Vertrouwensindex landbouw

Transcriptie

1 Vertrouwensindex landbouw

2 1 Inhoud 1. VOORWOORD METHODOLOGIE SAMENSTELLING VAN DE STEEKPROEF VRAGENLIJST RESULTATEN A. VERTROUWENSINDEX PER REGIO B. VERTROUWENSINDEX PER LANDBOUWSTREEK C. IMPACT VAN DE SPECIALISATIE D. IMPACT VAN DE SPECIALISATIE PER SUBSECTOR E. IMPACT VAN DE OMZET F. IMPACT VAN DE ACTIVITEITSDUUR G. IMPACT VAN HET JURIDISCH STATUUT H. IMPACT VAN DE OPVOLGERSSITUATIE FACTOREN DIE DE VERTROUWENSINDEX BEÏNVLOEDEN A. BEOORDELING VAN HET BEROEP B. AANBEVELING VAN HET BEROEP EN DE BEROEPSKEUZE C. FINANCIEEL RESULTAAT VAN HET BEDRIJF Financieel resultaat Evolutie van het financieel resultaat tijdens de laatste 5 jaar D. INVESTERINGSPLANNEN OP KORTE EN LANGE TERMIJN TRENDS EN EVOLUTIES BINNEN DE LANDBOUWSECTOR A. FACTOREN DIE HET FINANCIEEL RESULTAAT BEÏNVLOEDEN Invloed van de stijging van de productiekosten Invloed op het bedrijfsinkomen volgens specialisatie Gedetailleerde analyse van de evolutie van de stijging van de verkoopsprijzen B. LIQUIDITEITSPROBLEMEN Liquiditeitsproblemen per specialisatie INSCHATTING BELANGRIJKSTE RISICO S EN MATE VAN BESCHERMING TEGEN RISICO S A. WELKE INKOMENSRISICO S ONDERSCHEIDT MEN IN DE LAND- EN TUINBOUW? B. BELANG VAN EN BESCHERMING TEGEN INKOMENSRISICO S C. OORZAKEN VAN PRIJSVOLATILITEIT ORGANISATIESTRUCTUUR LANDBOUWBEDRIJVEN A. WERKORGANISATIE OP HET LANDBOUWBEDRIJF B. SAMENSTELLING GEZINSINKOMEN C. EVOLUTIE SAMENWERKING BINNEN DE SECTOR TOEKOMSTVOORUITZICHTEN LANDBOUWERS A. VOORUITZICHTEN BINNEN 5 JAAR B. GEVOLGEN OVERHEIDSBELEID Case melkveehouderij Case varkenshouderij VERWACHTINGEN T.O.V. AANGEPAST GLB NA IMAGO VAN DE LANDBOUWERS BIJ DE CONSUMENT EN BIJ HENZELF BESLUITEN A. VLAANDEREN B. WALLONIË ENKELE AANBEVELINGEN Voorwoord Landbouwkrediet publiceerde 5 jaar geleden voor het eerst een vertrouwensindex van de Belgische landbouw. Het was en is nog steeds een originele en innoverende index, want hij meet het vertrouwen in de landbouwsector, niet alleen op basis van economische criteria, maar hoofdzakelijk via de verwachtingen en perceptie van de bedrijfsleiders op het terrein. Aan de hand van een uitgebreide steekproef leggen wij de voornaamste tendensen en evoluties bloot die de sector momenteel beroeren. Na de algemene economische crisis van de voorbije 2 jaar, de crisis in de melkvee- en varkenshouderij en de toenemende prijsvolatiliteit, geniet de sector vandaag van een rustpauze. Het is zo dat het vertrouwen niet meer verder kon dalen op het gevaar af dramatisch te worden voor de toekomst van de sector. De toekomst kan moeilijk in een sereen klimaat beoordeeld worden als het vertrouwen totaal verdwijnt. Het is dus met veel voldoening dat ik vandaag een sterke verbetering van onze vertrouwensindex vaststel. Wij zijn bijna terug op het ver trouwensniveau van 08. Het herstel is voornamelijk te danken aan de aanzienlijke verbetering van het financieel resultaat, zowel in als in. Maar dit is niet de enige factor. Daarom raad ik u aan deze goed gestoffeerde en leerrijke brochure aandachtig te lezen. Wij willen er wel op wijzen dat niet alles rozengeur en maneschijn is vandaag. Een aantal subsectoren, zoals de varkenshouderij, blijven met aanzienlijke moeilijkheden kampen. Op het ogenblik dat ik deze woorden schrijf, maken de landbouwers zich zorgen over de gevolgen van de droogte dit voorjaar en over de schade die de E.coli-bacterie veroorzaakt. In de landbouwsector is niets verworven. Dit beroep blijft geconfronteerd met externe factoren, die onmogelijk te voorspellen zijn. In de loop der jaren bemerkten wij een aantal wijzigingen in de organisatie van het landbouwbedrijf. Bijna 85% van de landbouwers zijn overtuigd dat zij in de toekomst moeten samenwerken om hun belangen beter te verdedigen. Deze zorg verheugt mij, want ik vind hier het sterke coöperatieve karakter terug dat ons dierbaar is en dat Landbouwkrediet steeds heeft aangemoedigd in het Belgische financiële landschap. 2 3

3 2 Methodologie Wij denken dat dit coöperatief model het enige is dat in staat is de belangen van al onze stakeholders te verzoenen: onze klanten, onze medewerkers en onze aandeelhouders. Voor deze opiniepeiling heeft de Groep Landbouwkrediet opnieuw een beroep gedaan op de firma TNS Dimarso, volgens een methodologie die in 07 werd op punt gezet en ongewijzigd is gebleven. Wij willen tevens benadrukken dat wij ter gelegenheid van deze 5de editie onze bevraging hebben uitgebreid met een grote enquête bij de consumenten over het beeld dat zij hebben van het landbouwberoep. Het was onze bedoeling de resultaten te vergelijken met het beeld dat de landbouwers zelf van hun beroep hebben. Tot onze grote verbazing stellen wij een ongelooflijke eensgezindheid vast in de resultaten. Het bewijs dat de inspanningen voor de opwaardering en de promotie van onze landbouwsector vruchten afwerpen! De Beurs van Libramont stelt ons, zoals elk jaar, in staat in detail in te gaan op de resultaten van deze belangrijke studie. Ik wens iedereen een verrijkende lectuur toe. Luc Versele CEO Landbouwkrediet Bijna 1.0 actieve Belgische landbouwers tussen 18 en 5 jaar hebben deelgenomen aan een telefonische enquête (CATI of Computer Assisted Telephone Interviewing), die afgenomen werd tussen april en 4 mei. De gemiddelde duurtijd van de enquête bedroeg 28 minuten. De omvang van de steekproef laat ons toe om representatieve resultaten te bekomen per landbouwstreek en per subsector. Om rekening te houden met het regionale karakter van de landbouwsector, stelden wij een afzonderlijke vertrouwensindex op voor en. 715 Vlaamse landbouwers en 470 Waalse landbouwers hebben deelgenomen aan deze omvangrijke bevraging. Zoals de vorige jaren maken wij een onderscheid tussen gemengde bedrijven en gespecialiseerde bedrijven. Een gespecialiseerd bedrijf wordt gedefinieerd als een bedrijf dat minstens 2/3 van zijn inkomsten haalt uit één welbepaalde specialisatie. Volgens onze benadering baten in 45% van de bevraagde landbouwers een gemengd bedrijf uit, 25% een gespecialiseerd tuinbouw- en/of akkerbouwbedrijf en 30% een gespecialiseerd veeteeltbedrijf (rundvee, varkens of pluimvee). In hebben wij een enigszins andere verdeling. 15% is gespecialiseerd in voornamelijk akkerbouwteelten en % betreft een gespecialiseerd veeteeltbedrijf (rundvee, varkens of pluimvee), terwijl 5% van de bevraagde landbouwers in een gemengd bedrijf uitbaat. 4 5

