Het Variety Center van

Transcriptie

1 n i e u w s Naktuinbouwnieuws verschijnt vier keer per jaar jaargang 10 no. 39 juni 2009 Opening Variety Center Op 1 april jl. nam Naktuinbouw haar vernieuwde kantoor- en bedrijfsaccommodatie, Variety Center, in Roelofarendsveen officieel in gebruik met een spectaculaire openingshandeling. Het Variety Center van Naktuinbouw waarin onder meer het kwekersrechtonderzoek is ondergebracht werd door mevrouw ir. A.M. Burger, directeur-generaal van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, de heer mr. B.P. Kiewiet, voorzitter van het Communautair Bureau voor Plantenrassen te Angers (Frankrijk) en mevrouw prof. dr. L. van Vloten-Doting, voorzitter van de Raad voor plantenrassen te Wageningen met een druk op de knop geopend. Na het vallen van het doek werd het nieuwe complex met een spectaculaire confettiknal zichtbaar. Open huis Na de opening vond in de middag een Open huis plaats, waarbij het Variety Center door veel relaties bezocht werd. De werkzaamheden van Naktuinbouw werden in diverse kraampjes toegelicht. De VKC (Vaste Keurings Commissie) die in het complex is gehuisvest, toonde de fotostudio waar de bezoekers op een motor gefotografeerd werden. Overeenkomst CPVO en Naktuinbouw Variety Center Jaarlijks worden door Naktuinbouw Rassen & Proeven ruim rassen beoordeeld, hiervoor wordt onder andere het nieuwe kassencomplex gebruikt. Ook zijn er waarnemingsruimten, een eigen fotostudio en een fotostudio van de VKC in het complex opgenomen. Kom in de Kas In dezelfde week van de opening van het Variety Center vond de landelijke opening van Kom in de Kas plaats bij Naktuinbouw en op zaterdag de regionale Kom in de Kas. Op zaterdag hebben zeker zo n bezoekers het Variety Center bezocht. Zie beeldverslag op pagina 7. Op 1 april tekenden Bart Kiewiet, directeur Communautair Bureau voor Plantenrassen (CPVO) en Nico Koomen, directeur Naktuinbouw het contract waarbij Naktuinbouw wordt aangewezen als onderzoeksorganisatie voor het CPVO. De overeenkomst omvat al het onderzoek in Nederland in opdracht van CPVO voor wat betreft onderscheidbaarheid, uniformiteit en stabiliteit (DUS) voor de jaren 2009 en Verandering De overeenkomst, die voorheen door het CPVO met het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit werd gesloten is nu rechtstreeks met Naktuinbouw gesloten, omdat daar sinds 2006 de verantwoordelijkheid voor al het kwekersrechtonderzoek is komen te liggen. Rol Naktuinbouw De ondertekening van de overeenkomst bevestigt hoe belangrijk de rol van Naktuinbouw in het kwekersrechtonderzoek voor CPVO is. Dit geldt met name voor sier- en groentegewassen, waarbij Naktuinbouw 45% van de kwekersrechtaanvragen voor siergewassen en 75% van de aanvragen voor groentegewassen behandelt. Zowel Nico Koomen als Bart Kiewiet gaven bij de ondertekening aan vertrouwen te hebben in de samenwerking op het gebied van kwekersrecht, niet alleen voor wat betreft kwekersrechtaanvragen, maar ook voor de promotie van kwekersrecht over de hele wereld. De actieve taak van Naktuinbouw in technische discussies over kwekersrecht in de EU wordt zeer gewaardeerd en zal worden voortgezet. De ervaring van Naktuinbouw in accreditatiesystemen wordt gebruikt in het samenstellen van het CPVOkwaliteitshandboek. Klaar voor de toekomst Met de pas geopende nieuwe accommodatie wordt onderzoek voor siergewassen op hoog niveau uitgevoerd en is Naktuinbouw klaar om aan de hoge verwachtingen van CPVO en de aanvragers voor rassenonderzoek te voldoen. In dit nummer Tweede Kamervragen keuringstarieven In dienst van kwaliteit / Nicolumn Keurmeesters en rayonindeling Uitbreiding plantenpaspoortplicht Op pad met de keurmeester Workshop Bedrijfshygiëne herhaald Extra veldkeuring plantuitjes Aanpak pospiviroïden Beeldimpressie opening Variety Center Clavibacter in tomaat Xanthomonas in Poinsettia PSTVd toetsmethode in tomaat Platform ziektetoetsen sierteelt Nieuwbouw Toetscentrum Horst Moederplantentuin geopend Helpdesk DUS-onderzoek Buitenlandstage bij Rassen & Proeven Naktuinbouw Vakopleidingen Interview met Erik Gipmans Kort nieuws / Agenda 11 12

2 2 Minister G. Verburg, LNV nieuws Bestuur Tweede Kamervragen over keuringstarieven De Tweede Kamer heeft zich gebogen over de vraag of de veldkeuringstarieven exorbitant waren gestegen in Dit naar aanleiding van informatie van een vaste plantenkweker die deze mening was toegedaan. De minister van LNV vindt dat de keuringstarieven al jarenlang heel beheerst zijn. foto: Peter Hilz, Hollandse Hoogte Vanaf januari is er, met name in de vaste plantensector, sprake van een discussie over de tarieven van de veldkeuringen van Naktuinbouw. Via een vaste plantenkweker is de Tweede Kamer over de vastgestelde tariefverhoging 2009 Boomkwekerijgewassen - waaronder de vaste planten vallen - geïnformeerd. Naar het oordeel van deze kweker is de verhoging (uurtarief Hieronder is een overzicht van de tariefstructuur én de tarief-ontwikkelingen in de periode in een aantal gemiddelde bedrijven in de drie Naktuinbouw-sectoren. Zichtbaar is een vrijwel stabiel tarief (met uitzondering van Freesia, waar door een verandering van het keuringssysteem een behoorlijke verlaging mogelijk was). De tarieven voor de wettelijke keuringen bij Naktuinbouw (kwaliteitskeuringen en plantenpaspoortinspecties) worden jaarlijks door het betreffende sectorbestuur van Naktuinbouw vastgesteld. De minister keurt de tarieven, als ze aan eisen van kostendekkendheid voldoen, goed. Het keuringstarief is per sector verschillend en hangt vooral af van de intensiteit en de hoeveelheid keuringen in een gewasgroep. Het tariefsysteem wordt bepaald door de sectorbesturen. In de meeste gevallen is een keuringstarief voor een bedrijf uit drie componenten opgebouwd: +17%, overige tarieven +4%, gemiddeld circa +7% per bedrijf) exorbitant. Knelpunten De Tweede Kamer heeft op 12 februari een hoorzitting gehouden en toen enkele bedrijven in de gelegenheid gesteld om hun grieven ten aanzien van Naktuinbouw uiteen te zetten. Naast de tarieven bleken ook twee andere punten te wringen. 1) een (basis)bijdrage voor registratie/overeenkomsten; 2) een uurtarief en/of bezoektarief bij elke inspectie; 3) een bijdrage over de omvang van het bedrijf (gemeten naar areaal, naar omzet of aantal verhandelde stekken/ planten/bollen). Met de basisbijdrage worden de administratieve controle op elk bedrijf en algemene kosten (bijvoorbeeld informatievoorziening, instructies, communicatie, etc.) betaald. De uurtarieven/bezoektarieven zijn een maat voor de berekening van rechtstreekse Er is onvrede uitgesproken over de monopoliesituatie van de kwaliteitsdienst: waarom kun je alleen bij Naktuinbouw je materiaal/gewassen laten keuren? Ook is geklaagd dat gewassen meerdere jaren op het veld worden gekeurd en dat daarmee enkele jaren areaalbijdrage verschuldigd is. Dat is volgens de klagers niet terecht, omdat niet ieder jaar van dit materiaal wordt afgeleverd. Naktuinbouw tariefstructuur en tariefontwikkeling kosten voor de uitvoering van bedrijfskeuringen. Via het omvangtarief wordt vooral alle ondersteuning die voor het goed werken van het keuringssysteem nodig is (kennisvergaring, onderzoek, opplantingen, labtoetsingen, etc.) bekostigd. De keuringstarieven voor een gemiddeld bedrijf zijn in de periode wel veranderd, maar slechts weinig gestegen. In veel gevallen zijn de uurtarieven omhoog gegaan. Andere tarieven (bijvoorbeeld over areaal/omzet) daalden. Enkele voorbeelden van jaarkosten wettelijke keuringen verschil Gemiddeld boomkwekerij (3 hectare, 3 keuringsuren) % Gemiddeld vaste plantenbedrijf (2 hectare, 2 keuringsuren) ,3 % Groenteplantenkwekerijen ,4 % Aardbeiplantenbedrijf (gemiddeld) ,4 % Bloemisterij Freesia (gemiddeld) (1 hectare, 10 uren) ,3 % Bloemzaailingen ,3 % Stekbedrijf kamerplanten ,4 % Kamervragen De Landbouwdeskundigen van de Tweede Kamerfracties hebben begin april in totaal 38 schriftelijke vragen aan de minister van LNV gesteld. De vragen gingen niet alleen over Naktuinbouw, maar waren breder gericht op allerlei zaken, zoals: fytosanitaire keuringen, bestuursstructuren van de keuringsdiensten en over de salariëring van voorzitter en directieleden. De vragen aan en antwoorden van de minister zijn te lezen op (actueel/kamerstukken/26mei2009). Beantwoording De minister schaart zich in haar beantwoording achter de structuur en organisatie van het keuringswerk in Nederland. Mede door een goed systeem van keuringen hebben Nederlandse bedrijven een vooraanstaande positie in de wereld van zaaizaad en plantgoed opgebouwd. Voor zover het om wettelijke inspectietaken gaat, geeft de minister aan dat die door of namens de overheid gedaan moeten worden. In Nederland doet de overheid dat niet zelf, maar heeft zij per sector één keuringsdienst daarvoor aangewezen en is er dus geen keuzemodel mogelijk. Voor wat betreft de meerjarige teelten verwijst de minister naar de geldende eisen dat in paspoortinspecties niet alleen naar de te verhandelde partijen gekeken wordt, maar naar alle materiaal op het bedrijf. Voor wat betreft de tarieven is de minister van mening dat er al jarenlang van een heel beheerst keuringstarief sprake is, waarbij de keuringskosten minder stijgen dan de prijs- en loonontwikkelingen. De tariefstijging van de boomkwekerijtarieven voor 2009 heeft als achtergrond dat op aangeven van de sector is afgesproken de keuringsintensiteit te vergroten vanwege de toegenomen ziekteproblemen. Toekomst Het bestuur van Naktuinbouw heeft als beleidslijn voor het komende jaar uitgezet dat er voor de wettelijke keuringen geen tariefverhogingen komen, tenzij het takenpakket wezenlijk verandert. Klachten 2008 In nevenstaand overzicht zijn de klachten opgenomen die betrekking hebben op de taken, die Naktuinbouw krachtens het bepaalde in de Zaaizaad- en plantgoedwet uitvoert. Hiermee wordt gevolg gegeven aan de verplichting tot publicatie van klachten op grond van de Algemene wet bestuursrecht (artikel 9:12a AWB). Bestuur Naktuinbouw, Roelofarendsveen juni Ingekomen bij Aard van de klacht Oordeel Bevindingen / Vervolg Keuringen Bloemisterijgewassen veel strengere keuringsaanpak dan ongegrond in communicatie getreden voorheen; op wantrouwende af met klager Laboratorium Naktuinbouw heeft bericht gegrond samen met bedrijf herstelonzorgvuldig verzonden actie verricht Financiële administratie meerdere malen facturen naar gegrond correspondentie naar verkeerde vestiging van klager juiste vestiging Rassen & Proeven Raad voor de Boomkwekerij klaagt brief met argumentatie over levering van gegevens ten verzonden; in gezamenlijk behoeve van Plantscope overleg verder

3 Op 11 augustus wordt de Stichting Nederlandsche Algemeene Keuringsdienst voor Groentezaden (NAKG) opgericht. Initiatiefnemer, hoofdrolspeler en eerste voorzitter is de Directeur Tuinbouw van het ministerie van Landbouw, dr. ir. A.W. van der Plassche. NAKG huurt eerst een huis in Heiloo. In februari 1943 betrekt de keuringsdienst een kantoor in Den Haag aan de Laan Copes van Cattenburch 56 en richt het een proeftuin in op landgoed De Voorde in Rijswijk. Met de oprichting van NAKG eindigt de jarenlange strijd tussen voor- en tegenstanders van een eigen, onafhankelijke keuringsdienst voor tuinbouwzaden. Links één van de eerste logo-ontwerpen. Meer over de totstandkoming van het NAKG-logo op pagina 107. NAKTUINBOUW IN DIENST VAN KWALITEIT UPOV (Union Internationale pour la Protection des Obtentions Végétales) Technici uit de lidstaten hebben een belangrijke rol bij het tot stand komen van richtlijnen en het vaststellen van onderzoeksmethoden. Als één van de eerste lidstaten had Nederland vooral het Wageningse onderzoek een grote invloed. Naktuinbouw is betrokken bij toelatingsonderzoek volgens UPOV-principes. Daarom zijn de technische discussies in UPOV-verband van groot belang. NAKG had destijds geen contact met UPOV. Gelukkig zag Nico van Marrewijk, de vaste deskundige van de Raad voor het Kwekersrecht die zich bezig hield met de groenterassenaanvragen, in dat NAKG kon bijdragen aan de discussie. Kees van Ettekoven van NAKG sloot zich aan bij de delegatie van het RIVRO, die elk jaar de Technical Working Parties Vegetables (TWV) bezocht. Al snel zagen ook de overige deelnemers in dat NAKG een nuttige bijdrage leverde in de discussies, want de aantallen aanvragen voor toelating waren een veelvoud van de aantallen die de kwekersrechtcollega s jaarlijks onderzochten. Nadat Naktuinbouw in 2002 het kwekersrechtonderzoek voor groentegewassen op zich nam, werd Kees van Ettekoven voor drie jaar benoemd tot voorzitter van de TWV. Inmiddels is Naktuinbouw niet meer weg te denken bij UPOV-bijeenkomsten. Het werk van de UPOV is door de jaren heen sterk veranderd, vooral door de sterke toename van het aantal lidstaten, waarvan vele zonder ervaring met kwekersrecht. De focus is verschoven van harmoniseren en coördineren naar informeren, opleiden en trainen. Op dit gebied is Naktuinbouw een graag geziene partner met veel ervaring. Naktuinbouw In dienst van kwaliteit Tien jaar na de fusie van NAKB en NAKG tot Naktuinbouw, met als aanleiding de ingebruikname van de nieuwe accommodatie, brengt Naktuinbouw een boek uit. Naktuinbouw In dienst van kwaliteit Naktuinbouw In dienst van kwaliteit Arno Geels (grafisch ontwerper) Deadline, een betere omschrijving is er niet Het nog naamloze project begon voor mij in september 2008 met een basisontwerp, zodat iedere auteur wist waarbinnen men qua tekstomvang moest blijven. Die 144 pagina s krijgen we nooit vol, was de mening van sommige betrokkenen. Naarmate de tijd vorderde bleek dat het vullen van de hoofdstukken niet het probleem was, maar onderschatte menigeen dat een toename van het volume gelijke tred houdt met de toename van werk voor anderen meer terugkoppelingen, meer overleg, meer afbeeldingen, meer correcties, meer productietijd, meer stress... maar gelukkig ook méér resultaat. Uiteindelijk werd het een boek van 200 pagina s. Op het gevaar af anderen voor het hoofd te stoten bedank ik Alfred en Remy die hebben gezorgd dat ik mijn deadline kon halen en overleefde. Toen ik ooit iemand vertelde dat ik onder andere boeken ontwerp, reageerde men verbaasd. Boeken bestaan toch? Na enige uitleg van mijn kant kreeg ik als reactie: Oh, opleuken...! Dat was voor mij het eind van deze conversatie; maar ik hoop dat mijn opleukwerk gewaardeerd wordt door de relaties van Naktuinbouw. Eigenlijk was het moeilijkste onderdeel een keuze te maken uit de vele titelvoorstellen. Dat werd op het allerlaatste moment Naktuinbouw In dienst van kwaliteit. Iedereen mee eens? Zeker weten! 3 nieuws Corporate V.l.n.r. Alfred Klaver, Arno Geels, Remy Broenink, Corianne Roza en Jan van Staalduinen In het boek wordt teruggeblikt op de rol die Naktuinbouw en haar voorgangers door de jaren heen hebben vervuld. Er wordt stilgestaan bij het heden en er wordt ook naar de toekomst gekeken. Het boek beschrijft het ontwikkelingsproces van keuringsdiensten tot het huidige, zelfstandige bestuursorgaan als instrument van overheid en bedrijfsleven samen: van keuringsdienst tot expertisecentrum. Het belicht, verklaart en beschrijft het belang van het ras, de kwaliteit en de gezondheid van teeltmateriaal van kon het IvP de eerste rassenlijst voor landbouwgewassen uitbrengen. Deze rassenlijst bestond uit drie pagina s in de Veldbode van 13 september 1924 (foto boven). Ook in andere sectoren ontstond behoefte aan overzicht in het aanbod aan rassen. In 1933 leidde dat tot de eerste Beschrijvende Rassenlijst voor Fruitgewassen, in 1943 gevolgd door de eerste Beschrijvende Rassenlijst voor Groentegewassen. In latere jaren kwamen er rassenlijsten uit voor bomen en siergewassen. Het cultuur- en gebruikswaardeonderzoek is alleen in de landbouw tot de dag van vandaag van belang gebleven. Sinds 1941 mogen in de landbouw geen rassen worden verhandeld die niet op de Nederlandse of Europese rassenlijsten voorkomen. In de tuinbouw ontwikkelden de rassenlijsten zich tot uitgaven die op vrijwillige basis tot stand kwamen, zonder tussenkomst van de overheid. Aan deze beschrijvende rassenlijsten kwam eind jaren negentig een einde. Groenterassen worden overigens alleen in het verkeer toegelaten als zij zijn opgenomen in het Nederlandse rassenregister of in de Europese rassenlijst. Bescherming Sinds 1941 kunnen veredelaars nieuwe rassen wettelijk beschermen. In dat jaar bracht de overheid het Kwekersbesluit uit. In eerste instantie ging het daarbij om enkele landbouwgewassen, maar het aantal gewassen breidde zich snel uit. Hiermee stimuleerde de overheid bedrijven te investeren in de ontwikkeling van nieuwe, betere rassen. Nederland bleek op dit terrein in Europa een koploper. Kijkje achter de schermen Aan het tot stand komen van het boek hebben naast Remy Broenink (secretaris) en Alfred Klaver (Hoofd Communicatie) van Naktuinbouw, twee journalisten en een vormgever gewerkt. Nadat de vormgevingsfase was afgerond heeft de drukker, gezien de tijdsdruk die was ontstaan, er alles aan gedaan het boek op tijd op de plank te hebben liggen om op 1 april het eerste exemplaar aan te bieden aan mevr. ir. A.M. Burger, de heer mr. B.P. Kiewiet en mevr. prof. dr. L. van Vloten- Doting. Hiernaast een kijkje achter de schermen. 