BALKAN. Een informatiepakket voor een werkstuk of spreekbeurt

Transcriptie

1 BALKAN Een informatiepakket voor een werkstuk of spreekbeurt

2 COLOFON Tekst: Herman Bosman Redactie: Harry de Ridder Illustraties: CMO en zijn licentiegevers, Flickr, K. Paunović, R. Haviv, VN, Amnesty International, VluchtelingenWerk Nederland, Kerk en Wereld., J. Ooijman, ISSG. De inhoud is met zorg samengesteld. Mocht u van mening zijn dat inbreuk is gedaan op uw auteursrechten of beeldrechten, dan verzoeken wij u vriendelijk contact met ons op te nemen via cmo@fm.ru.nl. Centrum voor Mondiaal Onderwijs Postbus HK Nijmegen tel cmo@fm.ru.nl U kunt op de website terecht voor aanvullende informatie bij dit scriptiepakket. U vindt daar onder meer voor gebruik in de klas: een onderzoeksopdracht gebaseerd op de inhoud van het scriptiepakket met een overzicht van de competenties die daarbij worden aangesproken. De gebruikersnaam is: balkan Het wachtwoord is: project029 De Scriptieservice Nieuwe Stijl is mede mogelijk gemaakt door een bijdrage van Kerk en Wereld en door een solidariteitsbijdrage van de gezamenlijke religieuzen in Nederland via de commissie PIN. Centrum voor Mondiaal Onderwijs, Nijmegen, 2008 II

3 INHOUD Balkan pag. 1 Maak kennis met de Balkan pag. 2 Ligging pag. 2 Landschap pag. 2 Landen en volken pag. 3 Godsdiensten in de Balkan pag. 4 Christenen pag. 4 Moslims pag. 5 Geschiedenis: terug in de tijd pag. 6 Stap 1: Toch weer oorlog in Europa pag. 6 Stap 2: Oost tegen West pag. 8 Tweede Wereldoorlog pag. 8 Balkan communistisch pag. 9 Stap 3: Het ontstaan van Joegoslavië pag. 9 Stap 4: Balkanvolken stichten een eigen staat pag. 10 Stap 5: Ottomanen en de islam pag. 11 Stap 6: West-Romeinse en Byzantijnse Rijk pag. 12 Stap 7: Komst van het christendom pag. 13 Nationalisme en heldendom pag. 14 Hoe kijken Balkanbewoners tegen hun gebied aan? pag. 14 Trots op hun land en volk pag. 14 Moderne helden pag. 15 Roma pag. 16 Buitenbeentjes pag. 16 Uitgebuit en vervolgd pag. 17 Massamoord op Roma pag. 17 Nog steeds achtergesteld en vernederd pag. 18 Europa komt op voor de Roma pag. 18 Het Joegoslavië-Tribunaal pag. 19 Aansluiting bij de Europese Unie pag. 18 De Balkan dichter bij Nederland pag. 21 Nederlandse VN-soldaten pag. 21 Vluchtelingen uit de Balkan pag. 22 Migranten uit de Balkan pag. 23 Vakantiebestemming Balkan pag. 24 Aantekeningen pag. 25 Meer op internet pag. 27 III

4 IV

5 BALKAN De Balkan is een prachtig gebied, met een geweldige natuur en een aangenaam klimaat. Maar het is vooral een boeiend gebied met een roerige geschiedenis. Pas geleden is er een lijst opgesteld van de 50 belangrijkste onderwerpen uit de Nederlandse geschiedenis (zie Daarin staat zo n beetje alles wat we van de vaderlandse geschiedenis moeten weten. Op plaats 47 staat Srebrenica. Srebrenica, je ziet het op de kaart hiernaast, ligt in Bosnië-Herzegovina, op de Balkan. In 1995 zijn er ongeveer mannen door Serviërs vermoord. De misdaad kon niet worden tegengehouden door de Nederlandse militairen, die er de wacht hielden. In Den Haag kun je het Joegoslavië- Tribunaal vinden. Dat is een speciale rechtbank voor de oorlogsmisdaden (zoals in Srebrenica) die op de Balkan zijn gepleegd in de laatste Balkanoorlogen. Bijna 100 jaar geleden was de Balkan ook volop in het nieuws. In 1914 is de Eerste Wereldoorlog op de Balkan begonnen, nadat groothertog Frans-Ferdinand van Oostenrijk in Sarajevo werd vermoord. De geschiedenis van de Balkan heeft veel te maken met de bijzondere ligging van het gebied: op de grens van West- en Oost- Europa én op de grens van Europa en Azië. In de Balkan zijn allerlei volken met elkaar in contact gekomen. De ene heerser kwam, de andere ging. Ze brachten allemaal hun eigen cultuur mee. En hun geloof. Op de Balkan kom je nog steeds het christendom en de islam naast elkaar tegen. De moord in 1914 Verschillende volken samen in één gebied, dat ging lang niet altijd goed. Er zijn heel wat oorlogen gevoerd op de Balkan. De laatste nog maar heel kort geleden, in Die roerige geschiedenis maakt de Balkan ingewikkeld. We hopen die geschiedenis na het lezen van dit boekje wat duidelijker is geworden. 1

6 MAAK KENNIS MET DE BALKAN De Balkan is een groot gebied in Europa met verschillende landschappen. Er wonen verschillende volken; sommige hebben een eigen taal. Ligging De Balkan ligt in Zuidoost-Europa. Het gebied grenst aan Italië, Oostenrijk, Hongarije en Oekraïne. In het oosten grenst het aan de Zwarte Zee en in het westen aan de Adriatische Zee. Landschap Balkan is het Turkse woord voor woeste berg. Eerst heet alleen een bergketen die van west naar oost door Bulgarije loopt Balkan. Nog steeds heet deze bergketen Balkangebergte. Nu wordt het hele gebied Balkan genoemd. Toch zijn er niet overal woeste bergen. Er zijn ook vlakke gebieden en gebieden met lage heuvels. We maken een rondreis door de Balkan. We beginnen in het noorden. Daar liggen de Julische Alpen en de Karpaten. Van daaruit gaan we naar Slovenië. Daar begint een berggebied dat Dinarische Alpen heet. Dit gebied loopt naar het zuiden langs de Adriatische Zee helemaal tot in Albanië. Van daaruit gaan we langs de grens van Griekenland en Turkije naar Bulgarije. In Macedonië komen we een vallei tegen met akkers en weiden. Daar loopt de rivier Axion of Vardar doorheen. Die rivier ontspringt in Macedonië, gaat de grens met Griekenland over en mondt uit in de Egeïsche Zee. Na de vallei komen we in Bulgarije uit. Langs de grens met Griekenland liggen de Rhodope-bergen. Daar gaan we naar het noorden. We trekken een tamelijk vlakke streek door. Dan steken we het Balkangebergte over. Aan de andere kant komen we weer in een vlakke streek, de Pannonische Vlakte. De bodem hiervan is vruchtbaar. Je vindt daar weiden, akkers en wijngaarden. De vlakte loopt door tot in Roemenië. Daar komen we de rivier de Donau tegen. Die ontspringt niet in de Balkan maar in het zuiden van Duitsland. Via Oostenrijk en Hongarije komt de Donau Roemenië binnen. Hij mondt uit in de Zwarte Zee. Ruimtefoto van de Balkan, aan de onderkant begrensd door Griekenland en Turkije Balkangebergte De Donau in Servië 2

