A'PECTEN TUssEN DE OREN

Transcriptie

1 I SPORTBIESSURES: DE A'PECTEN TUssEN DE OREN VAN DE WOUW VooÍ de meeste sportels is het oplopen van een blessuíe een teleurstellin& maar in het algemeen leidt het niet tot een emotionele crisis.' Het bliikt e(hter dat een klein percentage patiënten in revalidatiecentra en ziekenhuizen fysiek en mentaal ni t in balans ziin. Ze hebben emotionele problemen in het omgaan met hun blessure of ziekte.. Voorheen besteedden sportmedici vooral aandacht aan de fysieke aspecten van de Íevalidatie.3 Voor een compleet herstel zouden echter zowel de psychologische als de fysieke aspecten van de blessurerevalidatie in acht genomen moeten worden. In dit artikcl wordt een ovcrzicht RoLvAN psycholoctsche Eegeven van de psycholqlische FACTOREN AU HETONT- Íacbrcn die van invb d ziin oo STAANVAN BLESSURES hct oplopen van een blcssurc, dc psychische reactics op blessurcs cn L)c voomaamstc psychok)gischê de psychologische interventies die fack)ren die van invlo!'d kunncn mo8elijk het revalidatieproccs kun- ziin op het ontstaan van een blesnen vergemakkeliik n. sure ziin persoonliikheid en strcss.,. Uit een aantal onderzoeken blijkt dat enkele persoonlijkheidskenmerken soms samenhanbcn m t een vcrhoosd bl ssur risico., Het gaat in bijzonder om hardheid t.o.v jezelf, spanningsbehoefte, level of anxi ty, zelfbeeld, interne en cxterne beheersing, agíessiviteit en impulsivit it. Helaas spreken de Íesultat n van studies op het Bcbied van persoonlijkheid en blessurerisico elkaar nogal eens tcgcn." Ook stíess blijkt een belangriike facbr te zijn in het ontstaan van bl.ssurcs. Onderzo kers hebben dc relatie bekeken tussen life strcs$ cn het aantal bl ssur s.' Life stress komt vooí bij grote veranderingcn Beoordelinten 'colnitive appraisals Str sareaatle Fysioloqisch / Aándach6v randenngên Psychologische Interventiês Cognitief Somatische (o À ^,r N t À \r^ 2oo2 l 7

2 I in het daselijks leven zoals het verliezen van een dierbaar persoon, verhuizen/ trouwen/ veranderint van baan of ontslag. Er is ook onderzoek gedaan naar alledaagse stress, zoalsbijvoorbeeld voorkomt bii het rijden in het veíkeer De Íesultaten wijzen erop dat sporters, die veel life stress ervaren, vak r last hebben van blessuíes.rr De relatie tussen stíess en blessures is toch nogal complex. Daarom hebben AndeÍson & Williams 10 een d)'namisch multidimensionaal stress-blessuíe-model opgesteld (zie figuur l). Een in potentie stressvolle sport, situatie kan het Íisico op blessuíes ver$oten. Het is belangritk hoe bedreigend de situatie is voor de sporter.rlreen situatie die als bedíeisend wordt ervarcn vergroot de stressreactie, Deze stressreactie veroozaakt cognitieve-, fysiologische- en/of aandachtsveranderinsen. De storingen in de áandacht kunnen ontstaan doordat h t gezichtsveld van de spo er veísmalt tijdens stress.': Grote mate van stress kan ook een hoge spiertonus veroorzaken, waaídoor de coórdinatie en de flexibiliteit motelijk verminderen.'' Deze veranderingen kunnen de kans op blessures weer vergíoten. Figuur I veronde$telt dat de stressreactie beihvloed wordt door de peísoonlijkh id, stressoren in de voorgeschied nis en copingvaardigheden. PeÍsoonlijkheid bepaalt of iemand vindt dat een situatie stress oplevert en of iemand ontvankelijk is voor de effecten van stressoren. Ook zouden enkele peísoonlijkheidskenmerken het risico op het ontstaan van blessuíes kunnen belmvloeden. OÍrder stressorcn in de voorgeschiedenis wordt verstaan: stlressvolle gebeuítenisseí! dagelijkse beslommeíinten en eerderc blessuíes. Een grote hoeveelheid life stress wordt geassocieerd met meeí blessures.rr Onder d categoíie copinryaardighedm vallen goede eet- en