Broedvogelinventarisatie 2010

Transcriptie

1 Broedvogelinventarisatie 2010 t Rikkerink Ambt Delden Harry de Jong Twentse Vogelwerkgroep

2

3 COLOFON: Twence B.V. Postbus AW Hengelo Inventariseerders: Samensteller: Foto s: Harry de Jong Jan Willem Visschers Chris Klok Theo Ganzeboom Theo Egbers Peter van den Akker Harry de Jong Harry de Jong September 2010

4

5 Inhoud 1. Inleiding Gebiedsbeschrijving Gebiedskaart Methodiek Soortbespreking Lijst van niet-broedvogels Lijst van waargenomen Zoogdieren Literatuurlijst

6 2

7 1. Inleiding Van de Twence Afval en energie kwam begin dit jaar het verzoek bij de Twentse Vogelwerkgroep om een vogelinventarisatie te houden op de voormalige stortplaats t Rikkerink in Ambt Delden. Twence is terreinbeheerder van t Rikkerink. De doelstellingvan het onderzoek luidt: Welke broedvogels komen in t Rikkerink voor In welke aantallen en dichtheden komen deze soorten voor Op 12 maart hebben Huub Olde Loohuis en ondergetekende een eerste verkennende ronde over t Rikkerink gemaakt. Vervolgens zijn we op 17 maart begonnen met de inventarisatie. In totaal zijn er 10 inventarisatierondes gehouden, met medewerking van meerdere leden van de Twentse Vogelwerkgroep. De laatste ronde vond op 7 juli plaats, waarna is begonnen met de verwerking van de gegevens. Dit heeft geresulteerd in dit rapport. In hoofdstuk 2 wordt een beschrijving van het gebied gegeven. Hoofdstuk 3 geeft een overzicht van de kaarten van het gebied en de grootte. In hoofstuk 4 wordt de gebruikte methodiek behandeld. Alle broedvogels worden in hoofdstuk 5 aan de hand van stippenkaarten weergegeven. Hoofdstuk 6 behandeld de niet-broedvogels die tijdens de inventarisatie zijn waargenomen. Hoofdstuk 7 geeft een overzicht van de waargenomen zoogdieren. En hoofdstuk 8 tenslotte laat een lijst met geraadpleegde literatuur zien. Hengelo, september 2010 Harry de Jong 3

8 4

9 2. Gebiedsbeschrijving De afvalstortplaats t Rikkerink in Ambt Delden beslaat een oppervlak van 34 hectare en herbergt 3,9 miljoen m 3 afval. De stortplaats is al sinds 1986 gesloten. Tijdens de exploitatie en na de sluiting in 1986 is men begonnen met het winnen van biogas uit de stortplaats. Met dit biogas worden de circa 850 woningen in de Almelose wijk Windmolenbroek verwarmd. De wijkverwarming draait grotendeels op biogas, dat via 10 km leiding aangevoerd wordt uit t Rikkerink. Met dit gas wordt in de warmtecentrale ook groene stroom opgewekt. Inmiddels is er al het equivalent van 40 miljoen m 3 aardgas gewonnen. De gasproductie neemt geleidelijk af. Dat komt omdat het organisch afval wordt omgezet in stortgas en daardoor neemt de hoeveelheid afval af. Er wordt nu nog ongeveer 250 m 3 biogas per uur onttrokken. Al het gas wordt volledig benut. De exploitatie van het stortgas is in handen van Cogas. t Rikkerink is niet toegankelijk en geheel omsloten door een hekwerk. De bovenkant van de stortplaats ligt op plm. 16 tot 18 m boven het maaiveld en is in een drietal plateaus opgedeeld. Het boven gedeelte bestaat uit extensief begraasd weiland. Het geheel is geaccidenteerd en er zijn enige natte, laag gelegen gedeelten aanwezig, vooral na regenval. In de loop van de voorzomer wordt dit gebied beweid met een tiental jongvee. Ook staan hier twee wildobservatiehutten. In het seizoen wordt er gejaagd door een jagerscombinatie uit de buurt. Aan de noordzijde is een wildakker van 1 ha. aangelegd. De hellingen (1:3 tot 1:5) beslaan ca. 12 ha. en zijn begroeid met loofhout, waarbij een hakhoutcyclus van ca. 15 jaar aangehouden wordt. Dit resulteert in een grote oppervlakte struweelbegroeiing in diverse stadia. Op enkele plaatsen groeien Gaspeldoorns. 5

