Beter een goede buur, dan een verre vriend Grensoverschrijdende samenwerking met Noord-Frankrijk

Transcriptie

1 Beter een goede buur, dan een verre vriend Grensoverschrijdende samenwerking met Noord-Frankrijk Rede door Paul Breyne, Gouverneur van West-Vlaanderen uitgesproken in de provincieraad van 5 december 2006

2 D / 2006 / 0248 / 31 Opmaak en druk: drukkerij De Windroos nv

3 Inhoudstafel Inleiding 5 Hoofdstuk 1: Vous êtes en Flandre, de geschiedenis van een grensgebied Le roi s amuse à prendre la Flandre Langzame verfransing Van grote culturele betekenis 11 Hoofdstuk 2: Mijlpalen in de grensoverschrijdende samenwerking Samenwerkingsakkoord Provincie West-Vlaanderen Département du Nord (1989) Europese steun voor grensoverschrijdende samenwerking (vanaf 1991) Grootstad mobiliseert rond idee van Frans-Belgische metropool Rijsel ( ) Van droit à l expérimentation tot appel à coopération métropolitaine (vanaf 2002) Denkgroep Noord-Frankrijk bundelt West-Vlaamse krachten Lille Grensoverschrijdend Platform Flandre Dunkerque Côte d Opale / West-Vlaanderen (2005) Frans-Belgische parlementaire werkgroep (2005) 21 Hoofdstuk 3: Grensoverschrijdende samenwerking in Europees perspectief Verschuivende grenzen Grenzen liggen vast, maar worden minder knellend 24 Hoofdstuk 4: De transformatie van le Nord Decentralisatie en deconcentratie Het traditionele Frankrijk De evolutie sinds De eerste decentralisatiegolf ( ) De tweede decentralisatiegolf ( ) De intercommunales, een andere vorm van decentralisatie Deconcentratie van de centrale staatsdiensten Evaluatie van de decentralisatie Economische reconversie Beleid ten gunste van regionale ontwikkeling Rijsel uitbouwen tot een groot logistiek knooppunt Een grootstedelijk beleid om regionale groeipolen te stimuleren Een innoverend cultuurbeleid Een actieve promotie in binnen- en buitenland De mobilisatie van het middenveld Lokale trekkers Besluit 40 Hoofdstuk 5: Analyse van twintig jaar grensoverschrijdende samenwerking Sterktes Een vernieuwend idee Groeiend van onderuit, endogeen 43 [ rede van de gouverneur 2006 ] 3

4 5.1.3 Specifieke troef van West-Vlaanderen Zwaktes Geen grensoverschrijdende reflex Veel initiatieven, weinig structuur Moeizame mobilisering van centrale overheden Opportuniteiten Aansluiting vinden bij de metropool Rijsel Oprichting van specifieke, grensoverschrijdende structuren Uitzicht op eigen Europese financiering Bedreigingen Uitblijven van concrete, tastbare resultaten Pioniers nemen afscheid 53 Hoofdstuk 6: Wat brengt de toekomst? Een nieuwe stek voor professionals tussen Brussel, Londen en Parijs Milieu kent geen grenzen Cultuur als motor voor de regio Veiligheid voorbij de ronkende verklaringen Oprichting van grensoverschrijdende beleidsstructuren 63 Hoofdstuk 7: Conclusie 67 Literatuurlijst 69 Met bijzondere dank aan 71 4 [ rede van de gouverneur 2006 ]

5 Inleiding Sedert mijn aantreden op 1 juni 1997 als gouverneur van West-Vlaanderen heb ik kunnen vaststellen dat heel wat van mijn activiteiten zich richten naar Noord-Frankrijk. En de intensiteit van deze grensoverschrijdende contacten groeit nog. Het gevaar is dan ook niet denkbeeldig dat men meegesleept wordt in deze mallemolen van initiatieven, constant bezig is, maar het overzicht verliest en dreigt uit de juiste koers te worden geslagen. Om niet duizelig te worden is het beter de mallemolen even stil te zetten, af te stappen en