slaap- Sewoonten, sociale steun, stl sshanterint en mental vaardigheden. Het hebben en het kunnen gebruiken van deze bronnen blijkt het omtaan met life stress te veígemakkeliiken.'' Er is bewijs dat de copingvaardigheden van e n spoíteí zowel direct als indircct de blessure kunnen belhvloeden.'d Uit het onderste gede lte van figuur I blijkt, dat sporters di mentale vaardithedm ontwikk len (bitv het stellen van doelen, visualisatie en ontspanningsoefeningen) beter om kunnen gaan met stress, HierdooÍ vermindert zowel de kans om gebleseeíd te raken als de stress na een blessurc. PSYCHOLOGISCHE RÊACTIES OP SPORTBLESSURES Zwaar geblesseeíde sporters zijn niet m er in staat om mee te trainen met de rcst van het team, HieÍdoor verliezen ze hun fitheid, maar ook de aandacht van de coach, collega's en de media. Deze veíanderingen in het leven van de gebless erde spoíter kunnen leiden tot psychologische reacties als stress, stemmingsveranderingen of depíessie.rl"'7 Hoe ernstigeí de blessure, hoe troter de kans op negatieve emoties.l' Ook het veílies van de dagelijks routine, de piin, Niet meer meedoen is verliezen de beperkingen door de blessure en een onzekere toekomst kunnen leid n tot angst, boosheid, frustrahe en depressie.ri'8 De geblesseerde sporters maken zich zoígen oveí het omsaan met de blessure en het Íevalidatieproces.lT Daar komt nog bij dat geblesseerde sporters zi h vaak hulpeloos voelen en afhánkeliik vajl andercn.1,! Ze kunnen een deel van hun identiteit gevo l van eitenwaarde en een belangijke bron van beloning en bekrachtigint verliezen.lr In de iiteratuur worden hir'ee typen modellen aantehoffen, die de reacties op blessures beschriiven. Ve$chillende auteurs zijn van mming dat teblesseeíde spoters dezelfde viif Íasen doorlopen als mensen in een rc,uwproces.l u'21 Deze fasen zijn ontkennint, boosheid, ondeíhandeling, deprcssie en acceptatie.:r Niet meer kunnen deeln Ínen aan (wedstrijd)sport kan namelijk gezien worden als een vorm van verlies,l GeblesseeÍde spot rs verliezen de mogelijkleid om lichameliik actief te zijn en ze vediezen het contact met medespeleís. Zoals eeíder vermeld kunnen ze ook een deel van hun identiteit, gevoel van eigenwaarde en een belangrike bíon van beloning en b krachtiging verliezen. Aanhangers van fasemodellen zijn van mening dat de me ste sporteís eerst de ontkenningsfase doorlopen: sporters kunnen niet geloven dat de blessure hun overkomt, Als ze zich realiseren dat toch echt het geval is, komt vaak de boosheid opzetten.r' De boosheid kan zich uiten in de vorm van heftige uitbárstingen, sarcasme en koppigheid of zich iuist naar binnen richten in de vorm van schuldgevoelens, zelfuerwijt of het overmatig bezig zijn met de lichamelijke klachten.' Dan volg het ondeíhandelen ('baígáining'): de geblesseerde sporter prcbeert te rationáliseren om de realiteit niet onder ogen te hoeven zien. De spoíter is onzeker over de toekomst en kan depressief worden, als hij zich rcaliseert dat hij niet volledig me r mee kan do n met de rest van het team.rt Het komt vaak voor dat de sporter zichzelf teruttrekt, moe is en concentíatieprobl men heeft.2z' De laatste fase is die van acceptatie: de spoíter komt uit de depressi en is bereid te revalideren. Ondanks de populariteit van fas modellen, zijn eí teen overtuigende bewijzen gevonden vooí het ster otype patroon van fasen in de psychologische reacties op het I (PORTAA'5ACI INTERNAI IONAAL 2OO2 I

