"Schrift" Een compleet nieuwe benadering van het schrijven vanaf groep 1

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download ""Schrift" Een compleet nieuwe benadering van het schrijven vanaf groep 1"

Transcriptie

1 "Er zijn teveel dingen die je tegelijk moet begrijpen." L.F.Céline; (1932) "Schrift" Een compleet nieuwe benadering van het schrijven vanaf groep 1 Al vele decennia lang worstelen kinderen, zowel als hun leerkrachten in de onderbouw, met letterproblemen, die voor het grootste deel stilgehouden worden. Met de dit jaar inmiddels voor de eerste drie groepen van de onderbouw uitgekomen, vernieuwende schrijfmethode "Schrift" kan het ook totaal anders. Eerst een drietal praktijkvoorbeelden. eerste voorbeeld Herkent u dit? De kinderen schrijven van huis uit en vanaf het moment dat ze de school binnenkomen het liefst in KAPITALEN, de juffrouw wil al zo gauw mogelijk naar 'leesletters met stokken en staarten' en omringt de kinderen via haar eigen schrijfmodel van deze letters met voorbeelden. De gevolgen blijven niet uit: na korte tijd schrijven de kinderen alle lettersoorten door elkaar en hoopt elke leerkracht dat het ooit nog eens goed zal komen. De gemankeerde lettervormen worden zoveel mogelijk 'getolereerd' en hun problemen en mankementen doodgezwegen ("Wat heb jij dat knap geschreven Daantje!"). Er wordt kortom, al decennia lang in de onderbouw 'besmuikt' met dit bestaande letterprobleem omgegaan. In het gunstigste geval mogen kinderen 'doen of ze schrijven' 1, zonder wezenlijke lettervormkennis op te doen en worden langere potloodstrepen tot 'schrijfkrabbels' uitgeroepen. Tegelijkertijd hebben we het, volkomen in strijd met de praktische resultaten, breeduit over 'beginnende geletterdheid', een term die de oorspronkelijk literaire betekenis van het begrip geletterdheid geweld aandoet en beter vervangen kan worden door 'beginnend lettergebruik'. daan 1 Het ongericht krabbelen van het jonge kind hoeft niet extra gestimuleerd te worden. Het kan in dezelfde tijd ook gericht krabbelen leren en leren hoe het met het gereedschap het beste kan omgaan.

2 De hoop, dat het allemaal nog wel eens goed zal komen, moet het tekort aan schriftdidactiek en typografisch inzicht compenseren. Dat die hoop lang niet altijd bewaarheid wordt laten bijgaande handschriftvoorbeelden uit een groep 7 zien. tweede voorbeeld Herkent u dit ook? Het jonge kind leert in groep 3 schrijven. Als het goed is pas vanaf de Kerstvakantie, omdat hun ruimtelijke oriëntatie meestal dan pas geschikt is om kerende streken met draairichtingsveranderingen in doorgaande trajecten te doorzien en uit te voeren. Deze laatste twee activiteiten betreffen totaal verschillende processen, vergelijkbaar met het grote verschil tussen lezen en schrijven. Hieronder ziet u dat tussen genoemde processen geen enkele overeenkomst is aan te wijzen. Kortom lezen en schrijven hebben procesmatig niets met elkaar te maken. Procesaspecten van het aanvankelijk SCHRIJVEN Procesaspecten van het aanvankelijk LEZEN Trajectletter met kerende streken en draairichtingsveranderingen PRODUCEREND PROCES Intentie om iets te schrijven. Bedenken wat je wilt schrijven. Woorden vinden en de zin formuleren Letters vinden Uitzoeken welke lettervormen bij welke klanken horen (klank-tekenkoppeling) Afstellen lettervorm (verhoudingen en trajecten van de lettervorm) Aansturen zenuwcellen en hun spiervezels voor een gelijkmatig tempo Bewegen om het schrijfspoor te maken WAARNEMEND PROCES Visuele waarneming van letters Herkenning van letters Orthografische herkenning (plaats van de letter t.o.v. de andere letters) Begrijpen van woorden Begrijpen van de structuur en betekenis van de zin Begrijpen van zinnen en tekst Desondanks worden activiteiten die de waarneming betreffen, heel vaak gecombineerd met producerende activiteiten. Letters worden gemaakt (gestempeld - geschreven) door kinderen, die geen enkele vooroefening gedaan hebben in letterkennis. Er wordt voorbij gegaan aan het feit, dat er vaak nog een tweedimensionaal ruimtelijk oriënterend probleem bij het schrijven bestaat: de plaatsing van de letterdelen t.o.v. de letterzones. Veel kinderen doorzien niet dat: a. sommige letters uit meer dan één zone bestaan (primaire en secundaire zones). b. bij letters, die uit meer dan één zone bestaan hun belangrijkste zone, de pirmaire- of rompzone soms bovenin, soms onderin de letter aanwezig is. c. dat die primaire zone-delen op gelijke hoogte moeten worden aangebracht. a b c

3 Deze kinderen hebben dus problemen in de ruimtelijke oriëntatie in het platte vlak 2. derde voorbeeld Herkent u tenslotte dit nog? U leert de kinderen een letter aan, waarvan tot en met groep 4 de veel te lange lussen door de liniatuur keurig uit elkaar gehouden worden, maar die in feite in elkaar haken als je geen regels wilt overslaan. In de meeste handschriften vanaf groep 5 zie je dan die regelverhaking in de schriften tot verschrikkelijke resultaten leiden. Een verplichte en onontkoombare devaluatie van het handschrift. Er is door de leerkrachten in de onderbouw zo nauwkeurig aan de kinderen aangeleerd hoe het moet en nu blijkt het niet te kloppen. Tevens wordt geleerd de letters bijna rond van vorm te schrijven met zeer schuine verbindingshalen en te grote woordafstanden. Om dan nog aan een redelijk aantal letters op een regel te komen zijn de schriftjes vierkant of zélfs oblong (liggend formaat) waarvan de rechterbovenhoek onhandig ver van het kind komt te liggen. Aanvankelijke liniatuur verbergt het probleem dat later ontstaat. In de Renaissance was al bekend dat een versmalde rompvorm minder handverplaatsing kostte en daardoor meer mogelijkheden gaf tot verantwoorde versnelling. Totnogtoe zijn deze drie problemen in het 'schrift'onderwijs ongenoemd gebleven, terwijl ze toch een grote oorzaak zijn van onzekerheden en dus een slechte start van zowel het 'beginnend lettergebruik' als het schrijven zélf en het onderhoud van het handschrift in de bovenbouw.. Voor het eerst gaat nu echter een handschriftmethode niet alleen volledig in op deze problemen, maar biedt tevens verantwoorde lettervormen, oefenwijzen en materialen om aan deze problemen volledig tegemoet te komen. We hebben het dan over de sinds vorig jaar verschenen en al diverse malen in de pers en op tv getoonde no-nonsense 'schrift'methode "Schrift" van uitgeverij ThiemeMeulenhoff. Oblong of vierkant formaat vereist voor h et jonge kind een te grote afstand. 2 Tweedimensionale spatialiteit