7 Landen en volken Er zijn elf landen in de Balkan: Albanië, Bosnië-Herzegovina, Bulgarije, Kosovo, Kroatië, Macedonië, Moldavië, Montenegro, Roemenië, Servië en Slovenië. Sommigen rekenen ook Hongarije, Griekenland en het Europese deel van Turkije tot de Balkan. Er zijn ook elf volken. Simpel, zou je denken: één volk per land. Maar zo simpel ligt het niet. Één volk heeft geen eigen land. Andere volken wonen verspreid over meerdere landen. De elf volken zijn: Albanezen, Roemenen, Moldaviërs, Roma en een groep van zeven volken die samen de Zuidelijke Slaven worden genoemd: Bulgaren, Bosniërs, Kroaten, Macedoniërs, Montenegrijnen, Serviërs en Slovenen. In Bosnië-Herzegovina bijvoorbeeld wonen Bosniërs, Kroaten en Serviërs. In Albanië wonen de Albanezen. Maar er wonen ook Albanezen in Servië en in Kosovo. En de Roma hebben in de Balkan geen enkel gebied dat ze hun vaderland kunnen noemen. Ze wonen in diverse Balkanlanden en ook in landen buiten de Balkan. Over de Roma kun je meer lezen op pagina 16. Spreekt ieder volk in de Balkan zijn eigen taal? Nee. De Bosniërs, de Kroaten, de Montenegrijnen en de Serviërs spreken allemaal Servo-Kroatisch. Alleen klinkt dat bij elk van die volken anders. Of deftig gezegd: de volken spreken elk een dialect van dezelfde taal. Ze kunnen elkaar redelijk goed verstaan. Je kunt dat vergelijken met Vlaams en Nederlands. Ook die talen lijken op elkaar en Vlamingen kunnen Nederlanders redelijk verstaan en omgekeerd. Twee volken spreken Roemeens, de Moldaviërs en de Roemenen. De andere nog niet genoemde Balkanvolken hebben elk hun eigen taal. Een Slavische vrouw en een Slavische man 3

8 GODSDIENSTEN IN DE BALKAN Dat de Balkan een gevarieerd gebied is, zie je ook aan de godsdiensten in dit gebied. Sommige bewoners zijn christen. Andere zijn moslim, aanhanger van de islam. Christenen De meeste Balkanbewoners zijn christen. Sommige zijn rooms-katholiek, andere oostersorthodox. Rooms-katholieken zijn vooral te vinden in het meest westelijke deel van de Balkan: in Kroatië en Slovenië. De oosters-orthodoxen wonen in het overige deel van de Balkan: in Bulgarije, Macedonië, Moldavië, Montenegro, Roemenië en Servië. Je kunt dus spreken van een scheiding tussen oost en west. Op pagina 12 leggen we uit hoe die scheiding is ontstaan. Oosters-orthodoxe kerken in de Balkan (en ook in Griekenland en Rusland bijvoorbeeld) kennen een bijzonder soort schilderkunst, het maken van iconen. Een icoon is een afbeelding van Jezus, Maria of een andere heilige. Je komt ze tegen in huizen van oosters-orthodoxen. Ze zijn ook te vinden in kerken en kapellen. Er is een groot verschil tussen roomskatholieken en oosters-orthodoxen in de Balkan. De rooms-katholieken in de Balkan horen bij één kerk, de rooms-katholieke kerk. Ook rooms-katholieken die buiten de Balkan wonen, horen tot die ene kerk. Deze kerk staat onder leiding van een paus. Hij is de baas over alle geestelijken van de kerk, van kardinaal tot pastoor. Die moeten doen wat hij zegt. Hij woont en werkt in Rome. Daarom heet de kerk roomskatholieke kerk. Maar je kunt niet spreken van één oostersorthodoxe kerk. Enkele landen in de Balkan hebben een eigen nationale oosters-orthodoxe kerk, Servië en Bulgarije bijvoorbeeld. Ook enkele landen buiten de Balkan hebben een eigen nationale oosters-orthodoxe kerk. Dat zijn bijvoorbeeld Griekenland en Rusland. Deze kerken hebben een patriarch of aartsbisschop als leider. Wel is er een leider voor alle oostersorthodoxen. Die woont in Istanbul. Hij is de voorzitter van alle oosters-orthodoxe kerken. Maar hij is niet de baas over de nationale oosters-orthodoxe kerken en hun geestelijken. De oudste christelijke kerk op de Balkan stamt uit de 4 e eeuw Icoon dat de Leeuw van Juda uitbeeldt De leider van de oosters-orthodoxen uit Istanbul en de paus van Rome ontmoeten elkaar 4

9 Moslims Moslims zijn vooral te vinden in Albanië, Kosovo, Bulgarije, Bosnië-Herzegovina en Macedonië. In Kosovo zijn ongeveer acht op de tien mensen moslim. In Albanië zijn dat er zeven op de tien mensen. In Bosnië-Herzegovina zijn vier op de tien mensen moslim, in Macedonië iets meer dan drie op de tien en in Bulgarije iets meer dan één op de tien. Albanië en Kosovo zijn de enige twee landen in Europa waar de meerderheid van de mensen moslim is. In Bosnië-Herzegovina zijn de meeste Bosniërs moslim. De meeste Kroaten en Serviërs die daar wonen, zijn christenen. De Wahabi-moskee in Pristina, Kosovo De meeste moslims in de Balkan zijn niet strenggelovig. In Iran en Saoedi-Arabië bijvoorbeeld zijn veel moslims dat wel. In die twee landen houden moslims zich aan strenge godsdienstige regels. Politieagenten zien er zelfs op toe dat iedereen zich daar aan houdt. De vrouwen daar moeten hun gezicht bedekken als ze de straat op gaan. Strenggelovige mannen laten er hun baard groeien omwille van het geloof. In Bosnië-Herzegovina zie je zelden een vrouw met een hoofddoekje. Ook zul je daar niet méér mannen met baarden tegenkomen dan bijvoorbeeld in Nederland. In Albanië praktiseren de meeste moslims zelfs niet eens. Dat wil zeggen: ze gaan op vrijdag niet naar de moskee, ze vasten niet tijdens de vastenmaand Ramadan, ze bidden niet, enzovoort. Ook de meeste Albanese christenen praktiseren niet. Hoe komt dat? In 1945 krijgt Albanië een communistische regering. Die moet niets van godsdienst hebben. In 1967 verbiedt de regering zelfs alle moslims en christenen om te praktiseren. Ook laat zij kerken en moskeeën afbreken of voor iets anders gebruiken. In 1990 krijgt Albanië een andere regering. Die laat moslims en christenen weer toe te praktiseren. Ook komen er weer kerken en moskeeën. Maar nog steeds praktiseren veel moslims en christenen niet. Albanese vrouw in klederdracht Albanese moslims zijn verdraagzaam tegenover landgenoten die geen moslim zijn. Mensen met verschillende godsdienst vechten er niet tegen elkaar. Voor Albanezen is het belangrijker om Albanees te zijn dan om moslim of christen te zijn. 5

