concrete uitwerking van het GPP. Het is belangrijk dat alle werknemers meewerken aan deze plannen. Werknemers hebben immers de ervaring op de werkvloer en zijn zeker in staat suggesties en opmerkingen te geven in verband met het arbeidsprocédé. Daarnaast zijn er nog de maandverslagen van de preventieadviseur waarin meer bepaald de arbeidsongevallen en de beroepsziekten moeten worden opgesomd en ook een samenvatting ervan. Er kunnen ook nog inlichtingen gehaald worden uit het jaarlijkse verslag van de externe dienst PB. Economische financiële informatie (EFI): De ondernemingsraad krijgt elk jaar de economische financiële informatie van het bedrijf. De kern van de informatie bestaat uit de bespreking van de jaarrekeningen van de onderneming. Je kan er in zien welke investeringen de onderneming doorgevoerd heeft. Elke onderneming die het goed meent met zichzelf, moet vandaag de dag investeren in milieu, al was het maar om aan de geldende wetgeving te voldoen. Het is de taak van de afgevaardigden om bovenstaande documenten grondig door te nemen en te bespreken op het CPB of de OR. Onregelmatigheden moeten zeker aangekaart worden maar een goede suggestie (bv. eerlijke koffie in de kantine) kan zeker ook aan bod komen. Maak in ieder geval gebruik van deze rechten! Daarnaast heeft de vakbond tevens als taak om te controleren of het bedrijf de collectieve arbeidsovereenkomsten die op bedrijfsniveau, op sectorniveau of op interprofessioneel niveau zijn afgesloten (zie verder), naleeft. Indien de sectorale cao waartoe het bedrijf behoort bijvoorbeeld zegt dat het woon-werk verkeer met het openbaar vervoer voor 100% moet terugbetaald worden, dan moet het bedrijf deze overeenkomst naleven. 3.2 Samenwerken Als vakbondsafgevaardigde heb je heel wat taken. Gelukkig sta je er niet alleen voor. In de eerste plaats is het aan te raden om samen te werken met de andere vakbonden en syndicale bedrijfsorganen. Je kan immers veel meer bereiken indien alle afgevaardigden overtuigd zijn van het nut van duurzaam werken en aan hetzelfde zeel trekken. Aarzel ook niet om extra informatie te vragen aan de milieucoördinator, de preventieadviseur of de bedrijfsleiding over onderwerpen waar je minder thuis in bent als bijvoorbeeld ruimtelijke ordening. Daarnaast moeten bedrijfsmilitanten kunnen rekenen op voldoende ondersteuning van de gewesten en de centrales: die zouden kunnen instaan voor de basisdienstverlening. Voorts is het belangrijk dat er samenwerking is tussen de verschillende bedrijven en sectoren om duurzaam werken in de praktijk te brengen. Informatiedoorstroming is hierbij essentieel. Indien één sector een duurzame cao onderhandelt heeft is het belangrijk dat de vakbond hierover communiceert met andere sectoren opdat deze hiervan kan leren

9 4 Over cao s en sectorconvenanten Via het CPB en de OR kan het concept duurzaam werken goed ingevuld worden maar ook via de andere vormen van sociaal overleg kan heel wat gerealiseerd worden, denk maar aan de collectieve arbeidsovereenkomsten en de sectorconvenanten. Dit is dus een oproep aan alle syndicalisten die betrokken zijn bij deze vorm van overleg. 4.1 Collectieve arbeidsovereenkomsten (cao s) Sociaal overleg resulteert meestal in collectieve arbeidsovereenkomsten (cao s). Dat is een overeenkomst die tussen werkgeversvertegenwoordigers en afgevaardigden van werknemers (ABVV, ACV, ACLVB) wordt gesloten om de arbeidsvoorwaarden en arbeidsomstandigheden van individuele contracten te regelen. Naast lonen en bepaalde voordelen kunnen zeer uiteenlopende onderwerpen worden opgenomen zoals werkzekerheid, opleiding, sociale begeleiding, inspraak in de onderneming en zo meer. Cao s vormen met andere woorden een aanknopingspunt om maatregelen af te spreken die een sector en de bedrijven binnen deze