29 Jan van Staalduinen (freelance journalist) Peentjes zweten in een rijdende trein Vlak voor Kerst vroeg Alfred Klaver mij of ik hem uit de brand kon helpen. Eén der scribenten van het Naktuinbouwboek had zich teruggetrokken, er waren nog bergen werk te verzetten en de deadline naderde met rasse schreden. De volgende dag al trokken we ons plan en sprong ik op de rijdende trein. Nico Koomen en John van Ruiten praatten mij bij over internationale aangelegenheden en de Europese Unie. Gewapend met voorkennis en een bellijst kon ik aan de slag. Afspraken maken met landbouwattachés (hoe zit het ook alweer met het tijdverschil?), Corianne Roza (freelance journalist) 24 uur per dag aan het werk Jan en ik ontdekten dat wij op een gegeven moment samen 24 uur per dag aan het werk waren voor het boek. Ik schreef s nachts tot half vijf door en hij stond rond die tijd op om aan het boek te werken. Diep in mijn hart ben ik een negen-tot-vijf typetje, maar dat is al mijn hele loopbaan goed verstopt. En Jan heeft wel gelijk dat het ook een kick geeft, zeker als het zo duidelijk op prijs wordt gesteld. Als je zonder collega s werkt, moet je het hebben van de contacten met je klanten. Met Naktuinbouw waren die warm. Alfred Klaver stond open voor captains of breeding industry en medewerkers voor de noodzakelijke verdieping. Uiteindelijk was het heerlijk, om onder druk te moeten presteren. Het is soms peentjes zweten, maar als het resultaat de moeite waard is, zijn de vele avond- en weekenduurtjes ook weer snel vergeten. De moeite waard is het zeker. Met dank aan Arno Geels (de vormgever), die de verschillende hoofdstukken en honderden foto s aaneensmeedde tot een prachtig visitekaartje. Ik ben er trots op dat ook mijn naam daar op mag staan. Volgend jaar weer? suggesties, maar wist tegelijkertijd heel goed wat hij wilde. Dat is een prettige combinatie. Daardoor zwalkt het project niet, maar hij gaf me wel het gevoel dat mijn expertise op prijs werd gesteld. Ook de mensen die ik heb geïnterviewd waren prettige lui. De waardering en het respect van hem en van veel anderen van Naktuinbouw doen erg goed. Dat ik samen met Jan en Arno ben uitgenodigd voor de opening en dat we een mooi exemplaar en lof voor ons werk en onze inzet hebben gekregen, is heel bijzonder. Veel opdrachtgevers nemen die moeite echt niet. Bestellen Wilt u in het bezit komen van het rijk geïllustreerde boek? Stuur dan uw verzoek met adresgegevens aan: communicatie@naktuinbouw.nl Nicolumn We are grateful to you In de nieuwscommentaren op de officiële ingebruikname van de nieuwe faciliteiten van Naktuinbouw kopte een vakblad, Bart Kiewiet, president van het CPVO, citerend: 17% minder aanmeldingen voor Europees kwekersrecht. Het commentaar dat daarbij was opgenomen stelde dat er wel met heel wat minder rassen zou kunnen worden volstaan. Dat is een zienswijze, geventileerd vanuit een luxepositie in Nederland. In de inleiding van het boek Naktuinbouw in dienst van kwaliteit wordt eraan gerefereerd. Gesteld wordt dat er geen land ter wereld is waar de rassenkeus zo breed gesorteerd en gevarieerd is. De innovatieve kracht in rasontwikkeling is een optimaal fundament voor de Nederlandse tuinbouwproductie. Maar er is meer dan het ras. Alles moet kloppen in de keten is de les die ik leerde van drie toparrangeurs, verantwoordelijk voor de bloemenpracht op het St. Pietersplein bij het Hoogfeest van Pasen. Mijn vrouw en ik hadden het voorrecht in de groep van 25 vrijwilligers te zijn ingedeeld om dat moois op Paaszaterdag in orde te maken. De mooiste bloeiende heesters, exact op tijd door Boskoop in bloei getrokken en complete bomen, alles ingepakt, kwamen uit de reusachtige aanhanger. De gekoelde voorwagen zat barstensvol met bolbloemen en violen, schitterend materiaal om voor het oog van de wereld mee uit te pakken. Een droog voorjaarswindje en een heftige Romeinse zon op Stille zaterdag eisten echter hun tol. De bloeiende azalea s hielden het, de Rododendron hing slap en de rozen moesten uit de stukken worden gehaald om bij het krieken van Eerste Paasdag door de arrangeurs opnieuw gestoken te worden. Dan passeert, in nerveuze beraadslagen, alles de revue: het ras (al jaren in het sortiment!), de producent (Kenia), de tijd verstreken sinds de oogst, de handelsfase en de verwerking bij het opsteken van de stukken. Alles, de volledige keten, wordt geanalyseerd. Het kwam goed met de rozen mensen waren er stil van, zo stil dat alleen het klateren van de fonteinen te horen was. Bij de audiëntie met paus Benedictus XVI had ik als voorzitter van de Nederlandse Tuinbouwraad een kort gesprek met de kerkleider. Zijn reactie: We are grateful to you is voor de Nederlandse tuinbouw de grootst denkbare opsteker. Volgend jaar is het de 25ste keer dat de tuinbouw in Rome wereldwijd kan uitpakken. Dan moet weer alles tot in de details kloppen: van het ras, de producent tot de handen van de arrangeur. Nico Koomen

4 4 nieuws Keuring en Nieuwe gezichten en rayonindeling Boomkwekerijgewassen Het versterken van de keuringsaandacht door team Keuringen Boomkwekerijgewassen is gewenst. Dit stelt het sectorbestuur Boomkwekerijgewassen. Gevolg: twee nieuwe keurmeesters en een efficiëntere indeling van de rayons. Gerben Dijkstra Albert van der Made Nieuwe keurmeesters in vaste planten Met ingang van dit seizoen zien een aantal bedrijven met vaste planten een nieuw gezicht van Naktuinbouw voor Globale rayonindeling keurmeesters team Boomkwekerijgewassen: 1. Adrie Mulder (Noord-Nederland) 2. Gerben Dijkstra (Noordoost-Nederland) 3. Gerben Mellema (Noord-Holland, Flevopolders) 4. Adrie de Wit, Michiel Koning en Albert van der Made (West-Nederland) 5. Albert van Oort, Gert Verwoert en Jan van den Brandhof (Midden-Nederland) 6. Jan van den Brandhof (gedeelte Oost-Nederland) 7. Joost van Helfteren, Hans van Loon, Johan Reinhoudt en Wim van Liere (Zuidwest-Nederland) 8. Marc de Groof (Noord-Brabant) 9. Jan Thielen, Ad Sonnemans Coen Suilen en Henk Lemmen (Zuidoost-Nederland) de uitvoering van de keuringen. Naar aanleiding van het vertrek van een keurmeester en het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd van Jacob de Roo (2010), komen er een aantal nieuwe gezichten bij. Verder spelen de wijzigingen in de regio s een rol, waardoor een andere keurmeester de werkzaamheden gaat uitvoeren. Op toekomst voorbereid De nieuwe keurmeesters zijn goed op hun taken voorbereid, gemotiveerd en enthousiast om deze keuringen op te pakken. Twee keurmeesters zijn nog in opleiding en worden na het volgen van het inwerkprogramma en kwalificatietraject ingezet. Gekwalificeerd Jacco Starre, Leo van Leeuwen en Wouter van den Ende. In opleiding Marcel van Goethem en Gerben Dijkstra. Het sectorbestuur Boomkwekerijgewassen staat achter deze benadering en is akkoord gegaan met de uitbreiding van het team Keuringen Boomkwekerijgewassen. Toekomstvisie Naar verwachting komt er enerzijds een toenemend aantal potentiële (fytosanitaire) problemen op de bedrijven af en anderzijds heeft de boomkwekerijsector de nadrukkelijke wens om in een internationaal kader een betrouwbare leverancier van gezond materiaal te blijven. Het verminderen van de keuringsaandacht door team Keuringen Boomkwekerijgewassen is volgens de werkgroep dan ook ongewenst. Maatregelen Naktuinbouw heeft om hierop tijdig in te spelen maatregelen getroffen. Enerzijds door de uitbreiding van het team, om ook natuurlijk verloop op te vangen. Anderzijds door de indeling van de huidige keuringsrayons te herzien. Uitgangspunt hierbij