3 ontstaan van sportblessures. :' De psycholosische reacties op blessuíes blijken globaleí en gevarie rder te ziin, dan de fasemodell n Beoo.delingsmodêllen Een alternatief vooí de fasemodellen zijn d beooídelingsmodellen (cognitive appraisal models). Het \'()ordeel van het beoordelingsmodel is dat het rekening houdt met individuele veíschillen in reacties op spoítblessuíes.:' De beoordelingsmodellen zien blessures als een bron van stress. Reacties op blessures worden geanalyseerd in de context van adaptatie aan strcss. De nadruk woídt daarbijgelegd op de cognitic. Dus het is niet zozeeí de blessure zelf die de (stress)reactie veroorzaakt, als wel de manier waarop d sporter de blessuíe ervaart of beoordeelt. Deze beoordeling bepaalt de emotionele Íeactie (bii( boosheid, depressie, opluchting), die weer het gedrag als reacti op de blessure bepaalt.,, Met andere woorden, de spoíter kan een blessurc ervaren als een bíon van stress- StÍess is n aanzi nliike disbalans tussen belasting (fysieke en/of psychologische b lastin8) en belastbaarheid. Als iemand niet in staat is deze balans t herstellen, heeft dat belangrijk consequ nties.] De disbalans kan als bedreisend ervaren worden, waardoor dc bestandsangst (state anxiety) toeneemt. De persoon gaat zich mecr zoíben mak n (cognitive state anxiety) en d fysiologische activatietoestand wordt verhoogd - (somatic state anxiety).', Ceblesseerde sporteís kunnen tiidens de diagnose, valuatie- en r validatiesessies meer cognitive n somatic anxiety ervaíen. ze maken zich zorgen over toenemende pijn en z zi n op tegen de reac tles van teamgenoten en coaches, Ook is hct waarschijnlijk dat sporters zich angstig voelen als ze zich voorbereiden op hun comeback.' Het is daarom belangrijk aandacht te bested n aan dc cognitieve, en somatische anssten die kunn n ontstaan door een blessure. NeSatieve moties kunnen de concentratie tiidens de revalidatieoefeningen beinvlo den en fysiologische reacties (bijv spieíspan, ning) kunn n dc piin van de spoíteí doen toenemcn. L OPROEP Drs. Van de Wouw i6 voor haar onderzoek 'Mentale training voor langdurit Fbless erde topsporters'op zoek naar proefpersonen. Als u langdurig geblesseerde sporters van hoog niveau in uw bestand heeft, die bereid zin mee te werken aan het onderzoek, of als u m er informatie wilt ontvangen, kunt u contact opnemen via aíle@sportbegeleidrnt.dds.nl oí bellen met 0G Her onderzo k duuit ongeveer 6 weken; waarvan 4 weken inteíventie (imagery i.c.m. ontspanningsoefeningen of gedachtecontroletàchnieken). Het onderzoek wordt uitsevoerd in samenwerking met dr. Frank Bakker van de faculteit Bewegingswetenschappen van de VÍije Univelsiteit in Amsterdam. \oon!1a<\a\e \IIP\at o\áàl2oo2 I 9

4 - SPORTBLESSU RE5: DE ASPECTEN TU''EN DE OREN, DEEL 2 ArKE v^n DER Wouw PSYCHOLOGISCHE INTERVENTIESTUDENS REVALIDATIE PsycholoSische interventies kunnen waàrdevol zijn voor het h rstel van spoítblessures. Zowel spoítee als coaches ziin van mening dat psycholotische interventies een goede aánvulling ziin op de fysieke revalidati.rr Een positieve communicatiestiil, strategieën vooí h t stellen van realistische doelen en methoden voor positief denken woíden beschouwd als belangriikste psycholodsche technieken in het revalidatieproces. Uit onderzoek van levleva & Orlick :" bliikt dat spoíteís die snel herstelden van hun blessure, gebruik hadden gemaakt van doelen stellen (goals tting), positieve zelíspraak (positive selêtalk), str sscontrole (stíess contíol) en het verbeelden van het herstelproces (healing imagery). Het geven van mentale training aan geblesseerde sporteís kan helpen bij e n succesvolle reïntegratie in de sport. De tíáining zorgt vooí een positieve houding, een goed zelfbeeld, motivatie, iuiste focus en zelfvertrouwen.rr Deze psychologische interventies en hun mogelijk effect worden afzonderlijk besproken. Doelen stêllen ln de sport "'en de revalidatie "'is het stellen van doelen belangrijk. Door