eens van op een zekere afstand gade te slaan wat er zich allemaal afspeelt. Het is vanuit dit metastandpunt dat ik een aantal reflecties zou willen formuleren over onze grensoverschrijdende samenwerking met Noord-Frankrijk. Maar ik wens van de gelegenheid ook gebruik te maken om het ruimere kader waarin deze grensoverschrijdende samenwerking plaatsvindt, te schetsen. Er zijn historische banden. West-Vlaanderen en Noord-Frankrijk zijn geen onbekenden voor elkaar, ze delen eeuwen van gemeenschappelijke geschiedenis. En ook na de definitieve scheiding, begin 18 e eeuw, zijn er contacten blijven bestaan: grensarbeid, smokkel (hoofdstuk 1). Maar de grens was een feit en een obstakel. Hoe zijn we erin geslaagd, langs wegen van geleidelijkheid, deze grens te slopen? Of was het veeleer het obstakel omzeilen? Aan de hand van een aantal mijlpalen en/of scharniermomenten wordt geschetst hoe dit in zijn werk ging (hoofdstuk 2). Grensoverschrijdende samenwerking is echter geen uniek West- Vlaams fenomeen. Ook elders in Europa ontstaan nieuwe grensoverschrijdende samenwerkingsverbanden. Vaak eveneens teruggaand op oude historische banden. Een evolutie van samenwerken op staatsniveau naar samenwerking tussen grensregio s (hoofdstuk 3). Wie is nu die Franse buur? Hoe steekt die ineen, hoe evolueren de verhoudingen tussen de diverse bestuurlijke niveaus? Voor al wie met Noord-Frankrijk geconfronteerd wordt, is dit een kluwen van bestuurlijke organisaties, waar men met moeite inzicht in krijgt (hoofdstuk 4). Hoe hebben wij de laatste 15 jaar grensoverschrijdend samengewerkt met Noord-Frankrijk. Wat zijn de sterkten, de zwakten, de kansen en de bedreigingen? Een SWOT-analyse (hoofdstuk 5). Ten slotte wordt gepoogd om in de kristallen bol te kijken en na te gaan wat de toekomst ons kan brengen. Maar ook hoe wij met deze toekomst moeten omgaan (hoofdstuk 6). Beter een goede buur, dan een verre vriend is een volkswijsheid. Zulke wijsheden wekken soms wrevel op, precies omdat ze zo waar, zo evident zijn. Maar aan de andere kant zijn ze zo clichématig, dat de aard van die juistheid in nevelen gehuld blijft. Of onze buur goed is en of wij een goede buur zijn, is een vraag die naargelang de omstandigheden op verschillende wijzen zal worden beantwoord. Feit is dat we hoe dan ook veroordeeld zijn om samen te werken. En dan is het beter dat we een goede buur hebben en een goede buur zijn. Opmerking: Bij de redactie van de tekst is de keuze gemaakt om voor Franse plaatsaanduidingen de Nederlandse benaming te gebruiken wanneer die algemeen gangbaar is, dus Rijsel en Duinkerke in plaats van Lille en Dunkerque, maar wel Arras of Cambrai, en niet Atrecht of Kamerijk. [ rede van de gouverneur 2006 ] 5

6

7 Hoofdstuk 1: Vous êtes en Flandre, de geschiedenis van een grensgebied Over welk gebied spreken we precies? Spreken we over Frans-Vlaanderen, de Franse Nederlanden of gewoon over Noord-Frankrijk? De laatste term is de meest neutrale. Voor de meeste Vlamingen worden er de departementen Nord en Pas-de-Calais mee bedoeld, maar voor heel wat Fransen begint Noord-Frankrijk al een beetje ten noorden van Parijs. Frans-Vlaanderen is geografisch de meest beperkte, maar misschien ook de meest verwarrende benaming. Het kan slaan op het zuidelijke gedeelte van het oude Vlaanderen, dat in de bronnen la Flandre gallicante of Flandre wallonne werd genoemd, en waar men altijd Frans heeft