sexy? 6 energie is Groene Oktober 2012newtonMagazine ter inspiratie van E.ON-relaties newton 1

Transcriptie

1 Oktober 2012newtonMagazine ter inspiratie van E.ON-relaties newton 1 is Groene energie sexy? 6 Bernard Wientjes: Energietransitie biedt geweldige kansen 11 Schaliegas Onconventionele gassen zijn hot topic 18 Maasvlakte 2 Economie en ecologie: hand in hand

2 newton 2 Newton Sir Isaac Newton, Brits natuurkundige, wiskundige, filosoof en alchemist (4 januari maart 1727). In de wiskunde ontdekte hij onder meer de differentiaalrekening en de integraalrekening (met Leibniz) en het Binomium van Newton. In zijn hoofdwerk Philosophiae Naturalis Principia Mathematica uit 1687 beschreef Newton onder andere de zwaartekracht en de drie wetten van Newton, waardoor hij de grondlegger van de klassieke mechanica werd. Op het gebied van optica schreef hij het standaardwerk Opticks, vond hij de Newtontelescoop uit en ontwikkelde hij een theorie over kleuren, gebaseerd op het prisma, dat van wit licht een zichtbaar spectrum maakt. Door de leden van de Britse Royal Society is Newton in 2005 gekozen als de grootste geleerde in de hele geschiedenis van de wetenschap woorden van.. Tjerk Wagenaar 4 Interview met Bernard Wientjes De energietransitie biedt geweldige kansen 6 De facts van schaliegas 11 Groene energie moet hip en sexy worden 13 FD Energiedebat 29 augustus 14 Slimme M/V Maurits Groen 16 Velox2 18 Maasvlakte 2 Economie en ecologie; hand in hand kameraden 22 Duurzaamheid in de autobranche? Niet langer een tegenstrijdigheid Dubbelinterview met Ron Pot van Sator en Jorn Schaffer van E.ON 25 Belgische energietransitie in volle gang 28 Brouwerij Haacht: brouwen met eigenheid 30 Feiten en fabels over windenergie 22 Colofon Newton is een publicatie van E.ON Benelux voor zakelijke relaties. Redactie Maxim Brouwer Ellen Hoogerdijk Edwin Kotylak Jacinta Janmaat Contactgegevens E.ON Benelux Postbus AP Rotterdam newton@eon-benelux.com Fotografie & beeldmateriaal Jan van der Ploeg, Bas de Meijer, Hollandse Hoogte Tekstbijdragen Jan Bletz, Wilmie Geurtjens, Maarten van der Schaaf, Pilgrims Productions Vormgeving LVB Networks, Amersfoort Productie Pilgrims Productions Drukwerk Mediacenter, Rotterdam Voor het geheel of gedeeltelijk overnemen of bewerken van artikelen of beeldmateriaal is toestemming nodig van E.ON Benelux. In de meeste gevallen zal die graag worden verleend. De mening van personen of organisaties in de artikelen vertegenwoordigt niet het standpunt van E.ON Benelux, tenzij nadrukkelijk aangegeven.

3 KENNIS mensen zaken dialoog inspiratie e.on newton woorden van... Tjerk Wagenaar PERSONALIA NAAM: Tjerk Wagenaar (1961) FUNCTIE: algemeen directeur Stichting Natuur & Milieu De formatie van een nieuw kabinet is begonnen. Een breed gedragen energieakkoord is noodzakelijk om Nederland een duurzame toekomst te bieden. Maar dat kan alleen als we over de schaduw van ons eigen belang heen stappen. Energiebedrijven, grootverbruikers en milieubewegingen zijn geneigd te gaan voor het korte termijn lobbysucces. Voortzetting van het zig-zag-beleid dreigt en is daarmee de hond in de pot. Laten we een voorbeeld nemen aan Duitsland (Die Energiewende) en het Verenigd Koninkrijk (Low carbon economy): een eenduidige visie die mensen inspireert en gedragen wordt door allen. Op de lange termijn een zeker (duurzaam) investeringsklimaat; dat is wat we nodig hebben.