10 GESCHIEDENIS: TERUG IN DE TIJD We hebben laten zien dat de Balkan een mengelmoes is van volken en godsdiensten. Hier vertellen we hoe die mengelmoes is ontstaan. De geschiedenis van de Balkan is een verhaal vol volksverhuizingen, oorlogen en machtige landen die delen van de Balkan in hun macht krijgen en weer kwijtraken. We gaan stap voor stap terug in de tijd. In zeven stappen gaan we van het heden naar de vroegste geschiedenis. Stap 1: Toch weer oorlog in Europa Ons verhaal begint in Al meer dan 45 jaar is er geen oorlog meer geweest in Europa. De meeste mensen hebben de Tweede Wereldoorlog niet zelf meegemaakt. Bijna iedereen denkt: Oorlog voeren, dat hebben we nu wel afgeleerd. Maar najaar 1991 breekt er oorlog uit in Kroatië. Mensen jagen er andere mensen weg die niet tot hun volk horen. Talloze mensen slaan op de vlucht. Enkele maanden later, in 1992, begint ook in Bosnië-Herzegovina een oorlog. Ook daar worden mensen verjaagd. Bovendien vindt er in 1995 in Srebrenica een massamoord plaats, de grootste in Europa sinds de Tweede Wereldoorlog. Niet minder dan mensen komen daarbij om (zie verder pag. 21). En in 1999 woedt er wéér oorlog in Europa, ditmaal in Servië. Hoe is het zover gekomen? Tot 1991 heeft Joegoslavië zes deelrepublieken: Bosnië-Herzegovina, Kroatië, Macedonië, Montenegro, Slovenië en Servië. De meeste Serviërs wonen in Servië, maar er wonen ook Serviërs in de andere vijf deelrepublieken. De meeste Kroaten wonen in Kroatië, maar er wonen ook Kroaten in de andere deelrepublieken. Hetzelfde geldt voor Slovenen, Bosniërs en Montenegrijnen. Tot 1991 leven de verschillende volken vreedzaam naast elkaar. Een verhaal apart is Kosovo. Dat is geen aparte deelrepubliek, maar een zelfstandige provincie onder Servië. Negen van de tien bewoners zijn er Albanees. Één op de tien is Serviër. De Albanezen willen dat Kosovo zelfstandig wordt. 6

11 Milosevic In 1989 wordt Slobodan Milošević president van Joegoslavië. Hij wil van de deelrepubliek Servië een machtig land maken. Hij wil dat de andere deelrepublieken grond afstaan aan Servië. Dan zouden alle Serviërs in één land wonen. Milošević wil Kosovo helemaal Servisch maken. De Albanezen moeten Kosovo maar uit, vindt hij. Anders zouden ze op den duur de rest van Servië misschien wel binnenvallen. De andere deelrepublieken verzetten zich hevig tegen Servië. In juni 1991 roepen Kroatië en Slovenië hun onafhankelijkheid uit. Daardoor komen de Serviërs in die gebieden in een ander land te wonen. Bovendien voelen de Serviërs in die nieuwe landen zich bedreigd door de andere bewoners. Milošević komt ze te hulp. Hij valt Slovenië binnen om het land in te lijven bij Servië. Maar na een week moeten de Serviërs zich terugtrekken. De Serviërs staan achter hun president Milosevic Daarna beginnen in Kroatië Serviërs en Kroaten tegen elkaar te vechten. Milošević stuurt troepen naar Kroatië om de Serviërs te helpen. In 1992 sluiten Kroatië en Servië een wapenstilstand, maar de gevechten blijven doorgaan. In 1995 worden de Serviërs uit Kroatië verjaagd. Begin 1992 roepen Macedonië en Bosnië- Herzegovina hun onafhankelijkheid uit. In Bosnië-Herzegovina beginnen de Serviërs, Bosniërs en Kroaten tegen elkaar te vechten. Milošević komt ook hier de Serviërs te hulp. Serviërs, Kroaten en Bosniërs verjagen mensen die niet tot hun volk horen uit hun woongebieden. Dat doen ze door plunderingen, het in brand steken van huizen, verkrachting en moord. Hierdoor slaan veel mensen op de vlucht. De NAVO en de Verenigde Naties (VN) proberen de vluchtelingen te beschermen. Ook proberen ze een eind te maken aan het verjagen van mensen en aan de oorlog. In 1995 sluiten de strijdende partijen vrede. Dan wordt het land verdeeld tussen de Serviërs, de Bosniërs en de Kroaten. 7

12 In 1989 pakt Milošević Kosovo haar zelfbestuur af. Daarna voeren de Servische bestuurders een schrikbewind in Kosovo. Honderdduizenden Albanezen raken hun baan kwijt. In 1997 richten ze een verzetsbeweging op, het Kosovo Bevrijdingsleger UÇK. Die begint de vechten tegen de Serviërs. Serviërs verjagen Albanezen in Kosovo uit hun woongebieden. Die vluchten de grens met Albanië over. De overgebleven Albanezen in Kosovo jagen op hun beurt hun Servische buren de provincie uit. In maart en april 1999 voert de NAVO oorlog tegen Servië om Milošević te dwingen de Albanezen in Kosovo met rust te laten. Sindsdien besturen de VN Kosovo en bewaren soldaten van de NAVO daar de vrede. In 2008 wordt Kosovo zelfstandig. 1999: Belgrado (hoofdstad van Servië) staat in brand na een bombardement door Navo Na 1992 bestaat Joegoslavië alleen nog maar uit Servië en Montenegro. Het plan van Milošević om alle Serviërs in één land te laten wonen is dus volledig mislukt. In 2006 wordt Montenegro zelfstandig. Dan houdt Joegoslavië helemaal op te bestaan. Stap 2: Oost tegen West In 1945 wordt een scheidslijn getrokken door Europa. Landen ten oosten van die lijn hebben een communistische regering. Landen ten westen van die lijn hebben een democratisch bestuur. De lijn is een gevolg van de Tweede Wereldoorlog. Tweede Wereldoorlog In Italië wordt in 1922 Mussolini met zijn fascistische partij de baas. In Duitsland komt Hitler in 1933 met zijn nationaal-socialistische partij aan de macht. De twee landen sluiten een verbond met elkaar. In 1939 verovert Italië Albanië. Duitsland valt later in dat jaar Polen binnen. Zo begint de Tweede Wereldoorlog. Mussolini (l) en Hitler (r) Duitsland en Italië vechten tegen Groot- Brittannië en de Sovjet-Unie. Later sluit Japan zich bij Duitsland en Italië aan. De VS vechten mee met Groot-Brittannië en de Sovjet-Unie. Bulgarije en Roemenië worden bondgenoten van Duitsland en Italië. Ze doen dat om niet zelf door die landen aangevallen te worden. Kroatië wordt officieel onafhankelijk, maar de Duitsers worden er de baas. De Kroaten helpen de Duitsers met het oppakken en vermoorden van Roma en joden in de Balkan. Kroatische priesters zegenen de Duitse troepen 8