gesproken. Maar het kan ook een meer politieke inhoud hebben en slaan op dat deel van het oude graafschap dat vooral ten gevolge van de veroveringstochten van Lodewijk XIV aan het gezag van de Spaans-Habsburgse koningen werd onttrokken. Deze gebieden konden zowel Nederlands- als Franstalig zijn. Door het Verdrag van Utrecht, dat in 1713 de noordergrens van Frankrijk vastlegde, werden ze definitief Frans grondgebied. Om de verwarring nog te vergroten, bedoelen wij wanneer we het vandaag over Frans- Vlaanderen hebben, dat gedeelte van het historische Frans-Vlaanderen, de Franse Westhoek, waar nu nog een Nederlands dialect gesproken wordt. De Franse Nederlanden is een derde benaming die gebruikt wordt. Ze is ruimer dan enkel het bij Frankrijk gekomen gebied van het graafschap Vlaanderen. Hiermee worden alle delen van de oude historische Nederlanden bedoeld die in de nieuwe tijd bij Frankrijk gevoegd werden. Naast Frans-Vlaanderen was dat o.a. Artesië, le Cambrésis, delen van het Doornikse, Frans-Henegouwen en nog enkele andere delen. 1.1 Le roi s amuse à prendre la Flandre Eigenlijk werd in 1713 de grens voor het eerst echt vastgelegd. Daarvoor verschoof ze voortdurend. Het machtspel tussen het koninkrijk Frankrijk enerzijds en het graafschap Vlaanderen, de latere Spaanse en Oostenrijkse Nederlanden anderzijds, maakt dat we beter kunnen spreken over een grensgebied dan over een grens. Het was overigens niet alleen een staatsgrens. Door de vestiging van de Franken in het noorden van Gallië en de Saksen aan de kust, kwamen in dit gebied ook de Romaanse en de Germaanse beschaving met elkaar in contact. In de vroege middeleeuwen kwam hier de taalgrens tot stand. Het graafschap Vlaanderen kende zijn grootste uitbreiding in de 10 e eeuw. De zuidergrens reikte toen tot aan de Somme en het graafschap Amiens. Na de moord op Karel de Goede in de Sint-Donaaskerk in Brugge in 1127 probeerde de Franse koning zijn gezag in Vlaanderen uit te breiden, maar de uiteindelijke opvolger van Karel, Diederik van den Elzas, gaf met de steun van de Vlaamse steden een sterke ontwikkeling aan het graafschap. Ook zijn opvolger Filips wist die invloed te handhaven en werd zelfs voogd van de jonge Franse koning Filips Augustus. Maar het huwelijk van Filips van den Elzas bleef kinderloos, waardoor het graafschap ontbonden dreigde te worden. Cfr.: M. Nuyttens, Frans-Vlaanderen, in De Nieuwe Encyclopie van de Vlaamse Beweging, 1998, pp [ rede van de gouverneur 2006 ] 7

8 Tijdens zijn regeerperiode oefende Filips Augustus een zeer sterke invloed uit op Vlaanderen. De politieke macht van Frankrijk in Vlaanderen groeide in de loop van de 13 e eeuw tegelijk met de culturele invloed. Tijdens het bestuur van Gwijde van Dampierre nam het Frans in de administratie langzamerhand de plaats in van het Latijn. Er groeide wel een drang naar politieke ontvoogding, die in 1302 escaleerde tijdens de Guldensporenslag. Deze kortstondige Vlaamse triomf werd twee jaar later in Mons-en-Pévèle, waar de Fransen de overwinning behaalden, tenietgedaan. Een gevolg hiervan was dat het graafschap (tijdelijk) de kasselrijen Rijsel, Douai en Orchies verloor. In de 14 e eeuw slaagde Lodewijk van Male er in deze kasselrijen terug te winnen. Onder de Bourgondiërs maakten de huidige Franse Nederlanden deel uit van de Zeventien Provinciën. Dat betekende niet dat het geen leen meer was van de Franse kroon. Karel V slaagde