sector, duurzamer kunnen maken. Cao s kunnen, behalve in een sector, ook op nationaal of ondernemingsvlak worden gesloten. Zij gelden voor alle werknemers en werkgever(s) in respectievelijk een bepaalde onderneming, sector of het hele land. Een overzicht van de verschillende cao s op verschillende niveau s: Op niveau van de onderneming: bedrijfs-cao Op het niveau van de onderneming of een groep ondernemingen kunnen bedrijfsovereenkomsten worden gesloten tussen directie en vakbond. Vakbondsafgevaardigden, militanten en leden moeten bij het bedrijfsoverleg worden betrokken (de manier waarop verschilt sterk van sector tot sector, van bedrijf tot bedrijf), maar de eigenlijke ondertekening van de bedrijfs-cao moet door de vakbondssecretarissen gebeuren. Enkel zij kunnen de vakbond binden aan een akkoord met de patroons. Op bedrijfstak- en sectorniveau: sectorale cao De Paritaire Comités (PC s) vormen de belangrijkste pijlers van het sectorale overleg in België. Momenteel bestaan er zo n 100 PC s die zich over bijna alle bedrijfstakken uitstrekken. Iedere onderneming (en dus iedere werknemer) behoort tot één van deze paritaire comités (Voor een online overzicht met links naar de paritaire (sub)comités, zie: In deze paritaire comités worden sectorale cao s afgesloten die gelden voor alle werknemers van een welbepaalde sector

10 Op centraal niveau: interprofessionele cao De Nationale Arbeidsraad (NAR) en de Centrale Raad voor het Bedrijfsleven (CRB) vormen samen de koepel van de overlegstructuur tussen werknemers en werkgevers in België. Representatieve vertegenwoordigers van werknemersorganisaties (vakbonden) en werkgeversorganisaties zetelen in beide raden. Binnen de NAR worden interprofessionele collectieve arbeidsonderhandelingen (cao's) afgesloten, die voor alle sectoren en bedrijven en dus voor alle werknemers in België bindend zijn. In de CRB overleggen de sociale partners over de algemene economische toestand (zo is o.a. wettelijk bepaald dat de CRB moet vaststellen of de concurrentiepositie van de bedrijven in het gedrang komt). foto: Rob Stevens (ACV) Groep van tien: interprofessionele akkoorden Buiten de formele overleginstanties komen de leidende instanties van werknemers- en werkgeversorganisaties regelmatig samen. Deze zogeheten groep van 10 is essentieel voor de relaties tussen de sociale partners onderling en met de federale regering. Hier worden de InterProfessionele Akkoorden (IPA s) afgesloten. Deze centrale akkoorden dienen als minimumcriteria voor het regeringsbeleid en voor de vertegenwoordigers van werknemers en werkgevers op sectorniveau, als leidraad bij hun onderhandelingen. Concrete uitwerking gebeurt via regelgeving (wetten en besluiten) en hierboven besproken interprofessionele cao s en sectorale cao s. Uiteenlopende thema s Bovenstaande cao s vormen dus een aanknopingspunt om maatregelen af te spreken die een sector en de bedrijven binnen de sector, duurzamer kunnen maken. Er is reeds al wat werk verricht want de laatste jaren bespeuren we uiteenlopende onderwerpen in de afgesloten cao s die verder gaan dan loonovereenkomsten: Permanente vorming: In werd gestreefd naar een vormingsinspanning van 1,6% van de loonkosten. De meeste sectoren hadden echter tijdens de overlegronde hun bijdragen reeds verhoogd, en beslisten hun inspanningen niet verder op te voeren. Enkele sectoren gingen in tegen deze tendens en verdiepten hun opleidingsbeleid