4 3 Deze Samenstelling van de steekproef % Quota (Bron: Landbouwkrediet) Ongewogen steekproef Totaal Gewogen steekproef Gemengd Gespecialiseerd Tuin- en akkerbouw Vee Totaal Gemengd Gespecialiseerd Tuin- en akkerbouw Vee 2 4opiniepeiling is gebaseerd op een vragenlijst met een twintigtal vragen, Vragenlijst waarvan zes specifieke vragen gebruikt werden om de vertrouwens index te berekenen. Deze vragen zijn identiek aan deze van de vorige peilingen zodat jaarlijks de evolutie van het vertrouwen van de landbouwers kan gevolgd worden. De zes specifieke vragen die de hoekstenen van de vertrouwensindex vormen, zijn: 1. Hoe beoordeelt u uw beroep als landbouwer in België, rekening houdend met uw huidige situatie? 2. Hoe groot is de kans dat u dit beroep aanbeveelt aan jongeren uit uw kennissenkring? 3. Hoe groot is de kans dat u opnieuw voor dit beroep kiest, rekening houdend met uw huidige situatie? 4. Hoe beoordeelt u het financieel resultaat van uw bedrijf in 10? 5. Hoe beoordeelt u het financieel resultaat van 10 in vergelijking met dat van 5 jaar geleden?. Heeft u op korte en/of middellange termijn investeringsplannen voor uw bedrijf? Bijkomende vragen vullen het referentiekader aan zodat de actualiteit en de meest recente trends binnen de land- en tuinbouwsector in kaart gebracht worden. De berekende vertrouwensindex schommelt tussen 0 en 100 met een gemiddelde waarde van 50. 7

5 5 a. Vertrouwensindex per regio Resultaten 48 4 Evolutie sinds Vertrouwensindex Vertrouwensindex Wallonnië Basis: allen C. Impact van de specialisatie De vertrouwensindex van de gemengde bedrijven in (47, +10) bevindt zich nu op een hoger niveau dan de index van de gespecialiseerde bedrijven (44, +7), dit in tegenstelling tot 07, toen de gespecialiseerde bedrijven beter scoorden Gemengd bedrijf NL Gespecialiseerd bedrijf NL Basis: allen Sinds de eerste berekening van de vertrouwensindex in 07 is het vertrouwen dat de landbouwers hebben in de toekomst fel gedaald tot vorig jaar. In constateerden wij, na 2 zeer moeilijke jaren, voor het eerst een serieuze stijging en dit zowel in als. In steeg de vertrouwensindex met 8 eenheden van 37 naar 45. In nam de vertrouwensindex toe met punten van 31 tot 47. en hebben nu quasi hetzelfde niveau. Voor de eerste maal is het vertrouwen in licht hoger dan in. In zijn we hiermee terug aan het vertrouwensniveau van 07, in nog niet. B. Vertrouwensindex per landbouwstreek Duinen/Polders (48) Gemengd bedrijf FR Gespecialiseerd bedrijf FR 2 30 Zandstreek (44) Zandleemstreek (47) Kempen (43) Leemstreek (48) Condroz (48) Famenne (4) Weidestreek (3) Hoge Ardennen (50) Basis: allen In blijft de vertrouwensindex van de gespecialiseerde bedrijven (4) hoger dan de index van de gemengde bedrijven (). De vertrouwensindex van de gespecialiseerde bedrijven stijgt met 15 punten, waardoor bijna het recordniveau van 08 bereikt wordt. In 07 was er geen verschil, maar de volgende jaren scoorden de gespecialiseerde bedrijven steeds beter dan de gemengde bedrijven. Weidestreek - Fagne (47) Ardennen (45) Jurastreek (41) De vertrouwensindex is het hoogst in de Hoge Ardennen (50) en in de Famenne (4), door een stijging met 1 punten. In de Polders (48), Leemstreek (48), Condroz (48), Fagne (47) en Zandleemstreek (47) werden grote stijgingen vastgesteld. Ook in de Ardennen (45) werd een belangrijke toename van de index vastgesteld. Enkel de Luikse weidestreek met een index van 3 en de Jurastreek met een index van 41 bleven achter. Ook de Kempen (43) en de Zandstreek (44), regio s met veel varkens en pluimvee scoren relatief lager dan andere streken. 8

6 d. Impact van de specialisatie per subsector e. Impact van de omzet In is net als in 08 en 10 het vertrouwen het hoogst bij de melkveebedrijven met een index van 53, een toename met eenheden t.o.v. 10. Ook de groente-, fruit- en sierteeltbedrijven (, +10) doen het goed. Bedrijven met vleesvee en gemengd rundvee zijn iets minder gestegen (44, +) en vooral bedrijven gespecialiseerd in varkens hinken achterop (index 38, slechts stijging met 1). Met uitzondering in 0 vertonen de gespecialiseerde varkensbedrijven steeds de laagste index. Net zoals de afgelopen jaren, is het vertrouwen in het laagst bij de kleine bedrijven. Maar bedrijven met een omzet tussen 100 en EUR kennen de grootste vertrouwensstijging (52, +) en komen daarmee op het hoogste niveau, in tegenstelling tot de vorige jaren toen bedrijven met de grootste omzet het best scoorden. In is er weinig verschil naar specialisatie. De akkerbouw scoort het hoogst met 4 (+18), gevolgd door de melkveebedrijven (47, +17). De vleesvee- en de gemengde rundveebedrijven (45, +) sluiten de rij. Melkveebedrijven in (47) hebben wel een lager vertrouwen dan in (53), wat waarschijnlijk kan verklaard worden doordat melkveebedrijven in doorgaans een kleiner melkquotum hebben en een iets hogere kostenstructuur. Ook in is het vertrouwen het laagst bij de kleine bedrijven (hoewel iets beter dan in ), en het is al sinds 07 het hoogst bij de grootste bedrijven. Voor de grootste bedrijven met een omzet van meer dan EUR is het vertrouwen in (5) opvallend hoger dan in (47). Middelgrote bedrijven zijn het sterkst gestegen in vertrouwen: +25 voor EUR en +1 voor EUR! 10

7 F. Impact van de activiteitsduur g. Impact van het juridisch statuut Het vertrouwen is zoals elk jaar het laagst bij de landbouwers die al meer dan jaar actief zijn. Het vertrouwen is met een score van 50 (5 punten boven het gemiddelde), terug het hoogst bij de jongeren (minder dan 10 jaar actief), wat al het geval was van 07 tot 0. Rechtspersonen in hebben sinds de eerste berekening in 07 meer vertrouwen dan bedrijven met een statuut van natuurlijke personen. Ook de stagnatie bij rechtspersonen in (meer varkensbedrijven, pluimvee, groenten en fruit) valt op; het verschil is terug vrij gering met de natuurlijke personen, wat ook al in 08 en 0 het geval was. Ook in, net als in, is er een iets lager vertrouwen bij de landbouwers die al meer dan jaar actief zijn. De groep die tussen de 10 en jaar actief is, heeft het meeste vertrouwen. De indexen zijn identiek in vergelijking met 07. Rechtspersonen in (index 55) hebben duidelijk veel meer vertrouwen dan hun tegenhangers in (47) of dan bedrijven met een statuut van natuurlijke persoon (), zodat zij het vertrouwen in de sector opkrikken. Zowel voor rechtspersonen als natuurlijke personen is de stijging substantieel