het stellen van doelen woídt motivatie omtezet in actie. In de revalidatie kunnen doel n gekoppeld worden aan het behandelplan, ze ziin impliciet een bevestiging van therapiehouw en maken duidelik dat revalidatie een samenwerkintsprcces is." Er worden doelen testeld met betrekkint tot medicijnen, aanpassingen, bíaces en orthopedische hulpmiddelen. Doelen kunnen ook betrek- king hebben op gedrag ttdens de revalidatie. Op die manier wordt het belang van het iuiste gedíat benadrukt. Een goed behandelplan met do lstellingen bevat de uitdagingen van een revalidatiepíoces, beschouwt een blessure als en leeíervaíint n zorgt ervooí dat het herstel van een blessure gezien wordt als een prestatieverbetering." Het is essentieel dat de spoíteí betrokken is bii het opstellen van de doelen, zodat hii de mogeliikheid heeft om beslissingen te nemen, Daarvoor heeft hii dan zelf de verantwooídeliikheid.i Het stellen van doelen teeít de sporter niet alleen een gevoel van controle, maarzorbt eí ook voor dat de sporter Semotiveeíd raakt, doorzet en toe&wijd is. De kans dat de doelen worden nagestreefd is groter als zowel de sporter als het behandelteam ze belang jk vinden.r' Een doel zorgt voor speciíieke taken waar een sporter aan kan wefken, maar het is ook een leerervaring. De sporter kan nieuwe methoden ontdekken om iets te bereiken. Doelen kunnen het zelíbeeld verbetere& zelfveííouwen sterk doen toenemen en geven de spoíteí positieve verwachtingen voor de toekomst. Bovendien kan door het stellen van doelen niet alleen de prestatie worden verbeterd, ook vermindelt de anxiery! Doelen zijn het meest effectief als ze betrekling hebben op zowel de korte- als de lante termiry als ze conholeerbaaí en veriíieerbaaí zijn en ze zowel uitdagend als lealistisch zijn. lrs Doelen die te gemakkelijk zijn kunnen de vooruitgang van de spoíter beperken, teíwijl doelen die te hoot gegrepen zijn, kunnen leiden tot frustíatie, anxiety en bum-out.} Als de doelen zijn gespecificeerd, worden de sheefdata met de spo er bepaald. Op die data wordt het behandelverloop 8 ëvalueerd en wordm de doelen voor de toekomst besproken danwel biigesteld. Als de sport r deze specifieke, realistische en uitdagende kofte- en lange teímiindoelen haalt, krijgt hij een tevo l van tíots en voldoening.r' Gedacht cont?oletechnieken De zelfspraak of int m dialoog van een sporter kan van invloed ziin op d concenhatie, het zelfv Ítrouwm en doorzettingsvermogm, Bovendien kan zelfspraak een negatieve emotionel toestand veroorzakm met Sevoelens van angst en depressie, die op hun beurt we Í het tedíag beinvloeden. Een sporter moet daarom leren zijn zelfspraak te h rkennen en te verandeíen, zodat de zelfspraak pogitief en taak- Íelevánt is en en juistie steínming oproept.r' Met andere woorden, voor sporters met stoíende en desfuctieve tedachten kuínen gedachtecontroletechniekm helpen om netatieve gedachten te voorkomen. Twee technieken die het poêitieve denken doen toenemen en negatieve gedachten doen verminderen zijn: jezelf een halt toeroepen (thought stoppate) en de positieve kant van dingm prcber n te zien (ÍefÍamint). Thought stoppa8e is het gebruik maken van tek nt die onzinnige m storcnde Sedachten do n vemindè ren. ïèkens kumen veíbaal zijn (bijv 'Stop!' of 'Shhh!'), visueel (bijv het verb eldm van een mod stoplicht of het woord 'NEE) of gedragsmatig (bijv in de handm klappen oí het hoofd schudden). ZodÍa sporte$ Sedachten eííectief kuímen stoppen, kunnen ze de negatieve tedachten vervangen door positieve.i5 Reframing is leren en situatie and B te beoordelen, zonder daarbij de feiten te verandeíen." Het doel van'rcframing' is de sporters em \ ) 42 5 PORTMA''A6É INTERNAT ONAAL )OO).)