11 Opleiding en vorming van risicogroepen: In de sectorale akkoorden hebben tal van sectoren hiervoor extra inspanningen geleverd - hetzij door minstens 0,10% van de loonkost of door een striktere definiëring van risicogroep. Mobiliteit: De wettelijke tussenkomst werd in het interprofessioneel akkoord 2000 tot 60% verhoogd. Enkele sectoren stimuleerden in de sectorale onderhandelingen het gebruik van het openbaar vervoer bij hun werknemers door een hogere terugbetaling van het abonnement. Een aantal sectoren voerde ook een fietsvergoeding in. Personeelsbeleid en diversiteit is een ruim concept, met diverse subthema s die als aangrijpingspunt kunnen dienen tijdens de sectorale onderhandelingen. Gezinsvriendelijke bedrijven: vele sectoren hebben het (minimale) tijdskrediet van 1 jaar uitgebreid voor hun werknemers. Arbeidsmarktbewust personeelsbeleid: opleidingskansen geven aan werkzoekenden. Diversiteit: bv. een racismevrij ondernemingsbeleid uitwerken. Leeftijdsbewust personeelsbeleid: de bestaande sectorale eindeloopbaanregelingen werden voor in de meeste bedrijfstakken verlengd. Oprichting sectorale pensioenfondsen: Nieuw in de sectorale onderhandelingen was de oprichting van sectorale pensioenfondsen. Om de bedrijfstakken te stimuleren eigen pensioenfondsen op te richten, werd met de regering overlegd de bijdragen niet in de loonnorm op te nemen. Een aantal sectoren namen alvast het voortouw. Voorbeeld: eerste duurzame cao bij L Oréal in Libramont 12 juli 2001 Op 12 juli 2001 werd bij L Oréal in Libramont (650 werknemers) een historische cao op bedrijfsniveau afgesloten. Voor het eerst kreeg een eerder abstract begrip als duurzame ontwikkeling, een concreet gezicht in een bedrijf. De nadruk op een mensvriendelijk personeelsbeleid hoeft niet haaks te staan op het economisch streven van een bedrijf. Werknemers die last hebben van spier- en gewrichtsaandoeningen door bandwerk, krijgen binnen het bedrijf een omscholing om met nieuwe technologieën om te gaan. Ook wordt de nodige aandacht besteed aan de negatieve gevolgen van stress en flexibiliteit. Jonge bestaansminimumtrekkers en langdurig werklozen uit de streek krijgen in het bedrijf een opleiding tot inpakker of vorkheftruckchauffeur. Kaderleden geven hun kennis door aan lokale kmo s en sociale werkplaatsen. Een werkgroep Mobiliteit werd opgericht, die probeert o.a. carpoolen te stimuleren (ook al betaalt het bedrijf de taxirit van en naar het station). Er komt ook een jaarlijkse milieubalans, naast de reeds bestaande sociale en financiële balans. In deze milieubalans worden de vorderingen aangegeven op het vlak van minder verbruik van elektriciteit en water en een geringere afvalproductie. Meer info: FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal overleg:

12 4.2 Sectorconvenanten Naast de cao is er ook de sectorconvenant als onderhandelingsinstrument voor syndicalisten die duurzame aspecten in hun sector willen loodsen. Het gaat hier om een Vlaamse maatregel, gebaseerd op het Vlaams werkgelegenheidsakkoord van 12 februari Opgelet: de sectorconvenant is niet hetzelfde als de sectorale cao. Waar de cao een afdwingbare overeenkomst is tussen de sociale partners, is bij de sectorconvenant ook de overheid betrokken en is ze eerder vrijblijvend. Niemand wordt verplicht een sectorconvenant af te sluiten. Indien een sector een sectorconvenant afsluit krijgt ze wat meer ruimte betreffende de precieze invulling ervan terwijl een cao nauwgezet opgevolgd moet worden. Een sectorconvenant wordt dus afgesloten tussen de sociale partners van één bepaalde sector en de Vlaamse regering. Opvallend is ook dat sectorconvenanten niet meteen over koopkracht in de strikte economisch zin van het woord gaan. Door zo n sectorconvenant te ondertekenen, verbindt een sector zich ertoe engagementen te nemen die betrekking hebben op minstens één van de vier volgende thema s: het verhogen van de arbeidsdeelname van kansengroepen en het diversiteitsbeleid; het verbeteren van de aansluiting tussen het onderwijs en de arbeidsmarkt; het bevorderen van opleiding, competentiemanagement en loopbaanontwikkeling; het versterken van het mobiliteitsbeleid. Iedere sector