4 nieuwe uitgangspunten Allereerst een paar uitgangspunten van deze vernieuwende methode. Deze volkomen unieke methode waarvoor een Minder brede letterrompen die in de Renaissance aan schrijfletters werden gegeven om de hand minder te hoeven verplaatsen, waardoor het schrijven wordt vereenvoudigd. De breedte-/hoogteverhouding is 1:2 De zinnen starten met een KAPITAAL. nieuwe, psychomotorisch, didactisch en typografisch gevormde letter is ontwikkeld, gaat uit van de driedelige basis voor een schrijfmethode: de mogelijkheden van het kind, de kennis van de letter en de kwaliteit van het materiaal. Er is voor het eerst een rode lijn ontstaan die vanaf groep 1 tot en met groep 8 (totnogtoe verschenen is het materiaal van groep 1 t/m groep 3) een voor het kind doorgaand inzicht biedt in lettervormgeving. Deze methode is in het kort te omschrijven als instrumenteel-motorisch, grafisch-cognitief, gericht op het ontwikkelen van de grafisch-instrumentele vaardigheid van de lettervormgeving. Een belangrijk uitgangspunt voor deze schrijfmethode is 'Het schrijven is niet een gevolg van bewegen, maar het bewegen is een gevolg van het schrijven.' De procesaspecten van het schrijven (zie bij 'tweede voorbeeld) laten duidelijk zien dat de beweging de resultante is van een aantal cognitief-grafische processen. Het gaat erom dat we de, aan de beweging voorafgaande procesaspecten kunnen beïnvloeden. Hierop is de methode "Schrift" gebaseerd en gericht. Hoe ziet een kind de lettervormgeving, wat zijn de instrumentele en cognitieve mogelijkheden van het kind, gerelateerd aan zijn ontwikkelings- en vaardigheidsmogelijkheden van dat moment en welke lettervorm past daar het beste bij? Uitgangspunt voor de vier auteurs (allen schrijfdocent en kalligraaf) was: zorg voor kwalitatief goed materiaal, waarbij een typografisch, psychomotorisch en didactisch goed letterontwerp het uitgangspunt vormt en de bijbehorende letterkennis ook voor leerkrachten en leerlingen overdraagbaar is. Die kennis zal het handschrift voor verval vanaf groep 4 moeten behoeden. Het kind moet leren wat goede en wat slechte lettervormgeving is. In samenhang daarmee is er veel gerichte oefening in de buig-strekuitslag van de drie schrijfvingers tot ongeveer 8 mm (meer is voor het schrijven absoluut niet nodig) d.m.v. gebogen en rechte streken, gekoppeld aan het waarnemen en (re)produceren van meer en minder druk op het schrijf- /tekenmateriaal. Hierdoor ontstaat een grote Met afnemende of toenemende druk leren kleuren.

5 beheersing van de greepdruk waardoor voorkomen wordt dat kinderen in het voortgezet onderwijs schrijfknobbels ontwikkelen door onbewust te hard knijpen in de pen. In combinatie met een voortdurende aandacht voor een goede materiaalgreep en houding is het niet meer mogelijk dat kinderen het schrijven onbewust verkeerd uitvoeren. Verwording schrijflettervormen In de afgelopen decennia zijn vele schrijfmethoden verschenen en desondanks loopt de kwaliteit van het handschrift hardhollend achteruit. Uit een zeer recent onderzoek van de Stichting Schriftontwikkeling onder 7500 handschriften in Nederland bleek duidelijk dat de handschriftkwaliteit van groep 4 t/m groep 8 bij het klimmen der jaren duidelijk afneemt 3. De lettervormgeving speelt hierin een belangrijke rol. Dat was de belangrijkste reden om met een volkomen nieuwe, op de oorspronkelijke letters geijkte lettervormen te komen die voor het eerst in de methodeletter-geschiedenis volledig historisch, typografisch en didactisch onderbouwd wordt. Doordat de vele schrijfmethoden steeds bleven variëren op elkaars lettervormen was het zicht op een eenduidige bron van de schrijfletters vertroebeld geraakt. Zo is er voor het eerst een werkbare en natuurlijke visie ontwikkeld op de omgang van het zeer jonge kind met de letters die het van huis uit meeneemt en die geheel bij zijn tekenontwikkeling passen. Kortom, de methode "Schrift" past zich aan bij de wereld van het jonge kind en laat het nog niet vroegtijdig worstelen met letterzones, waar veel volwassenen zelfs nog niet boven staan. De lettervormen zijn zo geconstrueerd, dat de rechte en gebogen lijndelen herkenbaar blijven. vormanalyse in het derde jaar In het derde leerjaar, als de kinderen leren letters schrijven, geeft deze lettervorm didactisch de gelegenheid om de vorm te analyseren. Letters zijn, zoals letters oorspronkelijk waren, opgebouwd uit rechte en gebogen delen. Deze zijn zo vormgegeven, dat het kind ook het verschil kan waarnemen en analyseren. Dit doet het door de rechte delen 'blauw' en de Oude methodelettervorm. Het is vaak moeilijk om te zien waar letter recht of gebogen is. 3 Cross-sectioneel onderzoek verloop handschriftkwaliteit; Stichting Schriftontwikkeling juni 2004

6 gebogen delen 'geel' te kleuren. Deze kleuren zijn ook, in tegenstelling tot bijvoorbeeld rood en groen, hanteerbaar voor kinderen met stoornissen in de kleurwaarneming. In de eerste twee jaar leert het kind al op speelse wijze gebogen en rechte lijndelen te onderscheiden. Aan de methode zijn voor elk leerjaar twee cd-roms toegevoegd, waarvan een de complete theorie en onderbouwing van de methode bevat, terwijl op de andere de leerkracht ondersteund wordt door extra materiaal, het traject van de aan te leren letters op verschillende wijzen wordt getoond, bijzondere en verantwoorde letterfonts en de complete methodeletter uitprintbaar worden meegeleverd. Op deze manier is het mogelijk aan de specifieke letterproblemen van het jonge kind op adaptieve wijze tegemoet te komen. oplossingen Wat heeft de methode "Schrift" nu voor de genoemde problemen in de onderbouw van het primair onderwijs te bieden? Allereerst kunnen de kinderen nu voor het eerst blijven schrijven in de lettervormen die ze dagelijks in de maatschappij om zich heen zien: KAPITALEN. De methode "Schrift" biedt voor leerkracht en leerling duidelijke en haalbare voorbeelden. Deze lettervorm blijven de kinderen daarna vanaf groep 4 gebruiken als hoofdletter. De hoofdletter is daar startkapitaal. In een eerder artikel 4 is de aansluiting van de kapitalen bij de tekenontwikkeling in deze fase al uitgebreid aan de orde geweest. Hierin werd o.a. gewezen op de eigenschappen van KAPITALEN die geheel passen bij de ruimtelijke ontwikkelingsfase van het jonge kind, t.w. - de letters bevinden zich binnen één zone - de letters bestaan uit losse streken - de streken sluiten op elkaar aan en kruisen niet (behalve het kruisje: de X) - de KAPITALEN bevatten geen trajecten De kinderen krijgen via de cd-rom eenvoudig aan te maken materialen aangeboden waarmee een 'Schrift'-hoek of letterhoek zinvol kan worden ingericht. De leerkracht is nu niet van toevallige omstandigheden of invallen meer afhankelijk, maar kan structureel hoogwaardig en verantwoord letterverkenningsmateriaal aanbieden, dat de kinderen zicht geeft op de lettervormgeving van schrijf-, zowel als druk-/leesletters, zowel KAPITALEN als letters met stokken en staarten 5. Met deze materialen kunnen de kinderen de lettersynonymie van KAPITALEN en minuskels (A en a) verkennen door middel van memory's in verschillende niveaus, domino, inkleurkapitalen, aangepaste stempels enz. Uit een onderzoek op een aantal scholen bij leerlingen van groep 2 naar het bij elkaar kunnen vinden van de bij elkaar horende lettersynoniemen (KAPITAAL en minuskel) bleek meer dan 75% van de letters door de kinderen zonder hulp gevonden te kunnen worden 6. Voor het in groep 3 opkomende probleem van de letterzones zijn doelgerichte oefeningen met letterzones meegeleverd. Hiermee Letterfont mét grondlijn en omlijning om in te kleuren en vervolgens op een grondlijn te plakken. Dit verhoogt het inzicht in het rompdeel (primaire letterzone) van de letters. 4 "Functioneel geletterd, maar nu de letters nog" Wereld van het jonge kind, jan Ook wel 'minuskels' of 'onderkastletters' genoemd. 6 Onderzoek Lettersynonymie - Stichting Schriftontwikkeling 2003 Inkleurkapitalen-font. Het kind oefent het kleuren in kleine vlakken terwijl het de kapitaalvormen verkent.

