IndusTox Consult. Stof op de werkvloer van composteerbedrijven. Inhoud. Samenstelling van stof in composteerbedrijven

Transcriptie

1 Stof op de werkvloer van composteerbedrijven Wat is het risico van jarenlang dagelijks inademen? Hoe risico beheersen? Frans Jongeneelen Inhoud 1. Samenstelling GFT- en compoststof 2. Risicocomponenten in compoststof en gezondheidsgevaar 3. Wat is bekend van het gezondheidsrisico? 4. Grenswaarde voor 5. Grenswaarde voor endotoxinen in 2013? 6. Welke boodschap onthouden? Afdelingsbijeenkomst Bioconversie VA Alphen a/d Rijn Samenstelling van stof in composteerbedrijven Bioaerosol van organisch materiaal/humus met: Micro-organismen: schimmels, actinomyceten en bacteriën (mesofiel, thermofiel) Allergene stoffen, bijv. sommige eiwitten Endotoxinen (reststoffen van dode bacteriën) Exotoxines (uitgescheiden stoffen door bacteriën of schimmels) 3 Welke componenten in compoststof zijn schadelijk? Micro-organismen: schimmels, actinomyceten en bacteriën (mesofiel, thermofiel): variabel, afhankelijk van soort Sommige eiwitten: allergie of allergische reacties Endotoxinen: hoesten, kortademigheid en longfunctie vermindering Exotoxines: divers 4 Welke aandoeningen kunnen ontstaan door inademen Allergische luchtwegklachten (EAA) Luchtweginfecties (Aspergillose) Endotoxine koorts (ODTS): hoesten, kortademigheid, longfunctie vermindering en koorts Ontstekingen in luchtwegen Irritatie ogen en luchtwegen Hoe weten we over de schadelijkheid van Case reports uitgevallen werknemers Experimenteel onderzoek van neusspoelvloeistof of sputum Epidemiologie Bedrijfstak is jong, weinig onderzoek Groot Duits cohort-onderzoek in composteersector Onderzoek in NL 5 6 1

2 Case reports van uitgevallen werknemers Vincken en Roels (1984) rapporteerden over een 20-jarige medewerker van een composteerinstallatie die na 2 maanden allergische alveolitis ontwikkelde tegen Aspergillus fumigatus. Casus van hypersentivity pneumonitis bij een compostwerker, waarbij de term huishoudcompost long werd voorgesteld (Brown et al, 1995). 2 personen met allergische alveolitis in cohort onderzoek Duitse composteerbedrijven (2 van 218 = 1%; Bunger, 2006) Indicatoren van vroege effecten in slijm van luchtwegen Meten van diverse ontstekingsmerkers in opgehoest slijm of neusspoelvloeistof van werknemers Verhoging merkers bij composteerders aantoonbaar (onderzoek NL en N) Samenhang met blootstelling Experimenteel onderzoek. Betekenis (???) 7 8 Epidemiologisch onderzoek van werknemers in compostering Vergelijking ontwikkeling van gezondheid in de tijd met die van controlegroep Met follow-up: herhaald meten in de tijd Verschil in effecten werknemers t.o.v. controlegroep geeft harde informatie Er is slechts één goed onderzoek: Cohort-onderzoek in Duitse composteersector 9 Onderzoek bij werknemers van Duitse composteerbedrijven Degelijk onderzoek met follow-up van werknemers composteerbedrijven 41 composteerinstallaties over heel Duitsland 218 werknemers en 66 controlepersonen Onderzoek 3 x herhaald in 1996, 2001 en 2009, door Prof J. Bunger e.a. Lichamelijk onderzoek + meten van sensibilisatie + meten van de longfunctie Op 6 installaties persoonsgebonden metingen van concentratie stof in de ademzone 10 Duits onderzoek Resultaten Klachten/symptomen Meer hoesten Meer oogklachten bij compostwerkers Klinisch onderzoek Geen afname longfunctie bij compostwerkers t.o.v. controlepersonen Geen sensibilisatie meetbaar 2 personen met allergische alveolitis = 1% Blootstelling Duits onderzoek Conclusies Medewerkers van composteerinstallaties hebben meer klachten Veroorzakende component is onbekend Actinomyceten? Schimmels? Endotoxinen? Geen verminderde longfunctie Geen sensibilisatie Geen dramatische effecten vastgesteld Stof; lager dan 2 mg/m