is een nog efficiëntere inzet van de keurmeesters. Door een betere geografische verdeling van de keurmeesters bleek het aantal reisuren te kunnen worden beperkt. Met deze betere indeling en bezetting van het team kan Naktuinbouw het servicelevel en daarmee de meerwaarde op de boomkwekerijbedrijven verhogen. Nieuw gezicht Bovenstaande heeft tot gevolg dat een aantal bedrijven te maken krijgt met een andere keurmeester. De huidige keurmeester zal zijn opvolger tijdig introduceren. De twee nieuwe keurmeesters zijn Albert van der Made (Middenen West-Nederland) en Gerben Dijkstra (Noordoost-Nederland). Gerben zal onder meer ingezet worden voor de keuringen van vaste planten. Mochten er als gevolg van de rayonaanpassing vragen of opmerkingen zijn, laat het dan weten aan het team Keuringen Boomkwekerijgewassen; tel. (0162) of boomkwekerij@naktuinbouw.nl Jacco Starre Leo van Leeuwen Wouter van den Ende Marcel van Goethem Uitbreiding plantenpaspoortplicht voor palmen De Europese Unie heeft onlangs wetgeving aangenomen over de mot Paysandisia archon, die per 1 juni 2009 van kracht is geworden. De maatregelen zijn vergelijkbaar met de maatregelen die vanaf juni 2007 tegen de Red Palm Weevil (Rhynchophorus ferrugineus) van kracht zijn geworden. Vanaf 1 juni worden eisen gesteld bij import voor alle soorten palmen van de geslachten Brahea, Butia, Chamaerops, Jubaea, Livistonia, Phoenix, Sabal, Syagrus, Trachycarpus, Trithrinax en Washingtonia met een stamdiameter groter dan 5 cm. Plantenpaspoort Materiaal dat bij import aan de gestelde eisen voldoet kan vrij in de EU worden verhandeld. In dat geval dient na de importinspectie een plantenpaspoort aan de planten te worden aangebracht. Dit plantenpaspoort wordt afgegeven door Naktuinbouw. Paysandisia archon De Paysandisia archon (mot) komt met name in Zuid-Amerika voor. De volgroeide rups is tot 9 cm lang. De vraat van de rups is hoorbaar aan de buitenkant van de plant. Planten kunnen door beschadiging van het groeipunt afsterven. Voor nadere informatie over het organisme kunt u contact opnemen met de Plantenziektenkundige Dienst ( Voor meer informatie over de afgifte van plantenpaspoorten kunt u contact opnemen met het team Keuringen Bloemisterijgewassen, tel. (071) of bloemisterij@naktuinbouw.nl

5 Op pad met de KEURMEESTER Keurmeesters komen gemiddeld twee keer per jaar bij de geregistreerde bedrijven in de vaste plantensector. Waarom komt de keurmeester, wat doet hij en wat is de toegevoegde waarde van het bezoek? 5 vervallen voor verhandeling van teeltmateriaal binnen de lidstaten van de Europese Unie. Voor verhandeling naar zogenaamde derde landen (buiten de EU) is het fytosanitair certificaat verplicht gebleven. De inspecties door een keurmeester van Naktuinbouw wornieuws Keuringen / Vakopleidingen Op pad met Henk Kanters, keurmeester in de vaste plantensector: Wat is de toegevoegde waarde van de keuringen voor de bedrijven? De keuringen die we uitvoeren hebben als doel het produceren van producten met een hoog kwaliteitsniveau, die schoon en ziektevrij zijn. Als Naktuinbouw willen we met de bedrijven meedenken en onze kennis aanbieden. Als het goed gaat bij een bedrijf in vaste planten kom ik er maar twee keer per jaar. Om de bedrijven en hun strategie (filosofie, werkwijze) goed te kennen, zouden we zeker vier keer per jaar moeten keuren. Waar let je op bij een keuring? We kijken goed naar afwijkingen in een ras en rasvermenging en naar virussen en onkruiden. Bij twijfel over rasechtheid gaan we op zoek naar vergelijkingen, daarbij kan de Moederplantentuin voor een uitkomst zorgen. Bij het vermoeden van een virus wordt er een monster genomen welke in het laboratorium wordt getoetst. De meeste afkeuringen in de vaste planten vinden plaats vanwege wortelonkruiden. zich meer specialiseren. Doordat bedrijven allemaal hun eigen soorten wilden hebben werd het assortiment breder en breder. Een gemiddelde kwekerij met soorten heeft nu nog ongeveer de helft over, omdat zo veel soorten niet meer te vermarkten zijn. Ik kwam bij een bedrijf die één specifiek ras voor één klant aanhield, die één keer per jaar een bestelling deed. Toen het bedrijf besloot het ras niet meer aan te bieden, bleek het geen probleem voor de klant en bestelde hij een ander ras. Als kweker in de vaste plantensector moet je wel verschillende soorten kunnen aanbieden, daar vraagt de handel om en dat zal niet veranderen. den onder toezicht (door middel van audits) door de Plantenziektenkundige Dienst uitgevoerd. EG-kwaliteit In 1994, is de Europese richtlijn 91/682/EEG (nu 98/56/EG) voor siergewassen van kracht geworden. Die richtlijn is ook van toepassing op vaste planten en betekent dat bedrijven met vaste planten zich bij Naktuinbouw moeten laten registreren. Het begrip vaste planten is vrij breed en omvat onder andere landplanten, planten in containers en potten, waterplanten, zomerbloemen waaruit teeltmateriaal wordt verhandeld, weefselkweekplanten et cetera. Teeltmateriaal dient bij verhandeling te voldoen aan eisen met betrekking tot identiteit (soortechtheid/rasechtheid), gezondheid (nagenoeg vrij van schadelijke ziekten en plagen Naar aanleiding van de grote toeloop aan cursisten organiseert Naktuinbouw naast de vakopleiding Bedrijfs- en onkruiden) en kwaliteit. Bedrijven zijn er zelf verantwoordelijk voor dat het teeltmateriaal bij verhandeling aan deze EU-eisen voldoet. De reguliere wettelijke kwaliteitskeuringen worden (doorgaans gecombineerd met de plantenpaspoortinspecties) door Naktuinbouw gemiddeld twee keer per jaar uitgevoerd. Daarnaast is er jaarlijks toezicht op de administratie (administratieve audit) op de bedrijven. USA/Canada In het kader van het Pre-Shipment Inspection programma (PSI) van Anthos worden op verzoek van de bedrijven Select Plant Hosta partijverklaringen en herkomstverklaringen Convallaria majalis door Naktuinbouw verstrekt voor export naar de USA en Canada. NIEUW: Workshop Bedrijfshygiëne in teeltmateriaal krijgt vervolg De cursusprijs is 390, per persoon (excl. BTW), inclusief diner en syllabus. Wat gebeurt er als je wat vindt? Op het moment dat ik een probleem tegenkom, bespreek ik dit met de verantwoordelijke met het bedrijf. Bedrijven krijgen de kans om op te schonen. Na meerdere bezoeken moet het gewas alvorens verhandeling schoon zijn. Omdat ik samen met het bedrijf dit traject doorloop, zal een afkeuring nooit als een verrassing komen en ik doe er alles aan om samen met het bedrijf tot een goed resultaat te komen. Het gebeurt niet vaak dat ik een partij afkeur. Vaak neemt een bedrijf zelf zijn verantwoordelijkheid en biedt een partij met problemen niet op de markt aan, de partij wordt vernietigd of opgeschoond. Zijn er veranderingen in de sector? In de vaste planten zie je dat de landplanten minder worden gekweekt, weefselkweek is in opkomst. De plantjes nemen dan ook veel minder ruimte in. Ook is er een tendens dat bedrijven Wat wil je de bedrijven als advies meegeven? De Moederplantentuin is er voor de vaste plantenkwekers en handelaren, maak er gebruik van!, aldus Kanters. De tuin biedt een sortiment van cultivars die er net zo bij staan als bij de consument, het eindproduct is dus in volle pracht te zien. Voor handelaren is het interessant om hier met klanten naar toe te komen en de planten in werkelijkheid te tonen. Er zijn speciale themaavonden voor kwekers in de Moederplantentuin waar zij hun kennis kunnen verbreden. Plantenpaspoort Naktuinbouw is in 1993 (destijds NAKB) gestart met de fytosanitaire inspecties in een aantal geslachten vaste planten in het kader van de Europese richtlijn 77/93/EEG (nu 2000/29/EG). De inspectie is specifiek gericht op quarantaine-organismen waarvoor een nultolerantie geldt. Het fytosanitair certificaat kwam te hygiëne in teeltmateriaal dit najaar nog een extra workshop Bedrijfshygiëne in teeltmateriaal. De workshop richt zich op het personeel van de werkvloer van groenteplantenkwekers. Aan de hand van praktijksituaties worden hygiëneprotocollen besproken. Op een interactieve wijze leren deelnemers ziekten & plagen en het proces van het overdragen van een bacterie of virus (her)kennen. De diverse maatregelen in een protocol worden besproken en cursisten krijgen praktische tips om zich het hygiëneprotocol eigen te maken. De illustratieve syllabus kan als naslagwerk worden gebruikt. De eerste reacties van de cursisten waren erg positief. Goed van opzet en Het biedt de juiste ondersteuning bij het bewust maken van bedrijfshygiëne op ons bedrijf waren de geluiden die werden gehoord. Datum en kosten De workshop wordt gegeven op dinsdag 29 september van uur tot uur, een diner is inbegrepen. Voor deelname is VMBO/MBO-denkniveau vereist. De workshop wordt afgesloten met een bewijs van deelname. Vakopleiding / In company Meer informatie over de vakopleiding, die bedoeld is voor leidinggevenden, treft u aan op pagina 11 van dit nummer. Zowel de vakopleiding als de workshop zijn in company te geven. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Sylvia Bouwmeester-Witteman (Naktuinbouw Vakopleidingen), tel. (071) of vakopleidingen@naktuinbouw.nl