7 kunnen de kinderen voor het eerst inzicht verwerven in de hiërarchie en toepassing van de letterzones en voorkomen daarmee een totnogtoe onbenoemd, maar wezenlijk aanwezig probleem in de handschriften. De lettervormen van "Schift" geven geen enkele aanleiding meer regelverhaking. De handverplaatsing is kleiner omdat de meeste kinderen uiteindelijk vrijwel rechtop gaan schrijven, is deze stand ook in de nieuwe methodeletter toegepast. Regels kunnen weer recht onder elkaar beginnen. motoriek oefenen? De methode "Schrift" is behalve 'grafischcognitief' ook 'instrumenteel-grafisch' te noemen. Uitgegaan wordt van de mogelijkheden van het jonge kind, die veel groter blijken dan totnogtoe werd aangenomen en het uitgangspunt dat je een instrumentele vaardigheid uitsluitend kunt werk van kleuters uit Culemborg oefenen op het vaardigheidsinstrument zelf. Zoals viool oefenen zonder viool is schrijven zonder pen is zinloos. Men heeft totnogtoe met motorische oefeningen, zonder het schrijfmateriaal zélf, geen verbeteringen van het schrijfresultaat aangetoond. Bovendien bleek uit onderzoek en instructie van medewerkers van de Stichting Schriftontwikkeling duidelijk, dat jonge kinderen vaak veel te grof materiaal kregen aangeboden dat vaak in tegenstelling stond tot de verhoudingen en de buig- en strekmogelijkheden van de kleine kinderhand. Het bleek dat met gerichte instructie over de techniek van het kleuren en arceren alle kinderen van een willekeurige groep binnen één sessie tot een schitterend groepsresultaat waren te brengen. De resultaten hiervan zijn tentoongesteld in de vergaderzaal van de fa. Heutink te Ede 7 (zie voorbeeld). 7 Eerder was deze tentoonstelling "Wat kleuters kunnen" te zien in het Gemeentehuis van Nieuwegein.

8 Onderwijs moet leerwaarde toevoegen aan het verblijf van de kinderen op school. Dat doen we niet met onterechte feedback die de inzet van het kind met de kwaliteit van het product verwisselt. ("Wat heb je dat mooi gekleurd Francescootje!") De jonge kinderen van de tentoonstelling voelen nu zélf wel dat de feedback die ze krijgen terecht is. Misschien kan Francescootje ook een keer een adequaat compliment krijgen. Voor het eerst wordt met de methode "Schrift" een letterlijk verantwoorde letter in een goede grafische lay-out aangeboden, waarbij totaal nieuwe en effectieve grafisch-instrumentele oefeningen de kinderen een scherpe blik en goede vaardigheid mee kunnen geven, waar ze in de basisschool en hun hele leven lang veel plezier van zullen hebben en het mogelijk maakt hun eigen handschriftontwikkeling te beoordelen. 'Leren schrijven is wetend en vaardig leren zien'. Literatuur "Functioneel geletterd, maar nu de letters nog"; De wereld van het jonge kind; januari 2002 blz. 145 "Blokletters, verbonden schrift en de ruimtelijke oriëntatie in het platte vlak"; De wereld van het jonge kind; april 2002; blz. 240 "Kinderen leren al schrijven terwijl ze daar nog helemaal niet aan toe zijn"; Plein Primair; Dit artikel is geschreven door Ben Hamerling en Astrid Scholten, auteurs van Schrift:

handschrift Structuur van het vak Het aanleren van handschrift is opgebouwd uit een drietal kernconcepten, namelijk vormgeving, materialen

handschrift Structuur van het vak Het aanleren van handschrift is opgebouwd uit een drietal kernconcepten, namelijk vormgeving, materialen handschrift Belang van het vak Het kind kan zich pas cultureel ontwikkelen als het een goede beheersing heeft van het schrift van de samenleving waarin hij opgroeit. Handschrift is een basisvaardigheid.

Nadere informatie

Handschrift ontwikkeling

Handschrift ontwikkeling 2.4.1 Handschrift ontwikkeling Marjolein van Buuren Anne van Wensveen Werkcollege 6 Werkcollege 6 Doelen Je kunt jouw kennis van de handschriftontwikkeling van kinderen in groep 1 t/m 3 gebruiken om deze

Nadere informatie

Handschrift ontwikkeling Marjolein van Buuren

Handschrift ontwikkeling Marjolein van Buuren 2.4.1 Handschrift ontwikkeling Marjolein van Buuren Werkcollege 3 Werkcollege 3 Lesdoelen: Je leert effectieve instructiestrategieën voor het handschriftonderwijs. Je krijgt een goed voorbeeld van een

Nadere informatie

Inleiding. Ophalen en neerhalen (1e van 2 lessen) groep 7/8

Inleiding. Ophalen en neerhalen (1e van 2 lessen) groep 7/8 Ophalen en neerhalen (1e van 2 lessen) groep 7/8 Inleiding De methode " " is grafo-cognitief. Dit houdt in dat de vaardigheid van de kinderen wordt geoefend, in samenhang met hun letterkennis. In deze

Nadere informatie

Mogen wij zien wat uw leerlingen al kunnen?

Mogen wij zien wat uw leerlingen al kunnen? Mogen wij zien wat uw leerlingen al kunnen? ÿs±c

Nadere informatie

Les spiralen schrijven. Inleiding. doel. duur van de les. materialen. Groep 6,7,8

Les spiralen schrijven. Inleiding. doel. duur van de les. materialen. Groep 6,7,8 Les spiralen schrijven Groep 6,7,8 Inleiding Deze werkwijze is grafo-cognitief. Dit houdt in dat de vaardigheid van de kinderen wordt geoefend, in samenhang met hun letterkennis. In deze les is vooral

Nadere informatie

5.3.2.0. OMSCHRIJVING VAN HET VAKGEBIED

5.3.2.0. OMSCHRIJVING VAN HET VAKGEBIED DEELSCHOOLWERKPLAN; SCHRIJVEN INHOUDSOPGAVE; 5.3.2.0. omschrijving vakgebied 5.3.2.1. visie op schrijven 5.3.2.2. bijdrage van het leergebied aan de integrale doelen 5.3.2.3. beginsituatie 5.3.2.4. globale

Nadere informatie

Schrift 3290 SCHRIFT 1

Schrift 3290 SCHRIFT 1 Schrift Kinderen een leesbaar en verzorgd handschrift helpen verwerven behoort tot de opdrachten van de basisschool. Deze opdracht is echter niet eenvoudig. We merken dat de ontwikkeling tot een vloeiend

Nadere informatie

Grafo-cognitieve werkwijze bij het remediëren van handschriften

Grafo-cognitieve werkwijze bij het remediëren van handschriften Grafo-cognitieve werkwijze bij het remediëren van handschriften Astrid Scholten en Ben Hamerling Op het in het septembernummer 2005 van dit tijdschrift verschenen artikel over 'Mogelijkheden voor distale

Nadere informatie

De les kost minstens een half uur. Afhankelijk van je groep en je uitvoering kun je er ook twee lessen van maken.

De les kost minstens een half uur. Afhankelijk van je groep en je uitvoering kun je er ook twee lessen van maken. Les rompverhoudingen groep 6,7 Inleiding De methode " " is grafo-cognitief. Dit houdt in dat de vaardigheid van de kinderen wordt geoefend, in samenhang met hun letterkennis. In deze les is vooral de letterkennis

Nadere informatie

SCHRIJVEN. Doel workshop. Definitie van schrijven. Soorten schrijfproblemen. Handvatten om het schrijven te verbeteren

SCHRIJVEN. Doel workshop. Definitie van schrijven. Soorten schrijfproblemen. Handvatten om het schrijven te verbeteren SCHRIJVEN Doel workshop Soorten schrijfproblemen Handvatten om het schrijven te verbeteren Definitie van schrijven Schrijven is het op papier zetten van een boodschap Motorische vaardigheid Communicatiemiddel

Nadere informatie

Inleiding. Les kalligrafie of sierschrijven met wasknijpers. doel. duur van de les. materialen. groep 5 t/m 8

Inleiding. Les kalligrafie of sierschrijven met wasknijpers. doel. duur van de les. materialen. groep 5 t/m 8 Les kalligrafie of sierschrijven met wasknijpers groep 5 t/m 8 Inleiding Deze werkwijze is grafo-cognitief. Dit houdt in dat de vaardigheid van de kinderen wordt geoefend, in samenhang met hun letterkennis.

