Hogesnelheidslijn-Zuid: een rapportage in beeld

Transcriptie

1 2014 Hgesnelheidslijn-Zuid: een rapprtage in beeld

2 Hgesnelheidslijn-Zuid: een rapprtage in beeld De tekst van Hgesnelheidslijn-Zuid: een rapprtage in beeld is vastgesteld p 30 juni Deze beeldrapprtage is p 1 juli 2014 aangebden aan de Tweede Kamer.

3 2 algemene rekenkamer 3 Inhud Vrwrd 5 Leeswijzer 7 Deel 1 Rekenkamernderzeken naar de HSL-Zuid, Deel 2 Kerngegevens HSL-Zuid 13 Deel 3 Spelers p het dssier HSL-Zuid en rllen van de Nederlandse Staat 19 Deel 4 Rl van de Nederlandse Staat als cncessieverlener 23 Deel 5 Rl van de Nederlandse Staat als partij in het cntract met Infraspeed 33 Deel 6 Rl van de Nederlandse Staat in de samenwerking met België 39 Deel 7 Rl van de Nederlandse Staat als aandeelhuder van de NS 47 Reactie bewindspersnen en nawrd 54 Bijlage 1 In vgelvlucht: sprgerelateerde nderzeken van de Algemene Rekenkamer, Bijlage 2 Ontwikkeling van de gebruiksvergeding en de beschikbaarheidsvergeding vr de HSL-Zuid 61 Bijlage 3 Afkrtingen en begrippen 66 Literatuur 69

4 4 algemene rekenkamer 5 Vrwrd In 1994 beslt het kabinet tt de aanleg van de Hgesnelheidslijn-Zuid (hsl-zuid). Deze sprlijn mest Nederland aansluiten p het netwerk van Eurpese hgesnelheids treinen. De realisatie van een ged werkend systeem van passagiersverver per trein ver de hsl-zuid bleek lastiger dan gedacht. De rute naar dit einddel kende vele prblemen en vertragingen. Tt p de dag van vandaag is de laatste fase van dit cmplexe en langlpende prject ng niet afgernd. De Tweede Kamer beslt in juli 2013 tt de instelling van de Tijdelijke Cmmissie Fyra. Deze stelde een nderzeksplan p vr een parlementaire enquête dat in december 2013 dr de Tweede Kamer werd gedgekeurd. Het nderzek van de parlementaire enquêtecmmissie Fyra is inmiddels in gang gezet en richt zich p de hfd vraag waarm het rsprnkelijk begde verver p de hsl-zuid niet tt stand is gekmen. Ons nderzek is mede bedeld ter ndersteuning van de enquêtecmmissie bij haar nderzek. Om inzicht en verzicht te bieden in het prject hsl-zuid brengen wij het prject in dit dcument letterlijk in beeld. Wij den dit aan de hand van de diverse nderzeken die wij de afgelpen jaren hebben verricht naar de hsl-zuid. De afgelpen jaren hebben wij in nze publicaties ver de hsl-zuid aandacht besteed aan fasen van het prject die inmiddels zijn afgernd: de cntractering, de aanleg en de vrbereiding van de explitatie. In deze rapprtage is ns vizier gericht p de explitatie van de lijn en de uiteenlpende rllen die de Nederlandse Staat daarbij vervult. Wat det de Algemene Rekenkamer? De Algemene Rekenkamer cntrleert f het Rijk geld int, uitgeeft en beleid uitvert zals de bedeling was. De taken, bevegdheden en rechtspsitie van de Algemene Rekenkamer zijn vastgelegd in de Grndwet en in de Cmptabiliteitswet Onze bevegdheden geven ns vaak een tegevegde waarde; de Algemene Rekenkamer heeft tegang tt dssiers en archieven bij de rijksverheid en (semi)publieke instellingen die vr andere nderzeks instituten niet tegankelijk zijn. Wij zijn een nafhankelijk instituut. Dat betekent dat we zelf bepalen wat we nderzeken. We krijgen k verzeken m nderzek te den. Die verzeken zijn drgaans afkmstig van de Tweede Kamer, ministers en staatssecretarissen. Maar ze kunnen ns geen pdracht geven, juist mdat de Algemene Rekenkamer nafhankelijk is. In de praktijk hnreren we de meeste verzeken.

5 6 algemene rekenkamer 7 Leeswijzer Het prject hsl-zuid kent vele facetten. In dit dcument behandelen wij deze in zeven stappen. Om te beginnen geven wij in deel 1 een verzicht van nze publicaties ver de hsl- Zuid en andere sprgerelateerde nderwerpen. Daarna vermelden we in deel 2 een aantal kerngegevens ver de hsl-zuid, zals de lp van het tracé en de mvang van het prjectbudget. Ok bespreken we hier de verschillende nderdelen van de hsl-zuid (de nderbuw, de bvenbuw, het verver) en de daaraan gekppelde cntracten met marktpartijen zals High Speed Alliance en Infraspeed. In deel 3 passeren de belangrijkste spelers p het dssier hsl-zuid de revue. We staan met name stil bij de verschillende rllen die de Nederlandse Staat in het geheel vervult. In de delen 4 tt en met 7 gaan we p enkele van deze rllen van de Staat dieper in. We belichten de Staat als cncessieverlener, de Staat als partij in het cntract met Infraspeed, de Staat als partij in de samenwerking met België en de Staat als aandeelhuder van de Nederlandse Sprwegen. In elk van deze delen besteden we k aandacht aan gerelateerde nderwerpen. Wanneer bijvrbeeld in deel 5 de rl van de Staat als partij in het cntract met Infraspeed aan de rde is, gaan we k in p recente ntwikkelingen rnd de infrastructuur van de hsl-zuid.