5 I NTI RNATIONAAL )OO)-) 4' 'PORT,\AAs5A6T I l' houding aan te lerm, die zich icht op de voord len van de situatie n de positiev intenties van andercn. Met behulp van refíaming kunnen sportmedici de sporters helpen om op een and Íe manieí tegen de blessuíe aan te kijken.," uit ondeízoek is geblekm dát dooí het gebruik van cognitieve tiechnieken die po6itieve zelfspíaak píomoten, spoíteís d rcvalidatiep dode kunnen verkor- Ontspanningstechnieken Onder de term ontspanningstechniekm wordt verstaani alle methodm om cotnitieve, emotionele, autonome m motorische process n be beihvloedm. Ze kurnen de spierspaníring verminderen, de harifrequentie verlagen en controle over de focus b werktelligen. Het zijn manieren om lichaam en geest tot rust te brengen. Ze díagen zolg voor het herstel van het lichaam. De belastbaarheid wordt vergroot, omdat de herstrelprocessen na inspanning bevorderd woíden. Het ormodig ingespannen uitvoeren van bewesingen neemt af. Spanningsb wustwording en de toename van lichaamsgevoel bevorderen het ler n kennen van de eitm gr nzm," Evmals gedachtecontroletechnieken, kunnen ook ontspanningsoefeningen effect hebben op de cognitieve anxiety. Ontspanningstechniekm creëren een poeitief tevoel van kalmte, creativiteit, concentratie, zelfuerhouw n en controle.! Geblesseede sporters kunnen gebruik maken van ontspanningso feningen om hun angstm te veíminderen, de pijn aan te kunnen, stless het hmfd te bieden, boosheid te tempeien m om hun zelíbeeld te verbeteíen.} Ontspanningsoefminten kutmm ook uitgevoeíd worden om de somatis.h anxiety te veminderen. Tijdens de oefeningen gebeurt meestal het volgende: de spi Í n worden minder gesparmen, de harttuequentie taat oí aag m tot slot n mm bloeddruk ademhalingsírequmtie n de zuurstofopnáme af.{ Met andere woordm, ontspánningstechniek n kunn n mogelijk een rcl spelen in het vemindeíen van shess en daardoor het Íevalidatieprcces versnellen.' De spierspanning neemt vaak toe dcior de stress van het geblesseerd zijn.'' Deze spanning veíoorzaakt een slechte doorbloeding en moblliteitsbeperkinsen waardoor de pijn kan toen mm en de revalidatieoefeningen minder efíectief kunnen ziin. Retelrnati8 ontspannen m t behulp van oefeningen kan de spieíspanning we8- nemen en de doorbloedin8 verbetè ren. Hoe b t I de dooíbloeding, hoe b teí w efsels kunnen herstellen.r Een aàntal voorb elden van technie. ken: Íelaxatie methode (Bmson) progre$ieve reláxatie 0acobsen) auto8ene training (Schulz) (hansced nte) meditatie somato-í láxatie (Schwarz e.a.) bio-feedback (o.a. EMG-feedback) ademhalingelaxatie De pmgêssieve relaxatie en ademhalingsíelaxatie zijn de meest Sebruikte technieken dooí spoíters, omdat het elg lichaamsgeíichte technieken zijn. De technieken zijn ook praktisch. AdernhalingsÍelaxade is belángijk, omdat veel sporters niet go d ademen,a Wanneer sporters onder druk staa0 