Nadere informatie

Schrijfprotocol. Obs de Wezeboom. Oosteinde. Schrijfprotocol obs de Wezeboom versie; 01-08-2015 1

Schrijfprotocol. Obs de Wezeboom. Oosteinde. Schrijfprotocol obs de Wezeboom versie; 01-08-2015 1 Schrijfprotocol Obs de Wezeboom Oosteinde Schrijfprotocol obs de Wezeboom versie; 01-08-2015 1 Inleiding Voor u ligt het schrijfprotocol van obs de Wezeboom. In dit protocol worden de volgende onderdelen

Nadere informatie

Handschrift ontwikkeling Marjolein van Buuren

Handschrift ontwikkeling Marjolein van Buuren 2.4.1 Handschrift ontwikkeling Marjolein van Buuren Hoorcollege 1 2.4.1 taal en zaakvakken Samenhang: In werkcollege 2 wordt het win-winmodel ingezet om belangrijke begrippen uit het handschriftonderwijs

Nadere informatie

Slimme kleuters. Ontwikkelingsvoorsprong

Slimme kleuters. Ontwikkelingsvoorsprong HET JONGE KIND groep 1-2 Omgaan met ontwikkelingsvoorsprong in de groep Auteur: Drs. Eleonoor van Gerven Slimme kleuters Hoe kunt u slimme kleuters tegemoetkomen, zonder dat u moet overstappen naar een

Nadere informatie

veilig leren Veilig leren lezen Artikelen - Letterkennis, aanpak b/d-probleem lezen Auteur: Susan van der Linden Stap 1

veilig leren Veilig leren lezen Artikelen - Letterkennis, aanpak b/d-probleem lezen Auteur: Susan van der Linden Stap 1 veilig leren lezen Letterkennis Aanpak b/d-probleem Auteur: Susan van der Linden De letters b en d zijn voor veel kinderen een bron van verwarring. Dit komt door hun gelijke vorm. Toch kunt u dit probleem

Nadere informatie

Hieronder volgt een beknopte uitleg van de begrippen die u in het rapport zult tegenkomen.

Hieronder volgt een beknopte uitleg van de begrippen die u in het rapport zult tegenkomen. Onderbouwrapport In het onderbouwrapport waarderen wij alle genoemde aspecten ten opzichte van de leeftijd. Een waardering wordt uitgedrukt in een cijfer. U kunt via de beknopte omschrijvingen in het rapport

Nadere informatie

Informatie. vakgebieden. Groep 3

Informatie. vakgebieden. Groep 3 Informatie vakgebieden Groep 3 Rekenen en wiskunde Gehanteerde methode: Wereld in getallen. Sinds een aantal jaren rekenen we met de nieuwe methode: De wereld in getallen. De inhoud van een rekenles bestaat

Nadere informatie

Leren schrijven 4/5 JAAR. Van puntjes tot lijn. Lijnen en versiering. Van lijn tot letter. Om thuis te doen

Leren schrijven 4/5 JAAR. Van puntjes tot lijn. Lijnen en versiering. Van lijn tot letter. Om thuis te doen K E O B F IJ R H C S MIJN Leren schrijven 4/5 JAAR Van puntjes tot lijn Lijnen en versiering Van lijn tot letter Om thuis te doen 2 Van school tot thuis Van school tot thuis Beste ouders, Leren schrijven

Nadere informatie

Rapport Lotje H. Naam Lotje H. Geboortedatum School/Locatie Boogschutter 0-7. Schooljaar Aanmaakdatum

Rapport Lotje H. Naam Lotje H. Geboortedatum School/Locatie Boogschutter 0-7. Schooljaar Aanmaakdatum Naam Geboortedatum 2-5-2012 School/Locatie Boogschutter 0-7 Schooljaar 2017-2018 Aanmaakdatum 9-10-2017 Groep Beren 2 Leraar Lieve van W. Bazalt Basisbehoeften Basiskenmerken Een kind dat lekker in zijn

Nadere informatie

Primair onderwijs Periodieke Peiling van het Onderwijsniveau

Primair onderwijs Periodieke Peiling van het Onderwijsniveau Primair onderwijs Periodieke Peiling van het Onderwijsniveau Balans van de handschriftkwaliteit in het basis- en speciaal basisonderwijs PPON-reeks nummer 50 Cito/Arnhem, februari 2013 Methodegebruik (par.

Nadere informatie

Overzicht competenties Schrijven

Overzicht competenties Schrijven Overzicht competenties Schrijven Inleiding De insteek bij alle hbo-opleidingen is om in de komende jaren een competentiegerichte aanpak te gaan hanteren. De bedoeling daarbij is om onder andere de student

Nadere informatie

Maakt leren schrijven. leuker. www.jufinabox.com

Maakt leren schrijven. leuker. www.jufinabox.com Maakt leren schrijven leuker www.jufinabox.com 1 op de 4 leerlingen heeft moeite met schrijven Motorische schrijfproblemen komen veel voor in het basisonderwijs. Cijfers in de literatuur variëren van 5

Nadere informatie

TAALONTWIKKELING 2. Activiteiten bij leren. Inspiratie:

TAALONTWIKKELING 2. Activiteiten bij leren. Inspiratie: TAALONTWIKKELING 2 Boek: Activiteiten bij leren Inspiratie: Blz. 15 Blz. 18 Blz. 39 Taalactiviteiten bij een boek Leergebieden in samenhang (kerndoelen) linken naar Taalactiviteiten rond een boek Voor

Nadere informatie

ALGEMENE INFORMATIE VOOR DE LEERKRACHT

ALGEMENE INFORMATIE VOOR DE LEERKRACHT ALGEMENE INFORMATIE VOOR DE LEERKRACHT Je kunt als alternatief kalligraferen met wasknijpers (laat deze eerst even inweken, dan pakken ze de inkt beter), brede viltstiften of tweelingpotloden. Dit zijn

Nadere informatie

Informatieboekje groep 3

Informatieboekje groep 3 Informatieboekje groep 3 Schooljaar 2014-2015 Informatieboekje groep 3 Aansluitend aan de informatieavond geven wij u graag dit boekje mee. Hierin kunt u (bijna) alles lezen over hetgeen er speelt in groep

Nadere informatie

Jong geleerd. Beatrijs Brand en Saskia Snikkers

Jong geleerd. Beatrijs Brand en Saskia Snikkers Jong geleerd. Beatrijs Brand en Saskia Snikkers Programma Kennismaken Presentatie Jong geleerd Warming-up Pauze Praktische oefening Afsluiting Jong geleerd over het belang van actieve stimulering van ontluikende

Nadere informatie

ZIE MIJ LEREN. Groep 1. Spelend leren met Onderbouwd. Naam:

ZIE MIJ LEREN. Groep 1. Spelend leren met Onderbouwd. Naam: pelend leren met Onderbouwd pelend leren met Onderbouwd Voor je ligt het Zie mij leren-boekje van Onderbouwd. Voor ieder thema is er een nieuwe bladzijde. Elk thema begint met een taaldoel, gevolgd door

Nadere informatie

Uitgangspunten van de Koningin Julianaschool

Uitgangspunten van de Koningin Julianaschool Uitgangspunten van de Koningin Julianaschool Christelijke identiteit De Koningin Julianaschool is een open christelijke basisschool. Dat wil zeggen: iedereen is welkom. Daarbij is acceptatie van en respect