10 Rondom de stortplaats ligt een ringsloot, welke het grootste deel van het afstromende hemelen grondwater afvangt en aan de Hagmolenbeek levert. Ook het grootste deel van het percolatiewater wordt door de ringsloot opgevangen. Langs de voet van de helling, vrijwel parallel aan de ringsloot ligt een pad, welke periodiek van opslag vrijgehouden wordt. Tegen de helling en langs het pad zijn bosschages, struiken en bomen gepland. Hiervoor zijn alleen inheemse soorten gebruikt, zo n vijendertig verschillende. Langs de buitenrand staan nog veel, oorspronkelijke, hogere bomen. 6

11 7 Langs het pad naar het bovenplateau, zijn de hellingen begroeid met riet en kruidenrijke ruigtes. Ook staan er verspreid enkele struiken bomengroepen.

12 8

13 3. Gebiedskaart Overzicht van het geïnventariseerde gebied. Totale oppervlakte van het gras- en akkerland:16 ha. Lengte van de route aan de binnenzijde: 2,4 km. Totale oppervlakte van bomen en struiklaag: 18 ha. Lengte van de route aan de buitenzijde: 2,3 km. 9

14 Deze kaarten werden tijdens de inventarisatie gebruikt om de waarnemingen op te tekenen en later op soortkaarten over te nemen. 10

15 4. Methodiek De broedvogelinventarisatie is uitgevoerd volgens de gestandaardiseerde uitgebreide territoriumkartering, zoals beschreven in `Handleiding Broedvogel Monitoring Project SOVON`, van Dijk A.J Hierbij zijn alle voorkomende soorten geinventariseerd. Deze methode is gebaseerd op het verzamelen van territorium- en nestindicerende waarnemingen. Er wordt hierbij niet naar nesten gezocht, maar worden de territoria op basis van het aantal waarnemingen, de tijd van het jaar, zang en gedrag van de vogels,in kaart gebracht. Tijdens de bezoeken zijn de waarnemingen op veldkaarten ingetekend, welke later zijn overgebracht op soortkaarten. Uiteindelijk zijn alle waarnemingen met behulp van de handleiding omgezet in territoria. Volgens deze methode waren voor het gekozen gebied minimaal 8 bezoeken plus één avond/nacht bezoek nodig in de periode maart/juli. De bezoeken moesten rond zonsopgang plaatvinden. Tussen 2 opeenvolgende bezoeken moeten gewoonlijk 10 dagen zitten. Er zijn 10 volledige rondes, afwisseld linksom en rechtsom gelopen, bestaande uit één avondbezoek, acht vroege ochtendbezoeken, waarbij voor zonsopgang werd begonnen en één nachtbezoek. Er werd altijd begonnen met een route langs de buitenrand (2,3 km). Aansluitend werd er langs de binnenrand gelopen (2,4 km). De bezoeken vonden plaats volgens onderstaande tabel: Datum Starttijd Eindtijd Duur Bewolking 17-mrt 6:15 9:30 3:15 geen 31-mrt 6:45 8:45 2:00 bewolkt 14-apr 6:00 8:00 2:00 geen 28-apr 5:45 8:00 2:15 bewolkt 18-mei 5:15 7:30 2:15 bewolkt 24-mei 3:00 5:00 2:00 bewolkt 28-mei 5:00 7:00 2:00 bewolkt 9-jun 4:45 7:00 2:15 bewolkt 23-jun 22:00 23:00 1:00 geen 7-jul 5:00 7:15 2:15 bewolkt 10 bezoeken Totaal aantal teluren 21:15 Een gepland bezoek van 12 mei is in verband met hevige regen verplaatst naar 18 mei. Het nachtbezoek van 24 mei was gericht op het voorkomen van onder andere Nachtegaal en Bosuil. Tijdens deze nacht/vroege ochtend ronde werd er gebruik gemaakt van afspeelapparatuur voor met name de uilen. Het avondbezoek van 23 juni was speciaal op het voorkomen van de Houtsnip gericht. 11

16 De volgende personen hebben de inventarisatie uitgevoerd: Datum Harry de Jong Jan Willem Vischers Chris Klok Theo Egbers Peter van den Akker Theo Ganzeboom 17-mrt x 31-mrt x x x 14-apr x x x 28-apr x x x 18-mei x 24-mei x 28-mei x x x 9-jun x x x 23-jun x x x 7-jul x x x 12