kan zijn eigen accenten leggen. In ruil voor hun engagement krijgen de sectoren de hulp van sectorconsulenten die moeten zorgen voor de uitvoering van het convenant. Reeds vanaf 2002 konden de sectoren zo n convenant afsluiten. En het moet gezegd, er zijn er heel wat op ingegaan. Tot op heden zo n 25 sectoren. Dat komt neer op zo n 70% van de Vlaamse arbeidsmarkt op basis van het aantal werknemers in Vlaanderen. De voornaamste sectoren die nog ontbreken in het lijstje van de sectorconvenants zijn o.a. de sector van de wasserijen, de sector van de schoonmaak, de distributiesector, de sector van de internationale handel en de sector van de verzekeringen en banken. Een aantal van deze sectoren (o.a. distributie, schoonmaak, ) heeft een relatief belangrijk potentieel van laaggeschoolden waardoor de mogelijkheid tot inschakeling van laaggeschoolden op de arbeidsmarkt kan worden verhoogd. Als afgevaardigde is het belangrijk op de hoogte te zijn van het feit of je sector zo n sectorconvenant heeft afgesloten en zo ja, hoe lang de convenant nog geldt. Een overzicht van welke sectoren reeds een convenant afgesloten hebben is te vinden op: Je kan er tevens zien hoe lang de convenant nog loopt. Indien je sector nog geen convenant afsloot is je kans nog niet verkeken. Op 31 maart 2003 sloten de sociale partners en de Vlaamse regering immers een Vlaams Akkoord In dit Akkoord is bepaald dat de maatregel van de sectorconvenants in wordt verlengd en uitgebreid tot nieuwe sectoren. Om de sociale partners op weg te helpen heeft de administratie een aangepast model van de sectorconvenant en bijhorend actieplan ontworpen die als inspiratie en voorbeeld

13 kunnen dienen voor de sectoren. Alle sectoren moeten immers zowel een sectorconvenant opstellen waarin de krijtlijnen en thema s staan als een sectoraal actieplan die een reeks voorstellen en concrete acties omvat ter aanvulling van het convenant. De voorbeeldmodellen van deze documenten, vormen de basis voor de onderhandelingen met de sectoren die in het najaar 2004 starten over het afsluiten van nieuwe convenants en verlenging/vernieuwing van bestaande convenants (www2.vlaanderen.be/ned/sites/werk/sectoren_modelconvenant.htm). De overheid roept de sectoren op om vooral aandacht te hebben voor de thema s diversiteit en mobiliteit. Wat betreft mobiliteit heeft ongeveer de helft van de sectoren een engagement genomen om initiatieven te nemen die de mobiliteit van werkzoekenden en werknemers ten goede komen bijvoorbeeld een uitzendbus om werkzoekenden te vervoeren naar bedrijventerreinen, een sectoraal mobiliteitsplan,. Diversiteit gaat over het toeleiden en opleiden van kansengroepen. Hier engageren al heel wat sectoren zich tot een zeer brede waaier van initiatieven en concrete acties o.a.: werknemers uit de kansengroepen opleiden waarvan ten minste een bepaald percentage allochtonen, gratis aanbieden van taalcursussen, opleidingen aanpassen aan de noden van arbeidsgehandicapten, campagnes opstarten om leeftijdsbewust personeelsbeleid in bedrijven te bevorderen en zo meer. Verder in deze brochure vind je nog fiches over de thema s mobiliteit en diversiteit. Meer info: Website van de Vlaamse gemeenschap: www2.vlaanderen.be/ned/sites/werk/sectoren_situering.htm