Nadere informatie

Protocol doubleren en versnellen

Protocol doubleren en versnellen Protocol doubleren en versnellen Leerlingen doorlopen de school normaal gesproken in 8 jaar. Het kan gebeuren dat een leerling niet klaar is om de overstap naar de volgende groep te maken. Ondanks veel

Nadere informatie

Wielewoelewool, ik ga naar school! Toelichting

Wielewoelewool, ik ga naar school! Toelichting Zwijsen Wielewoelewool, ik ga naar school! Toelichting Inhoud Inleiding 3 Materialen 3 Voor het eerst naar school 4 Doelstelling 4 Opbouw prentenboek en plakboek 4 Werkwijze 5 Ouders 5 2 Inleiding Voor

Nadere informatie

Evaluatie Pilot Klasse-ergo basisschool De Bolster Amersfoort Ergotherapie Kinderen Amersfoort

Evaluatie Pilot Klasse-ergo basisschool De Bolster Amersfoort Ergotherapie Kinderen Amersfoort Evaluatie Pilot Klasse-ergo basisschool De Bolster Amersfoort Ergotherapie Kinderen Amersfoort Groep: 2 Leerkracht : Arianne van der Laan IB-er: Ria Ruyne Ergotherapeuten: Eelke van Haeften en Viviane

Nadere informatie

Vakgebieden Methoden Omschrijving Taal Groep 1-2. Schatkist

Vakgebieden Methoden Omschrijving Taal Groep 1-2. Schatkist Nederlandse taal Kinderen ontwikkelen mondelinge en schriftelijke vaardigheden waarmee ze de Nederlandse taal leren gebruiken in situaties die zich in het dagelijkse leven voordoen. Tevens verwerven ze

Nadere informatie

KIJK! Lijst van: Schooljaar: Groep: Leraar: Datum gesprek 1e rapport: Datum gesprek 2e rapport: KIJK! 1-2 Bazalt Educatieve Uitgaven www.bazalt.

KIJK! Lijst van: Schooljaar: Groep: Leraar: Datum gesprek 1e rapport: Datum gesprek 2e rapport: KIJK! 1-2 Bazalt Educatieve Uitgaven www.bazalt. KIJK! Lijst van: Schooljaar: Groep: Leraar: Datum gesprek : Datum gesprek : KIJK! Lijst 1. Basiskenmerken Een kind dat lekker in zijn vel zit, zal zich goed en vlot ontwikkelen. Het is van nature nieuwsgierig

Nadere informatie

Voorbereidende schrijfoefeningen gaan onvoldoende Slordig of slecht leesbaar handschrift

Voorbereidende schrijfoefeningen gaan onvoldoende Slordig of slecht leesbaar handschrift Ouderinformatiebrief: Motorische schrijfproblemen & kinderfysiotherapie Het belang van Schrijven is een manier om te communiceren en om je creatief te uiten. Daarom is belangrijk in de ontwikkeling van

Nadere informatie

Zijn zithouding heeft de volgende kenmerken: - te dicht op papier - schouders/ hoofd scheef - rechterelleboog niet op tafel - zit onderuitgezakt

Zijn zithouding heeft de volgende kenmerken: - te dicht op papier - schouders/ hoofd scheef - rechterelleboog niet op tafel - zit onderuitgezakt Samenvatting Aangezien het niveau van de motorische - en schrijfvaardigheden van de kinderen in mijn stagegroep laag ligt, wil ik de kwaliteit van het handschrift verbeteren. In dit onderzoek geef ik antwoord

Nadere informatie

Muiswerk Strategisch Lezen is gericht op het aanleren van deelvaardigheden die nodig zijn voor een strategische leesaanpak.

Muiswerk Strategisch Lezen is gericht op het aanleren van deelvaardigheden die nodig zijn voor een strategische leesaanpak. Strategisch Lezen Muiswerk Strategisch Lezen is gericht op het aanleren van deelvaardigheden die nodig zijn voor een strategische leesaanpak. Doelgroepen Strategisch Lezen Muiswerk Strategisch Lezen is

Nadere informatie

Doordat bewegen en uitvoeren van activiteiten moeilijker gaat, voelt een kind met DCD zich soms onzeker. Ook kan het activiteiten spannend vinden.

Doordat bewegen en uitvoeren van activiteiten moeilijker gaat, voelt een kind met DCD zich soms onzeker. Ook kan het activiteiten spannend vinden. Onlangs is uw kind gezien in het observatieteam en is de diagnose DCD gesteld. In deze folder leest u wat DCD is, wat de behandeling bij Libra Revalidatie & Audiologie locatie Blixembosch inhoudt en hoe

Nadere informatie

ecourse Moeiteloos leren leidinggeven

ecourse Moeiteloos leren leidinggeven ecourse Moeiteloos leren leidinggeven Leer hoe je met minder moeite en tijd uitmuntende prestaties met je team bereikt 2012 Marjan Haselhoff Ik zou het waarderen als je niets van de inhoud overneemt zonder

Nadere informatie

Inhoudelijke beschrijving Vversterk Basistraining per module

Inhoudelijke beschrijving Vversterk Basistraining per module Inhoudelijke beschrijving Vversterk Basistraining per module Module 1 De Nederlandse VVE-programma s en de Taallijn VVE Hoe ontwikkelen kinderen zich. ontwikkelingsgebieden. kerndoelen, tussendoelen, leerlijnen.

Nadere informatie

Zelfstandig werken = actief en zelfstandig leren van een leerling. Het kan individueel of in een groep van maximaal 6 leerlingen.

Zelfstandig werken = actief en zelfstandig leren van een leerling. Het kan individueel of in een groep van maximaal 6 leerlingen. Zelfstandig werken Zelfstandig werken = actief en zelfstandig leren van een leerling. Het kan individueel of in een groep van maximaal 6 leerlingen. Visie Leerlinggericht: gericht op de mogelijkheden van

Nadere informatie

Tentoonstelling Beeldende Kunst Middeleeuwen

Tentoonstelling Beeldende Kunst Middeleeuwen Tentoonstelling Beeldende Kunst Middeleeuwen De Middeleeuwen kennen verschillende stijlen en uitingsvormen van religieuze thema s Om de leerlingen hier een goed inzicht in te geven en zelf mee aan te slag

Nadere informatie

Alles over. Schrijven in de basisschool. Achtergrondinformatie, bestellijsten en additionele materialen

Alles over. Schrijven in de basisschool. Achtergrondinformatie, bestellijsten en additionele materialen Alles over Schrijven in de basisschool Achtergrondinformatie, bestellijsten en additionele materialen Wij vinden het belangrijk dat u goed geïnformeerd wordt om vervolgens de juiste keuze te kunnen maken.

Nadere informatie

Aanbevelingen handschrift en tablet BO VO

Aanbevelingen handschrift en tablet BO VO Primas Scholen Groep Aanbevelingen handschrift en tablet BO VO De BOVO-werkgroep Handschrift en tablet Basisonderwijs: Mirjam Krijger, Prisma-scholengroep (St. Jozefschool) Gwendolijn Meulenbroek, Onze

Nadere informatie

Ontwerp en zetoefening in Indesign 2.0 Oefening oefening met als thema: Het naamkaartje.

Ontwerp en zetoefening in Indesign 2.0 Oefening oefening met als thema: Het naamkaartje. Oefening oefening met als thema: WAT IS BELANGRIJK? WAT MOET JE WETEN? WAT MOET JE KUNNEN? WAT ONHOU JE VAN DEZE OEFENING? JE MOET De opdracht kunnen analyseren en het ontwerp en de lay-out kunnen voorbereiden.