6 8 algemene rekenkamer 9 Deel 1 Rekenkamernderzeken naar de HSL-Zuid,

7 10 algemene rekenkamer 11 Algemene Rekenkamer vlgt HSL-Zuid sinds 2001 Onderzeken van de Tweede Kamer De Tweede Kamer heeft een aantal nderzeken uitgeverd naar de HSL-Zuid, waarnder in 2004 het nderzek van de tijdelijke cmmissie infrastructuurprjecten en in 2006 het nderzek van de parlementaire werkgrep verver. Eind 2013 heeft de Tweede Kamer beslten een parlementaire enquête in te stellen naar aanleiding van de prblemen met de Fyra-treinen. Onderzek naar HSL-Zuid Sprgerelateerd nderzek Onderzek naar cntract vr de bvenbuw van de HSL-Zuid, uitgeverd als praktijkstudie binnen een breder nderzek naar publiek-private samenwerking. Onderzek naar de risicreservering van 985 miljen in de begrting van het Infrastructuurfnds 2003, bestemd vr het afdekken van financiële risic s bij de aanleg van de HSL-Zuid en de Betuwerute. Onderzek naar de vraag he nze aanbevelingen uit 2003 zijn pgevlgd dr de minister van Verkeer en Waterstaat (VenW). Onderzek naar de sinds 2002 pgetreden tegenvallers, de beheersing van risic s rnd de aanleg van de HSL-Zuid en de infrmatie die hierver dr de minister van VenW is verstrekt aan de Tweede Kamer. Onderzek naar de vraag he de minister van VenW het pdrachtgeverschap heeft ingevuld binnen de nieuwe wijze van aansturing van PrRail per 1 januari Onderzek naar de in 2011 aan het spr bestede rijksuitgaven, gericht p het in kaart brengen van verantwrdelijkheden en financieringsstrmen. Onderzek naar de vraag he PrRail de subsidie besteed heeft vr aanleg, nderhud, beheer en beveiliging van het sprwegnet. Onderzek naar rllen die de Staat vervult bij de explitatie van de HSL- Zuid (nder meer als cncessieverlener en als aandeelhuder van de staatsdeelneming NV Nederlandse Sprwegen). Nieuwe financiële instrumenten in publiek-private samenwerking Risicreservering HSL-Zuid en Betuwerute Terugblik Risicreservering HSL-Zuid en Betuwerute Risicbeheersing HSL-Zuid Aansturing PrRail dr Ministerie van VenW Overzicht van spruitgaven in 2011 Besteding van sprbudgetten dr PrRail Hgesnelheidslijn-Zuid: een rapprtage in beeld Onderzek p verzek Tweede Kamer Belangrijke ntwikkelingen HSL-Zuid Ververder High Speed Alliance (HSA) bestelt eerste hgesnelheidstreinen (V250-treinen met een maximumsnelheid van 250 km/uur) bij fabrikant AnsaldBreda Onderbuw HSL- Zuid gereed Oplevering infrastructuur. Prblemen met nder meer het treinbeveiligingssysteem ERTMS Start cmmercieel verver dr ververder met tijdelijk materieel (met een maximumsnelheid van 160 km/uur) p een deel van het HSL-traject Ververder HSA dreigt failliet te gaan, sluit nieuw akkrd met de Staat V250-treinen (Fyra s) in dienstregeling pgenmen Uitval V250-treinen dr ernstige mankementen, treinen uit dienst genmen. NS, mederbedrijf van HSA, stelt alternatief aan Staat vr Akkrd tussen NS, AnsaldBreda en haar mederbedrijf Finmeccanica ver plssing geschil inzake V250-treinen. In bijlage 1 van deze rapprtage zijn beknpte samenvattingen van nze nderzeken pgenmen. De vlledige rapprten zijn te vinden p

8 12 algemene rekenkamer 13 Deel 2 Kerngegevens HSL-Zuid

9 14 algemene rekenkamer 15 Het plan: met 300 km/uur richting Parijs In 1994 beslt het kabinet dat de HSL-Zuid er mest kmen. Vanaf dat mment was het een fficieel prject. Hfddel van het prject was de aanleg van een sprlijn waarver treinen met snelheden tt maximaal 300 km/uur zuden kunnen rijden. De HSL-Zuid is het Nederlandse deel van het Eurpese netwerk van hgesnelheidslijnen. De HSL-Zuid verbindt Amsterdam via Antwerpen en Brussel met Parijs. Grt prject De Tweede Kamer heeft de aanleg van de HSL-Zuid in 1996 aangewezen als grt prject. De Tweede Kamer det dit wanneer ze een prject erg belangrijk vindt, mdat er veel geld mee gemeid is en er belangrijke gevlgen vr de samenleving f het Rijk aan verbnden zijn. Een grt prject brengt verplichtingen mee vr de verantwrdelijke minister. Minimaal één keer per half jaar met een vrtgangsrapprtage uitgebracht wrden. Vrbeelden van andere grte prjecten: vervanging F-16; aanleg Betuwerute; prgramma Ruimte vr de Rivier. Ttale lengte tracé 125 kilmeter Vlissingen Bestaand spr 40 kilmeter Hgesnelheidsspr Den Haag HSL-tracé Alkmaar Haarlem Leiden Rtterdam Rsendaal Hfdrailnet 85 kilmeter Den Helder Amsterdam Schiphl Guda Utrecht Drdrecht Breda Tilburg Eindhven Antwerpen-Centraal Brussel Zuid Leeuwarden Apeldrn Amersfrt Arnhem s Hertgenbsch Maastricht Nijmegen Heerlen Zwlle Grningen Enschede Hengel Tracé Het tracé van de HSL-Zuid lpt van Amsterdam naar de Nederlands- Belgische grens (met een aftakking naar Breda). Brug ver het Hllandsch Diep Rtterdam Antwerpen-Centraal NEDERLAND Hfddrp Barendrecht HSL-tracé Amsterdam Schiphl Brtunnel nder het Grene Hart Breda BELGIË Bestaand spr Het tracé telt 170 civiele buwwerken ( kunstwerken zals bruggen, tunnels en viaducten). Budget Staat aanleg HSL-Zuid E 3,4 miljard Orsprnkelijk budget 1995 (prijspeil 1995, excl. btw) E 7,3 miljard 140 Op bestaand spr is de snelheid maximaal 140 km/uur. 140 Op het hgesnelheidsspr zijn snelheden bven de 160 km/uur mgelijk. Brussel Zuid Actueel prjectbudget* stand 31 december 2013 Belangrijke ntwikkelingen HSL-Zuid Parijs * Inclusief btw (A 0,9 miljard), indexeringen (A 1,1 miljard) en de aanpassingen aan de A4 en A16 (A 1 miljard), prijspeil HSL-denktank in het leven gerepen Overeenstemming tussen Nederland, België, Frankrijk en Duitsland Nieuwe HSLnta vastgesteld (planlgische kernbeslissing) Verdrag Nederland- België aanleg sprverbinding vr HSL-treinen Definitief tracébesluit Start buw HSL-Zuid (in Breda- Prinsenbeek) Cntract brtunnel Grene Hart ndertekend Cntract HSA en cntract Infraspeed ndertekend

10 16 algemene rekenkamer 17 Cntracten HSL-Zuid per nderdeel Vr de aanleg en het nderhud van de infrastructuur en de explitatie van de sprlijn heeft de Nederlandse Staat cntracten afgeslten met private partijen. Daarbij is het prject HSL-Zuid gesplitst in drie nderdelen: verver, nderbuw en bvenbuw. Verver De explitatierechten van de HSL-Zuid heeft de Staat vr een peride van vijftien jaar gegund aan High Speed Alliance (HSA). In de cncessievereenkmst (geslten in 2001) is bepaald dat de explitatieperide ingaat p de datum waarp de infrastructuur beschikbaar is vr cmmercieel persnenverver. Dit is in 2009 gebeurd. HSA betaalt tt en met 2024 jaarlijks een vergeding vr het gebruik van de HSL-infrastructuur. Bvenbuw en nderhud infrastructuur Het prjectnderdeel bvenbuw mvat de aanleg en het nderhud van de rails, de bvenleidingen en transfrmatrstatins, het cmmunicatie-, beveiligings- en signaleringssysteem, de vrzieningen in de tunnelgebuwen en de ndvrzieningen en ventilatiesystemen in tunnels. Vr dit alles heeft de Staat in 2001 een cntract geslten met het cnsrtium Infraspeed. Het cntract lpt van 2001 tt Na de afrnding van de aanleg van de bvenbuw betaalt de Staat aan Infraspeed jaarlijks een bedrag vr het beschikbaar stellen van de bvenbuw van de HSL-Zuid en nderhud van de gehele infrastructuur (zwel nderbuw als bvenbuw). Infraspeed garandeert in ruil daarvr een beschikbaarheid van de lijn vr 99,46% van de tijd. High Speed Alliance Cncessievereenkmst Onderbuw INFRA SPEED Het prjectnderdeel nderbuw mvat de aanleg van de fundering vr de HSL-Zuid. Ok de aanleg van bruggen en tunnels p het tracé hren bij dit nderdeel van het prject. Tussen eind 1999 en begin 2001 heeft de Staat zeven nderbuwcntracten afgeslten: vijf vr de aanleg van de tracédelen, één vr de brtunnel nder het Grene Hart en één vr de aansluitingen van het HSL-spr p het bestaande spr. Dat laatste cntract is gegund aan het cnsrtium Infrarail, de verige cntracten aan verschillende cmbinaties van buwbedrijven. Bvenbuw Verschillende cmbinaties van buwbedrijven Infrarail Kepelcntract (intentievereenkmst) Nrdelijk Hlland Hfddrp - Brtunnel Grene Hart Zuid-Hlland Midden Brtunnel - nrdrand Rtterdam Zuid-Hlland Zuid Rtterdam - brug Hllandsch Diep Brabant Nrd Hllandsch Diep - Breda Brabant Zuid Breda - Belgische grens Brtunnel Grene Hart Railaansluitingen