4 newton 4 KENNIS mensen zaken dialoog inspiratie e.on De energietransitie biedt geweldige kansen Het zal niet altijd makkelijk zijn voor Bernard Wientjes, voorzitter van VNO-NCW, om de grote diversiteit van belangen binnen werkgeversland te behartigen. Denk alleen maar aan de Nederlandse energie-uitdaging met ogenschijnlijk botsende belangen en ambities. Gaan we voor grootschalige opwekking in fossiele centrales om betaalbaar in de groeiende industriële energiebehoefte te voorzien? Of krijgt toch de door velen gewenste decentralisering met duurzame opwekking en smart grids de voorkeur? Stelling van de redactie Energie wordt niet als topsector behandeld door de overheid. Bent u het eens of oneens met deze stelling. Laat het ons voor 8 november 2012 weten op corporate/ samenleving/ newton. Hier vindt u later ook de uitslag. Hoe belangrijk is de energie-intensieve industrie voor Nederland en waaruit blijkt dat belang? Bernard Wientjes: Onder andere door de vondst van een grote gasbel vorige eeuw en onze ligging aan de Noordzee met grote havens heeft Nederland een relatief grote, sterke industrie ontwikkeld. Deze industrie, die vaak energie- en/of grondstofintensief is, doet ertoe binnen de Nederlandse economie. We zien dat terug in onder meer de werkgelegenheid die deze industrie genereert, maar ook de export, de R&D, innovatie-activiteiten en natuurlijk de rol binnen de functie van Nederland als Gateway to Europe. Economie en energie zijn nauw met elkaar verweven. Daar is de laatste jaren de dimensie van ecologie aan toegevoegd. Wat betekent deze extra dimensie voor het beleid van grote, vaak energie-intensieve, industrie? Wientjes: Misschien was het niet voor iedereen erg zichtbaar, maar de industrie is al ongeveer 20 jaar scherp gefocust op energiebesparing en efficiënte productie. Daar zit een ideologische component aan, maar bovenal ook een kostencomponent. Als het aandeel energie of grondstoffen 10 procent of meer van je productiekosten bepaalt, word je vanzelf superzuinig en superefficiënt. Het beeld van sommige politici dat de industrie energie en grondstoffen verspilt, is wat mij betreft dan ook volstrekt onjuist. Zuinigheid op dit vlak bepaalt voor vele bedrijven het verschil tussen winst of verlies. Wat de laatste tijd wel meer aan de orde komt, is het feit dat industriële bedrijven besparing en efficiencyverbetering ook zoeken in eerdere schakels van de productketen, bijvoorbeeld bij winning of transport van grondstoffen of halffabricaten. Nederland had de afgelopen jaren stevige klimaatdoelen, gericht op forse verlaging van CO 2 -emissie. De doelen zijn niet gehaald. Waar ligt dat aan? Wientjes: Nederland is een van de weinige landen die wél zijn Kyoto-doelen haalt. Voor de industrie die onder EU ETS valt, geldt dat die doelen vanzelf ook worden gehaald. De stelling dat de doelen niet zijn gehaald is dus onjuist. De CO 2 -doelstellingen en reductiemogelijkheden voor de internationaal opererende energieintensieve bedrijven hangen sterk af van de realisatie van een post-kyoto internationaal klimaatakkoord. Het baart mij zorgen dat de onderhandelingen daarover in Kopenhagen zijn mislukt en sindsdien in steeds moeilijker vaarwater zijn geraakt. Brussel kan niet in isolement scherpere doelen opleggen, omdat het dan de industrie uit Europa jaagt. Politieke partijen richten hun klimaatsperen steeds vaker op het grootschalig vergroenen van energieproductie en forse energiebesparing. Wat vergt het realiseren van deze beleidsvoornemens van onze industrie en is het realistisch te verwachten dat zij veel extra kunnen doen in tijden van economische crisis? Wientjes: Nederland zit al enige tijd in een groei-impasse en dit is niet lang meer vol te houden. Het nieuwe kabinet zal daarom het topsectorenbeleid moeten doorzetten en krachtige hervormingen moeten doorvoeren om de economie weer op de rails te krijgen. Onze ideeën daarover hebben we samenge-