Nadere informatie

VEILIG LEREN LEZEN. Adaptieve toets: Kern 1

VEILIG LEREN LEZEN. Adaptieve toets: Kern 1 VEILIG LEREN LEZEN 2 e MAANVERSIE Adaptieve toets: Kern 1 1 Grafementoets aangeboden letters kern 1 : instructie voor de leerkracht Algemene informatie: Deze toets bestaat uit letters die tot en met kern

Nadere informatie

Huiswerk Spreekbeurten Werkstukken

Huiswerk Spreekbeurten Werkstukken Huiswerk Spreekbeurten Werkstukken - 2 - Weer huiswerk? Nee, deze keer geen huiswerk, maar een boekje óver huiswerk! Wij (de meesters en juffrouws) horen jullie wel eens mopperen als je huiswerk opkrijgt.

Nadere informatie

Opbrengstgericht werken bij andere vakken. Martine Amsing, Marijke Bertu, Marleen de Haan

Opbrengstgericht werken bij andere vakken. Martine Amsing, Marijke Bertu, Marleen de Haan Opbrengstgericht werken bij andere vakken Martine Amsing, Marijke Bertu, Marleen de Haan Doel Leerkrachten kunnen een les tekenen of geschiedenis ontwerpen volgens de uitgangspunten van OGW die ze direct

Nadere informatie

Aanschuifmodule Een goede leesstart.

Aanschuifmodule Een goede leesstart. Aanschuifmodule Een goede leesstart. Een goede leesstart is van groot belang voor het met succes leren (technisch) lezen. Lang niet alle kinderen maken zo n goede start. Juist met het oog op deze kinderen

Nadere informatie

Flitsend Spellen en Lezen 1

Flitsend Spellen en Lezen 1 Flitsend Spellen en Lezen 1 Flitsend Spellen en Lezen 1 is gericht op het geven van ondersteuning bij het leren van Nederlandse woorden, om te beginnen bij de klanklettercombinaties. Doelgroep Flitsend

Nadere informatie

Wij gaan met plezier naar school.

Wij gaan met plezier naar school. www.schoolbranst.be Wij gaan met plezier naar school. 3...onze visie Onze school is een landelijk gelegen dorpsschool, een groene school, waar we leven in verbondenheid met de natuur en met elkaar en handelen

Nadere informatie

1. Beeldbeschrijving 2. 2. Observatieformulier Het drukke kind 3 Uitleg bij het observatieformulier 4. 3. De benaderingen 5

1. Beeldbeschrijving 2. 2. Observatieformulier Het drukke kind 3 Uitleg bij het observatieformulier 4. 3. De benaderingen 5 Het drukke kind Handleiding Het drukke kind Inhoudsopgave 1. Beeldbeschrijving 2 2. Observatieformulier Het drukke kind 3 Uitleg bij het observatieformulier 4 3. De benaderingen 5 4. Actieplan voor het

Nadere informatie

Alles over. Schrijven in de basisschool. Achtergrondinformatie, bestellijsten en additionele materialen

Alles over. Schrijven in de basisschool. Achtergrondinformatie, bestellijsten en additionele materialen Alles over Schrijven in de basisschool Achtergrondinformatie, bestellijsten en additionele materialen Wij vinden het belangrijk dat u goed geïnformeerd wordt om vervolgens de juiste keuze te kunnen maken.

Nadere informatie

Uitwerking Leerlijn ICT Ogtb Titus Brandsma

Uitwerking Leerlijn ICT Ogtb Titus Brandsma Algemeen Uitwerking Leerlijn ICT Ogtb Titus Brandsma Maart 2015 o Groep 0/instroom: Afhankelijk van de ontwikkeling van het kind kunnen de muisvaardigheden geoefend worden door het programma Spelen met

Nadere informatie

Waar Bepaal ten slotte zo nauwkeurig mogelijk waar het onderwerp zich afspeelt. Gaat het om één plek of spelen meer plaatsen/gebieden een rol?

Waar Bepaal ten slotte zo nauwkeurig mogelijk waar het onderwerp zich afspeelt. Gaat het om één plek of spelen meer plaatsen/gebieden een rol? Hoe word ik beter in geschiedenis? Als je beter wilt worden in geschiedenis moet je weten wat er bij het vak geschiedenis van je wordt gevraagd, wat je bij een onderwerp precies moet kennen en kunnen.

Nadere informatie

Fabel Positieve feedback in het schrijfschrift zorgt ervoor dat kinderen leesbaar leren schrijven.

Fabel Positieve feedback in het schrijfschrift zorgt ervoor dat kinderen leesbaar leren schrijven. Fabel of feit? Auteurs: Annelies de Hoop & Johannes Noordstar Goed zo! Kinderen leren leesbaar schrijven door positieve feedback. Kerndoel van het schrijfonderwijs is dat leerlingen gedurende de basisschool

Nadere informatie

Wat maakt mijn kind allemaal mee op De Fontein. in groep 3?

Wat maakt mijn kind allemaal mee op De Fontein. in groep 3? Wat maakt mijn kind allemaal mee op De Fontein in groep 3? Informatieavond 1 september 2016 1 1 september 2016 Beste ouders / verzorgers van de kinderen uit groep 3 Voor u ligt het informatieboekje van

Nadere informatie

Werkopdracht vijfde ontwikkelsessie. Opbrengsten ontwikkelsessie 5. Wat zijn bouwstenen?

Werkopdracht vijfde ontwikkelsessie. Opbrengsten ontwikkelsessie 5. Wat zijn bouwstenen? Werkopdracht vijfde ontwikkelsessie Wat hebben onze leerlingen nodig om uit te groeien tot volwassenen die bijdragen aan de samenleving, economisch zelfstandig zijn én met zelfvertrouwen in het leven staan?

Nadere informatie

FAALANGST DE BAAS! TRAINING 1. faalangst. de baas! training. www.kinderpraktijklandsmeer.nl info@kinderpraktijklandsmeer.nl

FAALANGST DE BAAS! TRAINING 1. faalangst. de baas! training. www.kinderpraktijklandsmeer.nl info@kinderpraktijklandsmeer.nl FAALANGST DE BAAS! TRAINING 1 faalangst de baas! training www.kinderpraktijklandsmeer.nl info@kinderpraktijklandsmeer.nl 2 KINDERPRAKTIJK LANDSMEER FAALANGST DE BAAS! TRAINING 3 faalangst de Baas! training

Nadere informatie

Protocol doubleren en versnellen

Protocol doubleren en versnellen Protocol doubleren en versnellen Omnis school T Opstapje Van Tilburghstraat 41 4438 AJ Driewegen tel: +31 - (0)113-653010 e-mail: tel. directeur S. Meulblok : 06-10730662 Vooraf In de wet op het onderwijstoezicht

Nadere informatie

Hoogbegaafdheid en onderpresteren

Hoogbegaafdheid en onderpresteren Hoogbegaafdheid en onderpresteren Onderwijs Praktijk Texel Hoogbegaafdheid en onderpresteren Veel kinderen weten niet dat leren leuk kan zijn en weten niet wat ze nodig hebben om zich minder ellendig te

Nadere informatie

De Klankhof t Kofschip waar iedereen tot zijn recht komt

De Klankhof t Kofschip waar iedereen tot zijn recht komt Positionering De Klankhof en t Kofschip, Etten-Leur Kernwoorden: Je mag er zijn Vertrouwen Positief kijken naar jezelf en anderen Meervoudige intelligentie Samen de merkbelofte van De Klankhof t Kofschip:

Nadere informatie

. In een notendop. Over de auteur

. In een notendop. Over de auteur Boek : DCD-hulpgids voor leerkrachten. Achtergrond en adviezen bij de motorische coördinatiestoornis. Auteur : Eelke van Haeften 2009, Pica ISBN: 9789077671276 Bespreker : Sofie Bruyneel Datum : april

Nadere informatie

Gereedschap. Joop Stoeldraijer

Gereedschap. Joop Stoeldraijer Gereedschap Joop Stoeldraijer Schrijfmethodes In het vorige artikel van Gereedschap heb ik uitgebreid aandacht besteed aan Schrijf actief. Er zijn uiteraard nog veel meer schrijfmethodes te koop. Deze

