Woord vooraf. Duurzaam bouwen is vanaf nu mogelijk! Deze eerste verzameling is hiervan het bewijs, ook al is er op dit gebied nog heel wat te doen.

Transcriptie

1 Woord vooraf Duurzaam bouwen is vanaf nu mogelijk! Deze eerste verzameling is hiervan het bewijs, ook al is er op dit gebied nog heel wat te doen. Voorzichtig met het milieu omgaan in de bouwsector is een tamelijk recente bekommernis die in weinig tijd een groot belang heeft gekregen. Door het kiezen van verstandige oplossingen en verantwoorde technieken en materialen kan meer bepaald de energetische prestatie van de gebouwen verhoogd worden. ecoconstructies Ik heb van ecoconstructie een belangrijk thema gemaakt voor de ontwikkeling van het milieubeleid in Brussel: door de vraag te stimuleren via premies en projectoproepen, door de bouwsector aan te moedigen om beter rekening te houden met het project via teams en clusters, door het reglementaire kader bij te sturen, bijvoorbeeld via de ordonnantie op de energetische prestatie van de gebouwen, de verplichting om groene daken aan te leggen,... Al deze voluntaristische acties zijn bedoeld om de praktijken in de bouwsector in de richting te duwen van meer eerbied voor het leefmilieu en een betere levenskwaliteit in de stad. Evelyne Huytebroeck Brussels Minister voor Leefmilieu en Energie 6 Leefmilieu Brussel - BIM

2 Kinderdagverblijf Gabrielle Petit Test-Aankoop Greenpeace Dexia Galileï Voertuigenarsenaal Delvaux Hewlett Packard Jozef II-straat 54: Europese Commissie Van Maerlandtstraat 18: Europese Commissie Kasteel La Solitude FISU Indrukken van het Centrum Supermarkt Delhaize Mutsaard Kaart 7