er wel in de Franse invloed terug te dringen en pas in 1529 werd met de Vrede van Kamerijk een einde gemaakt aan de Franse leenheerschappij. In 1566 brak in Steenvoorde de beeldenstorm uit en zeker vanaf 1576 waren de Franssprekende gebieden nauw bij de opstand betrokken. Afspraken tussen Artesië en Henegouwen leidden in 1579 tot de Unie van Atrecht. Na de Vrede van Münster in 1648 werden de Zuidelijke Nederlanden beschouwd als een buffer tegen Frankrijk. Het conflict tussen Frankrijk en Spanje bleef voortduren en door de vele schermutselingen tussen de twee grootmachten verschoof de grens bijna jaarlijks. Le roi s amuse à prendre la Flandre, antwoordde mevrouw de Pompadour, toen men haar vroeg waar de koning verbleef. De Vrede van de Pyreneeën (1659) betekende het definitieve verlies van Artesië. In 1667 vielen de Fransen opnieuw aan en veroverden grote delen van Vlaanderen, tot Oudenaarde en Aalst. In 1677 bemachtigden ze ook Valenciennes, Cassel en Bailleul (Belle). Ieper en Gent volgden snel. Bijna heel Vlaanderen maakte op dat ogenblik deel uit van Frankrijk. Met de Vrede van Nijmegen (1678) werden een aantal steden teruggegeven, maar gingen o.a. Cassel, Bailleul (Belle), Saint-Omer (Sint-Omaars), Valenciennes en Cambrai (Kamerijk) definitief over in Franse handen. In 1697 zag Lodewijk XIV af van alles wat hij sinds 1678 had veroverd. In 1713, met de Vrede van Utrecht, werd de grens vastgelegd. De Franse Nederlanden behoorden vanaf dat ogenblik definitief tot Frankrijk. 1.2 Langzame verfransing Werd deze evolutie in de streek zelf beschouwd als een terugkeer, een heraansluiting of gewoon als een annexatie? Het antwoord verschilde naargelang de persoon aan wie men de vraag stelde. Historisch onderzoek heeft in elk geval uitgewezen dat Lodewijk XIV en zijn troepen er niet als bevrijders, maar als veroveraars werden ontvangen. De Franse troepen botsten op hevig verzet en de inwoners van Rijsel staken hun gehechtheid aan de Spaanse monarchie niet onder stoelen of banken. Op het platteland heerste dezelfde stemming: hier en daar werden de Fransen onder vuur genomen, schepenen weigerden de eed van trouw aan de Franse koning af te leggen enz. De oorzaken van deze houding waren talrijk. De streek ging gebukt onder de aanwezigheid van de Franse troepen. Plunderingen en represailles waren er schering en inslag. Eric Vanneuville, Louis XIV en Flandre: L accueil des Flamands, in jaarboek De Franse Nederlanden-Les Pays- Bas Français, 1985, pp [ rede van de gouverneur 2006 ]

9 Het werd Lodewijk ook kwalijk genomen dat hij zonder enige oorlogsverklaring Vlaanderen was binnengevallen en dat hij, toen de Turken voor de poorten van Wenen (1683) stonden en volgens sommigen Europa bedreigd was, de vijandelijkheden niet onderbrak. Hij respecteerde ook de vrijheden en privileges van de steden en de lokale instellingen niet. En vooral verhinderde de oorlog en de inlijving bij Frankrijk de handel met de Spaanse Nederlanden, waartoe het gebied vroeger behoorde. De bewoners van de geannexeerde gebieden voelden zich slachtoffer van een autoritair en onrechtvaardig systeem. Maar zoals de militair en psycholoog Vauban al wist: Als men hen goed behandelt, zullen ze zonder twijfel hun oude meester vergeten en goede Fransen worden. Na een tijdje kwam de landadel en de burgerij onder de bekoring van de Franse taal en cultuur en maatregelen van de Hollanders tegen de katholieken