8 h. Impact van de opvolgerssituatie Factoren die de vertrouwensindex beïnvloeden a. Beoordeling van het beroep Sinds het eerste jaar van onze waarnemingen in 08 is het vertrouwen het hoogst bij bedrijven met een opvolger. Hiervoor werden de bedrijven die al meer dan jaar actief zijn bevraagd. Parameters vertrouwensindex landbouw Bij de Vlaamse landbouwers zien wij een daling met 8% bij hen die hun beroep als slecht beoordelen en tegelijkertijd een stijging met 8% bij hen die hun beroep als goed beoordelen. In evalueert 50% van de landbouwers hun beroep nu als goed of zeer goed, t.o.v. 42% in. Ook in is sinds 08 het vertrouwen het hoogst bij bedrijven met een opvolger. Er worden geen opmerkelijke verschillen in de verhoudingen tussen (index 51) en (index 54) vastgesteld. Parameters vertrouwensindex landbouw In is er een enorme vermindering van bijna % van de landbouwers die hun beroep als slecht beschouwen, waardoor het aantal bedrijfsleiders dat de situatie als goed omschrijft, is gestegen van 22% tot 3%. 15

9 b. Aanbeveling van het beroep en de beroepskeuze c. Financieel resultaat van het bedrijf Financieel resultaat 10 Parameters vertrouwensindex landbouw Parameters vertrouwensindex landbouw: beoordeling financieel resultaat van de afgelopen 12 maanden In zou slechts 27% van de landbouwers zijn kinderen en/of kennissen aanraden om het beroep van landbouwer uit te oefenen. Dit cijfer is bijna onveranderd tegenover op 2 landbouwers zou dit waarschijnlijk of zeker niet doen. 44% zou opnieuw voor het beroep van landbouwer kiezen. Dit resultaat is sinds 07 met 12% gedaald. Er worden voor beide regio s zeer grote verschuivingen in het financieel resultaat vastgesteld. In is nu 51% van de bedrijfsleiders tevreden met het financieel resultaat (een toename met 28% t.o.v. de vorige 12 maanden). In beoordeelt 48% het financieel resultaat van de afgelopen 12 maanden als goed (een stijging van 31%!). Hier valt vooral de spectaculaire daling op met 32% bij de bedrijfsleiders die het financieel resultaat als slecht beschouwen. Evolutie van het financieel resultaat tijdens de laatste 5 jaar Parameters vertrouwensindex landbouw Parameters vertrouwensindex landbouw: beoordeling financieel resultaat van de afgelopen 12 maanden t.o.v. 5 jaar geleden In zou 28% nu het beroep (zeker of waarschijnlijk) aanbevelen aan anderen, terwijl het aantal dat het beroep zeker niet zou aanbevelen, gedaald is met 10%. 47% zou het beroep (zeker of waarschijnlijk) opnieuw kiezen; deze laatste parameter ligt iets hoger (3%) dan in. Als we verder teruggaan in de tijd en we vergelijken het financieel resultaat in het afgelopen jaar met dat van 5 jaar geleden, zien wij dat de meningen over het behaalde financieel resultaat verdeeld zijn: 50% vond het resultaat vroeger beter, de andere helft vindt dat hij nu minstens even goed presteert. In vergelijking met de 2 vorige jaren, toen het financieel resultaat door meer dan 75% negatief beoordeeld werd, is er nu toch een duidelijke verbetering merkbaar. 17

10 d. Investeringsplannen op korte en lange termijn Dit onderzoek peilde ook naar de investeringsplannen van de landbouwers binnen het eerstvolgende jaar (korte termijn) en binnen de periode van 1 tot 5 jaar (lange termijn) % ja op basis allen Parameters vertrouwensindex landbouw: investeringsplannen (+ welke?) % ja op basis allen Parameters vertrouwensindex landbouw: investeringsplannen (+ welke?) Er is weinig evolutie in de investeringsplannen op korte (2%) of lange termijn (33%) in i.v.m. vorig jaar. Als wij vergelijken met 08 en 0 blijft er toch een dalende trend. Deze trend wordt bevestigd door de evolutie van de door de land- en tuinbouwsector ingediende kredietaanvragen bij Landbouwkrediet, waar wij minder maar grotere aanvragen in bedrag vaststellen. In is er, in tegenstelling tot, wel een enorme toename van de investeringsplannen, wat maakt dat op hetzelfde niveau als komt. Wij stellen een toename van de investeringsplannen vast van 10% op korte termijn en van 13% op 5 jaar. constructie of herinrichting gebouwen uitbreiding bestaand bedrijf aankoop landbouwmateriaal anders dan tractor aankoop gebouwen hernieuwbare energieprojecten aankoop grond aankoop tractor aankoop quota, bvb melkquota, suikerquota of aankoop andere overname ander bedrijf diversificatie naar thuisverwerking thuisverkoop hoevetoerisme diversificatie naar andere sectoren of naar andere teelten Korte termijn (n=187) 4 Lange termijn (n=235) verouderde gebouwe n renoveren/ vervangen om aan milieuvoorschriften te voldoen om de productie te kunnen vergroten, uitbreiden, groeien om aan de reglementering omtrent dierenwelzijn te voldoen de huidige gebouwen zijn te klein geworden diversificatie naar andere sectoren of naar andere teelten % op basis hebben investeringsplannen 1 constructie of herinrichting gebouwen aankoop landbouwmateriaal anders dan tractor aankoop gebouwen uitbreiding bestaand bedrijf hernieuwbare energieprojecten aankoop quota, bvb melkquota, suikerquota of aankoop andere aankoop grond aankoop tractor diversificatie naar andere sectoren of teelten overname ander bedrijf diversificatie naar thuisverwerking thuisverkoop hoevetoerisme Parameters vertrouwensindex landbouw: investeringsplannen (+ welke?) Korte termijn (n=123) Lange termijn (n=171) verouderde gebouwen renoveren / vervangen om aan milieuvoorschriften te voldoen de huidige gebouwen zijn te klein geworden om aan de reglementering omtrent dierenwelzijn te voldoen om de productie te kunnen vergroten, uitbreiden, groeien diversificatie naar andere sectoren of naar andere teelten 23 % op basis hebben investeringsplannen Parameters vertrouwensindex landbouw: investeringsplannen (+ welke?) Als wij deze plannen in detail bekijken, denkt men zowel op korte als op lange termijn in eerste instantie aan de constructie of herinrichting van gebouwen, gevolgd door de uitbreiding van het bestaande bedrijf (veel meer dan in ). Op 5 jaar komt ook de aankoop landbouwmaterieel en grond naar voor. De hernieuwbare energieprojecten blijven belangrijk en de aankoop van quota is zeer sterk gedaald in de investeringsplannen. Wij hebben voor de eerste maal gepeild naar de redenen waarom massaal geïnvesteerd wordt in de constructie of de herinrichting van gebouwen. Daaruit blijkt dat het een een combinatie van verschillende factoren is: men maakt over het algemeen van de gelegenheid gebruik om onder dwang van milieu- en dierenwelzijnverplichtingen verouderde bedrijfsgebouwen aan te passen of te vervangen en de productie uit te breiden. Zowel op korte als op lange termijn denkt men aan de constructie of herinrichting van gebouwen en aankoop landbouwmaterieel (veel meer op korte termijn dan in ). Op 5 jaar komen ook de aankoop van grond, hernieuwbare energieprojecten, en de aankoop van een tractor naar voor, allen meer dan in. De overname van een ander bedrijf en de aankoop van grond worden meer genoemd dan in, terwijl de aankoop van gebouwen meer voorkomt. Bij de Waalse landbouwers is er, net als de vorige jaren, een grote investeringsbereidheid in projecten voor hernieuwbare energie. Deze bereidheid is afgenomen maar blijft aanzienlijk groter dan in. Wij hebben ook in gepeild naar de redenen waarom massaal geïnvesteerd wordt in de constructie of de herinrichting van gebouwen, en de redenen zijn, net als in, een combinatie van verschillende factoren. Men maakt over het algemeen van de gelegenheid gebruik om onder dwang van milieu- en vooral dierenwelzijnverplichtingen verouderde bedrijfsgebouwen aan te passen en de productie uit te breiden. Diversificatie als investeringsreden is in wel een stuk belangrijker dan in. 18 1