3 Nederlands onderzoek van klachten bij werknemers van GFT composteerbedrijven Onderzoek in door IRAS- Universiteit Utrecht (Dr I. Wouters, Prof D. Heederik) 17 GFT- composteerinstallaties, lid van toenmalige VVAV Klachteninventarisatie met vragenlijst 70 werknemers vulden vragenlijst in Referentie = algemene bevolking Stofmetingen in 2 bedrijven (n=29) 13 Nederlands onderzoek Resultaten Klachten/symptomen Gevoel van ademtekort Meer hoesten met slijm Droge keel, schuren in keel Kortademigheid Blootstelling Stof: gemiddeld 1,3 mg/m 3 Dag tot dag variatie in blootstelling is groot 14 Nederlands onderzoek Conclusies Medewerkers die werken in composteerinstallaties hebben meer klachten Veroorzakende component is onbekend Ook dit veel beperkter onderzoek in NL onderstreept belang preventieve aanpak van stof 15 Is er een grens voor veilige blootstelling aan biologische agentia? Vraag van Ministerie SZW aan Gezondheidsraad (in 2007) Antwoord Gezondheidsraad (dec 2012) Ja, voor biologische agentia die toxische effecten geven Echter, wetenschappelijke gegevens zijn beperkt Ja, voor biologische agentia die allergische effecten geven Echter, wetenschappelijke gegevens zijn vaak beperkt Nee, voor micro/organismen die infectieziekten geven 16 Is er een grens voor veilige blootstelling aan compost stof? Ja, voor de toxische effecten van compoststof Echter, wetenschappelijke gegevens zijn beperkt Wel is effectdrempel van endotoxine door Gezondheidsraad vastgesteld Ja, voor de allergische effecten van compoststof Echter, wetenschappelijke gegevens zijn minimaal 17 Hoe kan een veilige grenswaarde voor compoststof of componenten vastgesteld worden? Compoststof is beladen stof: bevat schadelijke componenten Twee benaderingen: 1. Grenswaarde voor inhaleerbaar compoststof als geheel? 2. Grenswaarde voor componenten in Micro-organismen? Als KVE/m 3 - Duitse aanpak Allergenen? Endotoxinen? - Als EU/m 3 - NL aanpak 18 3

4 Grenswaarde voor inhaleerbaar Onderscheid 2 stoffracties: Inhaleerbaar stof (< 100 µm) Respirabel stof (< 0-10 µm = fijnstof) Grenswaarde voor inhaleerbaar Grenswaarde Hinderlijk stof: 10 mg/m 3 Compoststof = Beladen stof: lagere grenswaarde hanteren Voorbeelden van de grenswaarde van verwant beladen stof: Katoenstof: 0,5 mg/m 3 (S) en 1,5 mg/m 3 (D) Meelstof: 3 mg/m 3 (S) Tabakstof: 1 mg/m 3 (DK) Graanstof: 3 mg/m 3 (CND) Grenswaarde voor inhaleerbaar Informatie over dosis - respons relatie ontbreekt Effectdrempel compoststof: niet bekend Grenswaarde voor compoststof kan slechts worden vastgesteld als best-guess d.m.v. expert-assessment Eerste voorstel grenswaarde voor compoststof Meetprotocol VVAV (1999) Licht beladen stof: 3,0 mg/m 3 Zwaar beladen stof : 1,0 mg/m 3 Mijn advies: Hanteer in composteerbedrijven een grenswaarde voor stof van ten hoogste 1,0 mg/m Mate van blootstelling aan compoststof in bedrijven anno 2012 Shovelmachinist: tussen 0,1-0,5 mg/m 3 Alg. medewerker compostering/ schoonmaker: tussen 1,0 3,0 mg/m 3 Vergisting: iets minder stoffig Opm: Er is geen goed overzicht van hoogte van blootstelling Metingen zijn fragmentarisch (6 meetrapporten) Grote wisselingen van concentratie Van werkdag tot werkdag Van persoon tot persoon in zelfde functie 23 Grenswaarde voor componenten in compost: endotoxine Endotoxine is gevaarlijke component in compoststof Aanbevolen grenswaarde door Gezondheidsraad : 90 EU/M 3 Nederland is voorloper Komt er in Nederland in 2013 een wettelijke grenswaarde voor endotoxine? 24 4

5 Wat is endotoxine? Component in organisch stof Afkomstig van celwand van gramnegatieve bacteriën, er zijn meerdere vormen Concentratie in buitenlucht: < 5 EU/m 3 1 EU/m 3 = 0,1 ng/m 3 = 0,1/ mg/m 3 Wat doet endotoxine bij mensen na inademing? Organic Dust Toxic Syndrome Hoest, kortademig, koorts, malaise Benauwdheid en hoofdpijn Ontstekingen in luchtwegen COPD: longemfyseem en bronchitis ( direct effect bij hoge concentraties, verdwijnt) (Bij matige concentraties over langere tijd, blijvend) 25 Geen allergische effect! 26 Historisch verloop van aandacht van overheid voor endotoxine Activiteiten gericht op vaststelling van een grenswaarde voor endotoxine Chronologie grenswaarde endotoxine 1995: Ministerie SZW vraagt Gezondheidsraad om advies endotoxine 1998: Gezondheidsraad komt met advies Gezondheidskundig advieswaarde: 50 EU/m 3 Drempelwaarde voor effecten op luchtwegen is breed = EU/m 3 In stof op filter als 8-uurs gemiddelde Chronologie grenswaarde (2) Juni 2000: Subcie MAC-waarden van SER komt met advies aan ministerie SZW Overgangsperiode van 2 jaar: 200 EU/m 3 Op termijn: 50 EU/m 3 Datum van invoering: half jaar nadat CENmeetmethode gepubliceerd is Uitzondering zaaizaadsector: niet voor November 2000: Advies SER wordt door Ministerie SZW overgenomen. Invoering MAC endotoxine per juli Chronologie grenswaarde (3) Mei 2001: Subcie MAC-waarden van SER verzoekt Ministerie SZW heroverweging/ uitstel van MAC-waarde endotoxine November 2002: Subcie SER geeft aan dat nader onderzoek laat zien dat grenswaarde technisch noch sociaal-economisch haalbaar is. Verzoek aan ministerie SZW om opschorting 23 juli 2003 Ministerie SZW trekt MAC endotoxine per in. Reden: Onhaalbare grenswaarde Meettechnische problemen 30 5