deden het tij keren. Toen Lodewijk XIV in 1715 overleed, was de mentale verovering van de Franse Nederlanden al een heel eind opgeschoten. De integratie van het Nederlandstalige deel van het veroverde gebied verliep wel veel moeilijker dan die van het Franstalige deel. De Vlamingen vonden de Fransen verwaand: De Fransen kennen enkel hun taal, die ze gewoonlijk verheerlijken, schreef de Vlaamse kroniekschrijver Jacobus Meyerus al in De Fransen hadden geen grote achting voor het Nederlands. Men lachte in Artesië om dat jargon en aan de universiteit van Douai vertelde men dat het Nederlands uit de Babylonische spraakverwarring was voortgekomen. Echt ingrijpende maatregelen tegen het gebruik van onze taal werden er niet genomen, behalve op het gebied van de rechtspraak. Het onderwijs bleef, voor zover er geen Latijn gebruikt werd, in het Nederlands. Het verst was de verfransing doorgedrongen in Duinkerke, waar een belangrijk garnizoen gelegerd was. Was er in de eerste fase van de Franse Revolutie nog enig begrip voor de minderheidsculturen, na 1792 wilden de Jakobijnen dat het onderwijs volledig in het Frans werd georganiseerd. Volgens Grégoire, lid van de Grondwetgevende Vergadering, was de taalverwarring opzettelijk door de feodale heren georganiseerd om hun onderdanen te knechten. Het voortleven van de gewesttalen was een inbreuk op het principe van de République une et indivisible. Maar heel wat praktische bezwaren stonden het opleggen van het Frans als enige onderwijstaal in de weg, in de eerste plaats het gebrek aan geschoolde onderwijzers. De aanval op het Nederlands kwam van een reeks taalwetten die het overwicht van het Frans moest accentueren en het Nederlands helemaal uit de scholen bannen. De wetten op de laïcité van het onderwijs, uitgevaardigd door de Franse minister van onderwijs Jules Ferry in de periode , richtten zich op het laatste bastion van het Nederlands, de catechismusles, dat naar de kerk verbannen werd. De steun die de kerk aan het Nederlands gaf, was niet ingegeven door taalliefde, maar was een middel om de traditionele waarden en deugden veilig te stellen. Het inzicht dat de volkstaal ondanks alles redelijk had standgehouden en dat de streek een eigen historisch erfdeel had, werkte in de Franse Nederlanden in de 19 e eeuw een eigen historisch reveil in de hand. In april 1853 werd het Comité flamand de France opgericht, met Edmond de Coussemaker als een van de belangrijkste stichters. De doelstelling van het Comité flamand de France was het verzamelen en bestuderen van alles wat betrekking had Ludo Milis, Frankrijk en zijn minderheden. Politiek en cultuurbesef in Frans-Vlaanderen van de Franse Revolutie tot nu, in jaarboek De Franse Nederlanden-Les Pays-Bas Français, 1981, pp [ rede van de gouverneur 2006 ] 9

10 op de lokale geschiedenis en literatuur. Er werden ook enkele schuchtere pogingen opgezet om publicaties in de volkstaal uit te geven. Het Comité flamand de France lette er wel goed op dat het niet van anti-franse gevoelens beschuldigd kon worden. Het verdedigen van de streektalen werd immers vaak gelijkgesteld aan antipatriottisch gedrag. Priester Jules Lemire, burgemeester van Hazebrouck (Hazebroek) mocht dat ondervinden toen hij aan het begin van de 20 e eeuw in het Franse parlement enkele keren heel voorzichtig pleitte voor het gebruik van de minderheidstalen in het onderwijs. Kort voor de Eerste Wereldoorlog