5 newton 5 PERSONALIA NAAM: Bernard Wientjes FUNCTIE: Voorzitter VNO-NCW We horen veel verhalen dat Nederland weliswaar mooie ambities heeft op het gebied van klimaat en energietransitie, maar dat de feitelijke praktijk dankzij regelgevende en procedurele hindernissen weerbarstig is. De Green Deal was onder meer bedoeld om die drempels weg te nemen. Wat verwacht u dat er na de verkiezingen met alle mooie plannen gebeurt? Wientjes: Wij verwachten dat de Green Dealaanpak ook tijdens een volgende regeerperiode wordt voortgezet. Het bijzondere aan de Green Deal-aanpak is dat het om bottom-up ontwikkelingen gaat uit de maatschappij zelf. Het mobiliseren en faciliteren van deze energieke samenleving moeten we doorzetten. De beste motivatie voor burgers en bedrijven om iets te doen, is als het hun eigen ideeën zijn. De topdown opgelegde maatregelen, vaak met een ideologisch karakter, hebben nooit op veel sympathie van de maatschappij kunnen rekenen. vat in een document met de titel Nederland moet het weer gaan verdienen, duurzame groei door ondernemerschap. (Red: Zie www. vno-ncw.nl). Die titel zegt precies wat er moet gebeuren. De economische groei moet een duidelijk duurzaam karakter hebben en uitsluitend ondernemers zijn in staat deze groei te realiseren. Als we weer geld gaan verdienen kunnen we verder innoveren en investeren. Enkele politieke partijen hebben deze volgorde helaas nog niet helemaal door. Bedrijven kunnen niet investeren in kostbare groene maatregelen als ze niet eerst het geld daarvoor verdiend hebben. Het verder financieel belasten van bedrijven met het idee dat zij dan vanzelf dure maatregelen zullen nemen, werkt averechts. VEMW protesteert vaak als maatregelen worden voorgesteld die extra inspanningen of investeringen vergen. Zeker als het om maatregelen gaat die niet direct in kostprijs aan klanten zijn door te berekenen. Wat is de positie van VNO-NCW in dat proces en hoe wordt daarin samengewerkt, met een belangenorganisatie als VEMW? Wientjes: VEMW is een zeer gewaardeerd lid van VNO-NCW en wij zijn blij dat ook zij vol passie de belangen van de industrie in Nederland behartigt. De aanwezigheid van industrie in Nederland heeft een enorme toegevoegde waarde voor de economie, welvaart en werkgelegenheid dat we die industrie moeten koesteren. In zijn algemeenheid vind ik dat de politiek de industrie nog te weinig waardeert en te weinig oog heeft voor het feit dat internationaal opererende industriële bedrijven steeds meer foot loose worden en uit Nederland kunnen verdwijnen om niet meer terug te keren. Dat risico kunnen we ons niet veroorloven en het is terecht dat belangenorganisaties voor het bedrijfsleven erbovenop zitten dat de industrie niet met kosten wordt opgezadeld, die hen dwingt hun heil ergens anders te zoeken. De energietransitie brengt natuurlijk ook geweldige kansen. Nederland heeft volgens vele ingewijden een grote kans gemist door zich niet of veel te laat op de duurzame energie- productie te storten. En daarom hebben we geen grote windmolenfabrikanten, zijn we niet aanwezig op de zonne-markt, tellen we niet echt mee op het gebied van geothermie, enzovoorts. Wat vindt u van dat verwijt? Waar zou Nederland de komende jaren wel nieuwe industriële activiteiten kunnen ontwikkelen? Wientjes: Ik ben het niet eens met dit verwijt. In Duitsland, met zijn gigantische subsidies, kampen de zonnefabrikanten met grote moeilijkheden en het Chinese bedrijfsleven is de lachende partij. Je moet enorm oppassen om een bedrijfstak op te zetten die helemaal leunt op subsidieregimes. Zie in dat verband ook wat er in Spanje gebeurt. Ik ben wel heel enthousiast over het topsectorenbeleid en wat er allemaal in het kader van de topsector energie ontwikkeld wordt. Daar wordt gestuurd op wat de markt kansrijk acht en dat is een betere garantie op succes dan ideologisch aanbod gestuurd.

6 newton newton 6 6KENNIS MENSEN mensenzaken zaken DIALOOG dialoog INSPIRATIE E.ON e.on de facts van schaliegas De energiewereld is in de ban van schaliegas, maar de kritiek op de winning van dit gas neemt toe.