3 Leefmilieu Brussel en ecoconstructie INLEIDING De bevordering van de ecoconstructie is een grote uitdaging voor Leefmilieu Brussel - BIM Gebruik van natuurlijke rijkdommen (water, energie, bouwmaterialen), buitenluchtverontreiniging (broeikasgassen, zure regen, afvalproductie), binnenluchtverontreiniging (vluchtige organische verbindingen, allergene stoffen) zijn kort samengevat de milieueffecten van de bouwsector. De bouwsector is verantwoordelijk voor een aanzienlijk deel van de effecten op het milieu in tal van aspecten: kwaliteit van de lucht, water, energie, bodem, geluid, groene ruimten, afval enz. Uit de cijfers blijkt dat deze sector in Europa verantwoordelijk is voor 50 procent van het totale gebruik van natuurlijke rijkdommen, 45 procent van het totale energieverbruik, 40 procent van de afvalproductie... Beperking van de hinder veroorzaakt door de werven (afval, lawaai, voertuigen, stof, bodem- en waterverontreiniging); Beperking van de kosten en garantie van een behoorlijk comfortniveau. Deze aanpak moet permanent zijn en volgehouden worden in alle fasen in het leven van een gebouw: ontwerp, bouw, gebruik en afbraak, sloop of herbestemming. Het concept van de ecoconstructie als globale benadering is in Brussel nog weinig ontwikkeld, maar heeft de voorbije jaren terrein gewonnen. Die heeft bovendien positieve economische gevolgen via de ontwikkeling van nieuwe technieken en beroepen. Bijzondere kenmerken van de ecoconstructie in een stedelijke context ecoconstructies In ons sterk verstedelijkt stadsgewest zijn de effecten van de gebouwen des te belangrijker, zowel wat hun onderhoud als wat hun bouw of vernieuwing betreft. Ieder jaar wordt in Brussel meer dan één miljoen m² aan gebouwen gebouwd of gerenoveerd. De dichtbevolkte stad en het gemengde karakter van de wijken zijn factoren van duurzame ontwikkeling in het licht van schaalbezuinigingen voor infrastructuren en van ruimtelijke ordening. Ecoconstructie berust op een globale benadering van de milieuaspecten die eigen zijn aan de bouwsector: Rationeel energiegebruik en hernieuwbare energiebronnen; Isolatie, oriëntatie van het gebouw en de lokalen, beperking van de koudevraag, ventilatie; Kwaliteit van de binnenlucht; Rationeel watergebruik en hergebruik van regenwater; Beheer van de groene en grijze ruimten, rekening houdend met de watercyclus (verdamping, afstroming & overstromingen, herbevoorrading van het grondwater, zuivering) en de biodiversiteit; Gebruik van energiezuinige, gezonde en eventueel gecertificeerde materialen van lokale herkomst; Ruimtelijke ordening, toegankelijkheid, zachte mobiliteit; In de stad, waar de lucht sterk verontreinigd is ten gevolge van de intense activiteit, moeten, meer nog dan elders, de meest verontreinigende vormen van warmte- en elektriciteitsproductie worden vermeden. Het gebruik van hernieuwbare energiebronnen wordt sterk aanbevolen, maar men dient rekening te houden met bepaalde beperkingen die eigen zijn aan de stad, zoals de schaduw die over de zonnepanelen valt, turbulentie die de plaatsing van windmolens bemoeilijkt, de beperkte ruimte die beschikbaar is om brandbare biomassa op te slaan. In de stad moet bovendien rekening worden gehouden met de straatrooilijn, zodat het moeilijker is een gebouw de juiste oriëntatie te geven. Gelet op de dichtheid van de bestaande gebouwen, zal renovatie meer voorkomen dan nieuwbouw. Dit laat een aanzienlijke besparing toe aan materialen en aan grijze energie die nodig is voor hun productie, maar houdt ook belangrijke beperkingen in. Isoleren zal minder makkelijk zijn, evenals de installatie van bijvoorbeeld een ventilatiesysteem met luchtaan- en afvoer. Toch biedt de stad mogelijkheden, zoals de aanwezigheid van oude regenwatertanks in een groot aantal oude gebouwen en, voor bepaalde gebouwen, een hoge thermische massa, dankzij de dikke muren. 8 Leefmilieu Brussel - BIM