13 Joegoslavië weigert bondgenoot te worden van Duitsland en Italië. Hitler wordt daar zó boos over dat hij in 1941 Joegoslavië binnenvalt. Het land wordt opgedeeld tussen Duitsland, Hongarije, Italië en Bulgarije. Partizanen Sovjet-troepen in de Balkan In Joegoslavië vechten de tsjetniks en de partizanen tegen de bezetters. De leider van de partizanen is Josip Broz Tito. De tsjetniks willen dat Joegoslavië weer een koninkrijk wordt zodra hun land is bevrijd. Tito wil van Joegoslavië een staat maken met zes deelrepublieken. In Belgrado, de hoofdstad van Servië, moet de regering van de hele staat komen. Elke deelrepubliek moet een eigen regering krijgen die over sommige zaken zelf mag beslissen. Ook moet Joegoslavië een communistische staat worden. De tsjetniks en de partizanen vechten ook tegen elkaar. De partizanen winnen deze strijd. In 1944 bezetten troepen van de Sovjet-Unie de Balkan. Samen met de partizanen verdrijven ze de bezetters uit Joegoslavië. Communistisch Balkan Groot-Brittannië, de Sovjet-Unie en de VS winnen de oorlog. Ze verdelen Europa in twee zones. In oostelijk Europa en in het oosten van Duitsland mag de Sovjet-Unie legers plaatsen. In het westen van Europa en het westen van Duitsland mogen Groot-Brittannië, Frankrijk en de VS hun legers plaatsen. De hele Balkan komt in de oostelijke zone te liggen. Alle landen in deze zone krijgen een communistische regering. Joegoslavië wordt een staat met zes zelfstandige deelrepublieken. Tito wordt president van Joegoslavië. Moldavië wordt een deel van de Sovjet-Unie. Stap 3: Het ontstaan van Joegoslavië Jullie weten nu waarom Joegoslavië niet meer bestaat. Maar hoe is het land eigenlijk ontstaan? We pakken de draad weer op in Tito In 1914 staan Oostenrijk-Hongarije en Servië als vijanden tegenover elkaar. Op 28 juli 1914 bezoekt groothertog Frans-Ferdinand van Oostenrijk en zijn vrouw Sarajevo in Bosnië. Dan schiet een Serviër hen dood (zie ook pag. 1). Oostenrijk-Hongarije grijpt de aanslag aan om Servië aan te vallen. Duitsland en het Ottomaanse Rijk vechten mee met Oostenrijk- Hongarije (en later ook Bulgarije). 9

14 Frankrijk, Groot-Brittannië, Italië en Rusland kiezen partij voor Servië. Zo begint de Eerste Wereldoorlog. In 1918 komen Frankrijk, Groot-Brittannië, Italië en Rusland als overwinnaar uit deze oorlog. Ze maken van Oostenrijk-Hongarije twee aparte landen. Ze nemen grote stukken land af van het Ottomaanse rijk. Dat mag alleen het overgrote deel van Klein- Azië houden. In 1923 ontstaat uit dit rijk Turkije. De overwinnaars richten het Koninkrijk van de Serven, Kroaten en Slovenen op, in 1929 omgedoopt tot Joegoslavië. Roemenië krijgt land van Hongarije. Daarom wonen er nu veel Hongaren in Roemenië. Joegoslavië krijgt van Hongarije de gebieden Slovenië, Kroatië en Slavonië (nu deel van Kroatië). Bulgarije moet land afstaan aan Griekenland. Vooral in Joegoslavië wonen verschillende volken naast elkaar. Stap 4: Balkanvolken stichten een eigen staat In de 17 e eeuw bezet het Ottomaanse rijk een groot deel van de Balkan. In 1914 hebben de Ottomanen daar niets meer te vertellen. Wat is er in tussentijd gebeurd? We beginnen in De Ottomanen hebben een groot deel van Europa veroverd. Ze belegeren Wenen, de hoofdstad van Oostenrijk, maar het lukt ze niet om de stad te veroveren. De macht van de Ottomanen begint af te nemen. In de volgende eeuwen raakt het Ottomaanse Rijk steeds meer gebied kwijt. In 1699 verovert Oostenrijk Kroatië en de gebieden Slavonië en Transsylvanië. In 1878 verovert Oostenrijk-Hongarije Bosnië en Herzegovina. Ook komen Balkanbewoners herhaaldelijk in opstand tegen hun Ottomaanse bestuurders, de Serviërs in Kosovo bijvoorbeeld. Daar treden de Ottomanen hard tegen op. Na een grote opstand in 1690 moeten Serviërs om die reden Kosovo ontvluchten. Albanezen nemen hun plaatsen in. Uiteindelijk wonen er veel meer Albanezen dan Serviërs in Kosovo. Koning Alexander I, de eerste koning van Joegoslavië Ottomaanse soldaten Serviërs op de vlucht voor de Ottomanen 10

15 In de 19 e eeuw stichten diverse Balkanvolken hun eigen staten. Zo ontstaan Servië, Bulgarije, Montenegro, Roemenië en Albanië. Soms krijgen ze daarbij hulp van andere Europese landen. Zo helpt Rusland met de stichting van Servië en Bulgarije. Soms lopen grenzen van de nieuwe staten door woongebieden van volken heen. Daardoor komen volken soms in twee of meer staten te wonen. Ook komen vaak leden van twee of meer volken in één staat te wonen. In 1912 en 1913 voeren de nieuwe landen samen oorlog tegen het Ottomaanse rijk. Ze weten de Ottomaanse bestuurders in de Balkan te verdrijven. Daarna vechten ze tegen elkaar om van elkaar land af te pakken. Bulgarije, Servië en Griekenland bijvoorbeeld verdelen Macedonië onder elkaar. Stap 5: Ottomanen en de islam We gaan weer een stap terug in de tijd. We onderzoeken waarom er naast christenen ook moslims in de Balkan wonen. We gaan naar het jaar De Ottomanen zijn moslims. In 1353 hebben ze Klein-Azië (nu: Turkije) veroverd. Van daaruit trekken ze naar Europa. In 1389 verslaan ze het leger van Servië in de Veldslag van Kosovo. Deze veldslag wordt nog elk jaar in Servië herdacht. De Ottomanen veroveren ook Bulgarije, Albanië en andere Balkanlanden. Alleen in Montenegro hebben ze geen succes. In de veroverde gebieden vestigen zich islamitische Turken uit Klein-Azië. Hun afstammelingen wonen nu vooral in Bulgarije. Slag om Kosovo Omdat de moslims veel voordelen krijgen (ze hoeven bijvoorbeeld minder belasting te betalen), bekeren veel Balkanbewoners zich tot de islam. Vooral de Albanezen bekeren zich. Daardoor denken veel Balkanbewoners dat de Albanezen bondgenoten zijn van hun vijanden de Ottomanen. Nu nog worden Albanezen door andere Balkanvolken vaak Turken genoemd. Albanese familie 11