7 newton 7 In nauwelijks vijf jaar is het aanbod van aardgas in de wereld structureel veranderd. Oorzaak: nieuwe boortechnieken die het mogelijk maken om aardgas te winnen dat ligt opgesloten in gesteente in diepe bodemlagen. Door de bereikbaarheid van deze onconventionele aardgassen, waarvan schaliegas de belangrijkste is, zijn de winbare aardgasreserves op onze planeet plots veel groter dan gedacht. In de Verenigde Staten, voorloper op het gebied van schaliegaswinning, zit volgens schatting van het Internationaal Energie Agentschap (IEA) in Parijs 24,5 biljoen m 3 schaliegas in de bodem, 34 procent van de totale Amerikaanse gasvoorraad. Wereldwijd kan volgens het IEA 187,6 biljoen m 3 aan schaliegas worden gewonnen. Daarmee zijn de geschatte wereldgasreserves plots toegenomen met maar liefst 40 procent. Voor het Internationale Energie Agentschap reden genoeg om in het rapport The Golden Rules of the Golden Age of Gas jubelend een gouden gaseeuw aan te kondigen. Eerder noemden vertegenwoordigers uit de energiewereld schaliegas een game changer. De productie van schaliegas in de Verenigde Staten groeit explosief en is al goed voor 20 procent van s lands gasvoorziening. In 2035 zal naar verwachting de helft van de gasproductie in de VS afkomstig zijn uit schaliegas. Andere landen, zoals China en Argentinië willen graag in de Amerikaanse voetsporen treden. Ook in Europa, dat aanzienlijke voorraden herbergt, onder andere in Nederland, hoopt de energie-industrie schaliegas te gaan winnen. Door velen >>

8 newton 8 KENNIS mensen zaken dialoog inspiratie e.on wordt schaliegas gezien als de oplossing voor de importafhankelijkheid van gaslanden zoals Rusland. Bovendien lijkt schaliegas een bijzonder welkome aanvulling in de energiemix met het oog op de Europese klimaatdoelstellingen. In de overgangsfase naar een duurzamere energievoorziening geldt gas als een transitiebrandstof: de CO 2 -uitstoot bij het verbranden van gas is immers aanzienlijk lager dan bij het verbranden van kolen. Milieueffecten Toch is de komst van een schaliegasrevolutie in Europa op korte termijn nogal onwaarschijnlijk, stelde onderzoeker Roderick Kefferpütz van het Centre for European Policy Studies twee jaar geleden al vast in zijn studie Shale Fever: Replicating the US gas revolution in the EU?. Als belangrijkste redenen noemt Kefferpütz het gebrek aan ervaring met schaliegaswinning in Europa; de bevolkingsdichtheid, strenge milieuvoorschriften, hoge kosten en bovenal burgerprotest. In Frankrijk en Bulgarije is inmiddels al een verbod ingesteld, evenals in de Duitse staat Noordrijn-Westfalen. Dat burgerprotest richt zich met name op de milieueffecten als gevolg van schaliegaswinning. Om schaliegas te winnen in een bepaald gebied moet op pakweg iedere vierkante kilometer een boor de grond in, stelt Ko van Huissteden, voorzitter van Schaliegasvrij Nederland, tevens werkzaam als aardwetenschapper aan de Vrije Universiteit. Door de vele boorgaten die moeten worden gemaakt, is het winnen van schaliegas volstrekt ongeschikt voor dichtbevolkte gebieden, vindt Van Huissteden, die vreest voor de industrialisering van het platteland. Daarnaast wijst hij erop dat bij de boringen profiel Schaliegaswinning in Nederland Enkele malen Slochteren. Zoveel schaliegas zou eronder de Nederlandse aardbodem liggen, aldus een rapport uit 2010 van Energie Beheer Nederland, het staatsbedrijf dat deelneemt in olie- en gaswinning in Nederland. Inmiddels is die voorspelling bijgesteld naar zo n 10 procent van de gasbel in Slochteren. Niettemin zijn er in de provincies Overijssel, Gelderland, Flevoland, Noord-Holland, Utrecht, Noord-Brabant, Zeeland en Limburg, vergunning verstrekt om proefboringen te verrichten op circa een derde van het Nederlandse landoppervlak. Het Engelse bedrijf Cuadrilla Resources wil gaan proefboren in het Noord-Brabantse Boxtel, het Australische Queensland Gas heeft een exploratievergunning in Noord-Brabant, Gelderland en Overijssel en DSM heeft toestemming gekregen voor exploratie in de Peel. De Energieraad heeft voorgesteld dat, wanneer deze proeven succesvol zijn, grondeigenaren en huurders moeten meeprofiteren van het boren naar gas op hun grond. Op die manier hoopt de Energieraad de weerstand van burgers te verminderen. Om dit mogelijk te maken moet de mijnwet uit 1810 worden aangepast. Die wet stelt dat alles dieper dan 500 meter in de grond eigendom is van de staat. grootte gasbel Slochteren schatting hoeveelheid schaliegas Gasbel bij Slochteren grootte: ca. 900 km 2 oorspronkelijke voorraad: ca miljard m 3