Nadere informatie

Training Omgaan met Agressie en Geweld

Training Omgaan met Agressie en Geweld Training Omgaan met Agressie en Geweld 2011 Inleiding In veel beroepen worden werknemers geconfronteerd met grensoverschrijdend gedrag, waaronder agressie. Agressie wordt door medewerkers over het algemeen

Nadere informatie

Referentieniveaus uitgelegd. 1S - rekenen Vaardigheden referentieniveau 1S rekenen. 1F - rekenen Vaardigheden referentieniveau 1F rekenen

Referentieniveaus uitgelegd. 1S - rekenen Vaardigheden referentieniveau 1S rekenen. 1F - rekenen Vaardigheden referentieniveau 1F rekenen Referentieniveaus uitgelegd De beschrijvingen zijn gebaseerd op het Referentiekader taal en rekenen'. In 'Referentieniveaus uitgelegd' zijn de niveaus voor de verschillende sectoren goed zichtbaar. Door

Nadere informatie

Voorwoord. Graag bedanken we iedereen die een bijdrage heeft geleverd aan dit document:

Voorwoord. Graag bedanken we iedereen die een bijdrage heeft geleverd aan dit document: leerlijnen Voorwoord Mondomijn is een innovatieve samenwerking tussen Qliq primair onderwijs en Korein Kinderplein. Samen bieden we een eigentijdse vorm van onderwijs en kinderopvang. Ons uitgangspunt?

Nadere informatie

Doel van Bijbelstudie

Doel van Bijbelstudie Bijbelstudie Hebreeën 4:12 Want het woord Gods is levend en krachtig en scherper dan enig tweesnijdend zwaard en het dringt door, zó diep, dat het vaneen scheidt ziel en geest, gewrichten en merg, en het

Nadere informatie

Verslag ouderavond FIT(s) OP DE KRING

Verslag ouderavond FIT(s) OP DE KRING Verslag ouderavond FIT(s) OP DE KRING In gesprek met elkaar. Uitwerking van de stellingen. De onderstaande stellingen hebben we deze avond besproken onder elke stelling staan een aantal opmerkingen die

Nadere informatie

vastleggen: van grafisch naar traditioneel

vastleggen: van grafisch naar traditioneel 1 Hoe werk je met grafische notatie in de onderbouw en hoe kom je tot traditionele notatie? Een uitleg met praktijkvoorbeelden van eenvoudig naar complex. Vastleggen: van grafisch naar traditioneel Hans

Nadere informatie

Compassie leven. 52 wekelijkse inspiraties vanuit Geweldloze Communicatie. PuddleDancer Press Samengesteld door Monie Doodeman

Compassie leven. 52 wekelijkse inspiraties vanuit Geweldloze Communicatie. PuddleDancer Press Samengesteld door Monie Doodeman Compassie leven 52 wekelijkse inspiraties vanuit Geweldloze Communicatie PuddleDancer Press Samengesteld door Monie Doodeman Inhoudsopgave Voorwoord Wekelijkse inspiraties 01 Geweld in de taal? Wie, ik?

Nadere informatie

Op stap naar het 1 e leerjaar

Op stap naar het 1 e leerjaar Op stap naar het 1 e leerjaar Schoolrijpheid? Ook de ouders doen er toe! Zwevegem, 26 november 2009 Lieven Coppens Inleiding Uit de kindermond Ik wil niet naar het eerste leerjaar want daar mag ik niet

Nadere informatie

5-8. Ben Hamerling. Er wordt in dit artikel uitgegaan van het toepassen

5-8. Ben Hamerling. Er wordt in dit artikel uitgegaan van het toepassen Als we vanaf groep 5 op een zinvolle manier met hcindschrijtontwifefeeling bezig willen zijn, dan lijken er naast oefeningen met «meer van hetzelfde» maar weinig mogelijkheden. Vaak gaat het dan om temposchrijuen

Nadere informatie

Stichting Rijdendeschool. Collectieve ambitie Rijdende School

Stichting Rijdendeschool. Collectieve ambitie Rijdende School Aanvankelijk lezen Stichting Rijdendeschool Collectieve ambitie Rijdende School Het bieden van kwalitatief hoogwaardig basisonderwijs (persoonsvorming en sociale, creatieve, cognitieve, morele en motorische

Nadere informatie

vaardigheden - 21st century skills

vaardigheden - 21st century skills vaardigheden - 21st century skills 21st century skills waarom? De Hoeksteen bereidt leerlingen voor op betekenisvolle deelname aan de wereld van vandaag en de toekomst. Deze wereld vraagt kinderen met

Nadere informatie

Fonemisch Bewustzijn

Fonemisch Bewustzijn Fonemisch Bewustzijn Ellen van der Veen Welkom en Agenda 1. Introductie 2. Fonemisch Bewustzijn 3. Vragen en praktijkervaringen Doelstellingen van vandaag 1. De deelnemers kennen de begrippen taalbewustzijn,

Nadere informatie

Informatieavond groep 3-4

Informatieavond groep 3-4 Welkom allemaal. Informatieavond groep 3-4 Schooljaar 2013-2014 19-08-2013 Agenda Veel handen in de klas Schoolmissie Brede basisschool De Klimboom Eigen verantwoordelijkheid Organisatie in de groep Vakken

Nadere informatie

de basis van Hoe is dit mogelijk? Toen in 1981 de Wet op het basisonderwijs,

de basis van Hoe is dit mogelijk? Toen in 1981 de Wet op het basisonderwijs, Het handschrift, de basis van onze cultuur en ons onderwijs Al jaren geven vele leerkrachten in de onderbouw van het basisonderwijs les in een vak dat niet meer in de Wet op het basisonderwijs voorkomt.

Nadere informatie

Sociale en recreatieve activiteiten

Sociale en recreatieve activiteiten Sociale en recreatieve activiteiten Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur(s): Richard Prins Inhoudelijke redactie: Patricia Streng Eindredactie: Astrid

Nadere informatie

Op stap naar het 1 e leerjaar Wat is schoolrijpheid? Ook de ouders doen er toe!

Op stap naar het 1 e leerjaar Wat is schoolrijpheid? Ook de ouders doen er toe! Op stap naar het 1 e leerjaar Wat is schoolrijpheid? Ook de ouders doen er toe! Lieven Coppens Vooraf De ontwikkeling van een kind verloopt op verschillende domeinen. Elk kind ontwikkelt op zijn eigen

Nadere informatie

Beter zien is beter leven

Beter zien is beter leven Beter zien is beter leven Wij helpen u en uw kind graag om beter te zien Oogonderzoek en visuele training bij: Lees- en leerproblemen NLD Dyslexie Hoofdpijn Vermoeide ogen Concentratieproblemen Klachten

Nadere informatie

Kinderen Ontwikkelen en Leren 201-2012. Bijeenkomst 11: ontwikkeling

Kinderen Ontwikkelen en Leren 201-2012. Bijeenkomst 11: ontwikkeling Kinderen Ontwikkelen en Leren 201-2012 Bijeenkomst 11: ontwikkeling Terugblik bijeenkomst 10 Presentatie ontwikkelingsgebieden Indeling ontwikkelingsgebieden Casus: stel je probleemverklaring op. Bijeenkomst

Nadere informatie

Opbrengstgericht werken in het Voortgezet onderwijs

Opbrengstgericht werken in het Voortgezet onderwijs Opbrengstgericht werken in het Voortgezet onderwijs Wat is opbrengstgericht werken? Opbrengstgericht werken is het systematisch en doelgericht werken aan het maximaliseren van de prestaties van leerlingen.