11 18 algemene rekenkamer 19 Deel 3 Spelers p het dssier HSL-Zuid en rllen van de Nederlandse Staat

12 20 algemene rekenkamer 21 Belangrijke spelers p het dssier HSL-Zuid Bij het dssier HSL-Zuid is een grt aantal publieke en private spelers betrkken. De belangrijkste publieke speler is de Nederlandse Staat. Rllen van de Nederlandse Staat De Staat speelt diverse rllen p het dssier. Deze rllen wrden in de praktijk ingevuld dr verschillende nderdelen van de Ministeries van IenM en Financiën. Eurpese Cmmissie Ziet te p naleving wetgeving bij tekenning staatssteun en kan nderzeken instellen bij vermedens van staatssteun Rllen van de Staat (1-7) Rd cijfer: Rl van de Staat die in dit rapprt wrdt besprken Ministerie van Infrastructuur en Milieu Eerste en Tweede Kamer Ministerie van Financiën Generale Thesaurie, Directie Financieringen Directraat-Generaal Bereikbaarheid, directie Openbaar Verver en Spr (OVS) Verantwrdelijk vr het sprwegnet in Nederland. Cntractmanagementteam ndergebracht bij PrRail beheert cntract met Infraspeed namens de Staat. INFRA SPEED Cnsrtium van grte bedrijven als Flur Infrastructure BV en BAM PPP Investments Nederland BV. Cntractpartij vr aanleg bvenbuw en beheer & nderhud infrastructuur HSL-Zuid. Ontvangt hiervr beschikbaarheidsvergeding van Ministerie van IenM. Externe partijen Llyd s Register Rail Eurpe BV Advies- en ingenieursbureau. Bd technische ndersteuning aan NSFSC, HSA en NMBS tijdens buwprces V250-hgesnelheidstreinen (Fyra s) Llyd s Register Nederland BV Dr NS en NMBS ingehuurde keuringsinstantie vr V250- hgesnelheidstreinen (Fyra s) Samenwerkingsverband van NS Reizigers BV (95%) en KLM (5%). Huder ververscncessie HSL-Zuid. Betaalt Staat vergeding vr gebruik van HSL-infrastructuur. Wrdt pgeheven zdra cncessies vr HSL en hfdrailnet in 2015 wrden samengevegd. Buitenlandse partijen High Speed Alliance Mederbedrijf van AnsaldBreda Dr NS Financial Services Cmpany en Belgische sprwegen (NMBS) gecntracteerde fabrikant vr levering V250-hgesnelheidstreinen (Fyra s) NS Belgische Staat NMBS Belgische sprververder NS Financial Services Cmpany Dchterbedrijf van NS Grep NV. Leasemaatschappij vr rllend materieel. Gevestigd in Ierland. Least bij AnsaldBreda gekchte hgesnelheidstreinen aan HSA. Overige Belgische partijen Waarnder: Dienst Veiligheid en Interperabiliteit der Sprwegen (DVIS): Belgische tezichthuder p het spr Infrabel: Infrastructuurbeheerder Belgische sprwegnet Directraat-Generaal Rijksbegrting, Inspectie der Rijksfinancien (IRF) en Directie Begrtingszaken Rl 6 Bewaker Rijksbegrting Inspectie Leefmgeving en Transprt (ILT) Rl 5 Rl 7 Vergunningverlener en tezichthuder spr Aandeelhuder staatsdeelneming NV NS Ministerie van Financiën Rl 4 De Staat Rl 1 Beleidsmaker p het terrein van spr en sprverver Verdragspartij in samenwerking met Belgische Staat en cntractpartij NMBS Directraat-Generaal Bereikbaarheid, directie Openbaar Verver en Spr (OVS) Rl 2 Cncessieverlener (vr zwel HSL-Zuid als hfdrailnet) Rl 3 Partij in cntract met Infraspeed vr aanleg bvenbuw en nderhud HSL- Zuid Ministerie van Infrastructuur en Milieu (IenM) directie Openbaar Verver en Spr (OVS) Directraat-Generaal Bereikbaarheid, Directraat-Generaal Bereikbaarheid, directie Openbaar Verver en Spr (OVS); cntractmanagementteam bij PrRail

13 22 algemene rekenkamer 23 Deel 4 Rl van de Nederlandse Staat als cncessieverlener

14 24 algemene rekenkamer 25 De cncessie vr het verver p de HSL-Zuid In 1999 beslt het kabinet m de explitatie van de HSL-Zuid penbaar aan te besteden. High Speed Alliance (HSA) bracht het hgste bd uit, wn de aanbesteding en werd daarmee cncessiehuder. In 2001 slt de Staat met HSA een cncessievereenkmst. Afgesprken werd dat de cncessie in 2006 in werking zu treden. Vanwege verschillende vertragende factren werd de cncessievereenkmst uiteindelijk pas p 1 juli 2009 mgezet in een publiekrechtelijke cncessie. De cncessie in deze vrm mest al snel weer wrden aangepast, mdat begin 2013 de snelle V250-treinen (Fyra s) waarmee HSA reed vanwege ernstige mankementen uit dienst werden genmen. Eind 2013 werden met alle partijen nieuwe afspraken gemaakt ver de bediening van het hgesnelheidstracé. Rl 2 Cncessieverlener (vr zwel HSL-Zuid als hfdrailnet) Deze aangepaste cncessie zal per 2015 wrden beëindigd en wrden ndergebracht in de cncessie van het hfdrailnet, die vr tien jaar is gegund aan de NS. 6 7 De Staat Een cncessie, wat is dat? Een cncessie is een vergunning waarmee de verheid een partij het recht geeft m exclusief bepaalde diensten te verlenen. De cncessiehuder krijgt daarte dus het alleenrecht. Vrbeelden: Een vergunning m ergens een windturbinepark aan te mgen leggen Cncessie Een vergunning m een bepaald gebied van buitenreclame te mgen vrzien Cncessie Een vergunning m het busverver in een regi te mgen verzrgen Cncessie Partij 1 Cncessieverlener Partij 2 Cncessiehuder De Staat Minister van IenM Directraat-Generaal Bereikbaarheid Belang van de Staat Gede dienstverlening p de HSL-Zuid Kern van de afspraken in de HSL-cncessie HSL-cncessie Lptijd: 15 jaar (rsprnkelijk; cncessie is vregtijdig beëindigd) HSA verplicht zich jegens de Staat tt: Het verzrgen van een natinale en internatinale verversdienst ver de HSL-Zuid van gede kwaliteit. Vastgelegd zijn nder meer: - het aantal treinen; - de stiptheid van de treinen; - de maximale rijtijden per traject; - de beschikbaarheid van zitplaatsen, en - minimale klanttevredenheid. HSL-cncessie Belang van HSA Renderende uitvering van de dienstverlening p de HSL-Zuid Instrumenten van de Staat als cncessieverlener m invled uit te efenen p HSA: De Staat verleent aan HSA: Het alleenrecht m p de infrastructuur binnenlandse hgesnelheidsdiensten uit te veren Het aangaan van een samenwerkingsverband met de Belgische ververder NMBS Instrumenten van HSA als cncessiehuder m invled uit te efenen p de Staat: E 5 miljen Oplegging van een last nder dwangsm van maximaal 5 miljen per kwartaal als HSA de kwaliteitsnrmen structureel niet haalt en wanneer dit terekenbaar is aan HSA Het (tijdig) bestellen van de HSL-treinen Verzek aan de Staat m de cncessie in te trekken vanwege vrtdurende vermacht (zals natuurrampen die de HSL-Zuid vernietigen) f vanwege het niet f nvldende beschikbaar zijn van de afgesprken HSL-capaciteit Intrekking van de cncessie als HSA de kwaliteitsnrmen structureel niet haalt en wanneer dit terekenbaar is aan HSA, wanneer HSA failliet is f wanneer HSA afspraken uit de cncessie niet nakmt Het recht p de pbrengsten van het HSLverver (kaartjesverkp), die HSA vr de crridr Amsterdam-Brussel deelt met de NMBS Berep p bindend-adviesprcedure (i.e. een bindende uitspraak in een geschil dr een cllege van adviseurs) Berep p bindend-adviesprcedure (i.e. een bindende uitspraak in een geschil dr een cllege van adviseurs) Het jaarlijks betalen van een gebruiksvergeding