ontstond in Vlaanderen en in Nederland een vernieuwde belangstelling voor Frans-Vlaanderen. Maar veel contact met Franse organisaties als Comité flamand de France was er niet omdat daar een diepgewortelde angst leefde voor contacten met buitenlandse sympathisanten: dat was nog een restant van de Frans-Duitse oorlog. Na de Eerste Wereldoorlog was het klimaat gunstig voor de ontwikkeling van regionalistische bewegingen. In Noord-Frankrijk zagen verschillende regionalistische tijdschriften het licht. In 1920 had er in Rijsel een belangrijk regionalistisch congres plaats. In 1924 werd de Union des cercles Flamands de France opgericht, die in 1926 werd omgedoopt tot Vlaamsch Verbond van Frankrijk. Onder impuls van Camille Looten, voorzitter van het Comité flamand de France, werd eveneens in 1926 een leerstoel Nederlands opgericht aan de Facultés Catholiques in Rijsel. Bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog koos een kleine kern van het Vlaamsch Verbond van Frankrijk voor de collaboratie. Na de oorlog werd een veertigtal aanhangers aangehouden. Voor de regionalistische beweging in Noord-Frankrijk was dit een zware klap die ze nooit te boven is gekomen. Het is vooral dankzij de West-Vlaamse auteur André Demedts, wiens honderdste geboortedag we dit jaar vieren, dat de belangstelling voor de Nederlandstalige cultuur in Noord-Frankrijk niet volledig is verdwenen. Demedts pleitte voor voorzichtigheid en realiteitszin, en voor een pluralistische aanpak. De samenwerking moest plaatsvinden in een sfeer die vanaf het begin het vermoeden van een politieke inmenging uitsluit en het moest op de eerste plaats om een culturele samenwerking gaan. Samen met Luc Verbeke organiseerde hij in 1948 een Frans-Vlaamse begroetingsdag in Waregem, waaruit later het Komitee voor Frans- Vlaanderen groeide dat tot op vandaag cursussen Nederlands in Noord-Frankrijk organiseert. Demedts wist in 1956 Jozef Deleu ervan te overtuigen een tijdschrift op te richten waarmee belangstelling zou worden gewekt voor de moeilijke situatie waarin de Nederlandstalige cultuur in Noord-Frankrijk zich bevond. Het eerste nummer van Ons Erfdeel verscheen in augustus Ons Erfdeel handelde in de beginjaren voornamelijk over de relatie met de Franse Nederlanden, maar al vanaf het tweede nummer kwamen Nederlanders in de redactie en zo werd het blad langzamerhand tot wat het nu nog altijd is: een cultureel tijdschrift over de taal en cultuur van Vlaanderen en Nederland. In 1976 groeide uit Ons Erfdeel het tweetalige jaarboek De Franse Nederlanden-Les Pays-Bas Français, waarin de belangstelling voor Noord-Frankrijk en de relaties met de cultuur van Vlaanderen en Nederland centraal bleven staan. In Noord-Frankrijk zelf ontstonden op het eind van de jaren zeventig ook verschillende nieuwe verenigingen, waarvan de Michiel de Swaenkring zonder twijfel de belangrijkste is. De belangstelling voor de regionale taal groeide en dus ook de vraag naar taallessen. De 10 [ rede van de gouverneur 2006 ]