11 7 Invloed Trends en evoluties binnen de landbouwsector In dit onderzoek hebben we de voornaamste evoluties binnen de landbouwsector in kaart gebracht aan de hand van de recente ontwikkelingen op het niveau van de verkoopsprijzen en de productiekosten, het financieel beheer en de gevolgen van de evolutie van de financiële situatie op de bedrijven. a. Factoren die het financieel resultaat beïnvloeden op het bedrijfsinkomen volgens specialisatie Welke van de volgende factoren hadden de afgelopen 12 maanden een grote invloed op uw bedrijfsinkomen? Welke factor had de belangrijkste invloed op uw bedrijfsinkomen? grote invloed belangrijkste invloed Stijging productiekosten Daling productiekosten Varkens (n=58) Vleesvee & gemengd (n=108) Akkerbouw (n=) Groente, fruit, sier (n=133) Melkvee (n=10) 5 5 Stijging verkoopsprijzen Daling verkoopsprijzen Stijging productieopbre ngsten Daling productieopbre ngsten Stijging bewe rkte opper vlakte/uitbreiding aantal dieren Daling bew erkte opper vlakte/ver minder ing aantal dieren Invloed van sanitaire problemen De stijging van de productiekosten gebeurt algemeen over alle specialisaties heen, maar minder sterk in de akkerbouw. De stijging van de verkoopsprijzen speelt vooral in de akkerbouw en bij het melkvee. De daling van de verkoopsprijzen weegt vooral door bij de gespecialiseerde varkensbedrijven (bij 77% van de bedrijven), in de groente-, fruit- en sierteelt, maar ook bij het vleesvee en de gemengde rundveebedrijven. Gedetailleerde analyse van de evolutie van de stijging van de verkoopsprijzen Zowel in als in is de stijging van de productiekosten duidelijk de belangrijkste factor op het financieel resultaat van de landbouwbedrijven de afgelopen 12 maanden. In vermeldt 52% het negatief effect van de stijging van de productiekosten als belangrijkste factor, in 5%. Voor 1 op de 2 Waalse landbouwers was de stijging van de verkoopsprijzen belangrijk, terwijl dit in slechts door 1 op 3 landbouwers werd aangeduid, als gevolg van de negatieve prijsvorming in de varkens- en pluimveehouderij. Ook hadden de landbouwers, in tegenstelling tot een paar jaar geleden duidelijk minder last van de gevolgen van sanitaire problemen. Vorig jaar waren er over het algemeen weinig problemen met opbrengstdalingen. Invloed van de stijging van de productiekosten energieprijzen meststoffenprijzen meststoffenprijzen energieprijzen veevoederprijzen veevoederprijzen Vooral de stijging van de energieprijzen en meststoffenprijzen worden vermeld als belangrijk voor de stijging van de productiekosten en bijgevolg een negatieve factor voor het inkomen, gevolgd door een stijging van de veevoederprijzen. In is het aantal landbouwers, die hierdoor worden getroffen een stuk hoger. Zowel in als in wordt de stijging van de verkoopsprijzen als een belangrijke factor ervaren. In wordt in afnemend belang de stijging van de prijs voor granen, melk, runderen en aardappelen het meest genoemd. In wordt vooral de stijging van de prijzen voor granen en melk genoemd (op respectievelijk 78% en 33% van de bedrijven), gevolgd door de stijging van de prijzen van runderen en aardappelen (28% en 22% van de ondervraagden). Voor varkens, biggen en een aantal tuinbouwproducten had de daling van de verkoopsprijzen een belangrijke invloed op het inkomen bij deze specialisaties. Bij de runderen werden zowel stijgingen als dalingen van de prijs vermeld. 21

12 b. Liquiditeitsproblemen Liquiditeitsproblemen per specialisatie Heeft de impact van een of meerdere factoren financiële problemen of geldtekorten veroorzaakt in de afgelopen 12 maanden? 1 gebruik van eigen financiële reserves bezuinigd op privé- uitgaven 0 74 bezuinigd op productiekosten Wn - ga Nee Ja voorziene investeringen uitgesteld aanvraag uitstel betaling bij leveranciers aanvraag van een krediet bij de bank (n=70) 3 0 (n=7) (n=752) (n=717) aanvraag uitstel van terugbetaling kapitaal van een lening bij de bank wachten op steun landbouwrampenfonds één of meerdere gezinsleden hebben een extra (bij)job gezocht buiten de landbouw aanvraag van een overbruggingskrediet met geweststeun 10 In hoofdzaak wegens de slechte conjunctuur de vorige jaren ondervonden % van de Vlaamse landbouwers liquiditeitsproblemen tijdens het afgelopen jaar. Dit is % minder dan 2 jaar geleden, wat betekent dat de geleverde inspanningen om de liquiditeitsproblemen te verhelpen en de betere prijzen voor een aantal bedrijven een oplossing hebben geboden. % van alle varkenshouders (op gespecialiseerde en gemengde bedrijven) werden getroffen door liquiditeitsproblemen. Net als de 2 vorige jaren werd in eerste instantie de financiële reserves aangewend en werd er bezuinigd op de privé-uitgaven en dit door 3 op de 5 bedrijfsleiders met financiële problemen. Vervolgens werd gesnoeid in de productiekosten en werden investeringen uitgesteld. De meeste parameters daalden tegenover vorige bevraging. Nog % deed beroep op betalingsfaciliteiten bij zijn bank. Vooral in de varkenssector (gespecialiseerde bedrijven) hadden de landbouwers te kampen met liquiditeitsproblemen (maar liefst 70%!). De akkerbouw bleef hiervan het meest gespaard, met nog slechts 10% bedrijven met liquiditeitsproblemen. Er werd geen onderscheid vastgesteld tussen gemengde en gespecialiseerde bedrijven. Heeft de impact van een of meerdere factoren financiële problemen of geldtekorten veroorzaakt in de afgelopen 12 maanden? 1 1 gebruik van eigen financiële reserves bezuinigd op privé- uitgaven Wn - ga Nee Ja bezuinigd op productiekosten voorziene investeringen uitgesteld aanvraag van een krediet bij de bank 2 41 aanvraag uitstel betaling bij leveranciers (n=335) 53 0 (n=404) (n=500) 28 (n=470) aanvraag uitstel van terugbetaling kapitaal van een lening bij de bank wachten op steun landbouwrampenfonds één of meerdere gezinsleden hebben een extra (bij)job gezocht buiten de landbouw aanvraag van een overbruggingskrediet met geweststeun In daalt het percentage landbouwers met financiële problemen of geldzorgen met 17%, maar blijft het percentage aanzienlijk op 28%. 1 op de 3 melkveehouders vermeldde nog liquiditeitsproblemen. Om hieraan het hoofd te bieden, werd net als in de vorige jaren door 3 landbouwers op 4 in financiële moeilijkheden een beroep gedaan op de financiële reserves. Daarnaast wordt er gesnoeid in de privé-uitgaven en de productiekosten en worden investeringen uitgesteld, hoewel een stuk minder dan vorig jaar. Andere maatregelen zijn dat een of meerdere gezinsleden een extra inkomen gezocht hebben buiten de landbouw ( dit gebeurde op 18% van de bedrijven, die het financieel moeilijk hadden) of dat aangeklopt werd bij de bank om ofwel een nieuw krediet aan te vragen of om betalingsfaciliteiten voor de bestaande kredieten te vragen