4 Het groene netwerk is een belangrijke factor voor het milieubehoud in de stad. Om een zekere biodiversiteit in stand te houden, is immers een netwerk van groene ruimten nodig. Een belangrijk probleem in de stad is bovendien de verregaande ondoordringbaarheid van de bodem, waardoor bij zware regenval een grote hoeveelheid water afstroomt. Dat water gaat in de riolen (eenheidsriolering in Brussel), bemoeilijkt in het beste geval het beheer van de zuiveringsstations omdat zij de te zuiveren afvalstoffen verdunnen en het bezinkingsslib van de stormbekkens opnieuw suspenderen, en veroorzaakt in het slechtste geval overstromingen, erosie en aanzienlijke schade. Daarom zijn ruimten in doordringbare volle grond en de installatie van groendaken, kwelzones en individuele stormbekkens een grote uitdaging voor Brussel. Zelfs in het stadsgewest tonen luchtanalyses aan dat de lucht doorgaans meer verontreinigd is in de gebouwen dan erbuiten. Die interieurverontreiniging is meer in het bijzonder toe te schrijven aan de gebruikte materialen, die grote hoeveelheden formaldehyde en andere vluchtige organische verbindingen bevatten, en aan de airconditioningsystemen, die de ontwikkeling van allergene of ziekteverwekkende stoffen bevorderen. Andere oorzaken zijn de vochtigheid, het gebrek aan ventilatie en de vorming van verontreinigende stoffen ten gevolge van de activiteit in het gebouw (fotokopieermachines, printers, gebruik van oplosmiddelen, reinigingsproducten enz.). De strijd tegen de onbewoonbaarheid van de woningen en het gebrek aan comfort bij de kantoorbedienden is dan ook nauw verbonden aan de Brusselse context. Strategie voor ecologisch bouwen Het is dus belangrijk dat Leefmilieu Brussel - BIM een globale benadering van de ecoconstructie bevordert en de constructie van milieuvriendelijke gebouwen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest aanmoedigt. Het Instituut ontwikkelde daartoe een strategie inzake ecoconstructie, en stelt steeds meer middelen ter beschikking voor haar uitvoering. Deze strategie omvat diverse facetten zoals voorlichting en sensibilisering; vorming, zowel in de vorm van begeleiding als van technische hulpmiddelen voor de mensen uit de sector; de uitbouw van een demonstratienetwerk; de introductie van erkenningsinstrumenten, financiële beloningsmaatregelen of reglementeringen. Op het vlak van voorlichting en sensibilisering van het publiek, zijn diverse gidsen en andere instrumenten 1 beschikbaar of in voorbereiding: een adviesgids voor energiebewust en duurzaam ontwerp van collectieve woningen, een meer praktijkgerichte gids voor econieuwbouw en ecovernieuwbouw van kleine en middelgrote gebouwen, de invoering van een telefoonservice met energiefacilitatoren, ambulante diensten om de binnenluchtverontreiniging bij particulieren te meten op verzoek van de arts. Op het vlak van de basisvorming voeren wij gezamenlijke acties met de onderwijsinstellingen voor architectuur in Brussel, zoals steun aan de organisatie van seminaries of de publicatie van een Cahier de la Cambre Eco-logica, de voordelen van milieugericht werken. Leefmilieu Brussel organiseert zijn eigen seminaries (bijvoorbeeld inzake energie, waterrecuperatie of keuzes voor de ramen van een gebouw). De uitbouw van een demonstratienetwerk omvat twee luiken: enerzijds het aanmoedigen van de bouw of renovatie van kwaliteitsgebouwen, meer in het bijzonder via de vernieuwing van ons eigen patrimonium en de introductie van een begeleiding van ecobouwprojecten. De begeleidingsmethodologie voorziet in de financiering van een proefbegeleiding van projecten voor drie openbare gebouwen. Het tweede luik is de inventarisatie van bestaande of in voorbereiding zijnde ecogebouwen op het grondgebied van het Gewest. Deze inventarissen liggen aan de oorsprong van dit werk, en zullen bovendien als basis dienen voor de organisatie van opendeurdagen of andere evenementen, publicaties en bezoeken. De ecobouwstrategie voorziet ook in de introductie van aanmoedigingsmaatregelen zoals premies of erkenningssystemen. Dit zijn, samengevat, de aspecten waarop Leefmilieu Brussel BIM zich concentreert. 1 De lijst van instrumenten die ter beschikking van Leefmilieu Brussel staan, staat aan het einde van dit werk afgedrukt. JEAN-PIERRE HANNEQUART Algemeen Directeur van Leefmilieu Brussel - BIM 9