6 6 nieuws Keuringen Extra veldkeuring plantuitjes Voor plantuitjes is er komend seizoen een extra veldkeuring in verband met de aanpassing in de HPA Verordening Bestrijding valse meeldauw. Nederlandse producenten van tweedejaars plantuien zijn met ingang van 2010 verplicht gebruik te maken van eerstejaars plantuitjes, die tijdens de veldkeuring extra gecontroleerd zijn op valse meeldauw; een schimmel die over kan gaan naar het plantmateriaal en daardoor voor veel schade kan zorgen. Dat betekent dat in verband met de HPA Verordening Bestrijding valse meeldauw de productie van eerstejaars plantuitjes, bestemd voor binnenlandse afzet, aankomend seizoen een extra veldkeuring ondergaan. Alle producenten zijn door Naktuinbouw en Hoofd Productschap Akkerbouw (HPA) op de hoogte gesteld. Producenten kunnen via een daarvoor toegezonden formulier aangeven welke percelen extra gekeurd moeten worden. EG-Plantenpaspoort NL Allium cepa Plantuitjes Onion sets RAS: see corresponding Inspection document EG-Plantenpaspoort NL Allium cepa LBU Plantuitjes Steckzwiebeln Onion sets Oignons à replanter STUTTGARTER RIESEN LST EG-Plantenpaspoort NL Allium cepa Plantuitjes Steckzwiebeln Onion sets Oignons à replanter HERCULES LHE EG-Plantenpaspoort NL Allium cepa Plantuitjes Steckzwiebeln Onion sets Oignons à replanter SETTON LSE EG-Plantenpaspoort NL Allium cepa Plantuitjes Steckzwiebeln Onion sets Oignons à replanter SENSHYU YELLOW LSY Specialist Nederlandse bedrijven zijn gespecialiseerd in de productie en verwerking van eerstejaars plantuitjes. De betrokkenheid van Naktuinbouw in het opzetten en onderhouden van het keuringssysteem is omvangrijk. Samen met de Begeleidingscommissie Plantuitjes, die bestaat uit vertegenwoordigers van deze sector, wordt twee keer per jaar overlegd over het keuringssysteem en alles wat verder voor de kwaliteit van belang is. De veldkeuring gaat eind juni weer van start. Een drukke periode waar Naktuinbouw-keurmeesters tot eind juli alle percelen intensief controleren op rasechtheid, raszuiverheid, stengelaaltjes, witrot en valse meeldauw. Nacontrole Al het door Naktuinbouw te velde goedgekeurde plantmateriaal wordt na het oogsten zorgvuldig opgeslagen onder speciale condities. Het goedgekeurde plantmateriaal wordt vervolgens door de bedrijven gesorteerd en verpakt. Alle eenheden worden voorzien van een Naktuinbouwlabel, waaruit blijkt dat deze zijn geproduceerd onder voorwaarden, zoals die in nauwe samenwerking met de praktijk, zijn opgesteld. Tijdens de afzetperiode wordt door de keurmeester toegezien op de wijze waarop de partijen worden gereedgemaakt voor de afzet. Steekproefsgewijs worden er monsters genomen van voor de afzet gereedstaande partijen, voor nacontrole op rasechtheid, raszuiverheid en kwaliteit. Groei Het areaal van de productie van eerstejaars plantuitjes is in een fors tempo uitgegroeid van enkele honderden hectare naar zo n hectare. Ook het rassenassortiment is fors uitgebreid. Met name voor de professionele afnemers van eerstejaars plantuitjes zijn veel nieuwe rassen ontwikkeld. Het gebruik van de Rijnsburger selecties die geprepareerd (warmte behandeld) moesten worden om bloemstengelvorming te voorkomen werd sterk teruggebracht toen het ras Sturon in de markt is gezet. Een rond type dat geen preparatie behoefde. Daarna zijn in snel tempo meer ronde rassen van vroeg tot laat geïntroduceerd die geen preparatie behoefde. Opvallend is dat nog steeds het ras Stuttgarter Riessen, een platte ui, dat vanaf het begin het grootste plantuienras was er nog steeds is en ongeveer 50% van het areaal uitmaakt. De meeste plantuitjes worden geëxporteerd. Met name Oost-Europese landen zijn belangrijke afnemers. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met de teamadministratie Groentegewassen, tel. (071) , of groente@naktuinbouw.nl Elite-deelnemers besluiten tot toetsing pospiviroïden Op 4 maart jl. is met Elite-deelnemers met productie en/of instandhouding van Solanaceae een aanpak afgesproken met betrekking tot pospiviroïden, waaronder hoe om te gaan met PSTVd. Tijdens het deelnemersoverleg is afgesproken dat alle kandidaatplanten getoetst moeten worden op tien pospiviroïden middels de PCR-methodiek (zie kader). Alleen planten die hier vrij van zijn bevonden (of materiaal afkomstig van deze planten) komen in aanmerking voor verdere opbouw van SEE-materiaal. Kwalificatie Ten aanzien van reeds SEE gekwalificeerd materiaal, dat al in het Elite-programma is opgenomen, is afgesproken om alle klonen/lijnen/planten te toetsen op PSTVd/TCDVd. Alleen materiaal dat hier vrij van is bevonden (of materiaal afkomstig van deze planten) krijgt daarna de kwalificatie SEE. Toetsing Van materiaal dat al aantoonbaar is getoetst op PSTVd/TCDVd dient het betreffende bedrijf de toetsresultaten (recent of vanuit het verleden) van een erkend/ geaccepteerd laboratorium te overleggen. SEE-materiaal dat gecertificeerd is doorgeleverd aan een andere deelnemer en waaraan niets is veranderd behoeft niet opnieuw te worden getoetst. Door het betreffende bedrijf moet dan aantoonbaar worden gemaakt dat het bronmateriaal (van de toeleverancier) is getoetst op PSTVd/TCDVd. Afspraak Vanaf 14 mei 2009 dient door het bedrijf zelf aan Naktuinbouw aantoonbaar te worden gemaakt dat het SEE-materiaal (of bronmateriaal) is getoetst op PSTVd/ TCDVd en hiervan vrij is bevonden om in aanmerking te kunnen komen voor kwalificatie SEE. Eerdere kwalificaties zijn per die datum voor alle Solanaceae (met name Petunia en Calibrachoa) komen te vervallen. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Dick van Pouderoijen, teammanager Keuringen Bloemisterijgewassen, tel. (071) , of d.v.pouderoijen@naktuinbouw.nl Pospiviroïden PSTVd Potato spindle tuber viroid TCDVd Tomato chlorotic dwarf viroid TASVd Tomato apical stunt viroid CSVd Chrysanthemum stunt viroid CEVd Citrus exocortis viroid CLVd Columnea latent viroid MPVd Mexican papita viroid TPMVd Tomato planta macho viroid IrVd-1 Irisine viroid 1 PCFVd Pepper chat fruit viroid

7 Feestelijke opening Variety Center V.l.n.r.: mr. B.P. Kiewiet, mw. prof. dr. L. van Vloten-Doting en mw. ir. A.M. Burger betraden als eerste na de openingshandeling het Variety Center en kregen vervolgens uitleg van directeur ir N.C.A. Koomen, manager Rassen & Proeven ing. C. van Ettekoven (tweede van rechts) en K. Grashoff. Daarna ontvingen zij het eerste exemplaar van het boek Naktuinbouw In dienst van Kwaliteit. De genodigden konden onder het genot van een hapje en een drankje in het Variety Center kennis maken met de (nieuwe) activiteiten van Naktuinbouw. 7 nieuws Corporate