14 5 Suggesties In de deelhoofdstukken hierna doen we een aantal duurzaamheidsuggesties die enerzijds op korte termijn in een bedrijf haalbaar zouden kunnen zijn. Anderzijds bespreken we enkele thema s die op langere termijn eventueel in cao s, bij voorkeur op sectorniveau, kunnen worden opgenomen. Zoals gezegd is deze brochure een bundeling van tips die mensen aan het denken kan zetten om duurzaamheid in de eigen werkomgeving toe te passen. Vanzelfsprekend is dit slechts een greep uit het aanbod. Er kunnen nog héél wat andere aspecten opgenomen worden, ieder bedrijf heeft ook zijn eigenheid en specifieke noden. Voel je vrij om te experimenteren met andere thema s als dat nodig blijkt. Doel van deze publicatie is immers werknemers ideeën te verschaffen om zelf duurzaam te werken. Veel succes! Overzicht van de thema s die aan bod komen: Duurzaam consumeren in jouw bedrijf Duurzaam produceren in jouw bedrijf Wieg tot graf benadering van een product Een sociaal aansprakelijkheidscertificaat voor bedrijven Ethisch beleggen van sectorale pensioenfondsen Sectorale Noord-Zuid clausule Duurzame mobiliteit Bodemsanering van bedrijfsgronden Bedrijventerreinen en ruimtelijke zorg Vervanging van schadelijke stoffen Syndicale informatierechten met betrekking tot energie Fonds om bij werknemers thuis energiezuinige maatregelen te financieren Mens en gezinsvriendelijkere bedrijven

15 Suggestie 1: Duurzaam consumeren in jouw bedrijf Sensibilisering rond een duurzaam aankoopbeleid Leden van het CPB en de OR gaan bewuster letten op het koopgedrag van het bedrijf en gaan ook hun collega s en/of werkgever daarop attent maken via CPB en OR. Het is ongelooflijk wat een bedrijf allemaal aankoopt om te kunnen functioneren. Een bedrijf dat duurzaam wil werken, dient dan ook voldoende aandacht te besteden aan die aankopen door na te gaan of de producten duurzaam zijn: Is bij de productie van de producten rekening gehouden met sociale en ecologische aspecten, geven ze de mogelijkheid tot een verantwoord verbruik (bv. energiezuinige toestellen)? Zowel leden van de ondernemingsraad (OR) als leden van het comité ter preventie en bescherming op het werk (CPB) kunnen het aankoopbeleid van een onderneming beïnvloeden. CPB-leden kunnen hun voorkeur uiten voor milieuvriendelijke, sociaal verantwoorde en veilige producten. Vakbondsvertegenwoordigers in de OR kunnen het management aanmanen om mens- en milieuvriendelijke investeringen te doen. Op die manier gaan syndicalisten bewuster letten op het consumptiegedrag van het bedrijf en maken ze hun collega s en werkgever attent op de mogelijkheden van een duurzaam aankoopbeleid in het bedrijf. Hieronder volgen een aantal suggesties voor vakbondsafgevaardigden die in hun bedrijf duurzaam consumeren willen promoten: -Het bedrijf geeft voorrang aan duurzame producten in zijn aankoopbeleid: bij de aankoop van producten wordt rekening gehouden met sociale- en milieucriteria. Het aankoopbeleid van een bedrijf kan het best op het CPB worden besproken, omdat werknemers met deze aangekocht stoffen en producten moeten werken. Vraag de hulp van de preventieadviseur en de Spaarlamp milieucoördinator (als die er zijn). Zij kunnen het voorbereidende werk doen en stimulerend werken naar het voltallige CPB. Het is niet altijd eenvoudig na te gaan welk product het meest duurzaam is. Gelukkig zijn er een aantal websites om ons daarbij te helpen: On-line gids voor duurzame aankopen Deze site is in de eerste plaats bedoeld voor de aankoopdiensten van de (federale) overheid. De lijsten met criteria die er te vinden zijn kunnen van pas komen in het bestek van een offertevraag. De site kan echter iedereen helpen om ecologisch en sociaal verantwoorde aankopen te doen, vooral in de kantoor- en huishoudsfeer. Er worden regelmatig updates gemaakt