veéndert vaak het adempatroon. Em tespannen persoon ademt snel m oppeívlakki& een ontspaírnen persoon diep en rustit.,: Een diepe àdemhaling zorgt voor een ontspannen gevoel, versteíkt het cardiovasaulairc systeem en do t de zuurstofopname in het bloed toenè mm.rrr Dus een goede ademhaling zoí8t voor en ontspannen to stand m zou het tenezingsproces kunnen PÍogressieve Íela\alie'fuhelst hel aan- en o tswnnek oan spergrcepefi, met als àocl het uercêhil welen tussen svnning e ontsqnning in de spieren. Hiermec Na de spotteí zich berousl t,orden aan hel spanningsnioeau r,9n de trnaaery Imagery is h t systematisch tebrui, ken ván verb ldingen/ voorstellingen m t behulp van alle zintuigen (het zicht, gehoor, tast, Íeuk, smaak en ook de beweging).rrr! De veíbeeldinten kunnen behekking hebben op prestaties (performance imagery), maar ook op het Íeva- - lidatieproces (healing imagery). Imagery kan intem n extem zijn. Bij extem imagery lijkt het alsof een spo r een video van zicllzelf bekijkt. Hij ziet zichzelf op en afstand presteren. Als e n sporter inteme imat ry Bebruikt dan verbeeldt hii zichzelf in ziin eiten lichaam. Hij kan dan ook de gevoelens eíváren die horen bij de in- ImaFry kan gebruikt woíden om emoties onder controle te houden, het zelfbewustzijn te vergíoten en pijn te verminderm. Imagery zofgt ervoor dát sport rs positief blijven, en dat ze hun angst en stress onder controle kunnen houden. Ook ler n ze om positieve en opbouwende zelfspráak te gebruiken en oín hun concentntie vast te houden. Zo kriigen z me Í vertrouwen in de revalidatie.[1!$ Door imageíy in het behandelplan op te nemen wordt het zelfveítrouwen vergíoot en kdigen spoters een gevoel van controle over het geblesseerde licháamsdeel.rr Bij sommige sporters kán imagery netatieve- en zorgelijke gedachten of twijfels verdrijven." Er is al eerder beschreven, dát imageíy de anxiety kan beinvloeden. Sterker nog, volgens Heil': bliikt het verminderen van anxiety één van de tíootste voordelen te ziin van healint imagery Healing imagery kan ook gebruikt worden om het heístel van het gebless erde lichaamsd el te versnellen. De spoíter verbeeldt zich volledit hersteld te zijn oí concentreert zich op een positief verloop van het herstel." PeÍfoÍmance imatery betekent de fysieke training verbeelden. Het kan woíden gebruikt om scheíp te bliiven, minder achteruit te gaan qua vaarditheden en als voorbereiding op de comeback. Ievleva and Orlick 3 b wezen dat positieve healing & períormance imagery gerelateerd is aan hersteltijden. Ook uit een ondeízo k bij teíminale kankerpatiënten, bleek healing imagery effectief. De patiënten verbeeldden zich dat ze de tumor kapotmaakten. In een aantal gevallen werden de hlmoren