9 newton 9 Winning schaliegas traditionele winning Mengsel van water, zand en chemicaliën wordt in de grond geïnjecteerd zodat de steenlaag scheurt Opvang van water Opvang en afvoer van gas gebruik wordt gemaakt van enorme hoeveelheden water, zand, en in mindere mate, chemicaliën. Volgens onderzoeksinstituut TNO is voor iedere boring zo n 20 duizend kubieke meter water nodig is. Dat betekent dat er tijdens de gehele levensduur op iedere boorlocatie zo n 7 keer zoveel water doorheen gaat als het jaarlijkse grondwaterverbruik van de totale Nederlandse landbouw. Ook het chemicaliëngebruik baart de aardwetenschapper zorgen. Uit een onderzoeksrapport van de energiecommissie van het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden blijkt dat boorbedrijven in de Verenigde Staten onder meer de kankerverwekkende stof benzeen en het uiterst giftige lood gebruiken bij het kraken van het gesteente waarin schaliegas ligt opgeslagen. Na het boren kunnen deze schadelijke stoffen in de boorput en aan het grondoppervlak fikse milieuschade opleveren en gezondheidsrisico s veroorzaken. In de documentaire Gasland, die in 2011 een Emmy Award won voor beste televisiedocumentaire, toont de Amerikaanse filmmaker Josh Fox aan dat mensen die dichtbij schaliegas boorlocaties wonen daarvan serieuze problemen ondervinden. De klachten variëren van het vrijkomen van giftige dampen tot vogelsterfte en van hersenbeschadiging tot verontreinigd kraanwater. In een scene laat een omwonende zien dat er een steekvlam ontstaat wanneer hij een aansteker bij de kraan houdt. Daarnaast wordt betwist dat schaliegas een goede transitiebrandstof zou kunnen zijn. Bij het verbranden van schaliegas komt weliswaar minder CO 2 vrij dan bij kolen, stelde Robert Howarth van Cornell University in een studie die hij in 2010 publiceerde, maar bij de boringen naar schaliegas komt methaan vrij, een gas dat vele malen sterker bijdraagt aan het broeikaseffect dan CO 2. Howarth concludeert dan ook dat schaliegas minstens even sterk en misschien wel sterker dan kolen bijdraagt aan klimaatverandering. Het IEA gaat er in haar studie vanuit dat de uitstoot van broeikasgassen zal toenemen door de beschikbaarheid van schaliegas. De aarde zou daardoor met meer dan 3 graden Celsius opwarmen, aldus het IEA. Optimale transparantie Behalve de milieubezwaren, blijkt schaliegaswinning in realiteit lastiger dan gedacht. In Polen, potentieel één van s werelds grootste schaliegasproducenten en aanvankelijk een enthousiast voorstander, blijkt de schaliegasproductie bij proefboringen dusdanig tegen te vallen, dat ExxonMobil heeft besloten zijn twee bronnen daar niet verder te ontwikkelen. Ondanks de groeiende twijfels over schaliegaswinning, stelt het genoemde IEArapport dat gasbedrijven de technologie en de kennis in huis hebben om onconventioneel gas op milieuvriendelijke wijze te winnen. De milieumaatregelen die hiervoor Gas stroomt via de scheuren naar de boorput m m. moeten worden genomen zouden de totale kosten van schaliegaswinning met 7 procent doen stijgen, berekende het agentschap, dat die kosten overkomelijk acht. Tijdens de perspresentatie bij het verschijnen van het IEA rapport maande IEA-directeur Maria van der Hoeven overheden aan de slag te gaan om de winning van schaliegas te regu leren. Daarbij zouden wetgevers de industrie moeten dwingen tot optimale transparantie, tot het minutieus monitoren van de milieu-impact en het zorgvuldig kiezen van boorlocaties, liefst in goed overleg met lokale gemeenschappen. Ook zou er strenge controle moeten komen op de kwaliteit van het afvalwater rondom boorlocaties. Als overheden en gasmaatschappijen geen maatregelen nemen om de milieuproblemen rondom de winning van schaliegas te beperken en de maatschappelijke twijfel hierover weg te nemen, zo waarschuwde Van der Hoeven, dan zou de schaliegasrevolutie wel eens in de kiem kunnen worden gesmoord. Volgens Yvonne Schavemaker, >>