16 Milieukoopwijzer Deze site is opgesteld door de Bond Beter Leefmilieu en wil aankoopverantwoordelijken van scholen, lokale besturen en administraties een helder en toegankelijk instrument aanbieden om een milieuverantwoorde aankoop mogelijk te maken van de meest gebruikte producten. De koopwijzer omvat enerzijds een inhoudelijk luik, waarin per product de meest relevante milieucriteria toegelicht worden en anderzijds een praktisch luik waarin de verkrijgbaarheid aan bod komt: met lijsten van milieusparende merken en hun leveranciers. -Milieuvriendelijk bedrijfsdrukwerk: Bij het drukken van brochures, briefpapier en andere documenten, kan het bedrijf milieuvriendelijke eisen stellen zoals het gebruik van kringlooppapier, drukken met vegetale inkten, levering in gerecycleerde kartons, verminderd verbruik van fotochemicaliën door toepassing van meer digitale druktechnieken, nabije ligging drukkerij (minder transport), duurzaam documentenbeheer (bijv. meer werken met tijdloze documenten en losbladige systemen), standaardformaat (minder papierresten),. -Slim papiergebruik (o.a. kringlooppapier): Ook binnen het bedrijf kan vast nog milieuvriendelijker met papier worden omgesprongen. Papier besparen kan op verschillende manieren: dubbelzijdig printen, gebruik kringlooppapier, gebruik kladpapier bij niet-definitieve afdrukken en gewoon minder printen. CPB-leden zouden hun collega s hierop attent kunnen maken, onder meer door sensibiliserende affiches naast de printer te hangen. -Eerlijke producten: Eerlijke koffie en thee (met fair trade label zoals bijvoorbeeld Max Havelaar) op de vergadertafel en in de kantine. -Waterbesparende tips: Vaak volstaan enkele kleine ingrepen in het bedrijf om vele liters water te besparen: spaartoetsen in het toilet, onmiddellijk herstellen van lekkende kranen, waterbesparende douchekop, het installeren van ééngreepsmengkranen (hierdoor gaat geen water verloren met het zoeken naar de juiste temperatuur). Ook wanneer het gaat over grotere aankopen zoals een productiemachine, moeten vakbondsafgevaardigden, meestal leden van de OR, nagaan of het bedrijf de meest duurzame keuze gemaakt heeft. Leden van de OR kunnen de bedrijfsleiding immers advies geven over het investeringsbeleid van de onderneming. Zo kunnen ze hun werkgevers aansporen te kiezen voor bijv. de meest energiezuinige optie

17 In vele bedrijven werken onderaannemers, denk maar aan onderhoudsmensen en herstellers van machines. Het is belangrijk dat ook zij veilige producten meebrengen en gebruiken. Als afgevaardigde kan je hen daar attent op maken, want zij kennen niet altijd de reglementering van het bedrijf. Spreek er ook je milieucoördinator of preventieadviseur over aan zodat zij afspraken kunnen laten opnemen in het contract. Meer info: -OVAM (de openbare afvalstoffenmaatschappij) heeft in 2001 een handboek milieubewust consumeren uitgegeven. Doel was alle beschikbare kennis en informatie over de milieuimpact van 10 productgroepen te verzamelen en verspreiden. De brochure is gratis te downloaden en te bestellen op Oxfam-Wereldwinkels: Lees ook: -Suggestie 2: Duurzaam produceren -Suggestie 3: Wieg tot graf benadering van een product -Suggestie 4: Sociaal aansprakelijkheidscertificaat

18 Suggestie 2: Duurzaam produceren in jouw bedrijf Leden van het CPB en de OR gaan via hun informatie- en adviesrechten na of het productieproces in hun bedrijf wel duurzaam verloopt. Ze trachten eveneens via het CPB en de OR hun werkgever en/of collega s attent te maken op de noodzaak van een duurzame productiewijze. Bedrijven moeten bij de productie van hun producten trachten zo weinig mogelijk ecologische en sociale schade toe te brengen. Hiervoor kunnen ze onder meer een beroep doen op de Beste Beschikbare Technieken (BBT). Dit zijn technieken waarbij de impact op het milieu zoveel mogelijk beperkt wordt en die tegelijkertijd economisch haalbaar zijn. De vakbond, en meer bepaald de OR en het CPB, heeft via de informatie en adviesrechten die ze heeft verworven (zie pagina 7), de taak op zich genomen om na te gaan of het bedrijf duurzaam produceert: OR-leden kunnen het bedrijf bijvoorbeeld aanspreken over het inkrimpen van het bedrijfsafval, energie-efficiëntie of het integraal waterbeheer. Ze hebben immers de bevoegdheid om het bedrijf advies te geven over