6 daadwerkelijk klenrer.' Het is waar. schiinlijk dàt ccn sneller hcrsicl van invlo d is op het humeur vàn spotr ters. Dit wordt bevestitd doo. een stltdie vàn Johnson.'Uit dit onderzoek bl.'ck dat ( henling )imngery in combinàiie Ínet ontspnnningsoeíenjng n.'cn positief eifcct hecft op het humcrrr van de sp0rtcrs, rowel iiillens àls àan het eind virn dc reva, lidatiepcr()dc. Voor.'rnsti8 gfbli'ss.'.'rdc sportf rs kunnen snpporl8rolrps nuttila,iin voor h 't delcn \11n crvàringen?.ngsten cn mooiliikhodc'n. L" I)('.lgcmcnc' n]cdischo literntuur ondfrschrijft d(' voordrlcn vin vcrschillcnd(. vornri'n vnn support Sroups. So(ial(' st.\rn kàn s,orkcn onl stnss teg('n tc gnàn. ()ok vrr8root hct dc hoop op hcrstcl voor dc,lenen dic /iek of grblcss('('rd rijn. 1)cÍsonon 'nct veelsori,r- OPROEP le stcun hebben een beterzelfbeeld, mindcr anxietv betere interpeísoonlijke vaardigheden en nemen mccr risico.r'in de sportpsvchologische literatuuí wordt vaàk vcrmeld dat suppo.tgroups Scblesstcrde sport.'rs hclpen om met hun blessure om tc gaan.,' Uit onderzock btijkt ook ddt soclrlc stcun gckoppeld is àan ther.lpietrouwr"' CONCLUSIE Vànuit de litcr.tuur k.rn gcconclodrerd $()rdcn dat h.'t gcbrlrik vnn psvchologisch(' intcrvcntics ctn positicf.'ffcct h('eft op hct hersicl vdn gc'blcss('ordc sporte.s, ondinks hrt feit clat cr weinib (jmpi.isch ondevo('k nnnr verricht is. Ond$zock n.,rr dc positievf ctiectrn vnn psycholo8ische intcrvtnhcs op de píest,1ti('s r'.rn gcronde sport.'rs l.ln.rndorc onderrockspopulntics, ond('rstelrncn dcze conclusie. Het is dnànn aan te bevelen psvchologische interlen ties t gcbruiken als annvulling op de fvsicke behandeling. Drs. Alku l\dt df Wn/Í, ts fvs,r) lr.rnt,f r/i, Í.Í'{,!rr{s.r,r't.ns.hr}'y! r' r spdr4,sv.lrol(!n. Op tit nk, tott.\,rtirht 2( i00r'n tlqk.t\'tkznn t htdt r\w ltiir l\:tlntí M\ttilt! t: ÉVs',,kr' S/,orll,r't.1,!,/rr,(',.ails htl lttttt tl l,t'!(lri1t,t t'a (tot)sporh\s,,cr,!fr,., I',,, oril.,n,r/t (l/rsírss,ï, spottlltlll)t h(n 'u t tstjtr' tv r id tt i pt t, l,ri(f/.i,i',rs.,l iidr,,i\ of lrt!.i,,r1l r,d,r,rs/,r'r,",r.(s/.vs,o/rni, tn -:crk:'nnnt lk\ii\i rt lttt,\t:l xrl utn Ltnttr.a&. Cotfl:tt,oldt tit\ 1ns: t)ti. A. I\ttt lt Wo ll', Flt,tir ll&,tmnhstnnt 10,3511 VX Llth\!t1, lil 0b.2t)11tj293. ( Itil irik{tst,rrl,ri(r/r'iiítr{.iíls.r/ ËtI Iihnt Íliist ot,tt tlil dolutl, k 'tt I olit]ll$t lriirí rrh\l Drs van de wouw is voor haar ondcrzoek'mental training voor langdurig gebless!'erde topsportcrs'op zoek naar proeh rsonen. Als u langdurig ge'bless erde sporters van hoog niveau in uw bestand heeft, aie UerUd ziin mee te werken aan hetonderzoek, of als u meer informati wilt onwangen, kunt u contactopnemen vin àfte@sportb geleiding.dds.nl of bellen mct ( Het onderzoek duurt ongeveer 6 weken, waarvan 4 weken interventi (imagery i.c.m. ontspànningsoefeningen of gedachtecontrolet chnieken). Het onderzoek woídt uitqevlreíd in samen_ werking met dr Frank Bakker van de faculteit Bewegingswetenschappen van de vrije universiteit in AmsteÍdam.