10 newton 10 KENNIS MENSEN ZAKEN DIALOOG INSPIRATIE E.ON GESCHIEDENIS Schaliegas niet nieuw, hoeveelheden onbekend Schaliegas werd voor het eerst commercieel gewonnen in 1821 in Fredonia, New York. Nadat de Drake Oil Well werd ontdekt in 1859, waar naast olie enorme hoeveelheden conventioneel aardgas werden gewonnen, belandde schaliegas op een zijspoor. In 1996 was de schaliegasproductie in de VS goed voor 1.6 procent van de totale Amerikaanse gasproductie. Inmiddels levert schaliegas ruim 20 procent van de totale gasproductie in de Verenigde Staten. Volgens sommige studies zal de productie stijgen naar 50 procent in Buiten de VS staat de winning van schaliegas nog in de kinderschoenen. In landen als China, waar potentieel enorme voorraden liggen, worden wel proefboringen gedaan, net als in Argentinië, Mexico en Polen. Betrouwbare cijfers over de hoeveelheid schaliegas ontbreken voor de meeste landen buiten de VS nog. onderzoeker bij TNO, maakt schaliegas in Europa inderdaad geen kans als de milieueffecten niet worden uitgebannen. Het is geen optie de Amerikaanse methoden klakkeloos over te nemen in Europa, zei Schavemaker hierover in het Technisch Weekblad. Hoe schaliegas op milieuvriendelijke wijze kan worden gewonnen, zoals het IEA stelt, is echter onduidelijk. Volgens TNO moet de boortechniek worden verbeterd. Dat zou kunnen door de gebruikte vloeistof voor het breken van het gesteente in een gesloten systeem te houden en telkens te herinjecteren. Als dat niet lukt, moet er een alternatief worden gevonden voor de omstreden boortechniek. Zo n alternatief is er nog niet, erkent TNO. Overbodig In de Verenigde Staten heeft de regering Obama al twee kleine stapjes gezet als antwoord op de kritiek op de winning van schaliegas. De Amerikaanse milieubeschermingcommissie gebiedt boorbedrijven om luchtvervuilende stoffen te verminderen en vrijkomend methaan af te vangen. Dit geldt alleen voor nieuwe bronnen. Daarnaast heeft het ministerie van Binnenlandse Zaken strengere standaarden opgesteld voor de opslag van afvalwater dat uit de boorputten komt. In Nederland, waar er op enkele locaties proefboringen zijn verricht, mogen tot het eind van het jaar geen testboringen meer worden uitgevoerd. Dan verschijnt naar verwachting het onderzoek dat demissionair minister Verhagen heeft ingesteld naar de milieu- en veiligheidsaspecten rondom de winning van schaliegas. Begin dit jaar spoorde onderzoeker Kefferpütz voorstanders en tegenstanders van schaliegas aan verder te kijken dan to shale or not to shale. Zonder zelf ook maar iets te produceren, heeft Europa al geprofiteerd van schaliegaswinning, stelde Kefferpütz in European Energy Review. Goedkoop vloeibaar aardgas (LNG) dat door de productie van Amerikaans schaliegas overbodig is geworden in de Verenigde Staten, is nu beschikbaar voor Europa, waar het deels de plek in neemt van duurder aardgas uit Rusland. Als een gevolg daarvan staat de Russische gasproducent Gazprom onder druk haar prijzen te verlagen, wat het in sommige gevallen al heeft gedaan. Behalve lagere prijzen, zorgt de schaliegaswinning in de VS ook voor een meer gebalanceerde energiemix in Europa. Schaliegas is niet de heilige graal, benadrukt Kefferpütz. Hoe belangrijk het debat ook is, Europa moet zich niet blind staren op schaliegas, omdat daarmee de aandacht wordt afgeleid van duurzame ontwikkelingen.

11 KENNIS mensen zaken dialoog inspiratie e.on newton 11 Groene energie moet hip en sexy worden Kunnen consumenten ervoor zorgen dat duurzame energie ingeburgerd raakt? En willen ze wel zorgen voor een energietransitie? Of moeten bedrijven en overheden zorgen voor een mentaliteits- en gedragsverandering? Vragen die centraal stonden tijdens het recente vierde energiedebat van Het Financieele Dagblad.