13 8Inschatting belangrijkste risico s en mate van bescherming tegen risico s Zoals elk jaar hebben we aan de landbouwers gevraagd om zich uit te spreken over verschillende thema s uit de actualiteit. Het leek ons interessant om de verschillende risico s waarmee een landbouwer geconfronteerd wordt te analyseren, en te overlopen welke maatregelen men neemt om het bedrijf te beschermen tegen deze uiteenlopende bedreigingen. Daarnaast hebben wij ook de organisatiestructuur van het landbouwbedrijf onderzocht. a. Welke inkomensrisico s onderscheidt men in de land- en tuinbouw? c. Oorzaken van prijsvolatiliteit In welke mate is dit belangrijk als oorzaak van de toename van prijsschommelingen tijdens de laatste jaren? de schommelingen in productiekosten op het eigen bedrijf de invoer van landbouwproducten van buiten Europa op de Europese markt de onvoldoende ondersteuning van de landbouw door het Europese beleid natuurrampen (overstroming, storm, hagel, droogte...) de daling van de vraag naar landbouwproducten door de economische crisis het toenemend gebruik van landbouwproducten voor de productie van energie Uiterst belangrijk Zeer belangrijk Belangrijk Niet belangrijk Helemaal niet belangrijk wn - ga Voor op 10 landbouwers is het belangrijkste risico de prijsschommelingen, gevolgd door de productierisico s zoals oogstmislukkingen, de onduidelijkheid door veranderingen in regelgeving en risico s bij investeringen. In worden alle risicofactoren hoger ingeschat dan in, doch de verschillen zijn het grootst bij de productierisico s en het aansprakelijkheidsrisico. B. Belang van en bescherming tegen inkomensrisico s ( n=717) De 2 belangrijkste oorzaken van de toename van de prijsschommelingen, zijn de schommelingen in de productiekosten op het eigen bedrijf en de invoer van landbouwproducten van buiten Europa. In vindt men het toenemend gebruik van landbouwproducten voor de productie van energie een belangrijker criterium van prijsvolatiliteit dan in. Hoe schat u de inkomensrisico's in voor uw bedrijf? Hoe beschermt u zich tegen de risico's die u geïdentificeerd hebt voor uw bedrijf? (n=717) (n=470) wn - ga Onbestaand Laag risico Gemiddeld risico Hoog risico Zeer hoog risico Brandverzekering Financiële reserves aanleggen Spreiding van de investeringen in de tijd Verzekering tegen natuurrampen Teeltcontracten in de landbouw Diversificatie Andere inkomsten buiten de landbouwactiviteiten Prijsgarantiecontracten in de veeteelt Eigen oogst verkopen via de termijnmarkt Vaste integratiecontracten in de veeteelt (n=717) 24 (n=470) pluimvee, rundsvlees akkerbouw 8 7 varkens, pluimvee In welke mate is dit belangrijk als oorzaak van de toename van prijsschommelingen tijdens de laatste jaren? de schommelingen in productiekosten op het eigen bedrijf de invoer van landbouwproducten van buiten Europa op de Europese markt de onvoldoende ondersteuning van de landbouw door het Europese beleid natuurrampen (overstroming, storm, hagel, droogte...) de daling van de vraag naar landbouwproducten door de economische crisis het toenemend gebruik van landbouwproducten voor de productie van energie Uiterst belangrijk Zeer belangrijk Belangrijk Niet belangrijk Helemaal niet belangrijk wn - ga (n=470) 4% van de Vlaamse landbouwers en 4% van de Waalse schat de inkomensrisico s als (zeer) hoog in. Men beschermt zich via een brandverzekering, het aanleggen van financiële reserves, spreiding van investeringen in de tijd en een verzekering tegen natuurrampen (meer in ). Ook het afsluiten van teeltcontracten en prijsgarantiecontracten in de veeteelt of de verkoop van de eigen oogst op de termijnmarkt is een optie die vooral in succes kent. Vooral varkenshouders, pluimveehouders en akkerbouwers maken meer en meer gebruik van deze instrumenten om het inkomensrisico te verminderen. Ook in zijn de 2 belangrijkste oorzaken van de toename van de prijsschommelingen, de schommelingen in de productiekosten en de invoer van landbouwproducten van buiten Europa. In wordt de onvoldoende ondersteuning van de landbouw door het Europees beleid belangrijker geacht als verklaring van prijsvolatiliteit dan in