15 26 algemene rekenkamer 27 Ontwikkelingen in de cncessie Sinds 2001 Sinds de ndertekening in december 2001 heeft de cncessie verschillende wijzigingen ndergaan. De meeste wijzigingen hebben betrekking p uitstel van de aanvangsdatum. Dat is de datum waarp de treinen meten rijden en High Speed Alliance (HSA) aan de Staat gebruiksvergeding met betalen. 5 december 2001 Ondertekening cncessievereenkmst De Staat, HSA en NS (mederbedrijf HSA) spreken samen af m de aanvangsdatum een derde keer uit te stellen; de aanvangsdatum wrdt nu 1 juli december 2008 Derde uitstel aanvangsdatum; ndertekening Memrandum f Understanding 9 december 2012 Aanvang internatinaal treinverver p de HSL-Zuid met V250-treinen (Fyra s) 17 januari 2013 V250-treinen uit dienst genmen 13 ktber 2013 Samenwerkingsafspraken tussen de Nederlandse Staat, NS (mederbedrijf HSA) en NMBS Aanleiding: na de uitdienstneming van de V250-treinen stnd de uitvering van de cncessie p lsse schreven. Er was nvldende materieel m de dienstverlening cnfrm de afspraken uit te veren. De samenwerkingsafspraken geven invulling aan een tijdelijk alternatief Tt en met : NS staat garant vr de uitvering van de ververscncessie dr HSA Vanaf : NS is (integrale) cncessiehuder van het hfdrailnet en de HSL-Zuid 30 juli 2002 December juli nvember 2011 Eerste uitstel aanvangsdatum Tweede uitstel aanvangsdatum Inwerkingtreding cncessie (mzetting cncessievereenkmst in publiekrechtelijke cncessie) Reddingsplan HSA (ndertekening nderhandelakkrd en instemming ministerraad) Aanleiding vr uitstel 1 en 2 zijn technische prblemen met de infrastructuur. Op de achtergrnd spelen in deze peride k het dreigende faillissement van HSA en verschil van mening ver enkele nderwerpen uit de cncessievereenkmst (zie k de hierna vlgende bladzijde). September 2009 Aanvang binnenlands verver HSL December 2009 Thalys gaat rijden p de HSL (eerste internatinale verver p de lijn) Aanleiding: HSA dreigt pnieuw failliet te gaan. De minister ziet aanleiding m in te grijpen.

16 28 algemene rekenkamer 29 Prblemen bij realiseren van een werkend ververssysteem Ontvangsten vr de Staat: vergeding vr het gebruik van de HSL-Zuid De inwerkingtreding van de explitatie van het HSL-verver is anders gelpen dan gepland. In de peride na 2001 speelden verschillende prblemen, waarnder het dreigende faillissement van HSA, verschillende bindend-adviesprcedures ver meningsverschillen tussen de partijen, de discussie ver de prijs van de treinkaartjes en technische cmplicaties rnd het treinbeveiligingssysteem ERTMS en de zgeheten elektrmagnetische cmpatibiliteit (EMC). Huidige stand van zaken In 2014 staat NS ng garant vr HSA en trekken ze gezamenlijk p als cncessiehuder (in de praktijk det de NS dit alleen). Vanaf 2015 zal de NS cncessiehuder wrden van de HSL-Zuid (en het hfdrailnet). Aan de inhud van de cncessie wrdt thans (vrjaar 2014) ng gewerkt. Ververder HSA betaalt een vergeding vr het gebruik van de HSL-Zuid aan de Nederlandse Staat. Dit heet een gebruiksvergeding, k wel cncessievergeding genemd. Dr allerlei gebeurtenissen is zwel de hgte van de ttale geraamde gebruiksvergeding als de peride waarin de Staat deze gebruiksvergeding zu ntvangen gewijzigd. Ontwikkeling van de ttale geraamde gebruiksvergeding In nderstaande grafiek is weergegeven he de geraamde gebruiksvergeding zich heeft ntwikkeld in de lp van de tijd. Op een aantal mmenten is het ttaal aan geraamde gebruiksvergeding veranderd dr middel van zgenaamde mutaties, wijzigingen in de administratie van het Ministerie van IenM. In de grafiek zijn de eerste raming van de gebruiksvergeding aangegeven en de standen na de vijf belangrijkste mutaties. In de figuur p de vlgende bladzijde wrden deze wijzigingen tegelicht. Zie k bijlage 2 van dit rapprt. 2, Dreigend faillissement Op drie mmenten was er sprake van een dreigend faillissement van HSA. 2, Maart-december 2008 Juni 2010-nvember 2011 HSA laat weten dat een faillissement dreigt, maar geeft nvldende nderbuwing. Na verleg tussen de ministers van VenW en Financiën en de NS blijkt er geen reden te zijn m het cntract pen te breken. Op 31 maart 2008 dreigt er vlgens de HSA weer faillissement. Er blijkt inderdaad sprake van een dreiging p de krte termijn, maar vr een cnclusie p de lange termijn is nvldende nderbuwing. In het Memrandum f Understanding van 18 december 2008 wrdt beslten de cncessievereenkmst aan te passen en uitstel van betaling te verlenen. Op 29 juni 2010 kmt er van de HSA een melding van dreigend faillissement p de langere termijn. Op 17 nvember 2011 wrdt het akkrd, waarver vanaf begin 2011 is nderhandeld, ndertekend. 2,2 2,1 2,0 1,9 Eerste raming Mutatie 1 Mutatie 2 Mutatie 3 Mutatie 4 2 Bindend-adviesprcedures 3 In geval van een geschil ver de cncessie kunnen de Staat, HSA en NMBS een bindend advies aanvragen bij een cllege van drie adviseurs. Er is van deze vrziening vier keer gebruikgemaakt tussen 2002 en Discussie rnd beperking van de tarieven HSA wilde graag een tariefrestrictie pnemen in de cncessie m daarmee een lagere gebruiksvergeding van de Staat af te dwingen. De Staat had geen behefte aan het beperken van de prijs van treinkaartjes. Deze discussie speelde vanaf 5 december 2001 tt januari Ten legde HSA zich neer bij de zienswijze van de Staat. In miljarden eur s 1,8 1,7 1,6 1,5 0 Tussenstand 2014 In ttaal heeft de Staat tt nu te ruim 83 miljen aan gebruiksvergeding ntvangen. Dit is ntvangen in 2012 en Inflatiecrrectie Op grnd van het cntract met HSA d.d. 5 december 2001 en het Onderhandelakkrd d.d. 18 nvember 2011 wrdt de gebruiksvergeding jaarlijks gecrrigeerd vr inflatie. Mutatie 5 OB 2003 NJN 2002 SW 2002 VJN 2003 OB 2004 NJN 2003 SW 2003 VJN 2004 OB 2005 NJN 2004 SW 2004 VJN 2005 OB 2006 NJN 2005 SW 2005 VJN 2006 OB 2007 NJN 2006 SW 2006 VJN 2007 OB 2008 NJN 2007 SW 2007 VJN 2008 OB 2009 NJN 2008 SW 2008 VJN 2009 OB 2010 NJN 2009 SW 2009 VJN 2010 OB 2011 NJN 2010 SW 2010 VJN 2011 OB 2012 NJN 2011 SW 2011 VJN 2012 OB 2013 NJN 2012 SW 2012 VJN 2013 OB 2014 NJN 2013 SW Technische factren Vanaf 2002 deden zich technische prblemen vr, zals de nieuwe veiligheidseisen (ERTMS), verstringen vanwege elektrmagnetische cmpatibiliteit en technische mankementen aan de V250-treinen. Daardr ndervnd de plevering van de infrastructuur en van het rijdend materieel vertraging. Begrtingswijzigingen wrden p vier mmenten in het jaar drgeverd: bij het vaststellen van de vrjaarsnta (VJN), de ntwerpbegrting (OB), de najaarsnta (NJN) en de sltwet (SW). In de vrjaarsnta en ntwerpbegrting wrden meerjarige begrtingswijzigingen drgeverd. In de najaarsnta wrden wijzigingen p het lpende begrtingsjaar uitgeverd en bij sltwet stelt het parlement de realisatie van het gehele jaar vast. Deze grafiek is gebaseerd p de interne begrtingsadministratie en de extracmptabele cntractadministratie van het Ministerie van IenM.