17 5. Soortbespreking In dit hoofdstuk worden alle vogelsoorten besproken waarvan een territorium is vastgesteld in t Rikkerink. Per soort wordt de Nederlandse naam en de latijnse naam vermeld, met tussen haakjes het aantal aangetroffen territoria van deze soort. Bij `Status in Twente` wordt het voorkomen als broedvogel in Twente vermeld. Dit geeft een mate van zeldzaamheid als broedvogel in Twente. De onderstaande terminologie wordt gebruikt: Zeldzame broedvogel 1-25 territoria Schaarse broedvogel territoria Algemene broedvogel territoria Zeer algemene broedvogel >2500 territoria Hiervoor is gebruik gemaakt van de gegevens zoals vermeld in `Vogels in Twente`, 1998`. Het onderzochte gebied is 34 ha. Groot. Aan de hand van deze gegevens kan per soort ook de `Dichtheid per 100 ha.` berekend worden. Dit staat bij elke soort vermeld. Voor de weidevogelsoorten is dit gebaseerd op het 16 ha. grote weidegebied, voor de bosvogels op het 18 ha. grote bosgebied. Voor die soorten die beide terreinen benutten wordt 34 ha. gehanteerd. Dit vergemakkelijkt een vergelijking met soortgelijke gebieden. Hieronder de alphabetische lijst met broedvogels en het aantal territoria. Soort Aantal terr. Boomklever 3 Boomkruiper 2 Bosrietzanger 6 Bosuil 1 Fazant 2 Fitis 6 Gaai 2 Glanskop 1 Goudvink 2 Grasmus 5 Groene specht 1 Grote bonte specht 2 Grote lijster 1 Heggenmus 2 Holenduif 2 Houtduif 6 Houtsnip 1 Kievit 1 Kleine bonte specht 1 Kleine karekiet 1 Koekoek 1 Soort Aantal terr. Koolmees 13 Merel 14 Nachtegaal 1 Noordse nachtegaal 1 Pimpelmees 4 Roodborst 6 Scholekster 1 Spotvogel 1 Spreeuw 3 Staartmees 2 Tjiftjaf 17 Tuinfluiter 9 Vink 17 Wielewaal 1 Wilde eend 1 Winterkoning 7 Witte kwikstaart 1 Zanglijster 9 Zomertortel 1 Zwartkop 24 13

18 Wilde eend Anas platyrhynchos (1 territorium) Status in Twente : Algemene tot zeer algemene broedvogel Dichtheid per 100 ha. : 2,9 De Wilde eend houdt zich voornamelijk op in de ringsloot. Ook in het natte gedeelte van het weidegebied komt hij foerageren. 14

19 Fazant Phasianus colchicus (2 territoria) Status in Twente : Zeer algemene broedvogel Dichtheid per 100 ha. : 5,9 15

20 Scholekster Haematopus ostralegus (1 territorium) Status in Twente : Algemene broedvogel Dichtheid per 100 ha. : 6,3 16

21 Kievit vanellus vanellus (1 territorium) Status in Twente : Zeer algemene broedvogel Dichtheid per 100 ha. : 6,3 Slechts één paar als broedvogel aangetroffen. Gebied is geschikt voor meerdere paren. 17

22 Houtsnip Scolopax rusticola (1 territorium) Status in Twente : Algemene broedvogel Dichtheid per 100 ha. : 5,6 Twee maal vanaf korte afstand opvliegend en éénmaal gehoord. Tijdens de avondronde geen baltsende Houtsnippen waargenomen. 18

23 Holenduif Columba oenas (2 territoria) Status in Twente : Algemene broedvogel Dichtheid per 100 ha. : 11,1 19

24 Houtduif Acolumba palumbus (6 territoria) Status in Twente : Algemene broedvogel Dichtheid per 100 ha. : 33,3 20

25 Zomertortel Streptopelia turtur (1 territorium) Status in Twente : Algemene broedvogel Dichtheid per 100 ha. : 5,6 21

26 Koekoek Cuculus canorus (1 territorium) Status in Twente : Algemene broedvogel Dichtheid per 100 ha. : 2,9 Van 28 april tot en met 9 juni aanwezig. Op 28 mei waren drie mannetjes zeer luidruchtig met elkaar aan het bakkeleien. 22