11 discussie of men dan de Vlaamse streektaal of Nederlands moest onderwijzen, speelde en speelt daarbij nog altijd. Bij sommigen was door de eeuwenlange afscheiding het besef verdwenen dat het Vlaamse dialect van Frans-Vlaanderen ook een deel was van het grote Nederlandse taalgebied. Maar al snel bleek het hier toch om een vrij marginale groep te gaan en koos de grote meerderheid voor het Nederlands. In 1964 werd de eerste onderwijzer door de Franse staat betaald om lessen Nederlands te geven en in datzelfde jaar werd aan de universiteit van Rijsel een leerstoel Nederlands opgericht. Vanaf het academiejaar kan men er een licentie Nederlands behalen. Op het niveau van het basis- en middelbaar onderwijs was het aanbod lange tijd zeer beperkt. In 1977 schreef Le Monde dat in heel Frankrijk slechts een vijftigtal leerlingen Nederlands volgden. Zelfs de Scandinavische talen deden het beter. De oorzaken hiervoor waren het gebrek aan informatie, de relatief hoge kostprijs van het onderwijs in de kleinere talen en een gebrek aan leerkrachten. Als het tij uiteindelijk toch gekeerd is, heeft dit veel te maken met de inzet van enkele individuen en vooral met de aantrekkelijke economische situatie van Vlaanderen. In 1983 besliste de rector van de Academie van Rijsel om het onderwijs van het Nederlands te bevorderen in de streek tussen Duinkerke en Bailleul (Belle). In 1985 werd hiervoor een akkoord gesloten met de Vlaamse VVOB. De Nederlandse regering paste deze operatie in in het bestaande culturele verdrag tussen Nederland en Frankrijk. Het gevolg van dit akkoord was dat er in Wervicq-Sud (Zuid-Wervik) en Bailleul (Belle) lessen Nederlands gegeven werden in het kleuter- en lager onderwijs. Dankzij de samenwerking van de Academie in Rijsel, de VVOB, de Nederlandse Taalunie en de Provincie West-Vlaanderen kon de positie van het onderwijs Nederlands versterkt worden. Aan de Academie van Rijsel werd een cel Nederlands opgericht, die ook vandaag nog actief is. De situatie van het Nederlands in het middelbaar onderwijs was minder rooskleurig, maar evolueerde toch positief. Een belangrijk succes was het instellen in 1998 van een CAPES voor het Nederlands en in 1999 van de Aggrégation. Daarmee kreeg het vak Nederlands hetzelfde statuut als de meeste andere vreemde talen en won het aan prestige. Op dit ogenblik volgen leerlingen lessen Nederlands in de lagere school en in het middelbaar onderwijs. Verder worden ook aan verschillende instellingen beroepsopleidingen aangeboden. In 2001 opende in Bailleul (Belle) een Maison du Néerlandais, een centrum dat aan alle lagen van de bevolking toegang verleent tot het Nederlands. Dit huis krijgt o.a. de steun van de Academie van Rijsel. Hieruit besluiten dat de positie van het onderwijs Nederlands in Frankrijk nu veiliggesteld is, is een te optimistische conclusie. Recente problemen rond het uitschrijven van het CAPES-examen bewijzen dat het onderwijs van onze taal voor de Parijse ambtelijke kringen geen prioriteit is en dat waakzaamheid dus geboden is. 1.3 Van grote culturele betekenis In een bijdrage in het jaarboek De Franse Nederlanden vroeg de Gentse hoogleraar Ludo Milis zich af of de Franse Nederlanden de bakermat van de Nederlandse cultuur waren, zoals in regionalistische milieus wel eens wordt beweerd. Zijn conclusie is ontkennend, maar dat wil niet zeggen dat deze gebieden cultureel niet van grote betekenis zijn geweest. De Franse Dirk van Assche, Het Nederlands in Noord-Frankrijk. Het huis is nog niet af, in jaarboek De Franse Nederlanden- Les Pays-Bas Français, 2000, pp [ rede van de gouverneur 2006 ] 11