17 30 algemene rekenkamer 31 Ontvangsten vr de Staat: vergeding vr het gebruik van de HSL-Zuid Telichting p de belangrijkste wijzigingen in de administratie van IenM Onderstaande grafieken geven een telichting p de belangrijkste wijzigingen c.q. mutaties in de administratie die het Ministerie van IenM bijhudt van de vergeding die de Staat ntvangt vr het gebruik van de HSL-Zuid. Overigens lpt de HSL-cncessie tt 2025, maar verwerkt het Ministerie van IenM de vergeding cnfrm de lptijd van het Meerjarenprgramma Infrastructuur, Ruimte en Transprt (MIRT) administratief tt Mutatie 1 - Vrjaarsnta 2007 Het effect van deze mutatie p het ttaal van de geraamde inkmsten bedraagt circa 185 miljen psitief. Deze psitieve bijstelling is vral het gevlg van indexering van de gebruiksvergeding naar prijspeil Actuele begrtingsstand Vrgaande begrtingsstand Daarnaast is sprake van het (budgettair neutraal) in de tijd naar achter schuiven van de raming in verband met uitstel van de aanvangsdatum verver naar 1 ktber Zie bijlage 2 vr een gedetailleerde weergave van de belangrijkste wijzigingen. In een achtergrnddcument bij dit rapprt hebben wij een ttaalverzicht van de belangrijkste wijzigingen pgenmen. Dit achtergrnddcument is te vinden p nze website: In miljenen eur s Eerste raming ntvangsten gebruiksvergeding - Ontwerpbegrting 2003 Dit betreft de raming van de gebruiksvergeding cnfrm de cncessievereenkmst van 5 december De cijfers zijn gebaseerd p prijspeil In latere jaren wrden de cijfers gecrrigeerd naar dan geldende prijspeilen cnfrm de cncessievereenkmst. Deze eerste raming betreft circa 2 miljard aan ntvangsten. De pbuw van de ntvangsten vr de Staat in de eerste jaren van de cncessieperide hudt verband met de tussen HSA en de Staat vereengekmen ingreikrting. In 2021 wrden de laatste ntvangsten geraamd, mdat verwacht werd dat de vijftienjarige cncessie per 1 ktber 2006 zu beginnen en per 1 ktber 2021 zu eindigen. Mutatie 2 - Vrjaarsnta 2009 Deze wijziging heeft vrnamelijk te maken met elementen uit het Memrandum f Understanding (MU). Het effect van deze mutatie p het ttaal van de geraamde ntvangsten bedraagt circa 25 miljen negatief. Dit effect bestaat grtendeels uit een plus van 152,68 miljen in verband met geraamde rente-ntvangsten (te ntvangen in ) in verband met verleend uitstel van betaling van de gebruiksvergeding p grnd van het Memrandum f Understanding, een plus van 35,49 miljen in verband met de indexering van de gebruiksvergeding naar prijspeil 2008 en een min van 223,99 miljen in verband met een verlaging van de gebruiksvergeding in verband met langere reistijden in België en minder treinen naar Parijs. Daarnaast is sprake van het (budgettair neutraal) in de tijd naar achteren schuiven van inkmsten. Dit laatste p grnd van het Memrandum f Understanding (uitstel van betaling van de gebruiksvergeding en uitstel van de aanvangsdatum verver naar 1 juli 2009). 300 Actuele begrtingsstand 300 Actuele begrtingsstand Vrgaande begrtingsstanden In miljenen eur s In miljenen eur s 0

18 32 algemene rekenkamer 33 Mutatie 3 en 4 - Vrjaarsnta 2012 Mutatie 3 betreft vrnamelijk de gevlgen van het nderhandelakkrd. Het effect van deze mutatie p het ttaal van de geraamde ntvangsten bedraagt 995,95 miljen negatief en bestaat uit de vlgende bestanddelen: vervallen rente uitstelregeling p grnd van het MU ( 155,24 miljen negatief), verlenging van de cncessieperide tt eind 2024 ( 47,65 miljen psitief), verlaging van de gebruiksvergeding ( 1.133,27 miljen negatief), rentevergeding van de uitstelregeling p grnd van het nderhandelakkrd ( 69,34 miljen psitief) en een rendementsafhankelijke en extra bijdrage van de NS ( 175,58 miljen psitief). Daarnaast is sprake van het (budgettair neutraal) in de tijd naar vren en naar achteren schuiven van ntvangsten. Het naar vren schuiven betreft het terugdraaien van de uitstelregeling p grnd van het Memrandum f Understanding Actuele begrtingsstand Extraplatie naar einde MIRT (prijspeil 2010) Vrgaande begrtingsstanden Het naar achteren schuiven betreft de nieuwe uitstelregeling p grnd van het nderhandelakkrd. Per sald wrdt in de tijd meer naar achteren geschven dan naar vren, waarbij wrdt aangetekend dat de nieuwe uitstelregeling eerder met wrden terugbetaald (start terugbetaling in 2015) in vergelijking tt de uitstelregeling p grnd van het MU (start terugbetaling in 2020). Mutatie 4 betreft de gevlgen van het nderhandelakkrd. Het effect van deze mutatie p de geraamde ntvangsten bedraagt 381,20 miljen psitief en betreft de extraplatie (vrtzetting van de raming) van de gebruiksvergeding naar het einde van de lptijd van het Meerjarenprgramma Infrastructuur, Ruimte en Transprt (MIRT). Deel 5 Rl van de Nederlandse Staat als partij in het cntract met Infraspeed In miljenen eur s Mutatie 5 - Ontwerpbegrting 2013 Onderhandelakkrd (addendum nderhandelakkrd; crrectieregeling energie). Het effect van deze mutatie p de in ttaal geraamde ntvangsten bedraagt 56 miljen psitief. Deze ntvangsten zijn cnfrm het nderhandelakkrd tegevegd aan de raming vr het jaar Actuele begrtingsstand Vrgaande begrtingsstanden In miljenen eur s