16 Stap 6: West-Romeinse en Byzantijnse Rijk We hebben op de vorige pagina uitgelegd hoe de islam op de Balkan terecht is gekomen. Hier leggen we uit waarom er twee groepen christenen op de Balkan wonen. Daarvoor gaan we naar het jaar 395. In 395 ontstaat het Byzantijnse Rijk. Dat ontstaat als het Romeinse Rijk wordt opgedeeld in twee stukken. Het West-Romeinse Rijk (in West-Europa) houdt Rome als hoofdstad. Het Oost-Romeinse Rijk krijgt Byzantium als hoofdstad en wordt daarom ook wel Byzantijnse Rijk genoemd. Byzantium zul je niet op de kaart vinden. De naam is eerst veranderd in Constantinopel en later in Istanbul. Ook de Balkan wordt verdeeld. Het noordwestelijke deel (waar nu Slovenië en Kroatië liggen) komt bij het West-Romeinse Rijk. De rest van de Balkan valt onder het Byzantijnse Rijk. Na 395 vallen de Hunnen, de Gothen en andere volken de Balkan binnen. Ze trekken plunderend rond en vertrekken na een tijdje weer. In de 6 e eeuw vallen de Slaven de Balkan binnen. Zij blijven wel voorgoed. In 681 stichten ze hun eigen staat. De Slaven splitsen zich in vier volken: de Bulgaren, de Kroaten, de Serviërs en de Slovenen. Met de splitsing in het West-Romeinse Rijk en het Byzantijnse Rijk wordt ook de christelijke kerk in tweeën gedeeld. Elk rijk krijgt zijn eigen hoofd van de kerk. In Rome blijft de paus de baas van alle christenen. De Kroaten en de Slovenen blijven de paus trouw. In 732 wordt in Griekenland een nieuwe kerk opgericht met een bisschop aan het hoofd. Die zit in Constantinopel. In de tweede helft van de 9e eeuw sluiten de Bulgaren, de Serviërs en de Roemenen zich bij deze kerk aan. Aanvankelijk werken de paus en de bisschop goed samen. Maar in 1054 krijgen ze ruzie. Sindsdien heet de kerk van Rome de rooms-katholieke kerk en de kerk van Constantinopel de Oosters-orthodoxe kerk. De Hunnen worden meestal als zeer wreed afgebeeld De scheuring tussen beide kerken 12

17 Stap 7: De komst van het christendom Je weet nu bijna alles van de geschiedenis van de Balkan. Het enige dat je nog niet weet, is hoe het christendom in de Balkan terecht is gekomen. Dat is de laatste stap. We gaan terug naar de 3e eeuw voor Chr. Eerst leven er twee volken in de Balkan, de Illyriërs in het westen en de Thraciërs in het oosten. Ze voeren vaak oorlog tegen elkaar. In de 3 e en 2 e eeuw voor Chr. verovert het Romeinse rijk vanuit het westen de Balkan tot aan de Donau. In de 2 e en 3 e eeuw na Chr. steken ze de Donau over en veroveren Dacië (nu een deel van Roemenië). Thracische soldaat Romeinse bogen in het landschap op de Balkan Vanuit het oosten vallen allerlei volken het rijk aan. De Romeinen zijn bang dat ze oprukken naar Rome. In Rome woont en regeert de keizer. In 330 verhuist keizer Constantijn met zijn gevolg naar de stad Byzantium. Later wordt die stad naar hem vernoemd: Constantinopel. Vandaar uit kan hij het rijk beter verdedigen. Invallers uit het oosten kunnen niet langer rechtstreeks naar Rome oprukken. Ze moeten in plaats daarvan een lange, moeilijke omweg maken door woeste berggebieden in de Balkan. Vanaf de 1 e eeuw na Chr. verspreidt het christendom zich vanuit Palestina door het Romeinse rijk. Aanhangers van deze godsdienst richten kerken (= gemeenschappen van christenen) op. Rome krijgt een kerk en ook in de Balkan stichten christenen kerken. Eerst vervolgt de keizerlijke regering van het Romeinse rijk de christenen. Daarna krijgen de christenen vrijheid van godsdienst. In 391 wordt het christendom zelfs de staatsgodsdienst van het Romeinse rijk. De cirkel is rond. De zeven stappen zijn afgelegd. De geschiedenis van de Balkan heeft geen geheimen meer voor je. 13

18 NATIONALISME EN HELDENDOM Niet alle bewoners van de Balkan noemen hun gebied graag Balkan en hun land een Balkanland. Ze zijn vooral trots op hun eígen land en hun eígen afkomst. Ze hebben ook hun volkshelden. Dat zijn mensen die zich voor hun land en volk inzetten en de eer van hun land en volk hooghouden. Hoe kijken Balkanbewoners tegen hun gebied aan? Veel Balkanbewoners spreken niet graag over de Balkan. Want dan is het of alle landen in de Balkan op elkaar lijken. Ze vinden dat hún land anders is dan de andere Balkanlanden. Ook weten ze dat veel mensen buiten het gebied aan oorlog denken als ze de naam Balkan horen. Dat komt omdat er tussen 1991 en 1999 in de Balkan enkele oorlogen zijn geweest. Die oorlogen zijn bijna dagelijks op tv te zien geweest. Je zag kapotte of brandende huizen, doden en gewonden op straat en mensen die op de vlucht waren. Balkanbewoners noemen het gebied daarom liever Zuidoost-Europa. Sommige Balkanbewoners menen dat hun vaderland niet echt bij de Balkan hoort. Roemenen bijvoorbeeld vinden dat ze meer op Latijnse volken lijken (zoals de Spanjaarden) dan op Slavische volken (zoals de Bulgaren). Hun vaderland zou dus geen echt Balkanland zijn. Sommige Roemenen voelen zich zelfs beledigd als je hun land een Balkanland noemt. Andere Balkanbewoners zoals Bulgaren en Albanezen vinden dat hun land wel degelijk bij de Balkan hoort. Ze zijn er zelfs trots op dat hun land in de Balkan ligt. Trots op hun land en volk Balkanbewoners zijn trots op hun woongebied en hun volk. Dat geldt ook voor mensen die buiten de Balkan wonen. Dat noemen we: nationalisme. Soms hebben Balkanbewoners een speciale reden om trots op hun afkomst te zijn. Albanezen bijvoorbeeld menen dat ze het oudste volk van de Balkan zijn. Balkanbewoners zijn zeer trots op hun helden: mensen die zich hebben ingezet voor hun land en volk. Ze hebben bijvoorbeeld een opstand geleid tegen een buitenlandse heerser of gevochten voor hun land. Zo hebben Serviërs twee helden: Karageorge en Milos Obremovic. Wapenschilden zijn nationale symbolen om trots op te zijn 14

19 De twee volkshelden van Servië hebben allebei een rol gespeeld bij het zelfstandig worden van het land. In 1804 maakt Servië deel uit van het Ottomaanse Rijk. Dan komen de Serviërs in opstand tegen de Ottomaanse bestuurders van Servië. De opstandelingen veroveren Belgrado. Vier jaar later wordt Servië zelfstandig. Dan roept Karageorge zich uit tot vorst van het land. De Ottomanen laten hem eerst met rust. In 1812 erkent de sultan (vorst) van het Ottomaanse Rijk de regering van Servië. Een jaar later veroveren troepen van de sultan Belgrado. Dan komt Servië weer onder Ottomaans bestuur. In 1815 komen de Serviërs onder leiding van Obrenovic weer in opstand. Dan wordt Servië opnieuw zelfstandig. Karageorge en Obrenovic worden sindsdien als helden vereerd. 'Portret van Karageorge door Vladimir Borovikovsky Kostelic Moderne helden De moderne helden vind je tegenwoordig vooral onder de sporters. De allereerste sportheld is de turnster Nadia Comaneci (geboren in 1961) uit Roemenië. Ze doet mee aan de Olympische Spelen van 1976 in Montreal. Ze wint daar driemaal goud, éénmaal zilver en éénmaal brons. Ze doet ook mee aan de Olympische Spelen van 1980 in Moskou. Daar wint ze nog eens twee gouden medailles. Een andere sportheld is de Kroatische skister Janica Kostelić (geboren in 1982). Ze wint drie maal goud en éénmaal zilver tijdens de Olympische Winterspelen van 2002 in Salt Lake City. Tijdens de Olympische Winterspelen van 2006 in Turijn wint ze een gouden en een zilveren medaille. Verder moet hier nog de Bulgaarse hoogspringster Stefka Kostadinova genoemd worden. Ze was Olympisch kampioen en twee keer wereldkampioen. Kostadinova De drie sporters worden in eigen land geeerd als helden. 15