12 newton 12 KENNIS mensen zaken dialoog inspiratie e.on Opinie Een ding is zeker: de hedendaagse consument verschilt erom van de brave en weinig mondige klant van 15 tot 20 jaar geleden. De moderne consument is veel minder goed van vertrouwen dan vroeger. Zeker als het gaat om overheden, (grote) bedrijven: we leven in een tijd waarin deze instituten en hun marketing en pr niet meer worden vertrouwd. Tegelijkertijd zijn individuen vooral door de opkomst van internet machtiger geworden. De transparantie is toegenomen, waardoor klanten én veel beter in staat zijn aanbieders met elkaar te vergelijken én veel makkelijker uit het overvloedige aanbod kunnen kiezen. Ze kunnen makkelijk en massaal hun ongenoegen over de politiek en bedrijven uiten. En ze kunnen zich eenvoudig verbinden in groepen via sociale media en gezamenlijk alternatieven ontwikkelen voor de eens zo gevestigde orde: mensen kunnen de touwtjes in eigen handen nemen en zelf iets organiseren. En dat doen mensen ook. Onderschat het individu niet, zei Aart van Veller tijdens het vierde energiedebat van Het Financieele Dagblad. Veller creatief directeur van Wij Zijn Koel, een bureau dat bedrijven in hun duurzaamheidsstrategie ondersteunt wees op de revolutionaire kracht van een site als Hoe belangrijk vinden Nederlanders duurzaamheid en maatschappelijk verantwoord ondernemen? Enkele onderzoeksresultaten. - Eén derde van de Nederlanders vindt duurzaamheid een belangrijk aankoopcriterium. - Duurzaamheid is niet doorslaggevend: voor slechts één op de zes consumenten zijn de duurzame aspecten van een product belangrijker dan de beste prijs-kwaliteitverhouding. - Eén derde van de consumenten beschouwt duurzaam ondernemen als marketingtruc: deze mensen hebben genoeg van reclame met duurzame of maatschappelijk verantwoorde claims. - Consumenten dichten niet zichzelf maar bedrijven (en daarna de overheid) de grootste verantwoordelijkheid voor duurzaam ondernemen toe. - Consumenten vinden duurzaam ondernemen het belangrijkste in de sectoren die de grootste milieu-impact hebben, zoals energie, luchtvaart en transport. Airbnb. Via deze website kan iedereen zijn huis verhuren als hij met vakantie gaat. En het ziet er volgens Van Veller naar uit dat de site zo n succes wordt dat de hotelbranche er een geduchte concurrent bij krijgt. Weifeling Eenzelfde ontwikkeling kan zich makkelijk voordoen in de energie, denkt Van Veller. Als maar genoeg individuen zelf zonne-energie gaan opwekken, kunnen ze de positie van de traditionele energiebedrijven ondermijnen. En volgens Van Veller zullen steeds meer individuen ertoe overgaan zelf energie op te wekken. Naarmate meer mensen in de gaten krijgen dat ze goedkoper uit zijn dan bij een energiebedrijf of zelfs geld kunnen verdienen door energie te verkopen, zullen ze vaker zonnecellen op hun dak plaatsen. Zeker als het hun makkelijker wordt gemaakt dan tot dusver, voegde hij hier aan toe. En volgens hem gaat dat zeker gebeuren: Er zijn nu al bedrijven waarbij je als individu kunt aankloppen voor een snelle offerte of voor een moeiteloze installatie. De drempel wordt steeds lager, aldus Van Veller. Gespreksgenoot Remko Ybema, hoofd van de ECN-unit Beleidsstudies, was weifelender. Misschien dat zonneenergie decentraal kan opbloeien. Maar grote windmolens en andere vormen van duurzame energie niet, terwijl ze de komende jaren wel nodig zijn om ons verbruik van fossiele energie terug te dringen. Hier komt bij dat verreweg de meeste mensen geen boodschap hebben aan zoiets als de energietransitie. 95 procent van de mensen zegt het helemaal niets. Woorden die hard aankwamen bij Van Veller en mede-discussiant Harry Starren, oud-directeur van congrescentrum De Baak en evenals Van Veller bestuurslid van ondernemerslobby De Groene Zaak. De rest van het debat spitste zich in elk geval toe op de vraag hoe die 95 procent van de consumenten warm te laten lopen voor duurzame (al dan niet decentraal opgewekte) energie. Groenmoe Van Veller heeft hoop dat de markt het probleem grotendeels vanzelf zal oplossen. Misschien dat consumenten elkaar wel zullen aansteken, gefaciliteerd door bedrijven die geld willen verdienen aan productie (zonnecellen) of dienstverlening (installatie, bemiddeling), probeerde Van Veller. Uiteraard moet de markt wel een handje worden geholpen. Bedrijven zoals Wij Zijn Koel die zich toeleggen op groene marketing en pr zijn er niet voor niets. Maar hoe kunnen zij de consument overtuigen dat hij toch vooral groene energie moet afnemen of zelf opwekken?, vroeg Starren zich af. Het algehele wantrouwen van consumenten jegens bedrijven en hun reclamepraatjes