19 34 algemene rekenkamer 35 Aanleg bvenbuw en nderhud HSL-Zuid: cntract vr dertig jaar In 2001 heeft de Nederlandse Staat een langlpend cntract geslten met het cnsrtium Infraspeed. Het cntract mvat zwel de aanleg en de financiering van de bvenbuw als het nderhud van de gehele infrastructuur van de HSL-Zuid (zwel nderbuw als bvenbuw). De prjectdirectie HSL-Zuid van Rijkswaterstaat heeft het cntract met Infraspeed tt 2007 beheerd. In 2007 is het beheer vergedragen aan een speciaal cntractmanagementteam dat is ndergebracht bij PrRail. Partijen De Staat Rl 3 Partij in cntract met Infraspeed vr aanleg bvenbuw en nderhud HSL-Zuid Infraspeed 6 7 De Staat (Cnsrtium van grte bedrijven als Flur Infrastructure BV en BAM PPP Investments Nederland BV) 2 He zit het DBFM-cntract met Infraspeed in elkaar? Het DBFM-cntract met Infraspeed is een prestatiecntract. Infraspeed met een aantal prestaties leveren m de beschikbaarheidsvergeding te ntvangen. Prestaties Garanderen van de beschikbaarheid van de HSL-Zuid Cntractueel vastgelegde beschikbaarheid: 99,46% van de tijd Onderhuden HSL-infrastructuur Vlden aan veiligheidseisen Prestatie geleverd Bnusminuten bij prestatie bven afgesprken percentage Drie maanden hudbaar; inwisselbaar wanneer de beschikbaarheid te laag is. Bete Verlenging veiligheidscertificaat Prestatie niet geleverd Inzetten bnusminuten Bnusminuten p? Geldbete van maximaal 80% van de beschikbaarheidsvergeding Perfrmance drie maanden achtereen nder de 90%? Intrekking beschikbaarheidscertificaat Intrekken veiligheidscertificaat Aanlegcntract (lptijd 5 jaar) Onderhuds- c.q. beschikbaarheidscntract (lptijd 25 jaar) Maandelijks rapprtages pleveren 2001 Cntract afgeslten Type cntract: Design, Build, Finance and Maintain-cntract (DBFM) 2006 Bvenbuw klaar De Staat betaalt aan Infraspeed jaarlijks een bedrag vr het beschikbaar stellen van de HSL-Zuid. Dit is de beschikbaarheidsvergeding van circa A 148 miljen per jaar inclusief btw. Infraspeed garandeert in ruil daarvr de beschikbaarheid van de hgesnelheidslijn. Uit de beschikbaarheidsvergeding dekt Infraspeed haar ksten en verdient zij de dr haar gedane investeringen terug Overdracht HSL-Zuid aan Staat Belangrijke ntwikkelingen in cntractrelatie Staat-Infraspeed Wat is een DBFM-cntract? DBFM-cntracten zijn een relatief nieuwe vrm van publiek-private samenwerking. Sinds 1998 stimuleert de minister van Financiën de tepassing ervan. Het is een geïntegreerde cntractvrm*. De HSL-Zuid is tt dusver het enige sprprject waarbij deze cntractvrm is gebruikt. De pdrachtnemer is verantwrdelijk vr: Ontwerp en buw Het ttale nderhud Financiering Afhankelijk van het cntract is de pdrachtnemer na ntwerp, buw en financiering vr de duur van een bepaalde peride, bijvrbeeld twintig f dertig jaar, verantwrdelijk vr het nderhud van het ge- realiseerde bject. De pdrachtgever betaalt de p- drachtnemer een vergeding vr de beschikbaarheid van het bject gedurende de lptijd van het cntract Cntract tussen de Staat en Infraspeed ndertekend Infraspeed ntvangt een certificate f availability (verklaring inzake de beschikbaarheid) waarin de Staat verklaart dat de aangelegde bvenbuw en de nderhudsrganisatie vlden aan de eisen van het cntract. De Staat begint met betaling beschikbaarheidsvergeding. Infraspeed wrdt verantwrdelijk vr nderhud van de gehele infrastructuur (zwel nderbuw als bvenbuw) van de HSL-Zuid Rijkswaterstaat draagt afwikkeling en nazrg realisatie infrastructuur ver aan DG Bereikbaarheid van IenM en PrRail. Tepassing van DBFM-cntracten binnen het Rijk is mgelijk bij: Huisvestingsprjecten bven de A 25 miljen (zals kantren, kazernes en gevangenissen) Infrastructuurprjecten bven A 60 miljen (bijvrbeeld wegen, spr en natte infrastructuur zals sluizen) 2007 Sluiting meerwerkcntract met Infraspeed vr pwaardering treinbeveiligingssysteem ERTMS naar specifieke HSL-versie Crridr. Cntractmanagementteam PrRail neemt beheer van cntract met Infraspeed ver van Rijkswaterstaat Sluiting meerwerkcntract met Infraspeed vr buw extra transfrmatrstatins vr HSL-Zuid. * Vr meer infrmatie ver deze cntractvrm verwijzen wij naar ns rapprt Cntractmanagement bij DBFMO-prjecten uit 2013.