27 Bosuil Strix aluco (1 territorium) Status in Twente : Algemene broedvogel Dichtheid per 100 ha. : 5,6 23

28 Groene specht Picus viridus (1 territorium) Status in Twente : Algemene broedvogel Dichtheid per 100 ha. : 5,6 Rode lijst soort. 24

29 Kleine bonte specht Dendrocopus minor (1 territorium) Status in Twente : Algemene broedvogel Dichtheid per 100 ha. : 5,6 25

30 Grote bonte specht Dendrocopus major (2 territoria) Status in Twente : Algemene broedvogel Dichtheid per 100 ha. : 11,1 26

31 Witte kwikstaart Motacilla alba (1 territorium) Status in Twente : Zeer algemene broedvogel Dichtheid per 100 ha. : 6,3 27

32 Heggenmus Prunella modularis (2 territoria) Status in Twente : Zeer algemene broedvogel Dichtheid per 100 ha. : 11,1 28

33 Winterkoning Troglodytus troglodytus (7 territoria) Status in Twente : Algemeen Dichtheid per 100 ha. : 38,9 29

34 Roodborst Erithacus rubecula (6 territoria) Status in Twente : Algemene Dichtheid per 100 ha. : 33,3 30

35 Nachtegaal Luscinia megarhynchos (1 territorium) Status in Twente : Schaarse broedvogel Dichtheid per 100 ha. : 5,6 31

36 Noordse nachtegaal Luscinia luscinia (1 territorium) Status in Twente : Dwaalgast Dichtheid per 100 ha. : nvt. Een bijzondere waarneming was een zingende Noordse nachtegaal tijdens de nacht/vroege ochtend ronde op 24 mei om 04:30 uur. Op 9 juni is hij voor het laatst gehoord. In deze periode is hij dagelijks zingend waargenomen. De Noordse nachtegaal is een zeer zeldzame soort in Nederland. Er zijn geluidsopnames gemaakt, o.a. door Jan Meijerink uit Rijssen, ter bevestiging van deze waarneming. Hieronder is een oscillogram en sonagram afgedrukt van de zang. Een combinatie van deze frasen werd steeds herhaald waardoor de zang minder gevarieerd is dan die van de Nachtegaal. 32

37 Merel Turdus merula (14 territoria) Status in Twente : Zeer algemene broedvogel Dichtheid per 100 ha. : 77,8 33

38 Zanglijster Turdus philomelos (9 territoria) Status in Twente : Zeer algemene broedvogel Dichtheid per 100 ha. : 50 34

39 Grote lijster Turdus viscivorus (1 territorium) Status in Twente : Zeer algemene broedvogel Dichtheid per 100 ha. : 5,6 35

40 Kleine karekiet Acrocephalus scirpaceus (1 territorium) Status in Twente : Algemene broedvogel Dichtheid per 100 ha. : 6,3 36

41 Bosrietzanger Acrocephalus palustris (6 territoria) Status in Twente : Algemene broedvogel Dichtheid per 100 ha. : 37,5 37

42 Spotvogel Hippolais icterina (1 territorium) Status in Twente : Algemene broedvogel Dichtheid per 100 ha. : 2,9 38

43 Tjiftjaf Phylloscopus collybita (17 territoria) Status in Twente : Zeer algemene broedvogel Dichtheid per 100 ha. : 94,4 39

44 Fitis Phylloscopus trochilus (6 territoria) Status in Twente : Zeer algemene broedvogel Dichtheid per 100 ha. : 17,6 40

45 Grasmus Sylvia communis (5 territoria) Status in Twente : Algemene broedvogel Dichtheid per 100 ha. : 14,7 41

46 Zwartkop Sylvia atricapilla (24 territoria) Status in Twente : Zeer algemene broedvogel Dichtheid per 100 ha. : 133,3 42

47 Tuinfluiter Sylvia borin (9 territoria) Status in Twente : Zeer algemene broedvogel Dichtheid per 100 ha. : 50 43

48 Staartmees Aegithalos caudatus (2 territoria) Status in Twente : Algemene broedvogel Dichtheid per 100 ha. : 11,1 44

49 Glanskop Parus palustris (1 territorium) Status in Twente : Algemene broedvogel Dichtheid per 100 ha. : 5,6 45

50 Pimpelmees Parus caeruleus (4 territoria) Status in Twente : Zeer algemene broedvogel Dichtheid per 100 ha. : 22,2 46

51 Koolmees Parus major (13 territoria) Status in Twente : Zeer algemene broedvogel Dichtheid per 100 ha. : 72,2 47

52 Boomklever Sitta europea (3 territoria) Status in Twente : Zeer algemene broedvogel Dichtheid per 100 ha. : 16,7 48

53 Boomkruiper Certhia brachydactyla (2 territoria) Status in Twente : Zeer algemene broedvogel Dichtheid per 100 ha. : 11,1 49