8 8 nieuws Laboratoria Clavibacter in tomaat In het door Productschap Tuinbouw gefinancierde project pakken de Plantenziektenkundige Dienst, GroenAgroControl en Naktuinbouw samen de Clavibacter-problematiek aan. Clavibacter michiganensis subsp. michiganensis (Cmm) is de veroorzaker van de bacterieverwelkingsziekte in tomaat. Cmm is een belangrijk zaadoverdraagbaar pathogeen en gebruik van Cmm-besmet zaad is een potentiële bron van deze bacteriële ziekte. Detectie Het aantonen van Cmm op tomatenzaad is niet altijd eenvoudig, omdat deze bacterie relatief langzaam groeit ten opzichte van andere saprofytische microflora op tomatenzaad. Hierdoor kunnen andere bacteriesoorten de aanwezigheid van Cmm maskeren. Dit zou incidenteel kunnen leiden tot vals negatieve uitslagen, waardoor Cmm-besmette partijen ten onrechte worden uitgeleverd. Media verbeteren Eén van de doelstellingen van het project is het verbeteren van de semi-selectieve media door Naktuinbouw, waardoor de detectiekans van Cmm verder kan toenemen. In het onderzoek is duidelijk geworden dat bepaalde bacteriën de groei van Cmm zeer sterk onderdrukken. Verschillende antibiotica zijn in het project gescreend om de groei van deze antagonistische bacteriën te onderdrukken. Ook is nagegaan of de diverse Cmmisolaten goed groeien op de nieuwe semi-selectieve media. Uiteindelijk zijn er drie complementaire media ontwikkeld die qua onderdrukking van saprofyten superieur zijn ten opzichte van de huidige media. Extra controles Om de kans op verkeerde uitslagen verder te verminderen zijn er extra controles geïmplementeerd in de toets. De verwachting is dat met de nieuwe media de kans op detectie van Cmm zal toenemen terwijl het aantal niet te beoordelen monsters zal afnemen. Door het parallel toetsen van monsters met de nieuwe en oude media wordt dit nagegaan. DNA-test Indien verdachte kolonies worden gevonden worden deze gekarakteriseerd middels een DNA-test (PCR). GroenAgroControl heeft verbeterde specifieke primers voor deze techniek ontwikkeld. Beider inspanningen leiden nu tot een verbeterde en gevalideerde toets. Voor meer informatie over dit onderwerp neemt u contact op met Harrie Koenraadt (onderzoeker Naktuinbouw Laboratoria) tel. (071) , of h.koenraadt@naktuinbouw.nl NIEUW: Detectie van Xanthomonas in Poinsettia Xanthomonas axonopodis pv. poinsettiicola (X.a.poi.) is de veroorzaker van bladvlekkenziekte in Poinsettia (kerstster). Met uitplaten en fingerprinting kan snel nagegaan worden of het teeltmateriaal vrij is van deze bacterie. In 2003 is voor de eerste maal in Europa bladvlekkenziekte in Poinsettia geconstateerd, welke al langer bekend was in Azië en Amerika. Deze bladvlekkenziekte wordt veroorzaakt door Xanthomonas axonopodis pv. poinsettiicola (X.a.poi.). Na 2003 is de bacterie meerdere malen in Europa opgedoken, wat in 2007 leidde tot problemen in de vermeerdering en teelt van kerststerren. van de Xanthomonas-stam die voor de besmetting verantwoordelijk is. X.a.poi. wordt in de plant niet systemisch; de infectie blijft beperkt tot vlekken op het blad. Aangetaste bladeren worden doorgaans geel en vallen dan af. In de afgevallen bladeren kan X.a.poi. lang aanwezig blijven. Na ruim een half jaar werd uit verschrompeld Poinsettia-blad nog zeer gemakkelijk X.a.poi. geïsoleerd. Omdat de bacterie zich vooral in de bladeren vermeerderd wordt hij met spatwater gemakkelijk verspreid van de ene naar de andere plant. Hoge luchtvochtigheid en bovenlangs water geven, werken verspreiding van de bacterie in de hand. Traceren Vermeerderingsbedrijven willen graag weten of zij starten met gezond materiaal. Hiervoor is een toets ontwikkeld, gebaseerd op ervaring met andere Xanthomonaden. Hierbij worden extracten van bladeren uitgeplaat op specifiek medium. Verdachte kolonies worden rein gekweekt en aan de hand van een DNA-fingerprint geïdentificeerd. Ziektevrij De bacterie kan in één blad voorkomen terwijl een ander blad van dezelfde plant schoon is. Dit maakt het moeilijk een betrouwbare uitspraak te doen over een partij planten zonder symptomen. Toetsing geeft bij Poinsettia geen garantie voor ziektevrij zijn, maar wel een goed beeld van de situatie. Hygiëne Vermeerderingsbedrijven zijn zich zeer bewust van de risico s en zijn erin geslaagd om in 2008 nagenoeg vrij te blijven van X.a.poi. Hygiëne is bij deze ziekte erg belangrijk, de bacterie kan lang op een bedrijf aanwezig blijven. Een goede ontsmetting en het starten met gezond materiaal is zeer essentieel. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Ellis Meekes (onderzoeker Naktuinbouw Laboratoria) tel. (071) of e- mail e.meekes@naktuinbouw.nl Onderzoek In samenwerking met Europese vermeerderaars van Poinsettia heeft Naktuinbouw onderzoek verricht naar deze bacterie, met als doel meer inzicht te krijgen in de pathogeniteit, verspreiding en op welke wijze infecties zijn te voorkomen. Daarnaast is onderzocht hoe plantenbestanden het beste getoetst kunnen worden op aanwezigheid van de bacterie. (A) (B) 1 (C) Besmetting In Europa zijn tot nu toe drie verschillende stammen van X.a.poi. aangetroffen die verschillen in morfologie en DNA-fingerprint. Ook de virulentie van de stammen varieert. Dat wil zeggen dat de schade mede afhankelijk is 2 Drie stammen verschillen in DNA-fingerprint (A) en morfologie (B), geïnfecteerd blad (C, D) en verschrompeld blad met X.a.poi (E) 3 (D) (E)

9 Nieuwe toetsmethode PSTVd in tomatenzaad Het onderzoeksteam van Naktuinbouw Laboratoria heeft de afgelopen tijd hard gewerkt aan een nieuwe toetsmethode voor PSTVd in tomatenzaad. Het protocol is af en de acceptatie van de toets door de Plantenziektenkundige Dienst volgt binnenkort. 9 nieuws Laboratoria De internationale behoefte aan de beschikbaarheid van een betrouwbare PSTVd-toets voor tomatenzaad neemt steeds verder toe. Zo stelt bijvoorbeeld Australië strengen eisen bij de import van zaden, waarbij aangetoond moet worden dat deze vrij zijn van PSTVd. Wat is PSTVd? Aardappelspindelknolviroïde (PSTVd) is een pathogeen voor tomaat en aardappel en heeft de quarantaine-status. Voor tomaat is nog niet bekend of zaadbesmetting met dit viroïde kan leiden tot zieke zaailingen. Bij Naktuinbouw zijn uitgroeiproeven gedaan met tomato chlorotic dwarf viroid (TCDVd) besmet tomatenzaad. Dit viroïde lijkt sterk op PSTVd. Na het analyseren van zaailingen is echter geen TCDVd zaadtransmissie gevonden. In de literatuur is de zaadoverdraagbaarheid van TCDVd wel beschreven. PSTVd kan zich via mechanische transmissie snel verspreiden en symptoomloze bloemisterijgewassen als Brugmansia spp. en Solanum jasminoïdes kunnen hierbij waarschijnlijk als besmettingsbron dienen. Toets Naktuinbouw heeft met behulp van TCDVd-besmet zaad een moleculaire toets ontwikkeld voor het aantonen van TCDVd. Door het ontbreken van PSTVd besmet zaad kon niet direct nagegaan worden of de toets ook hiervoor voldoende betrouwbaar is. In samenwerking met de Plantenziektenkundige Dienst, waar PSTVd-besmet zaad is geproduceerd, wordt nagegaan of deze nieuwe toetsmethode met voldoende betrouwbaarheid in de praktijk ingezet kan worden. Er is inmiddels een toetsprotocol beschikbaar waarin per zaadpartij zaden getoetst worden op de aanwezigheid van PSTVd en TCDVd. Voor meer informatie, of om over de ontwikkelingen van deze nieuwe toetsmethode op de hoogte blijven, kunt u contact opnemen met Harrie Koenraadt, tel. (071) , of h.koenraadt@naktuinbouw.nl Platform ziektetoetsen sierteelt Op 3 april jl., tijdens het symposium ter afscheid van Johan Schuuring, lanceerde John van Ruiten het Naktuinbouw-initiatief om een platform op te richten waarin sierteeltbedrijven onderling onderwerpen bespreken rond ziektetoetsen. Nieuwbouw Toetscentrum Horst Naktuinbouw Laboratoria in Horst is onlangs uitgebreid met nieuwe kassen (folietunnels) en koelcellen. De nieuwbouw was nodig in verband met uitbreiding van de instandhouding van hoogwaardig uitgangsmateriaal van kleinfruit (framboos en braam) en een volumevergroting in het virusvrij maken van aardbeirassen. Folietunnels Er zijn twee dubbele folietunnels in gebruik genomen. Het gaat deels om vervanging van een oude tunnel en deels om het onderbrengen van de uitbreiding van bestaande en nieuwe taken voor de boomkwekerij- en aardbeiplantensector. Door het verplaatsen van plantmateriaal (onderstammen) van het huidige screenhouse naar de nieuwe tunnels zijn de benodigde extra vierkante meters voor instandhouding van kleinfruit vrijgemaakt. In de kassen is rekening gehouden met een kijkvenster van transparant folie, zodat bezoekers, bijvoorbeeld bij excursies, naar binnen kunnen kijken en niet de kassen hoeven te betreden. Koelcellen Eind maart zijn twee nieuwe koelcellen op het Toetscentrum in gebruik genomen. De cellen worden gebruikt voor het koelen of invriezen van boomkwekerijmateriaal, waardoor het mogelijk is om uitgangsmateriaal dat het traject virusvrij maken of instandhouding doorloopt voor langere tijd te bewaren. Voor meer informatie over de uitbreiding of werkzaamheden van het Toetscentrum