20 36 algemene rekenkamer 37 Recente ntwikkelingen infrastructuur Uitputting van de risicreservering* HSL-Zuid Gereserveerd vr meerksten in 2003: Prblemen met Elektrmagnetische Cmpatibiliteit (EMC) pgelst Nadat de HSL-Zuid in gebruik was genmen, werd het persnenverver geleidelijk pgeverd en daarmee k het strmgebruik p de lijn. In een aantal gevallen ntstnden hierbij prblemen met de zgenaamde elektrmagnetische cmpatibiliteit (EMC) tussen de hgesnelheidsinfrastructuur, het cnventinele spr en het cnventinele treinmaterieel. De gebruikte elektrische systemen knden elkaar niet ged verdragen. C 558 miljen Resterend (stand december 2013): C 28,6 miljen HSL-Zuid Cnventineel spr vlt vlt wisselspanning gelijkspanning Wel bestemd vr: Tegenvallers die te maken hebben met de realisatie van de infrastructuur Niet bestemd vr: Extra uitgaven in verband met het cntract met Infraspeed (zals hgere nderhudsksten dr gewijzigde eisen aan de bvenbuw) Ksten die samenhangen met het verver ver de HSL-Zuid Uitkering Er wrden, na gedkeuring dr de Tweede Kamer, in tranches bedragen vergeheveld uit de risicreservering naar het prjectbudget. Z is er in 2013 A 10 miljen vergeheveld in verband met geluidsmaatregelen in Lansingerland (waar de mwnenden geluidsverlast ervaren van de HSL-treinen) en de afwikkeling van schades. Tekmst Naar verwachting zal er de kmende jaren ng verschillende keren een berep wrden gedaan p de risicreservering in verband met mgelijke zettingen in (f verplaatsingen van) de ndergrnd van de sprbaan en met het g p de aanpak van de geluidsprblematiek langs de lijn. Interactieprbleem De infrastructuur van de HSL-Zuid en het cnventinele sprnet en de treinen p de beide netten, vldeden elk afznderlijk aan de nrmen en cntractuele eisen, maar in de interactie in de praktijk kwam de mvang van het prbleem pas aan het licht. Mgelijke gevlgen Invering ERTMS p Nederlandse spr: nieuw grt prject ERTMS (vluit: Eurpean Rail Traffic Management System) is de Eurpese standaard vr treinbeveiliging. Op de HSL-Zuid, de Betuwerute en de Hanzelijn wrdt al gebruikgemaakt van ERTMS. Het systeem verkleint de kans p menselijke futen in tal van situaties: Alle vrwerpen in cntact met rails (zals treinen) kunnen nder te hge spanning kmen te staan. Prblemen met treindetectie p het cnventinele spr (bijvrbeeld aanwezige trein niet gedetecteerd) Oplssing De machinist ziet p een scherm he hard hij mag rijden. De machinist ziet p een scherm f het spr vrij is. Er wrdt autmatisch ingegrepen als de trein te hard rijdt. Er wrdt autmatisch ingegrepen als de trein te dicht achter een andere trein rijdt. Een trein kan niet meer dr een rd sein rijden. 2010: Besluit van minister van VenW m vier extra AutTransfrmatr -statins (AT-statins) aan te leggen vr de energievrziening van de HSL-Zuid mdat de bestaande statins te beperkt bleken. Eind 2011: Oplevering AT-statins dr Infraspeed. E 2,5 miljard Het kabinet heeft beslten ERTMS vanaf 2016 gefaseerd in te veren p andere sprlijnen. Hiervr is A 2,5 miljard gereserveerd. De Tweede Kamer heeft de invering van ERTMS medi 2013 aangewezen als grt prject, mdat het in technisch en rganisatrisch pzicht een cmplex prject is met substantiële financiële gevlgen. Aanpassing dubbeldekstreinen van NS vr cnventinele spr (VIRM-1) waardr geveligheid vr EMC-beïnvleding dr HSL-Zuid verminderde. * In 2003 hebben wij p verzek van de Tweede Kamer nderzek gedaan naar deze risicreservering en die vr de Betuwerute. Zie bijlage 1 en het nderdeel Rekenkamer vlgt HSL-Zuid sinds 2001 in deel 1 van deze publicatie. E De ksten vr deze structurele plssing kwamen vr rekening van de Staat en zijn gedekt uit de risicreservering HSL-Zuid.

21 38 algemene rekenkamer 39 Uitgaven vr de Staat: vergeding vr de beschikbaarheid van de HSL-Zuid Infraspeed ntvangt jaarlijks een vergeding van de Nederlandse Staat vr het beschikbaar stellen van de HSL-Zuid. Dit is de beschikbaarheidsvergeding. Ontwikkeling van de ttale geraamde beschikbaarheidsvergeding In nderstaande grafiek is weergegeven he de geraamde beschikbaarheidsvergeding (in cntracten Infraspeed d.d. 1 juni 2001 en d.d. 30 ktber 2001) zich heeft ntwikkeld in de lp van de tijd. Op een aantal mmenten is het ttaal aan geraamde beschikbaarheidsvergeding veranderd dr middel van zgenaamde mutaties, wijzigingen in de administratie van IenM. In de grafiek zijn de standen na de eerste raming aangegeven en na de vier belangrijkste mutaties. Een telichting p de mutaties is te vinden in bijlage 2 van dit rapprt. Deel 6 Rl van de Nederlandse Staat in de samenwerking met België 4,0 3,9 3,8 3,7 3,6 Mutatie 3 Mutatie 4 3,5 3,4 Mutatie 2 In miljarden eur s 3,3 3,2 3,1 3,0 2,9 2,8 2,7 2,6 2,5 0 Eerste raming Tussenstand 2014 Mutatie 1 Over de peride 2006 tt en met 2013 is ruim A 984 miljen dr de Staat betaald aan Infraspeed vr het beschikbaar stellen van de HSL-Zuid. Inflatiecrrectie In de cntractueel vereengekmen beschikbaarheidsvergeding zitten aannames vr de stijging van prijzen van arbeid en materialen in de peride 2001 tt en met 2031 (de lptijd van het cntract). Peridiek wrden deze aannames bijgesteld p basis van de werkelijke prijsstijging. Vr de peride 2001 tt en met 2007 heeft deze bijstelling geleid tt aanpassing van de geraamde beschikbaarheidsvergeding.* Vanaf het begrtingsjaar 2008 zijn deze bijstellingen niet verwerkt in de begrting. IenM wil deze (en andere cntractuele bijstellingen) vanaf het begrtingsjaar 2008 pvangen binnen de geraamde beschikbaarheidsvergeding. Naar de stand van de ntwerpbegrting 2014 zijn de geraamde uitgaven hierdr A 6 miljen te laag p een ttaal geraamd bedrag vr de beschikbaarheidsvergeding van A 3,56 miljard. OB 2003 NJN 2002 SW 2002 VJN 2003 OB 2004 NJN 2003 SW 2003 VJN 2004 OB 2005 NJN 2004 SW 2004 VJN 2005 OB 2006 NJN 2005 SW 2005 VJN 2006 OB 2007 NJN 2006 SW 2006 VJN 2007 OB 2008 NJN 2007 SW 2007 VJN 2008 OB 2009 NJN 2008 SW 2008 VJN 2009 OB 2010 NJN 2009 SW 2009 VJN 2010 OB 2011 NJN 2010 SW 2010 VJN 2011 OB 2012 NJN 2011 SW 2011 VJN 2012 OB 2013 NJN 2012 SW 2012 VJN 2013 OB 2014 NJN 2013 SW 2013 Begrtingswijzigingen wrden p vier mmenten in het jaar drgeverd: bij het vaststellen van de vrjaarsnta (VJN), de ntwerpbegrting (OB), de najaarsnta (NJN) en de sltwet (SW). In de vrjaarsnta en ntwerpbegrting wrden meerjarige begrtingswijzigingen drgeverd. In de najaarsnta wrden wijzigingen p het lpende begrtingsjaar uitgeverd en bij sltwet stelt het parlement de realisatie van het gehele jaar vast. Deze grafiek is gebaseerd p de interne begrtingsadministratie en de extracmptabele cntractadministratie van het Ministerie van IenM. * De gewijzigde stand van de geraamde uitgaven bij de laatste mutatie in nderstaande grafiek is met name het gevlg van indexeringsbijstellingen ver de jaren 2004 tt en met 2007.