20 ROMA De Roma komen oorspronkelijk uit Noord-India. Ze hebben geen vaste woonplaats maar trekken rond. Rond 1000 na Christus komen ze via Iran naar Noord-Afrika en Europa. In Europa worden ze zigeuners genoemd. Buitenbeentjes Vanuit Iran trekken Roma het Oost-Romeinse Rijk binnen. Ze verdienen de kost als smid of muzikant. Tussen 1300 en 1400 verovert het Ottomaanse Rijk steeds meer gebieden van het Oost-Romeinse Rijk. De Roma slaan voor de Ottomanen op de vlucht naar de Balkan. Daar leven mensen in kleine dorpen. De spullen die ze gebruiken zijn meestal van hout of aardewerk, zelden van metaal. Veel smidswerk kunnen Roma daar dus niet doen. Ze kunnen alleen als smid aan de kost komen door van dorp naar dorp te trekken. Hetzelfde geldt voor de muziek. Ze worden als muzikant ingehuurd voor een bruiloft of op een kermis, maar dat is maar een enkele keer per jaar. Alleen rondreizend van dorp naar dorp kunnen de Roma als muzikant de kost verdienen. Ten slotte helpen Roma bij het binnenhalen van de oogst. Het oogsten gebeurt niet overal tegelijk. Ook worden verschillende gewassen op verschillende tijden geoogst. Daardoor kunnen Roma dan weer hier, dan weer daar helpen oogsten. Toch houden Balkanbewoners niet bepaald van Roma. Die komen immers uit verre streken buiten hun woongebied. Ze hebben andere gewoontes en tradities. Ze spreken een onbekende taal. Ze zien er anders uit dan zijzelf. Als ze zich ergens vestigen, is dat niet voor lang. Na verloop van tijd trekken ze ergens anders heen. Balkanbewoners zijn bang dat de Ottomanen ook hun woongebied gaan veroveren. Sommige van hen geloven dat de Roma als spionnen de Ottomanen helpen. Maar ook de Roma zelf zoeken weinig contact met mensen die geen Roma zijn. Op de muur staat: Dood aan de zigeuners Daarom leven de Roma apart van de andere Balkanbewoners. Die worden steeds wantrouwiger tegenover de Roma. Uiteindelijk krijgen ze een hekel aan de Roma en beschouwen ze hen als vijanden. Ze maken het voor de Roma steeds onprettiger om in de Balkan te wonen. 16

21 Buitengesloten, uitgebuit en vervolgd In sommige streken worden Roma verjaagd, mishandeld of vermoord. In andere worden ze gedwongen als slaven te werken. In het gebied dat nu Roemenië heet bijvoorbeeld, werken Roma als slaaf op het land. Hun bazen zijn edelen of priesters. Steeds meer Roma worden daar slaaf. Aan het begin van de 19 e eeuw zijn er zelfs ongeveer Roma-slaven. In 1869 wordt de slavernij afgeschaft. Daarna verhuizen sommige Roma uit de Balkan naar West-Europa of Amerika. De Roma die in de Balkan blijven, worden opnieuw uitgebuit en vervolgd. Rondtrekkende Roma Roma bij het concentratiekamp Belzec in Polen (links) en een Roma-vrouw in Bergen-Belsen (rechts) Massamoord op Roma De massamoord op joden in de Tweede Wereldoorlog is heel bekend. Minder bekend is dat Hitler ook de Roma massaal heeft laten vermoorden. Tijdens de Tweede Wereldoorlog verovert Duitsland Joegoslavië en worden andere Balkanlanden bondgenoot van Duitsland. In Duitsland zijn de nazi s van Hitler aan de macht. Hij vindt dat Roma niet in Duitsland thuishoren en ook niet in de landen die Duitsland veroverd heeft. Want ze zijn niet van blanke afkomst. Hij wil ze zelfs allemaal laten vermoorden. Van hem mogen Roma allerlei dingen niet meer doen. Ze mogen bijvoorbeeld niet meer naar een badhuis of park gaan. Ook worden Roma die geen baan hebben, weggevoerd naar een werkkamp. Verder moeten alle Roma papieren met hun vingerafdrukken en pasfoto s bij zich dragen. Die moeten ze laten zien als iemand erom vraagt. Dat staat in wetten die Hitler invoert in Duitsland en daarna in landen die Duitsland veroverd heeft. Hij laat talloze Roma vermoorden en al wat ze bezitten afpakken. In de Balkan worden sommige Roma opgepakt en weggevoerd naar een plek in Kroatië en dan vermoord. Andere Roma worden vermoord op de plaats waar ze op dat moment wonen. Tienduizenden Roma overleven de oorlog niet. 17

22 Roma-kinderen in een aparte klas Veel Roma doen ongeschoold werk omdat ze voor geschoold werk niet worden aangenomen Armoedige behuizing Het huisvuil wordt niet opgehaald Nog steeds achtergesteld en vernederd Ook nu worden Roma in de Balkan vaak slecht behandeld. Ze worden achtergesteld en vernederd. Zo kunnen niet alle Roma-kinderen in Bosnië-Herzegovina, Kroatië en Slovenië naar de basisschool. En als je als Roma-kind wél naar de basisschool kan, zul je het daar vaak niet prettig hebben. Je hebt grote kans dat je meester of je juf en de schooldirecteur denken: O, je bent een Roma-kind. Je zult wel dom zijn. Je zult niet goed kunnen leren. Roma-leerlingen worden op school vaak met de nek aangekeken, door klasgenootjes en hun ouders en door juffen en meesters. Ze worden door andere leerlingen gepest. Ze mogen op school niet meedoen aan feestjes, sportwedstrijden en dergelijke. Als een school Roma-leerlingen met andere leerlingen in één klas zet, komen ouders van niet-romaleerlingen daarover klagen. Daarom zitten Roma-kinderen vaak in een aparte klas. Daar leren Roma-kinderen in de geschiedenisles over helden uit de nationale geschiedenis die tijdens de Tweede Wereldoorlog veel Roma hebben vermoord. Ook volwassen Roma hebben nog veel last van discriminatie. Ze hebben meer moeite om een baan te vinden dan andere mensen. Ze wonen in grote groepen bij elkaar in de armste wijken. Ze wonen in huizen zonder stroom, goed sanitair of stromend water en in straten waar het huisvuil niet wordt opgehaald. Europa komt op voor de Roma In 2005 roept het Europees Parlement alle lidstaten van de EU op om een einde aan de discriminatie van Roma te maken. Ook landen die nog geen lid zijn maar dat willen worden, moeten ophouden de Roma te discrimineren, zegt het parlement. In hetzelfde jaar beloven negen Europese landen daar samen aan te werken, waaronder de Balkanlanden Bulgarije, Kroatië, Macedonië, Montenegro, Roemenië, Servië en Slovenië. Ze willen ervoor zorgen dat de Roma in eigen land in 2015 niet meer worden achtergesteld of vernederd. Zo moeten Roma-kinderen net zo veel kunnen leren als hun leeftijdgenoten. Ook moeten ze zich prettig kunnen voelen op hun school. Ten slotte moeten Roma even makkelijk een baan kunnen vinden als hun landgenoten die geen Roma zijn. 18