6 Chronologie grenswaarde (4) Eind 2003: Ministerie SZW verzoekt Gezondheidsraad om nieuw advies endotoxine 2010: Nieuw advies Gezondheidsraad: 90 EU/m : Ministerie SZW vraagt SER opnieuw om advies over haalbaarheid Eind 2011: Sociale partners in SER zijn het oneens. Bonden verzoeken eenzijdig aan minister om invoering van advies grenswaarde van Gezondheidsraad 31 Chronologie grenswaarde (5) 23 juni 2011: Motie van Gerwen (SP)/Thieme (PVD) verzoekt herinvoering MAC-waarde van 200 EU/m 3 als wettelijke grenswaarde N.a.v. onderzoeksrapport over gezondheid omwonenden van veehouderijen (IRAS, NIVEL, RIVM) In varkenshouderijen is tot 1000 EU/m 3 gemeten Motie wordt verworpen door Tweede Kamer Status invoering wettelijke grenswaarde Endotoxine begin 2013: Vastgelopen gepolder! 32 Blootstelling endotoxine in de afvalverwerking Sector/ Activiteit Gemiddelde Maximaal Concentratie (in EU/m 3 ) Vuilnisophalen Bereiding championcompost Composteren Biomassa Energie Centrale op houtsnippers Energie Centrale op steenkool en biomassa Vaststellen van blootstelling aan endotoxine is lastig Blootstelling endotoxine heeft specifieke kenmerken. Anders dan chemische stoffen: Grote dag-tot-dag variatie. Waarschijnlijk ook seizoensvariatie Forse persoon-tot-persoon variatie Meetproblemen. Forse onzekerheidsmarge doordat laboratoria verschillende meetresultaten geven Slibverwerkingsinstallatie Blootstellingscategorieën Concentratie Beschrijving categorie endotoxine in EU/m 3 Onder 5 Niet noemenswaardig 5-50 Duidelijk aanwezig Ordegrootte voorgestelde grenswaarde Boven voorgestelde grenswaarden Boven 1000 Ontoelaatbaar hoog Kanttekeningen bij invoeren grenswaarde endotoxine (1) Endotoxine is één component in zeer complexe matrix. Alle effecten worden toegeschreven aan endotoxine Glucanen, allergenen, kwarts, etc Effectdrempel van endotoxine is breed, namelijk EU/m 3 Buitenland. In geen van de omringende EU landen wordt een grenswaarde endotoxine overwogen Noch in D, F en UK

7 Kanttekeningen bij invoeren grenswaarde endotoxine (2) Er is nog weinig ervaring met beheersing van blootstelling van endotoxine. Als stof? Prijzige analyses o Stofmeting 35, endotoxine Meetmethode endotoxine o Van lab tot lab forse verschillen ondanks NEN-EN normblad o Nederlandse meetmethode geeft hogere waarde dan Duitse methode! 37 Zal er in 2013 een wettelijke grenswaarde endotoxine komen? Sociaal-economische haalbaarheid? Bezwaren met name bij bedrijven in zaaizaadsector, uienhandel, graanoverslag (Meet)technische haalbaarheid? Zeer gedetailleerd analysevoorschrift is nodig Gecertificeerde labs zijn nodig die meedoen aan periodieke inter-laboratorium testen Steeds meer bewijs van bescherming tegen: Longkanker Allergieën Ja, er komt een grenswaarde, maar wanneer? 38 Welke samenvattende boodschap onthouden? 1. Er is nog veel onzekerheid over schadelijkheid van stof van compost Er is gezondheidsgevaar, maar risico lijkt beperkt 2. Maatschappelijke druk om blootstelling te verminderen in bioconversie sector zal blijven 3. Aandacht voor beperken van stofblootstelling in composteerbedrijven is nodig en zal nodig blijven 39 Aanpak stof Trial and error methode Volg de oplossingen van de arbocatalogus: Overdrukcabines Nathouden Storthoogte minimaliseren Bedrijfsspecifieke maatregelen nemen Protocol voor gebruik van PBM s volgen Schoonmaken: zuigen i.p.v. vegen Schoonmaken: met adembescherming 40 Uitsmijter: YouTube videos 1: ODTS dsfgpw Dank voor uw aandacht 2: Endotoxins: What You Need to Know znfe9ow