22 40 algemene rekenkamer 41 Onderhandelingen met de zuiderburen Nederland en België hebben in 1996 in een verdrag afgesprken m samen te werken bij de aanleg van een internatinale hgesnelheidssprlijn. De verdragspartijen (in de praktijk: de betrkken ministers) hebben daarna elk een ververspartij aangewezen vr de invulling van de samenwerking: de Natinale Maatschappij der Belgische Sprwegen (NMBS) aan Belgische zijde en High Speed Alliance (HSA) aan Nederlandse zijde. Rl 4 Verdragspartij in samenwerking met Belgische staat en cntractpartij NMBS 6 7 De Staat Ontwikkelingen in de samenwerking Sinds het sluiten van het verdrag tussen Nederland en België in 1996 m samen te werken bij de aanleg van een hgesnelheidslijn is er veel gebeurd. In nderstaande tijdlijn zijn enkele cruciale mmenten en ntwikkelingen weergegeven. Ze vallen uiteen in vijf categrieën: de nderhandelingen tussen de Nederlandse en Belgische Staat, de ttstandkming van de samenwerkingsvereenkmst tussen ververders HSA en NMBS, het dreigende faillissement van HSA en de vername dr mederbedrijf NS, het treinverver p de HSL-Zuid en de escalatie van het internatinaal verleg van ververders naar bewindspersnen. Onderhandeling Nederlandse Staat, Belgische Staat en NMBS Ttstandkming van de samenwerkingsvereenkmst tussen HSA en NMBS Dreigend faillissement HSA en vername dr mederbedrijf NS December Verdrag tussen Nederlandse en Belgische Staat m internatinale sprverbinding vr hgesnelheidstreinen aan te leggen. Juli - December Nederlandse Staat en NMBS maken afspraken ver samenwerking tussen NMBS en tekmstige ververder uit Nederland. Vastlegging hiervan gebeurt in kadervereenkmst (juli) en plegbrief (december). December HSA wrdt Nederlandse ververder p HSL-Zuid. HSA en NMBS ndertekenen cnceptsamenwerkingscntract. Juli Vlgens cnceptcntract van december 2001 meten HSA en NMBS uiterlijk in juli 2002 samenwerkingsvereenkmst sluiten. Nvember Reddingsplan HSA: mederbedrijf NS staat vlledig garant vr HSA. Met ingang van 2015 gaan HSL- en hfdrailnetcncessie naar NS en wrdt NS samenwerkingspartner van NMBS. Juni Cnceptsamenwerkingsvereenkmst HSA en NMBS. Bewindspersn IenM (namens Staat) wijst deze in september af, wegens afwijking van eerder gemaakte afspraken, ver nder andere het verversaanbd. December Akkrd ver aangepaste samenwerkingsvereenkmst tussen HSA en NMBS en tussen de Nederlandse Staat en NMBS. Dit akkrd heet het Avenant. Februari Overeenkmst ver vervangende treindienst Fyra (Nederlandse Staat, NS (mederbedrijf HSA) en NMBS). Oktber Samenwerkingsafspraken tussen Nederlandse Staat, NS (mederbedrijf HSA) en NMBS vervangen alle eerder gemaakte afspraken tussen HSA en NMBS Treinverver p de HSL September Eerste natinale (Traxx-)treinen tussen Amsterdam en Rtterdam p HSL-Zuid. December Eerste internatinale trein (Thalys) p HSL-Zuid. September Start natinaal treinverver p HSL-Zuid met V250-treinen (Fyra s). 9 december Start internatinaal treinverver p HSL-Zuid met V250-treinen (Fyra s). Januari V250-treinen (Fyra s) uit dienst genmen. Mei/Juni NMBS meldt bewindspersn IenM dat zij beslten hebben niet met het V250- materieel de internatinale treinverbindingen tussen België en Nederland te willen bedienen. NS, mederbedrijf HSA, besluit k m niet meer te rijden met de V250. NS en NMBS rijden met Thalys en intercity s ver de HSL-Zuid. Escalatie verleg van ververders- naar bewindspersnenniveau Meermaals verleg tussen Nederlandse en Belgische bewindspersnen ver samenwerking tussen HSA en NMBS. Belangrijk keerpunt: ministerieel verleg in maart 2005, uitmndend in gezamenlijke cnclusies.

23 42 algemene rekenkamer 43 Overleg ververders Ministerieel verleg Juridische middelen in de nderhandelingen De ververders HSA en NMBS mesten in 2002 tt een samenwerkingsvereenkmst zien te kmen. Dit bleek in de praktijk meilijk, want de partijen verschilden ver allerlei nderwerpen van mening en beschikten maar in beperkte mate ver instrumenten m zaken af te dwingen. Daarnaast speelde het dreigende faillissement van HSA p de achtergrnd. De relatie tussen HSA en NMBS was vral zakelijk en vaak sterk juridisch van aard. De Nederlandse en Belgische bewindspersnen zijn meermaals met elkaar in gesprek gegaan ver de ttstandkming van de samenwerking tussen de Nederlandse en Belgische ververder. Sms, bijvrbeeld in 2005, leidde dit tt gezamenlijke ministeriële cnclusies. Maar vervlgens mesten de ververders (HSA en NMBS) he dan k weer samen aan de slag m tt de begde samenwerking te kmen. Bindendadviesprcedure Nederlandse Staat Arbitrage (in de praktijk nit gebruikt) Belgische Staat NEDERLAND BELGIË Beheercntract Minister van IenM* Namens de Nederlandse Staat is de minister van IenM in het HSL-dssier pgetreden als verdragspartij, met als cunterpart de Belgische minister van Overheidsbedrijven. Minister van Overheidsbedrijven Geen instrumenten Minister van IenM Ok trad de minister van IenM vrheen p als nderhandelingspartij, met als cunterpart de Belgische ververder NMBS. NMBS HSA Discussies tussen ververders NMBS De samenwerking tussen de ververders HSA en NMBS is veel later tt stand gekmen dan gepland: pas in 2012 in plaats van in NMBS en HSA hebben tussen 2001 en 2012 discussies gehad ver veel zaken, zals: HSA Minister van IenM Na 2001 werden de nderhandelingen frmeel geverd p ververdersniveau: HSA aan Nederlandse kant en NMBS aan Belgische kant. Maar de ververders kwamen er regelmatig samen niet uit. Zdende zijn er na 2001 k p het niveau van de Staat en de Belgische verheid ng nderhandelingen geverd ver het verver ver de HSL-Zuid. NMBS Minister van Overheidsbedrijven De reistijden p het Belgische grndgebied: NMBS had krtere reistijden tegezegd maar kn die niet waarmaken. Daarm wilde HSA een schadevergeding. Om deze discussie p te lssen hebben in 2004 en 2005 verschillende verleggen plaatsgevnden tussen de Nederlandse en Belgische bewindspersnen.??? De vraag welke steden dr de HSL-Zuid zuden wrden bediend: NMBS wilde alleen Brussel- Amsterdam bedienen en niet k ng Breda en Den Haag. Die laatste steden zijn uiteindelijk tch in het tracé pgenmen. Vlgens NMBS traden daardr verliezen p en was financiële cmpensatie dr HSA aan NMBS ndig. De verdeling van de pbrengsten van het binnenlands verver van internatinale treinen: HSA vnd dat de inkmsten uit HSL-verver binnen Nederland (bijvrbeeld een rit tussen Rtterdam en Amsterdam) aan HSA mesten wrden tegekend. NMBS wilde de pbrengsten verdelen, mdat het m internatinale treinen ging. De afschrijvingstermijn van het materieel: De samenwerkingsvereenkmst had een duur van vijftien jaar, maar de ververders waren het al snel neens ver wat de startdatum van de samenwerking was, en daarmee ver de peride waarin de ksten van het materieel mesten wrden pgebracht. * Tt 2010 viel het prject nder de verantwrdelijkheid van de minister van VenW en daarna tt 2012 nder de minister van IenM. Vanaf 2012 valt het prject nder de verantwrdelijkheid van de staatssecretaris van IenM. De ververders zijn samen met de Nederlandse Staat in ktber 2013 tt afspraken gekmen. De ververders hebben vereenstemming bereikt ver.a. de bediening van steden, tarieven en financiële afspraken, waarnder de pbrengsten van het (inter)natinaal verver en de huur van materieel.