23 JOEGOSLAVIË-TRIBUNAAL Tijdens de oorlog in Kroatië en Bosnië- Herzegovina die we op pagina 18 beschreven hebben, zijn vreselijke misdrijven gepleegd: moord, verkrachting, het gevangenzetten van mensen en het wegjagen van mensen uit hun woongebied. Mensen die dergelijke misdrijven hebben gepleegd, worden oorlogsmisdadigers genoemd. De Verenigde Naties willen hen voor de rechter brengen. Ze richten daar in 1993 een speciale rechtbank voor op. Die krijgt de naam Joegoslavië-Tribunaal, want Servië hoort dan nog bij Joegoslavië, en Bosnië-Herzegovina en Kroatië hebben bij Joegoslavië gehoord. Het tribunaal krijgt onderdak in een gebouw aan de Churchillweg in Den Haag. De VN vragen Bosnië-Herzegovina, Kroatië en Servië om oorlogsmisdadigers in hun land op te pakken en naar het tribunaal te sturen. Die worden in de gevangenis van Scheveningen ondergebracht. Inmiddels hebben enkele van die oorlogsmisdadigers een (lange) gevangenisstraf gekregen. Twee van de meest beruchte oorlogsmisdadigers zijn nog niet voor het tribunaal gebracht. Dat zijn Ratko Mladić en Radovan Karadžić. Die worden ervan verdacht tijdens de oorlog in Bosnië-Herzegovina ernstige misdrijven te hebben gepleegd, zoals de moord op achtduizend mannen die uit Srebrenica zijn weggevoerd (zie ook pag. 6). De VN en de EU vragen Servië steeds opnieuw deze twee mensen op te sporen en uit te leveren. Dat heeft Servië tot nu toe niet gedaan. In 1999 krijgt het Joegoslavië-Tribunaal er een karwei bij. Tijdens het Servische schrikbewind en de oorlog in Kosovo (zie pag. 8) hebben mensen vreselijke misdrijven gepleegd. De VN willen ook die berechten door het Joegoslavië-Tribinaal. Mladić (l) en Karadžić (r) Een massagraf bij Srebrenica Van de oorlogsmisdadigers die wél voor het tribunaal zijn verschenen, is Slobodan Milošević de bekendste. In 2000 treedt hij af als president van Joegoslavië. Daarna stuurt Joegoslavië hem naar het tribunaal. Dat begint een strafzaak tegen hem. Op 11 maart 2006 sterft Milošević in de gevangenis van Scheveningen. Daardoor kan het tribunaal zijn strafzaak tegen hem niet afmaken. Of hij straf zou hebben gekregen en zo ja, hoeveel, zullen we dus nooit te weten komen. 19

24 AANSLUITING BIJ DE EUROPESE UNIE De meeste Balkanlanden willen graag lid worden van de Europese Unie. Ze kunnen dan hun producten makkelijker verkopen aan de (andere) EU-landen. Bulgarije en Roemenië hopen meer wijn te verkopen. Op dit moment moeten de Balkanlanden extra belastingen betalen als ze hun goederen uitvoeren naar een EU-land. Ook kunnen Balkanbewoners makkelijker naar een ander land verhuizen om daar te werken. Veel Balkanbewoners willen dat ook, want in (rijke) landen van de EU kunnen ze meer verdienen dan in hun eigen land. Maar een land mag pas lid worden van de EU als het een democratie is. Je moet bijvoorbeeld op meer partijen kunnen stemmen. Ook moet de economie goed draaien. Dat is niet het geval als bijvoorbeeld veel mensen geen werk hebben en arm zijn. Ten slotte mogen er geen burgers in het land worden achtergesteld, vernederd of vervolgd omdat ze tot een bepaalde groep horen. Is een land eenmaal lid en het gaat goed met haar economie, dan mag het de euro invoeren. Op 1 mei 2004 wordt Slovenië als eerste Balkanland lid van de EU. Op 1 januari 2007 worden Bulgarije en Roemenië ook lid en voert Slovenië de euro in. Andere Balkanlanden willen ook lid worden. Hoewel ze een democratische regering hebben, mogen ze dat nog niet. In Albanië bijvoorbeeld gaat het nog veel te slecht met de economie. Servië heeft vaak ruzie met de EU, omdat het land weigert twee van zijn oorlogsmisdadigers aan het Joegoslavië- Tribunaal uit te leveren (zie pag. 19). Zolang dat niet gebeurt, zegt de EU, mag Servië geen lid worden. Bovendien zijn sommige Serviërs fel tegen toetreding tot de EU. Deze mensen willen liever samenwerken met hun oude bondgenoot Rusland. In enkele Balkanlanden worden de Roma nog steeds achtergesteld en vernederd (zie pag. 16). Voor die landen is dat een belemmering voor het lidmaatschap. Een Sloveens meisje met een windmolentje in de kleuren van de EU Een pro-eu-demonstratie in Servië 20

25 DE BALKAN DICHTER BIJ NEDERLAND Nederland heeft op verschillende manieren te maken met de Balkan. Tot voor enkele jaren waren er Nederlandse soldaten aan het werk in de Balkan. Wat ze daar moesten doen, kun je in dit hoofdstuk lezen. Sommige Balkanbewoners zijn als vluchteling of als migrant naar Nederland gekomen. En tegenwoordig gaan er steeds meer Nederlanders op vakantie in de Balkan. Nederlandse VN-soldaten Tijdens de oorlog in Bosnië-Herzegovina (zie pag. 6) slaan veel Bosniërs op de vlucht voor het geweld. De VN wijzen zes plekken in het land aan waar ze een veilig heenkomen kunnen zoeken. Die plekken laten de VN bewaken door soldaten uit verschillende landen. Één van die plekken is een gebied rond de stad Srebrenica. De VN vragen Nederland om soldaten naar Srebrenica te sturen. In januari 1994 doet Nederland dat ook. De VN-vredesmacht heet UNPROFOR (United Nations PROtection FORce = VN- Beschermingsmacht), de Nederlandse tak heet Dutchbat. In juli 1995 vallen Bosnische Serviërs Srebrenica aan en bezetten het gebied. De Nederlandse soldaten kunnen alleen maar machteloos toekijken, want ze zijn minder goed bewapend dan de aanvallers. Bovendien krijgen ze weinig hulp van andere soldaten van de VN. De Bosnische Serviërs voeren Bosnische mannen uit het gebied weg en vermoorden die. Begrafenis van 505 slachtoffers Herdenkingsbijeenkomst van overlevenden 21