in Horst, kunt u contact opnemen met Hans Konings (teamleider) tel. (077) , h.konings@naktuinbouw.nl Het platform richt zich in eerste instantie op het uitwisselen van kennis, en het ontwikkelen en harmoniseren van toetsprotocollen. Gezondheid van uitgangsmateriaal is een precompetitief onderwerp waarover open gediscussieerd kan worden. Daarbij kunnen ook gezamenlijke onderzoeksvragen worden uitgewerkt. In de vorm van onderzoeksprojecten binnen het platform of samen met kennisinstellingen worden deze vragen beantwoord. Symposium Meer dan zestig telers, kwekers en technologen bezochten het symposium over de ontwikkelingen rond ziektetoetsen in de sierteelt. De aanwezigen kregen een overzicht van de ziektes (virussen, viroïden, bacteriën en schimmels) die voorkomen in siergewassen. Ook de nieuwe detectietechnologieën die ontwikkeld worden, werden over het voetlicht gebracht. Toekomst Het lijkt erop dat in de toekomst multiplex systemen meer toegepast worden. Dit is een methode waarbij meerdere pathogenen in één toets kunnen worden aangetoond. Daarbij zal ook gebruik worden gemaakt van miniaturisering, om met minder reagentia de toets uit te voeren. Platform Er waren veel enthousiaste reacties van de aanwezige bedrijven. Naktuinbouw organiseert in juni een bijeenkomst om het platform verder gestalte te geven. Belangstellenden kunnen zich melden bij Marcel Toonen (teamleider Onderzoek & Ontwikkeling Naktuinbouw Laboratoria) tel. (071) of m.toonen@naktuinbouw.nl

10 10 nieuws Rassen & Proeven Moederplantentuin weer geopend! De Moederplantentuin is weer elke woensdagmiddag geopend voor vaste plantenkwekers. Dit jaar vinden er wederom themaavonden plaats in de Moederplantentuin. In de Moederplantentuin staat een uitgebreide collectie van cultivars, waarvan er ruim als rasecht zijn beoordeeld. Sinds kort is de referentiecollectie voor kwekersrechtonderzoek aan vaste planten met zo n 500 rassen ook te bezichtigen. NIEUW: Thema-avonden De eerste thema-avond met het onderwerp Bodem vond op 13 mei plaats. De bodembeoordeling in de Moederplantentuin werd ondersteund door informatie over bodemstructuur, bodembiologie en organische stofvoorziening. Op woensdag 10 juni werd het thema Bemesting behandeld. Onderwerpen als wat zijn de voor- en nadelen van dierlijke mest of compost en wat zijn de gebruiksmogelijkheden van groenbemesters, kwamen deze avond aan bod. Op woensdag 16 september wordt aandacht besteed aan gewasbescherming. Diverse ziekten en plagen zullen de revue passeren. Ook wordt aandacht besteed aan natuurlijke vijanden door te kijken naar de mogelijkheden, knelpunten en ervaringen. Deze bijeenkomst telt mee voor de verlening van de spuitlicentie. Bezoeken De thema-avonden starten om uur en zijn gratis te bezoeken in Roelofarendsveen, Sotaweg 22. De Moederplantentuin is in de zomer voor geïnteresseerden uit het vaste plantenvak elke woensdag van uur tot uur geopend. Voor meer informatie over de Moederplantentuin en de themaavonden kunt u contact opnemen met Raoul Haegens of Katie Pont (Rassen & Proeven), tel. (071) of moederplantentuin@naktuinbouw.nl Helpdesk DUS-onderzoek NIEUW: Buitenlandstage bij Rassen & Proeven Naktuinbouw Rassen & Proeven biedt vanaf komende zomer haar kennis en ervaring op DUS-onderzoek aan collega s uit het buitenland aan. Naktuinbouw biedt online hulp voor problemen rondom DUS-procedures. Ervaren medewerkers staan klaar om vragen te beantwoorden. Veel collega s en instellingen in het buitenland die werkzaam zijn op het gebied van DUSonderzoek (Distinctness, Uniformity, Stability) volgen intensieve trainingen voordat zij aan het werk gaan. UPOV biedt een online cursus op afstand om de basisprincipes van kwekersrecht onder de knie te krijgen. Nederland, Japan en Korea bieden daarnaast de mogelijkheid een meer praktische DUStraining te volgen bij een DUSonderzoeksstation. Naktuinbouw biedt collega s uit het buitenland aan om gedurende een periode van twee tot tien weken in Roelofarendsveen de procedures te besturen die gebruikt worden voor het DUSonderzoek in sier- en groentegewassen. Hoe werkt het? Vanaf het moment dat de aanvragen van kwekersrecht bij de organisatie of het land binnen komen en de kersverse medewerker zelfstandig aan het werk gaat, wordt vaak tegen problemen opgelopen die direct om een oplossing vragen. De helpdesk voor DUS-onderzoek van Naktuinbouw helpt bij dergelijke problemen. De helpdesk bestaat uit ervaren onderzoekers die vragen beantwoorden met betrekking tot Programma Door nauw samen te werken met Nederlandse collega s worden de verschillende onderwerpen van het DUS-onderzoek belicht van administratie, referentiecollecties, monsterontvangst, planning, waarnemingen, beschrijvingen en rapportage tot archiveren. In overleg kan het gewenste programma gezamenlijk worden samengesteld. administratieve en praktische problemen. Er zijn geen kosten aan de helpdesk verbonden. Naktuinbouw ziet dit als haar bijdrage aan de wereldwijde UPOV-gemeenschap. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Kees van Ettekoven (manager Rassen & Proeven) tel. (071) of DUShelpdesk@naktuinbouw.nl Verwachting Naktuinbouw verwacht dat de tijdelijke collega uit het buitenland vloeiend Engels spreekt, enthousiast is over het werk, een flexibele instelling heeft, nieuwsgierig is en van aanpakken weet. Verder wordt onder meer verwacht dat de werkgever van de tijdelijke collega het salaris doorbetaald, de reiskosten van en naar Nederland vergoed, eventuele zorg- en andere verzekeringen regelt, et cetera. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Kees van Ettekoven (manager Rassen & Proeven) tel. (071) of c.v.ettekoven@naktuinbouw.nl

11 Naktuinbouw-participatie in Summer School Green Genetics Wageningen Business School organiseert deze zomer een Summer School Green Genetics. Deze bestaat uit diverse lezingen over plantenveredeling en excursies naar bedrijven die hier nauw bij betrokken zijn, waaronder Naktuinbouw. 11 nieuws Vakopleidingen Summer School wordt gehouden van 24 augustus tot en met 28 augustus en wordt gegeven vanuit Wageningen University Campus. Summer School is bedoeld voor tweedejaars universitaire en derdejaars HBO-studenten in biologie-, agronomie-, laboratoriumtechnieken of gerelateerde opleidingen. Doel Het doel van Summer School is om studenten tijdig kennis te laten maken met de wereld van de groene genetica, zodat meer studenten voor een specialisatie onderzoeksfaciliteiten en -laboratoria. Daarnaast brengen de studenten een bezoek aan Seminis, Barenbrug, Keygene, Royal van Zanten en Naktuinbouw. Ook een bezoek aan Seed Valley, waaronder Enza Zaden en Incotec staat op het programma. Summer School De Summer School Green Genetics is een initiatief van Wageningen Business School en Wageningen UR Plant Breeding, beide onderdeel van Wageningen University and Research Center (WUR). Summer School wordt gesponsord door het Technolo- Vakopleidingen najaar 2009 In het najaar van 2009 organiseert Naktuinbouw weer diverse interessante en afwisselende vakopleidingen. Dit najaar staan de volgende vakopleidingen op het programma: Vakopleiding Bedrijfshygiëne in teeltmateriaal 8, 10, 15 en 17 september Zaadanalyse en Gezondheidsonderzoek start op 22 september Plantspecifieke Real Time PCR-technieken 6 en 7 oktober Deze vakopleiding besteedt aandacht aan de verschillende q-pcr-methoden, het opzetten van een q-pcr, het kwantificeren met PCR en trouble shooting. Tijdens de praktijklessen analyseren deelnemers zelf q-pcr-bepalingen. in deze richting kiezen. Ook kunnen studenten op deze manier hun netwerk uitbreiden met contacten in de bedrijvensector. Deelname aan de Summer School levert de studenten studiepunten op. Inhoud Studenten krijgen lezingen over de theoretische achtergronden van plantenveredeling, de technologische ontwikkelingen in de veredeling en kwekersrecht. Ook maken ze kennis met moderne gisch Top Instituut Groene Genetica (TTI) en de deelnemende bedrijven. Inschrijven kan tot 1 juli, stuur daarvoor een naar info.wbs@wur.nl of neem voor meer informatie contact op met Joke Janse, (0317) Meer informatie is ook te vinden op de website van Wageningen Business School NIEUW! Deze nieuwe vakopleiding is bedoeld voor de teeltcoördinatoren en bedrijfsleiders