5 Naar een repertorium ecoconstructies Dit werk heeft tot doel de bestaande goede praktijken binnen het Gewest inzake ontwerp en beheer van gebouwen naar voren te brengen. De bedoeling is meerledig: een demonstratief netwerk uitbouwen, opdrachtgevers en bouwheren informeren en bewustmaken van de praktische en economische haalbaarheid van ecologisch bouwen. Dit maakt het mogelijk ook de reeds door de bedrijven of instellingen geleverde inspanningen te erkennen. De hier gegeven inventaris is zeker niet volledig, maar het is de bedoeling van Leefmilieu Brussel op lange termijn elk gebouw dat interessant is op het vlak van ecologisch bouwen in Brussel grondig te inventariseren. Het gaat hier dus om een eerste fase Naar een repertorium van ecologisch gebouwde gebouwen in Brussel. Elk van de hierna beschreven gebouwen werd op vrijwillige basis voorgesteld na een oproep tot kandidaturen door Leefmilieu Brussel. Tweeëntwintig kandidaturen werden in detail geanalyseerd op basis van de gegevens die werden verstrekt door de beheerder van het gebouw, door middel van een speciaal voor deze gelegenheid ontwikkeld instrument voor de typering van de milieukwaliteit. De opdracht van de jury bleek zeer complex, want elk gebouw is een specifiek geheel en vertoont verschillende gebruiksomstandigheden en -profielen. Kiezen tussen goede praktijken tijdens het ontwerp en goede praktijken tijdens het gebruik is niet altijd eenvoudig. Het vergaren van cijfergegevens is complex, het verkrijgen van indicatoren om de gebouwen onderling te vergelijken is dat nog meer. Om de jury te helpen, waren verschillende informatiebronnen beschikbaar. De typering door het instrument Green Building Brussels die door de consultant Altran Europe werd toegepast op elk gebouw en punten opleverde in de vijf thema s, Een energie-index die alle vragen in verband met energie integreert in dit typeringsinstrument, Tot slot werd elk gebouw getypeerd op basis van zijn verbruik aan water (per persoon), verwarming en elektriciteit (per vierkante meter), vergeleken met Brusselse referentiewaarden voor gebouwen met dezelfde bestemming. Zoals hierboven vermeld, is voorzichtigheid geboden bij deze vergelijkingen, aangezien elk gebouw specifieke omstandigheden vertoont. ecoconstructies Voor een objectieve selectie van de voor te stellen gebouwen, bestelde Leefmilieu Brussel in 2005 een werkinstrument voor de typering van de milieukwaliteiten van de gebouwen. Dit kreeg de naam Green Building Brussels. Zich bewust van het feit dat een analyseschema slechts een beslissingshulp is en ook een beperkende factor inhoudt, besloot Leefmilieu Brussel de uiteindelijke keuze van de gebouwen toe te vertrouwen aan een jury. Deze bestond uit een twintigtal vooraanstaande personen uit de sectoren bouw en duurzame ontwikkeling, en kwam tweemaal bijeen om onder de ontvangen kandidaturen de gebouwen te selecteren die zouden worden voorgesteld in dit overzicht. De gebouwen werden onderzocht op hun goede praktijken inzake ontwerp alsook op hun goed beheer. Drie van de geselecteerde gebouwen worden overigens gebruikt door ondernemingen die houder zijn van het label ecodynamische onderneming dat in het Brussels Gewest wordt toegekend voor de invoering van een milieubeheersysteem. Uit de tweeëntwintig ingediende kandidaturen selecteerde de jury elf gebouwen, waarvan vier wegens een interessante totaalaanpak en zeven wegens bepaalde goede praktijken die in het daglicht moeten worden gesteld vanwege hun technisch en economisch herhaalbare karakter in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. 10 Leefmilieu Brussel - BIM

6 In de loop van de debatten bleek dat momenteel de beste gebouwen onder de kandidaten in het repertorium renovaties zijn in plaats van nieuwe constructies, wat interessant om weten is in de context van een stad of sterk verstedelijkt gewest. Dit komt in het instrument Green Building Brussels tot uiting in globale resultaten en energie-indices die over het algemeen hoog zijn. Een ander gegeven is de veralgemening van condensatieketels in nagenoeg alle geselecteerde gebouwen. Dit bewijst dat bepaalde technieken economisch verantwoord zijn en op grote schaal kunnen worden ingevoerd. Leefmilieu Brussel looft de inzet van de verantwoordelijken van de kandidaat-gebouwen die zo vriendelijk waren mee te werken aan het initiatief, alsook de juryleden voor de tijd die zij aan dit onderzoek hebben besteed. Voorts dient men te weten dat dit repertorium niet volledig is, en dat Leefmilieu Brussel dit wenst aan te vullen om de ecoconstructie van grote gebouwen in het Brussels Gewest zo goed mogelijk weer te geven. nom du bâtiment 11