54 Spreeuw Sturnus vulgaris (3 territoria) Status in Twente : Zeer algemene broedvogel Dichtheid per 100 ha. : 16,7 50

55 Wielewaal Oriolus oriolus (1 territorium) Status in Twente : Algemene broedvogel Dichtheid per 100 ha. : 5,6 51

56 Gaai Garrulus glandarius (2 territoria) Status in Twente : Zeer algemene broedvogel Dichtheid per 100 ha. : 11,1 52

57 Vink Fringilla coelebs (17 territoria) Status in Twente : Zeer algemene broedvogel Dichtheid per 100 ha. : 94,4 53

58 Goudvink Pyrrhula pyrrhula (2 territoria) Status in Twente : Algemene broedvogel Dichtheid per 100 ha. : 11,1 54

59 6. Lijst van niet-broedvogels Soorten, niet-broedvogels, die tijdens de inventarisatie-periode in het gebied zijn waargenomen. Hier vallen ook de soorten onder welke buiten de datumgrenzen vielen om als territorium te kunnen worden aangemerkt. O = Overvliegend G = Gebruikmakend van het gebied x = Aanwezig, geen aantallen Soort Boerenzwaluw O 5 1 Buizerd G Gekraagde roodstaart Graspieper G 1 Grauwe gans O 3 Groenling G 3 Grote canadese gans O 3 Grutto G 1 2 Kauw G >100 x x 20 x 15 x x x x Kokmeeuw O x x x x x x Kneu O 3 Knobbelzwaan O 2 Kramsvogel O 12 Rietgors G 1 2 Tapuit G 1 1 Torenvalk G Watersnip G 2 Wulp G Zwarte kraai G >50 x x X x x x x Buizerd en Torenvalk jagen vaak bovenop de stortplaats. Er is geen broeden vastgesteld. De Wulp foerageerde geregeld op het weide gedeelte. Hij broedt er echter niet. In de weilanden rondom de stortplaats broeden wel Wulpen ( 2 à 3 paar). Ook de Grutto foerageerde alleen in het gebied. 55

60 Twee Watersnippen vlogen tijdens de eerste ronde op vanaf het, toen nog open, poeltje op het bovenplateau. Kauwen en Zwarte kraaien waren altijd wel aanwezig, vaak ook in de omringende bomen. Enkele keren waren ze met grote groepen aan het foerageren. Ook hiervan werden geen broedgevallen vastgesteld. De Gekraagde roodstaart was zingend te horen vanaf een nabij gelegen boerenerf. Een mannetje Tapuit hield zich twee weken op in de nabijheid van de wildakker op het bovenplateau. Deze waarneming viel buiten de datumgrenzen om voor een territorium in aanmerking te komen. Tapuiten trekken tot ver in mei door. 56

61 7. Lijst van waargenomen Zoogdieren Zoogdieren die tijdens de inventarisatie-periode in het gebied zijn waargenomen. Datum Egel Eekhoorn Haas Konijn Ree Vleermuis sp. 17 maart maart april april mei mei 3 28 mei juni juni juli 3 1 dood kalf De zichtwaarneming van de vleermuizen betreffen in ieder geval twee soorten, namelijk de Dwergvleermuis en een grotere, niet te bepalen soort. Tijdens de laatste ronde werd dit dode reekalf op het pad gevonden. Voor zover te zien waren er geen uiterlijke tekenen van een gewelddadige dood te zien. 57

62 58

63 8. Literatuurlijst Onderstaande literatuur werd geraadpleegd: van Dijk A.J Handleiding Broedvogel Monitoring Project SOVON. SOVON Vogelonderzoek Nederland, Beek-Ubbergen Arcadis juli Natuurontwikkeling Deldenerbroek, Inrichtingsplan. Twence Via Twence, Milieujaarverslag 2008 Paul Knolle, Rudi Lanjouw, Rolf de By Vogels in Twente. Boekhandel Broekhuis, Hengelo 59

64

65

66