Nadere informatie

De leerkracht en het talentvolle kind. Symposium Passend onderwijs en Hoogbegaafdheid 20 november 2013

De leerkracht en het talentvolle kind. Symposium Passend onderwijs en Hoogbegaafdheid 20 november 2013 De leerkracht en het talentvolle kind. Symposium Passend onderwijs en Hoogbegaafdheid 20 november 2013 Welk kind mag bij u in de klas? Kind 1 Kind 2 Typering van een hoogbegaafde 1 Snelle slimme denker,

Nadere informatie

4-6 EEN GOEDE START. NOG VOOR DAT ZE LEREN SCHRIJVEN: Zo ontdekt uw kleuter spelenderwijs de juiste schrijfhouding en de eerste basisbewegingen.

4-6 EEN GOEDE START. NOG VOOR DAT ZE LEREN SCHRIJVEN: Zo ontdekt uw kleuter spelenderwijs de juiste schrijfhouding en de eerste basisbewegingen. DE EERSTE INTERACTIEVE LEER SET VOOR SCHRIJFMOTORIEK DE PERFECTE VOORBEREIDING VOOR KLEUTERS OP HUN WEG NAAR LEREN SCHRIJVEN EEN GOEDE START 4-6 NOG VOOR DAT ZE LEREN SCHRIJVEN: Zo ontdekt uw kleuter spelenderwijs

Nadere informatie

Hieronder geven wij antwoord op een aantal vragen, die van belang kunnen zijn bij het kiezen van een school voor uw kind(eren).

Hieronder geven wij antwoord op een aantal vragen, die van belang kunnen zijn bij het kiezen van een school voor uw kind(eren). Waarom kiezen voor onze school? Het is geen gemakkelijke opgave, een goede basisschool te kiezen voor uw kind(eren). De basisschool vervult immers een belangrijke rol in de opvoeding en ontwikkeling van

Nadere informatie

Plan van aanpak voor kinderen met een ontwikkelingsvoorsprong of (hoog)begaafde kinderen

Plan van aanpak voor kinderen met een ontwikkelingsvoorsprong of (hoog)begaafde kinderen Plan van aanpak voor kinderen met een ontwikkelingsvoorsprong of (hoog)begaafde kinderen Inhoud Doelgroep 3 Signalering en diagnosticering 3 Het vertrekpunt 3 Onderwijskundige maatregelen 4 Verrijken en

Nadere informatie

Erfgoedonderwijs als cultuuronderwijs. Barend van Heusden Afdeling Kunsten, Cultuur en Media

Erfgoedonderwijs als cultuuronderwijs. Barend van Heusden Afdeling Kunsten, Cultuur en Media Erfgoedonderwijs als cultuuronderwijs Barend van Heusden Afdeling Kunsten, Cultuur en Media 12/14/2012 2 Vragen... Hoe verhoudt erfgoed- zich tot cultuureducatie? Wat zijn kenmerkende eigenschappen van

Nadere informatie

Informatieavond groep 3-4

Informatieavond groep 3-4 Welkom allemaal. Informatieavond groep 3-4 Schooljaar 2014-2015-2016 Maandag 7 september 2015 Groep 3-4 groep 3: 15 kinderen groep 4: 15 kinderen Na vanavond hebben jullie hopelijk antwoord op de vraag.

Nadere informatie

een korte introductie

een korte introductie een korte introductie Uitgeverij Bontekoe Zijpendaalseweg 91 6814 CG Arnhem 026 751 8901 info@uitgeverijbontekoe.nl Uitgebreide informatie vindt u op: www.uitgeverijbontekoe.nl Interveniërende methodiek

Nadere informatie

Voorwoord. Wij wensen u veel plezier en inzicht in het gebruik van de leerlijnen! Team Mondomijn. Bedankt!

Voorwoord. Wij wensen u veel plezier en inzicht in het gebruik van de leerlijnen! Team Mondomijn. Bedankt! leerlijnen Engels Voorwoord Mondomijn is een innovatieve, integrale samenwerking tussen Qliq primair onderwijs en Korein Kinderplein. Samen bieden we een eigentijdse vorm van onderwijs en kinderopvang.

Nadere informatie

Centrum Bergkristal Studieplan Deelopleiding Holistisch Integratief Coach en/of Counsellor

Centrum Bergkristal Studieplan Deelopleiding Holistisch Integratief Coach en/of Counsellor Centrum Bergkristal Studieplan Deelopleiding Holistisch Integratief Coach en/of Counsellor Modules Holistisch Integratief Coach en/of Counsellor 1. Psychologie en Psychopathologie 2. Sociale psychologie

Nadere informatie

Papier: A4, liefst 120 g of iets meer met daarop de lijnen geprint, liefst in kleur.

Papier: A4, liefst 120 g of iets meer met daarop de lijnen geprint, liefst in kleur. Leren schrijven didactiek Luc Cielen 2016 1 LEREN SCHRIJVEN DIDACTIEK Luc Cielen Het leren schrijven wordt voorafgegaan door een lange reeks bandtekeningen (vormtekeningen) waarin alle bewegingen van het

Nadere informatie

Van mbo-er naar succesvolle hbo-student Workshop doorstroom HBO - KNMP/SBA platformdag AA

Van mbo-er naar succesvolle hbo-student Workshop doorstroom HBO - KNMP/SBA platformdag AA Van mbo-er naar succesvolle hbo-student Workshop doorstroom HBO - KNMP/SBA platformdag AA Oefening van mbo-er naar succesvolle hbo-student Toelichting Als docent aan de opleiding voor apothekersassistent

Nadere informatie

Villa letterpret 2440,00

Villa letterpret 2440,00 Villa letterpret 2440,00 Implementatie taal Didaktische poppenkast Poppenset Twee bijenkomsten van 2,5 uur op de school Themapakket Villa letterpret Digitale games Villa letterpret Villa letterpret bestaat

Nadere informatie

Hoogbegaafdheid info. Cijfers 3. Welk percentage van de hoogbegaafde leerlingen krijgt een VWO advies? Antwoord: Slechts 64% (Guldemont, 2003)

Hoogbegaafdheid info. Cijfers 3. Welk percentage van de hoogbegaafde leerlingen krijgt een VWO advies? Antwoord: Slechts 64% (Guldemont, 2003) Cijfers 1 Hoeveel hoogbegaafde leerlingen zijn er statistisch gezien in jouw klas? 2,5% (Vele bronnen) Cijfers 2 Hoeveel A-leerlingen zijn er statistisch gezien in jouw klas? 25% (Cito) Cijfers 3 Welk

Nadere informatie

Over complimenten gesproken Ken je de complimentenbal al? Een leuke manier om kinderen complimenten aan elkaar te laten maken!

Over complimenten gesproken Ken je de complimentenbal al? Een leuke manier om kinderen complimenten aan elkaar te laten maken! Gedrag Tips 3 tips om het schooljaar gedenkwaardig af te ronden De laatste periode van het schooljaar is aangebroken. Een schooljaar waarin je hard gewerkt hebt aan de groepsvorming in je klas. En nu neem

Nadere informatie

Samenwerking. Betrokkenheid

Samenwerking. Betrokkenheid De Missie Het Spectrum is een openbare school met een onderwijsaanbod van hoge kwaliteit. We bieden het kind betekenisvol onderwijs in een veilige omgeving. In een samenwerking tussen kind, ouders en school

Nadere informatie

5-8. Ben Hamerling. Er wordt in dit artikel uitgegaan van het toepassen

5-8. Ben Hamerling. Er wordt in dit artikel uitgegaan van het toepassen Als we vanaf groep 5 op een zinvolle manier met hcindschrijtontwifefeeling bezig willen zijn, dan lijken er naast oefeningen met «meer van hetzelfde» maar weinig mogelijkheden. Vaak gaat het dan om temposchrijuen

Nadere informatie

Welkom op de informatieavond groep januari 2018

Welkom op de informatieavond groep januari 2018 Welkom op de informatieavond groep 1-2 16 januari 2018 Doel van de avond: U informeren over: Waarom spel belangrijk is voor de ontwikkeling van uw kind. Wat komt er op uw kind af in de groepen 1 en 2.

Nadere informatie