milieu-investeringen, onderzoek en ontwikkeling en de toekomstverwachtingen van het bedrijf. Ook het CPB kan toezien op het milieu- en preventiebeleid van het bedrijf bijvoorbeeld naar aanleiding van de jaarlijkse milieuvergadering waar het milieujaarverslag en het verslag van de milieucoördinator besproken worden. Beter is echter om milieuaspecten regelmatig op het CPB ter sprake te brengen en niet te wachten tot op de jaarlijkse vergadering. Afgevaardigden hebben de handen vol met het opvolgen van het gewone vakbondswerk en het preventiebeleid van hun onderneming. De vaak technische materie maakt het er niet eenvoudiger op. Toch is het enorm belangrijk om als vakbondsafgevaardigde aandacht te

19 hebben voor het milieubeleid in je bedrijf. Milieuvervuiling leidt immers onvermijdelijk tot gezondheidsklachten (voor werknemers, consumenten en buurtbewoners) en bedrijven die het niet nauw nemen met het milieu riskeren hun milieuvergunning kwijt te raken (en dus spelen ze met de tewerkstelling van hun werknemers). Bovendien spelen ze met de reputatie van hun bedrijf: consumenten worden immers (terecht) meer en meer milieubewust. -MILIEUCHECKLIST- voor de vakbondsafgevaardigde Tot welke klasse behoort je bedrijf? Moet je bedrijf een milieuvergunning hebben en zo ja, is er een vergunning? Wanneer vervalt de huidige vergunning? Staan er bijzondere voorwaarden in de vergunning, die specifiek aan jouw bedrijf zijn opgelegd? Krijgen de vakbondsafgevaardigden een exemplaar van het milieujaarverslag en het jaarlijks actieplan (JAP) en dergelijke (zie ook pagina 7)? Is er in je bedrijf een milieucoördinator? Wie is bevoegd voor milieuaangelegenheden indien er geen milieucoördinator is aangesteld? Wie is de preventieadviseur (verplicht) in je bedrijf? Zijn er al klachten (geluid, stank, ) van omwonenden gesignaleerd. Hoe reageert het bedrijf hierop? Heb je zicht op de emissies in de lucht en de lozingspunten van je bedrijf? Weet je of voor bepaalde stoffen de normen overschreden worden? Heb je zicht op de kwaliteit van de binnenlucht in je bedrijf? Worden de wettelijke grenswaarden terzake gerespecteerd? Zijn de terreinen of het grondwater waarop het bedrijf is gevestigd vervuild en zo ja is er al gesaneerd of is men het van plan? Heb je zicht op de emissies in het afvalwater en de lozingspunten van je bedrijf? Weet je of voor bepaalde stoffen de normen overschreden worden? Wordt er gewerkt aan een zuiniger gebruik en hergebruik van water in het bedrijf? Wordt er bijvoorbeeld gebruik gemaakt van gesloten watersystemen? Wordt er getracht zo weinig mogelijk afval te produceren en wordt het afval naderhand gesorteerd? Is er in je bedrijf sprake van geluidsoverlast, geuroverlast of lichthinder? Komen er werknemers in contact met stralingen? Worden er giftige, kankerverwekkende of agressieve producten gebruikt of geproduceerd in je bedrijf? Wordt er veilig mee omgesprongen? Voorgaande checklist kan je helpen om het milieubeleid in je onderneming beter op te volgen en niets over het hoofd te zien. Indien je vragen hebt over het milieu- en preventiebeleid van je onderneming, aarzel dan niet om aan te kloppen bij de milieucoördinator of preventieadviseur van je bedrijf. Ook de secretaris van je vakbond kan je verder helpen

20 Meer info: -Energie en Milieu Informatiesysteem voor het Vlaamse Gewest (alle info over de milieuwetgeving): -Vlaamse navigator milieuwetgeving: hier is alle milieuwetgeving terug te vinden: -Milieu en gezondheid in en om de onderneming: een syndicaal actiepunt (november 2003)! Dit is een uitgave van Arbeid en Milieu vzw en is gratis aan te vragen bij je vakbond of bij Arbeid en Milieu. Lees ook: -Suggestie 1: Duurzaam consumeren -Suggestie 3: Wieg tot graf benadering van een product: -Suggestie 4: Sociaal aansprakelijkheidscertificaat