14 Organisatiestructuur landbouwbedrijven b. Samenstelling gezinsinkomen Heeft uw gezin nog inkomsten die bijdragen tot het gezinsinkomen, maar die NIET rechtstreeks uit de landbouw komen? a. Werkorganisatie op het landbouwbedrijf Werkt uw partner ook buiten het landbouwbedrijf? VLAANDEREN nee 5% geen partner % ja 32% Wat is het beroep van uw partner? bediende medisch of verplegend beroep arbeider onder wijs commercieel beroep specifieke diensten zelfstandige Welke percentage van haar\zijn tijd werkt uw partner buiten het landbouwbedrijf? Gemiddelde: % ja, ik werk zelf deeltijds buiten het bedrijf ja, mijn partner werkt buiten het bedrijf ja, er zijn andere activiteiten op de boerderij neen, er zijn enkel klassieke landbouwinkomsten : % ja : 3% ja wn - ga ze zijn niet nodig, maar eerder een extra ze maken het gemakkelijker om rond te komen ze zijn absoluut noodzakelijk om rond te komen WALLONIË geen partner 18% nee 45% ja 37% bediende onder wijs me disch of verplegend beroep comm ercieel beroep kaderlid zelfstandige arbeider specifieke diensten Gemiddelde: 75% - (n=717); (n=470) wn - ga (n=752) (n=717) 10 (n=344) (n=280) In zijn er op 3% van de bedrijven andere inkomsten dan uitsluitend klassieke landbouwinkomsten, een daling met 7% t.o.v. 10. Het is vooral de partner, die buitenshuis werkt (28%), terwijl toch ook % van de bedrijfsleiders deeltijds buitenshuis werken. Deze externe inkomsten blijven voor 54% van de Vlaamse landbouwersgezinnen met niet-landbouwinkomsten absoluut noodzakelijk om rond te komen, wat neerkomt op 1 bedrijf op 5. In heeft % van de bedrijfsleiders geen partner; in is dit zelfs 18%. Ongeveer één derde heeft een partner die buiten het landbouwbedrijf werkt (32% in en 37% in ). Gemiddeld werkt die partner 70-75% van zijn tijd buitenshuis. In en wordt in eerste instantie bediende genoemd als uitgeoefend beroep door de partner, gevolgd door een medisch of verplegend beroep in en een baan in het onderwijs in. Heeft uw gezin nog inkomsten die bijdragen tot het gezinsinkomen, maar die NIET rechtstreeks uit de landbouw komen? Welke percentage van haar\zijn tijd werkt uw partner binnen het landbouwbedrijf? VLAANDEREN WALLONIË Gemiddelde: 44% Gemiddelde: 31% de verzorging van de dieren de boekhouding en administratie Welke taken voert uw partner uit binnen het landbouwbedrijf? de boekhouding en administratie de verzorging van de dieren tuinbouw, planten, bloemen het melken andere activiteiten op de boerderij het melken tuinbouw, planten, bloemen ja, ik werk zelf deeltijds buiten het bedrijf ja, mijn partner werkt buiten het bedrijf ja, er zijn andere activiteiten op de boerderij neen, er zijn enkel klassieke landbouwinkomsten wn - ga : 40% ja : 48% ja (n=2)2 (n=225) wn - ga ze zijn niet nodig, maar eerder een extra ze maken het gemakkelijker om rond te komen ze zijn absoluut noodzakelijk om rond te komen andere activiteiten op de boerderij de verwerking van melk tot boter, kaas, yoghurt 5 10 (n=500) (n=470) % op basis hebben partner - (n=48); (n=387) De grote meerderheid van de partners (83% in, 70% in ) werkt professioneel mee in het landbouwbedrijf. In werkt de partner bijna de helft van de tijd in het landbouwbedrijf, voornamelijk voor de boekhouding en administratie en de verzorging van de dieren. In is dit slechts één derde van de tijd, voornamelijk voor het verzorgen van de dieren en boekhouding en administratie. In wordt door de partner aanzienlijk meer geholpen bij het melken van de koeien. In heeft 48% van de bedrijven andere inkomsten dan klassieke landbouwinkomsten, 8% meer dan in 10. Ze zijn nu iets meer een extra inkomen geworden. Toch blijven deze andere inkomsten nog voor 43% van de Waalse landbouwers, met niet-landbouwinkomsten absoluut noodzakelijk om rond te komen. 2 27

15 c. Evolutie samenwerking binnen de sector 10 Toekomstvooruitzichten landbouwers a. Vooruitzichten binnen 5 jaar VLAANDEREN + 5 jaar WALLONIË Landbouwers zijn duidelijk overtuigd dat ze in de toekomst moeten samenwerken. In zijn zelfs 1% van de bedrijfsleiders hiervan overtuigd, terwijl er weinig verschillen worden vastgesteld tussen de verschillende subsectoren. In de groenten- en fruitsector is de behoefte het grootst. In zijn 77% van de landbouwers overtuigd dat zij moeten samenwerken, een percentage dat % lager is dan in, doch dit is misschien te verklaren door het feit dat op heden reeds veel meer samengewerkt wordt dan in, via een groter aantal samenuitbatingen. In de melkveehouderij in wordt een lagere behoefte tot samenwerking vastgesteld dan in de akkerbouw of vleesveesector. Bestaande samenwerkingsverbanden en aangehaalde redenen Maakt u deel uit van een samenwerkingsverband met 1 of meerdere landbouwers in het kader van uw beroepsactiviteiten? Wat waren voor u de redenen om dit te doen? (n=70) (n=7) (n=752) (n=717) (n=335) (n=404) (n=500) Parameters vertrouwensindex landbouw: verwachting binnen 5 jaar (n=470) Minder goede verwachting voor de toekomst Wn - ga Veel slechter Minder goed Gelijk Beter Veel beter Betere verwachting voor de toekomst VLAANDEREN Nee 78% Ja 22% Vlaamse landbouwers blijven de toekomst vrij pessimistisch bekijken: 2% denkt dat het binnen 5 jaar beter zal zijn, terwijl 35% denkt dat het slechter gaat zijn. Waalse landbouwers kijken veel optimistischer naar de toekomst: 35% denkt dat het beter gaat zijn (t.o.v. 28% slechter). Toekomst: 10% ja voor de schaalvoordelen en om tot een beter rendement te komen om de werkdruk te delen en de efficiëntie te verhogen om de kosten te delen bij investeringen in belangrijk materiaal om de producten beter op de markt te brengen en te onderhandelen over betere voorwaarden WALLONIË Nee 4% Ja 35% 31 Toekomst: 8% ja om de kosten te delen bij investeringen in belangrijk materiaal om de werkdruk te delen en de efficiëntie te verhogen voor de schaalvoordelen en om tot een beter rendement te komen om de producten beter op de markt te brengen en te onderhandelen over betere voorwaarden - (n=717); (n=470) In maakt 35% van de landbouwers deel uit van een samenwerkingsverband (vooral in akkerbouw en melkvee), in is dit slechts 22% (meest bij groenten/fruit). In is de motivatie om samen te werken vooral de kosten en werkdruk delen, terwijl men in vooral denkt aan de schaalvoordelen om tot een verhoogd rendement te komen. 10% van de bedrijfsleiders overweegt om in de nabije toekomst deel te gaan uitmaken van een samenwerkingsverband. 28 2

16 b. Gevolgen overheidsbeleid In de melkveehouderij wordt het melkquotum afgeschaft vanaf 15 en in de varkenshouderij wordt de groepshuisvesting van zeugen verplicht vanaf 13. Wij hebben deze 2 sectoren bevraagd naar hun intenties om zich hieraan aan te passen. Verwachtingen t.o.v. aangepast GLB na 13 Case melkveehouderij Wat verwacht u van het Europees landbouwbeleid (GLB) na 13? (n=717) (n=470) Quasi alle melkveebedrijven (1%) hebben een melkquotum van meer dan liter, en de meerderheid (%) wil zijn melkquotum nog uitbreiden, weliswaar via een verschillende timing: % wil niet wachten tot 15 en is blijkbaar bereid risico s te nemen door al onmiddellijk uit te breiden en toch het risico te lopen nog superheffing te betalen voor 15. Van de overige potentiële groeiers wil de helft groeien in lijn met de quota en de andere helft denkt te wachten met groeien tot na 15. Slechts 12% denkt eraan de melkproductie stop te zetten. Case varkenshouderij De belangrijkste verwachting in beide regio s is het veiligstellen van voedselvoorraden volgens hoge standaarden. Daarna zien wij echter een duidelijk andere hiërarchie van verwachtingen. In volgt op de tweede plaats het veiligstellen van voldoende voorraden, en op de derde plaats de rechtstreekse inkomenssteun. In komt op positie 2 de rechtstreekse inkomenssteun (het belang hiervan is met 7% toegenomen t.o.v. vorig jaar) en op de derde plaats wordt het behoud van de productiequota vermeld. Hoe zal de evolutie van de landbouwsubsidies er na 13 uitzien volgens u? de premies zullen ongewijzigd blijven 7 12 de premies zullen in beperkte mate dalen de premies zullen per hectare bepaald worden de premies zullen worden aangepast naar een premie per bedrijf, ongeacht het aantal hectaren Zal het nieuwe Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) na 13 uw gedrag inzake investeringen beïnvloeden? : % JA : 52% JA de premies zullen worden aangepast naar een premie op basis van het aantal full-time werknemers 4 15 (n=717) (n=470) Twee derde van de varkensbedrijven heeft meer dan 50 zeugen. Slechts één derde hiervan is al overgestapt naar groepshuisvesting. Van diegenen die nog niet overgestapt zijn, is slechts 38% van plan dit te doen (30% binnen 2 jaar, 8% daarna). Dit betekent dat meer dan de helft van de nog niet naar groepshuisvesting overgeschakelde bedrijven hoogstwaarschijnlijk zullen (moeten) stoppen met de zeugenhouderij. Landbouwers zijn heel verdeeld in hun opinie of het GLB na 13 hun investeringen zal beïnvloeden. Ze zijn ook zeer verdeeld in wat er met de premies gaat gebeuren, maar in de beide regio s denkt men in eerste instantie dat het bedrag van de premies in beperkte mate zal dalen