13 newton 13 geldt ook de aanbieders van groene diensten en producten. Veel mensen zijn groenmoe of ze verdenken bedrijven van greenwashing (zie kader). De uitweg? Groen moet op de een of andere manier hip en sexy worden, aldus Starren. Dat valt en staat met marketing die niet zozeer de nadruk legt op de (groene) producteigenschappen, maar eerder op een geloofwaardig verhaal. Zo heeft Toyota dankbaar gebruik gemaakt van de testimonials van celebs om de Prius te verkopen. Ik eet vrije-uitloop-eieren, niet omdat ze zo lekker zijn, maar omdat ik geloof in het verhaal dat de kippen een goed leven hebben. En ik rijd in een elektrische Nissan Leaf. Ziet er niet uit, maar ik voel me er goed in. Ook duurzame energie kan wellicht van een geloofwaardig verhaal worden voorzien, althans decentrale energie uit zonne-cellen. Ik zie het al voor me: mannen die in de kroeg tegen elkaar opscheppen dat ze hun eigen huis verwarmen en verlichten en nog geld verdienen ook. Maar centraal opgewekte duurzame energie, waar mensen veel minder binding mee hebben? Tja, een low interest product als stroom is moeilijk te verhippen, gaf Starren toe. Het wordt al jaren geprobeerd, maar met weinig succes. Foute stroom Om een lang verhaal kort te maken: van de consument moeten we het niet hebben, wil de energietransitie slagen. Al plaatsen alle consumenten zonnecellen op hun dak, dan nog moeten er aanvullende bronnen van duurzame energie zijn. Bovendien zijn lang niet alle consumenten bereid om zelf energie op te wekken. En groene marketing is een grotendeels onontgonnen terrein het is onduidelijk of en hoe bedrijven hen op andere gedachten kunnen brengen. Dus, luidde de slotsom, moet de overheid bijspringen, en een gedragsverandering bij consumenten afdwingen. Starren: Met name fiscale prikkels blijken effectief. De markt kent nu allerlei perverse prikkels, zoals de subsidies op fossiele brandstoffen. Afschaffen! En groene energie goedkoper maken. Het is toch te gek dat foute stroom even duur is als goede stroom. Gevraagd: beleid waar je van op aan kan Vier energie-woordvoerders gingen in aanloop naar de verkiezingen in debat met elkaar en een volle zaal. Het resultaat: een roep om duidelijkheid. Posities Rene Leegte van de VVD sluit geen enkele technologie uit om klimaatdoelstellingen te halen en onze energievoorziening te verzekeren. Liesbeth van Tongeren legt de lat hoger: GroenLinks wil 100% duurzaam. De overheid moet de energietransitie steunen door meer geld voor schone, duurzame energie en minder voor grootgebruikers en fossiele energie. Het CDA ziet meer in een bottom-up benadering waarin de overheid partijen in de samenleving helpt om zelf aan de slag gaan met bijvoorbeeld decentrale opwekking. Paulus Jansen van de SP vindt dat de duurzame doelen verre van gehaald zijn omdat consumenten geen idee hebben van de problemen rond energie. Strakke centrale regie is noodzakelijk. Debat Reacties uit de zaal gingen vooral over de problemen die zij ervaren door inconsequent beleid. Ondernemend Nederland roept om lange termijn duidelijkheid, ETS, minder subsidies en geen kolentax. Dat mag zo zijn voor de energiesector, stellen de politici, maar het gaat bij verduurzaming niet alleen om de belangen van energiebedrijven. En dus is de kolentax volgens SP zinvol omdat het snel resultaat heeft. VVD vindt het in deze economie onverantwoord kosten te verhogen en gelooft net als CDA in ETS. Toch vreemd, vindt FD adjunct hoofdredacteur Roy op het Veld, dat de politiek probeert te sturen met maatregelen voor fossiele energie. Het is toch veel simpeler om energieproducenten te verplichten 20 procent duurzaam te leveren? De woordvoerders kwamen niet tot een helder antwoord. Een thema voor een formatie? Wie weet. Veel andere energiebreekpunten lijken er niet te zijn. Behalve onze kerncentrales dan. Debatteer mee en meld u aan op fd.nl/fdenergiedebat