van groenteplantenkwekers. De opleiding bestaat uit vier modules: ziekten & plagen (twee modules), bedrijfshygiëne (algemeen) en bedrijfshygiënesysteem. Tijdens de vakopleiding wordt onder meer de inhoud van het hygiëneprotocol, het opzetten van een bedrijfshygiënesysteem, de procedurele kant en de implementatie van het systeem op het bedrijf behandeld. Als vooropleiding wordt MBO+ /HBO-denkniveau gevraagd. Na afloop wordt een examen gehouden, waarbij een certificaat kan worden behaald. De vakopleiding Zaadanalyse en Gezondheidsonderzoek (voorheen vakopleiding Zaadanalist) is een basisopleiding voor het hele zaadvak en bestaat uit zeven modules: Algemene inleiding, schoningsonderzoek, zuiverheidsonderzoek, kiemkrachtsonderzoek, tetrazolium/vochtonderzoek, Toets Bruikbare Planten en Gezondheids-/resistentieonderzoek. De opleiding is bedoeld voor medewerkers van zaadanalyse- en gezondheidslaboratoria in de tuinbouwsector. Het instapniveau voor deze vakopleiding is MBO-niveau. Voor het volgen van modules 2 tot en met 7 is kennis van module 1 een pré en voor het volgen van module 7 is kennis van microbiologie gewenst. De vakopleiding is speciaal ontwikkeld voor laboranten uit de plantaardige sectoren. Als vooropleiding wordt een opleiding op HBO-niveau of gelijkwaardig denkniveau geadviseerd. Relevante praktijkervaring is een pré. De voertalen van deze vakopleidingen zijn Nederlands. Inschrijven kan tot 28 juli Kijk voor prijzen en aanmeldformulier op Heeft u specifieke vragen over een vakopleiding? Neem contact op met Naktuinbouw Vakopleidingen, tel. (071) of vakopleidingen@naktuinbouw.nl

12 12 nieuws Corporate Aan het woord: Sectorbestuur Groentegewassen Wat is het Sectorbestuur en wat doet dit eigenlijk? In deze Naktuinbouwnieuws is Erik Gipmans aan het woord, lid van het sectorbestuur Groentegewassen. Klachten? Naktuinbouw beschikt over een klachtenprocedure welke wordt toegelicht op: ( Serviceloket ). Ook is hierover een folder verschenen die u kunt downloaden of opvragen bij de klachtencoördinator. Deze is te bereiken via tel. (071) of klachten@naktuinbouw.nl Het Stichtingsbestuur van Naktuinbouw kunt u bereiken via bestuur@naktuinbouw.nl De drie sectoren bloemisterij-, boomkwekerij- en groentegewassen zijn binnen Naktuinbouw vertegenwoordigd via sectorbesturen. De zetels in deze besturen worden ingevuld door vertegenwoordigers van representatieve vakorganisaties. Erik Gipmans is door Plantum NL benoemd en is ook lid van het stichtingsbestuur van Naktuinbouw. Erik Gipmans is directeur van familiebedrijf Gipmans Planten in Venlo. Alle groenteplanten van sla tot en met komkommer en paprika worden door Gipmans geteeld. Als algemeen directeur is Erik Gipmans is verantwoordelijk voor verkoop, financiën, strategievorming en algemene zaken. Kan het bedrijfsleven zich voldoende laten horen in de bestuurlijke organisatie van Naktuinbouw? De bestuursstructuur van Naktuinbouw met een stichtingsbestuur, sectorbesturen en adviesen begeleidingscommissies is een compacte, duidelijke en overzichtelijke structuur waarin de juiste partijen vertegenwoordigd zijn en zich kunnen laten horen. Plantum NL maakt de plantenkwekers duidelijk wie in welk bestuur vertegenwoordigd is, zodat de leden eenvoudig te benaderen zijn en als vertegenwoordigers van het bedrijfsleven in de besturen kunnen optreden. Ik word regelmatig benaderd door bedrijven om in het bestuur aan te geven wat er leeft in de sector, waardoor Naktuinbouw volledig op de hoogte is. Naktuinbouw jaarbericht 2008 Bij deze Naktuinbouwnieuws-editie treft u het Jaarbericht 2008 aan. Jaarbericht 2008 Voortgaan op de ingeslagen weg en met accreditaties het takenpakket borgen Hoe verloopt de communicatie van Naktuinbouw met haar achterban? In de sector groentegewassen hebben de zaadbedrijven intensiever contact met Naktuinbouw dan de kwekers. Naktuinbouw speelt hier heel goed op in door de groenteplantenkwekers regelmatig persoonlijk uitleg te geven over Naktuinbouw en haar werkzaamheden. Dit moet Naktuinbouw ook in de toekomst voortzetten om de band te versterken. Zo worden de plantenkwekers betrokken bij de activiteiten van Naktuinbouw. Het is ook heel belangrijk dat de klanten van de plantenkwekers, de telers, goed op de hoogte zijn van de kwaliteitsbewaking zoals die door Naktuinbouw wordt uitgevoerd. Hoe verloopt de communicatie bij calamiteiten? Een calamiteit wordt veelal door het bedrijf zelf geconstateerd. Vervolgens verschijnt een keurmeester van Naktuinbouw In het jaarbericht is een totaaloverzicht van de bestuurlijke aangelegenheden opgenomen. Per afdeling vindt u een overzicht van de belangrijkste operationele activiteiten, die in 2008 hebben plaatsgevonden. Aanvullend zijn de jaarcijfers en personele gegevens gepubliceerd. Ir. C.M.M. van Winden geeft een toelichting vanuit het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit op de werkzaamheden. Meer exemplaren? Indien u meerdere exemplaren wilt ontvangen, dan kunt u deze aanvragen bij de afdeling Communicatie, tel. (071) of communicatie@naktuinbouw.nl op het bedrijf. Voor het bedrijf is het op dat moment niet altijd duidelijk vanuit welke hoedanigheid Naktuinbouw opereert. Is er sprake van een q-organisme, dan ligt de verantwoordelijkheid voor de communicatie bij de Plantenziektenkundige Dienst. In alle andere gevallen bij Naktuinbouw. Het is dan ook belangrijk dat Naktuinbouw dit bij een calamiteit goed duidelijk maakt, zodat er geen verwarring kan ontstaan. In hoeverre dient Naktuinbouw transparant te zijn? Naktuinbouw heeft een grote drang naar transparantie, dat is op zich heel positief, maar kan ook juist vragen en discussies oproepen. Om duidelijkheid te creëren heeft Naktuinbouw hier op ingespeeld door samen met de minister van LNV wettelijke taken en taken die hiervan in het verlengde liggen vast te stellen. De bedrijven zijn op de hoogte van deze verdeling en hierdoor is er in financieel opzicht geen U kunt het jaarbericht ook als PDF-document downloaden via (Serviceloket). Redactie: Naktuinbouw Alfred Klaver, afdeling Communicatie & Vakopleidingen Postbus 40, 2370 AA Roelofarendsveen T (071) / F (071) E info@naktuinbouw.nl W Druk: TDS printmaildata, Schiedam Basisontwerp: Arno Geels & Lucie Vijverberg, Den Haag Coen Suilen 25-jarig jubileum Op 1 mei was senior keurmeester Coen Suilen 25 jaar in dienst van Naktuinbouw, team Boomkwekerijgewassen. Coen is 25 jaar geleden als keurmeester begonnen bij NAKB, vestiging Horst voor de regio Zuidoost-Nederland. In 2000 maakt hij de fusie mee vertroebeling mogelijk tussen de diverse taken. In welk opzicht kan Naktuinbouw zich verbeteren? Op het gebied van de communicatie bij klachtenprocedures valt er mijns inziens nog verbetering te behalen. De huidige DNAtechnieken maken tracering van pathogenen tot op stamniveau mogelijk en kunnen als uitspraak dienen bij een klachtenprocedure. Naktuinbouw handelt hierbij onafhankelijk en deskundig en de technieken geven veel duidelijkheid. Voor telers is het echter moeilijk te begrijpen hoe de technieken werken. Het is belangrijk agenda Bestuur: 25 juni Stichtingsbestuur Naktuinbouw 26 augustus Stichtingsbestuur Naktuinbouw Sectorbestuur: 19 juni Bloemisterijgewassen 19 november Bloemisterijgewassen 20 november Groentegewassen 24 november Boomkwekerijgewassen Adviescommissie: 22 oktober Bosbouwkundig teeltmateriaal 27 oktober Aardbeiplanten 28 oktober Groenteplanten 29 oktober Groentezaden 3 november Fruitgewassen naar Naktuinbouw waar hij in 2002 werd benoemd tot senior keurmeester. Tijdens zijn loopbaan heeft Coen zich ontwikkeld als specialist in grootfruit. Met deze kennis wordt hij regelmatig ingezet bij internationale projecten in binnenen buitenland. dat Naktuinbouw de procedure en gebruikte technieken in eenvoudige taal in de rapportages begrijpelijk maakt. Het begrip dat hierdoor bij telers zal ontstaan, draagt bij aan het vertrouwen in de nieuwe technieken. Wilt u nog iets kwijt? In het laatste decennium is het kwaliteitsniveau bij de plantenkwekers als gevolg van keuringsinstellingen zoals Naktuinbouw sterk verbeterd. Het toezicht met betrekking tot plantenpaspoorten voor handel van teeltmateriaal binnen de EU is duidelijk verbeterd en zorgt ervoor dat er veel tijd wordt bespaard.