17 12 13 Besluiten Imago van de landbouwers bij de consument en bij henzelf Landbouwers zijn mannen of vrouwen die hard werken produceren voedsel van hoge kwaliteit zijn erg productief zijn een belangrijke schakel in de voedselproductieketen landbouwers (n=87) publiek (n=1002) 0 2 houden het plattelandsleven in stand zijn essentieel in onze samenleving 8 klagen voortdurend dat hun inkomen te laag is zijn betrokken binnen hun gemeente, zetten zich er voor in maken regelmatig gebruik van chemische additieven 5 8 krijgen te veel subsidies 2 33 zijn een bron van overlast in het dorp (stank, lawaai, vuil) % -% GAP +4% +8% +% +1% +8% +1% +1% +8% +3% a. In steeg de vertrouwensindex naar 45. Wij stellen een toename vast met 8 punten in vergelijking met vorig jaar. en hebben nu quasi hetzelfde niveau: voor de eerste maal is het vertrouwen in lichtjes hoger dan in. In zijn we terug aan het vertrouwensniveau van 07, in nog niet. Bij de analyse van de verschillende parameters, waarmee de vertrouwensindex wordt samengesteld, is vooral de belangrijke toename van het financieel resultaat in eerste instantie verantwoordelijk voor de stijging van de index. In is nu 51% van de bedrijfsleiders tevreden of zeer tevreden met het financieel resultaat. Dit herwonnen optimisme wordt nog niet vertaald in een toename van de investeringsplannen op korte of lange termijn, zoals reeds in werd vastgesteld. Op heden evalueert een landbouwer op twee zijn beroep positief, maar slechts 27% is bereid dit aan te raden aan kinderen en kennissen. De vertrouwensindex is het hoogst in de Polders (48) en in de Zandleemstreek (47). Het is trouwens in beide streken dat wij de grootste stijging van de index optekenen met toenames van respectievelijk 10 en 13 punten. Net als in 08 en 10 is het vertrouwen het hoogst bij de melkveebedrijven met een index van 53, een toename met eenheden t.o.v. 10. Ook de groente-, fruit- en sierteeltbedrijven doen het goed met een index van. Vooral de bedrijven gespecialiseerd in de varkenshouderij blijven ver achterop hinken met een index van 38, een toename met slechts een punt, waardoor de achterstand op de andere sectoren toeneemt. Landbouwers en consumenten zijn ongelooflijk eensgezind dat landbouwers hard werken, voedsel van een hoge kwaliteit produceren, productief zijn, belangrijk zijn, betrokken zijn in hun gemeente, maar ook dat ze klagen over hun inkomen. Slechts een minderheid vindt dat ze teveel subsidies krijgen of een bron van overlast zijn. De vertrouwensindex van de gemengde bedrijven in (47) bevindt zich nu op een hoger niveau dan de index van de gespecialiseerde bedrijven (44), net als de bedrijven uitgebaat onder de vorm van een rechtspersoon (47). Bedrijven met een middelgrote omzet tussen 100 en EUR vertonen het meeste vertrouwen (52), en liggen zo een stuk boven het regionaal gemiddelde. Landbouwers volgen een zeer strenge regelgeving voor milieu- en dierenwelzijn dragen bij aan de duurzame ontwikkeling en het onderhoud van landelijke gebieden 78 landbouwers (n=87) publiek (n=1002) 81 5 GAP +18% +% Het voorbije jaar werd voornamelijk gekenmerkt door de stijging van de productiekosten, met name vooral de energie- en meststoffenprijzen. % van de Vlaamse land- en tuinbouwers, waaronder een aanzienlijk aantal varkenshouders, zijn van oordeel dat de daling van de verkoopsprijzen het financieel resultaat negatief heeft beïnvloed. In hoofdzaak wegens de slechte conjunctuur de vorige jaren ondervonden % van de Vlaamse landbouwers liquiditeitsproblemen tijdens het afgelopen jaar, wat een stuk gunstiger is dan 2 jaar geleden. Vooral in de varkenssector wordt er aan de alarmbel getrokken: maar liefst 70% van de gespecialiseerde varkensbedrijven hebben te kampen met liquiditeitsproblemen. hebben het financieel moeilijk zijn actief bezig met ecologische problemen en milieukwesties zijn een waardevolle hulp in het geval van barre winterse omstandigheden krijgen eerlijke prijzen voor hun producten zijn verantwoordelijk voor de stijging van de voedselprijzen Landbouwers en consumenten vinden dat landbouwers een zeer strenge regelgeving volgen, bijdragen aan de duurzame ontwikkeling en het onderhoud van landelijke gebieden, actief bezig zijn met ecologie en milieu, een waardevolle hulp zijn in de winter en het financieel moeilijk hebben. Landbouwers worden niet gezien als verantwoordelijk voor de stijging van de voedselprijzen, men vindt niet dat ze eerlijke prijzen krijgen voor hun producten % % % +18% +24% De Vlaamse landbouwsector moet, net als zijn Waalse sectorgenoot, rekening houden met steeds toenemende prijsvolatiliteit. Het afsluiten van teeltcontracten, integratie- en prijsgarantiecontracten in de veeteelt of de verkoop van de eigen oogst op de termijnmarkt is een optie die vooral in succes kent. Vooral varkenshouders, pluimveehouders en akkerbouwers maken meer en meer gebruik van deze instrumenten om het inkomensrisico te verminderen. De twee belangrijkste oorzaken van de toename van de prijs- en inkomensvolatiliteit zijn de schommelingen in de productiekosten op het eigen bedrijf en de invoer van landbouwproducten van buiten Europa. Op een bedrijf op drie werkt de partner buiten het landbouwbedrijf, vooral als bediende, als verpleegster of een baan in het onderwijs en dit voor 70% van de tijdsbesteding. Bovendien werkt 83% van de partners nog professioneel mee in het landbouwbedrijf voor bijna de helft van de tijd, voornamelijk in de boekhouding en administratie en bij de verzorging van de dieren. Landbouwers zijn duidelijk overtuigd dat ze in de toekomst moeten samenwerken, maar slechts 22% maken deel uit van een samenwerkingsverband (meest bij groenten/fruit), met als voornaamste oogmerk een aantal schaalvoordelen met als resultaat een hoger rendement