26 Vluchtelingen uit de Balkan Tijdens de oorlogen in de Balkan van 1991 tot 1995 komen er vluchtelingen uit dit gebied naar Nederland. De meeste komen uit Bosnië-Herzegovina. Ook tussen 1997 en 1999 komen er vluchtelingen uit de Balkan Nederland binnen, ditmaal uit Kosovo. Veel mensen zien elke dag tv-beelden van oorlogsgeweld en ellende in de Balkan. Ze hebben medelijden met de mensen die op de vlucht zijn. Ze zijn vaak bereid om vluchtelingen uit de Balkan te helpen. In augustus 1992 vraagt VluchtelingenWerk Nederland mensen om vluchtelingen uit Joegoslavië in huis op te nemen. Duizenden melden zich hiervoor aan. Één van de vluchtelingen is de Bosnische Sakzija Hadzikadunić. Zij is met haar echtgenoot, zoon en dochter gevlucht uit haar woonplaats Doboj in Bosnië-Herzegovina. Het gezin komt in Nijkerk te wonen. Haar man vindt werk als vrachtwagenchauffeur. Zijzelf krijgt een baan in een levensmiddelengroothandel. In 1998 bezoekt haar zoon Doboj. Ze vertelt wat hij daar heeft gezien: Alles is vernield. De huizen zijn geplunderd, er is niets. Bovendien is Doboj en omgeving een woongebied van Bosnische Serviërs geworden. Ook wonen er in hun huis andere mensen. Ze weet niet of ze weer in Doboj kan gaan wonen met haar familie. Veel zin om naar haar vaderland terug te gaan heeft ze in ieder geval niet, want: Er is een verschil tussen terug willen en terug kunnen. Hier hebben we iets. Daar is niets en we kunnen niet van lucht leven. De VN en de Nederlandse regering moedigen vluchtelingen uit Bosnië-Herzegovina aan om terug te gaan naar hun land. Maar net als Sakzija voelen velen van hen er weinig voor. Anderen willen dat juist wel. Ze willen helpen om alles wat tijdens de oorlog kapot is gemaakt, te herstellen; huizen, wegen, bruggen enzovoort. Of ze hebben diploma s die niet geldig zijn in Nederland, maar wel in hun vaderland. Daardoor kunnen ze in hun eigen land makkelijker een baan krijgen dan in Nederland. En weer anderen kunnen niet goed wennen aan het leven in Nederland. 22

27 Sloveen gezin. De mannen werken in de Limburgse mijnen, 1933 Joegoslavische vrouwen in een pension in Den Haag, 1974 Migranten uit de Balkan In de jaren 60 van de vorige eeuw komen er niet alleen Turken en Marokkanen naar Nederland om te werken, maar bijvoorbeeld ook mensen uit Joegoslavië. Sommige Joegoslaven blijven in Nederland, anderen gaan na verloop van tijd terug. Ook daarna komen er mensen uit andere Balkanlanden naar Nederland om hier te wonen en te werken. Sommigen komen uit Slovenië. Vanaf 2007 komen er veel Bulgaren en Roemenen in Nederland wonen. In dat jaar worden deze landen lid van de EU. Als je in een EU-land woont en je wil in een ander EU-land werken en wonen, heb je daar geen toestemming voor nodig. Maar voor de nieuwe EUlanden geldt soms een uitzondering. Bulgaren en Roemenen die in Nederland willen wonen en werken, moeten tot 1 januari 2009 aan Nederland wel toestemming vragen. Niet iedere Bulgaar of Roemeen krijgt die toestemming, want men is bang dat er te veel Bulgaren en Roemenen naar Nederland komen. Onder de migranten uit de Balkan zijn ook sporters, vooral voetballers. Soms worden die beroemd in Nederland. Dat gebeurt bijvoorbeeld met de voetballer Velibor Vasović. Hij speelt bij Ajax. Ajax wordt in 1971, 1972 en 1973 Europees kampioen met Vasovic als aanvoerder. Ook nu zijn er bij enkele voetbalclubs spelers uit de Balkan te vinden. Vanaf juni 2007 bijvoorbeeld speelt de Serviër Danko Lazović bij PSV. Danko Lazović 23

28 Vakantiebestemming Balkan Steeds meer Nederlanders brengen hun vakantie in de Balkan door, want ze kunnen er op allerlei manieren aan hun trekken komen. Je kunt er s zomers je vakantie aan het strand doorbrengen. Aan de Adriatische en de Zwarte Zee liggen badplaatsen. Het is daar s zomers meestal mooi weer, droog en warm. Wil je s winters aan wintersport doen, skiën bijvoorbeeld of snowboarden, dan kan dat ook in de Balkan. In Bulgarije, Kroatië en Slovenië zijn enkele wintersportgebieden te vinden. Daar ligt s winters meestal, maar niet altijd, voldoende sneeuw om aan wintersport te doen. Hou je van avontuurlijke trektochten met een rugzak of van bergbeklimmen, dan moet je vooral in de Dinarische Alpen zijn of in het Balkangebergte. En als je van cultuur houdt: er zijn in de Balkan talloze gebouwen en oude dorpen en wijken te bezichtigen. Denk bijvoorbeeld maar aan aquaducten en andere bouwwerken die de Romeinen daar hebben gebouwd en aan oude vissersdorpen langs de kust. De Balkan heeft ook fraaie natuurgebieden. Ten slotte kun je kennismaken met het eten en de muziek van de Balkan. Nederlanders kiezen de Balkan ook als vakantiebestemming omdat het niet al te ver van Nederland af ligt. De reis daar naartoe en terug is vaak korter dan een reis naar het zuiden van Italië bijvoorbeeld of naar Griekenland. Ook hoef je er minder te betalen voor een overnachting en voor een maaltijd dan bijvoorbeeld in Frankrijk en Spanje. Verder is het er minder druk tijdens de kerst- en de zomervakantie als veel mensen op vakantie zijn. 24

29 AANTEKENINGEN 25

30 26

31 MEER OP INTERNET Op de website van het Centrum voor Mondiaal Onderwijs vind je nog meer informatie die je kan helpen bij je werkstuk of spreekbeurt. Je vindt daar tips over hoe je het beste een werkstuk kunt opzetten of hoe je het beste je spreekbeurt kunt inkleden. Ook vind je daar een website met nuttige links die horen bij dit scriptiepakket. Ga naar of 27

32 SCRIPTIESERVICE De Scriptieservice Mondiaal Onderwijs richt zich op leerlingen vanaf 10 jaar. In de reeks zijn meer dan 85 onderwerpen opgenomen over Derde Wereld, Vrede, Milieu en Mensenrechten. Elk pakket bestaat uit 24 pagina's tekst, foto's, tekeningen, strips en/of cartoons. Op de website van het CMO staat een handleiding voor het maken van een scriptie/ werkstuk en bij dit pakket is er een website met aanvullende informatie, nuttige links en voor de leerkrachten een (groeps-)opdracht voor in de klas. De versie op papier is te bestellen bij: Centrum voor Mondiaal Onderwijs Postbus HK Nijmegen tel Schoolmediatheken, (jeugd)bibliotheken en documentatiecentra kunnen een abonnement op de scriptieservice nemen en ontvangen dan per jaar vijf nieuwe titels.