18 b. De landbouwvertrouwensindex voor de Waalse regio stijgt naar 47, een spectaculaire toename met punten in vergelijking met 10 en 0. Wij bereiken nu quasi hetzelfde niveau als van bij de start van de index in 07. De zeer gunstige evolutie van het financieel resultaat tijdens de laatste 12 maanden is in eerste instantie verantwoordelijk voor de stijging van de index. Een Waalse landbouwer op twee is tevreden over het behaalde inkomen uit zijn landbouwactiviteiten. Dit is een toename met 31% in vergelijking met de vorige periode van 12 maanden. In tegenstelling met, waar het toegenomen vertrouwen zich nog niet vertaalt in meer investeringsplannen, merken wij in een toename van de investeringsplannen op korte (10%) en op lange termijn (13%). Terwijl in 10 slechts 23% van de landbouwers hun beroep als positief ervaarden, wordt een enorme stijging vastgesteld tot meer dan 40% van de landbouwers die hun beroep als positief ervaren. Ook het aanbevelen van het beroep, net als het opnieuw voor het beroep kiezen zijn in de gunstige zin geëvolueerd. In stellen wij de hoogste vertrouwensindex vast in de Hoge Ardennen (50) en de Famenne (4) door een toename met 1 punten in beide landbouwstreken. In de Ardennen is de heropleving eveneens vrij sterk door een toename van de index met 12 punten tot het niveau van 45. Er is weinig verschil naar specialisatie, akkerbouw scoort hoogst met 4, gevolgd door de melkveebedrijven (47), en tot slot vleesvee en gemengde rundveebedrijven (45). Melkveebedrijven in hebben wel een lager vertrouwen dan in (53). In blijft de vertrouwensindex van de gespecialiseerde bedrijven (4) hoger dan de index van de gemengde bedrijven (). Rechtspersonen in (55) hebben duidelijk veel meer vertrouwen dan hun tegenhangers in (47) en het verschil met de bedrijven met een statuut van natuurlijke persoon () blijft behouden. Het vertrouwen is het hoogst (5) bij de bedrijven met een omzetcijfer van meer dan EUR, wat beduidend hoger is dan dan bij de grootste bedrijven in (47). Ook in wordt de stijging van de productiekosten door 52% van de landbouwers duidelijk als de belangrijkste factor ervaren op het financieel resultaat van de landbouwbedrijven. Tevens vermeldt 23% van de ondervraagden het positief effect van de stijging van de verkoopsprijzen als tweede belangrijkste factor. De stijging van de productiekosten is minder sterk in de akkerbouw, en deze sector heeft volop voordeel gehaald uit de stijging van de verkoopsprijzen, in de eerste plaats de stijging van de graanprijzen. Enkele aanbevelingen De laatste jaren hebben wij duidelijk de noodzaak voor de landbouwer aangetoond om actie te ondernemen tegen de te sterke toename van de volatiliteit van de prijzen. Stap voor stap zien wij dat een aantal landbouwers maatregelen nemen om dit risico te beheersen. Waar vroeger binnen het landbouwbedrijf de oplossingen voorhanden waren om een leefbaar bedrijf uit te bouwen, zien wij een evolutie naar een sector die meer en meer beroep doet op geavanceerde financiële hulpmiddelen (termijnmarkten, prijsgarantiecontracten ). Indien de landbouwers bovendien hun belangen op een meer efficiënte wijze willen verdedigen, zit er voor hen niets anders op dan in de toekomst nauwer samen te werken. Dit zal hen niet alleen helpen de kosten te drukken, maar ook een aantal schaalvoordelen te genieten. Tevens moet aan iedereen sterk aangeraden worden om een bedrijfseconomische boekhouding, in combinatie met technische kengetallen bij te houden om zowel de dagelijkse als de strategische bedrijfsopvolging op een correcte wijze te realiseren. De Europese landbouwer mag niet aarzelen om de hoge kwaliteit van zijn producten te promoten bij de eindgebruiker. Binnen een strikt regelgevend kader op sanitair-, leefmilieu- en dierenwelzijnsgebied kan de landbouwsector zich verheugen op een positief imago bij de consument. Onze enquête bewijst onomstotelijk dat de Belgische consument volop het intensieve werk erkent van deze hardwerkende mannen en vrouwen, en in ieder geval niet twijfelt aan de hoge kwaliteit van het geproduceerde voedsel. De volgende jaren worden beslissend, zowel voor de toekomst van de melkveehouderij ingevolge het verdwijnen van de quota, als voor de varkenshouderij met de verplichte invoering van groepshuisvesting voor zeugen. Nieuwe regelgeving ligt ook aan de oorsprong van bijkomende risico s voor de bewuste bedrijven. Indien wij één aanbeveling zouden formuleren aan de beleidsmakers zou deze als volgt luiden: communiceer regelmatig en op transparante wijze over de geplande maatregelen, zodat elke betrokkene zich op tijd kan voorbereiden. De stijging van de verkoopsprijzen in bijna alle Waalse bedrijven heeft voor een ware boost gezorgd in deze bedrijven. Terwijl in 10 het percentage landbouwers met financiële problemen of geldzorgen nog 45% bedroeg, is dit percentage aanzienlijk gedaald tot 28%. Wij stellen vast dat het Waalse economische landbouwmodel de laatste jaren sterk geëvolueerd is op het gebied van hun inkomensstructuur. Bijna 48% van de bedrijven heeft andere inkomsten dan klassieke landbouwinkomsten. Op 37% van de bedrijven is er een partner die buiten het landbouwbedrijf werkt, vooral als bediende of via een baan in het onderwijs en dit voor 75% van de tijdsbesteding. Daarnaast voert de partner nog belangrijke taken uit voor het bedrijf zelf, zoals in boekhouding en administratie. De Waalse landbouwers beschouwen de toenemende prijsvolatiliteit als belangrijkste risico voor hun bedrijf. Om het inkomensrisico te verminderen doet de Waalse bedrijfsleider meer en meer een beroep op het afsluiten van teeltcontracten en prijsgarantiecontracten in de veeteelt of de verkoop van de eigen oogst op de termijnmarkt. De twee belangrijkste oorzaken van de toename van de prijs- en inkomensvolatiliteit zijn de schommelingen in de productiekosten en de invoer van landbouwproducten van buiten Europa. Teneinde de productiekosten in de hand te houden is de Waalse landbouwer duidelijk overtuigd dat hij in de toekomst moet samenwerken. In maakt 35% van de landbouwers deel uit van een samenwerkingsverband (vooral in akkerbouw en melkvee). Als motivatie om samen te werken worden in 80% van de antwoorden het delen van de kosten bij investeringen vermeld, terwijl men in vooral denkt aan de schaalvoordelen om tot een beter rendement te komen

19 Deze brochure werd gerealiseerd door de Directie Marketing van Landbouwkrediet in samenwerking met het bedrijf TNS Dimarso en de Landbouwbeurs van Libramont. Gedrukt in juli. Reproductie voor eigen of intern gebruik is toegestaan. Bronvermelding is verplicht. Deze brochure is gratis te verkrijgen in elk agentschap van Landbouwkrediet en op V.U.: Rik Duyck - Sylvain Dupuislaan Brussel 07/