12 Nederlanden hebben zonder enige twijfel een grote bijdrage geleverd tot de culturele rijkdom van de hele Nederlanden. Zoals dat overal het geval was, speelden in de middeleeuwen abdijen een belangrijke rol. Zowel de abdij van Sint-Amands-aan-de-Schelde, die van Sint-Bertijns te Saint-Omer (Sint- Omaars) als die van Sint-Vaast in Arras (Atrecht) waren echte centra van kunst en cultuur. Zo produceerden ze bijvoorbeeld schitterend verluchte handschriften en zijn ze erg belangrijk voor de verspreiding van de miniatuurkunst. Saint-Omer (Sint-Omaars) was trouwens ook de stad waar rond 1110 Petrus Pictor zijn Laus Flandriae schreef, het oudste loflied op Vlaanderen. Van 1252 tot 1255 maakte de minderbroeder Willem van Rubroek, uit het Noord-Franse Rubroek, een grote reis door Azië. Willem werd door de Franse koning Lodewijk IX naar de Mongolen gestuurd. De studie die hij hierover schreef, wordt vandaag nog bestudeerd en wordt hoger geschat dan het werk van de veel bekendere Marco Polo. Later zou een streekgenoot van Willem, de in Komen geboren humanist Ogier van Boesbeke, acht jaar aan het hof van de sultan Süleyman de Grote verblijven, in opdracht van de Oostenrijkse keizer Ferdinand I. Tijdens de renaissance was Noord-Frankrijk van cruciale betekenis voor de verspreiding van de Vlaamse polyfonie. Vooral het bisdom Cambrai (Kamerijk) onderscheidde zich op muzikaal gebied. De befaamde componist Guillaume Dufay leefde en werkte er en zijn faam was zo groot dat tal van componisten, waaronder Johannes Ockegehem, hem kwamen opzoeken. Ook Douai en Rijsel waren belangrijke muziekcentra. Douai was overigens lange tijd het intellectuele centrum van de Franse Nederlanden. Omstreeks 1560 werd daar een universiteit gesticht. Het was een kweekschool van de Contrareformatie en het vormingscentrum van de intellectuele elite van de Franstalige Nederlanden. In 1793 werd deze universiteit op last van de Conventie gesloten en in 1896 kreeg Rijsel zijn universiteit. Langzamerhand nam deze stad de rol van intellectueel centrum over. Rijsel speelde overigens al lang een belangrijke rol, zeker van in de 15 e eeuw toen het een residentieplaats van de Bourgondische hertogen werd en dus een verzamelplaats van kunstbeoefenaars in de Nederlanden. Zelfs Jan van Eyck zou er verbleven hebben. Rijsel was in die periode al de grootste Franstalige stad van het graafschap Vlaanderen en na Brugge en Gent een van de grootste agglomeraties van de Nederlanden. Wie vandaag de musea in Noord-Frankrijk bezoekt, in Rijsel of in Valenciennes bijvoorbeeld, vindt er heel wat schilderijen van interessante Noord-Franse kunstenaars. Vaak zijn zij duidelijk in de Vlaamse traditie te situeren. Jan Gossaert van Mabuse bijvoorbeeld, die werkte voor de Bourgondische hertogen, of Jan Bellegambe, uit Douai. In zijn werk werd de renaissance al aangekondigd. Van zeer grote betekenis is de in 1684 in Valenciennes geboren Antoine Watteau. Zijn werk behoort tot de hoogtepunten van de schilderkunst uit de Franse Nederlanden. De literaire invloed van deze streek is, zeker wat de Nederlandstalige literatuur betreft, veeleer beperkt. Al moet men hier toch wijzen op de intensieve activiteiten van de rederijkerskamers. In steden als Bailleul (Belle) en Bergues (Sint-Winoksbergen) bijvoorbeeld waren er op zeker ogenblik zes kamers actief en die van Bailleul (Belle) bleven dat tot ver in de negentiende eeuw. Zij onderhielden, ook na de inlijving bij Frankrijk, zeer nauwe contacten met rederijkerskamers uit West- en Oost-Vlaanderen. Maar zonder twijfel de belangrijkste auteur uit die periode was de Duinkerkse dichter Michiel de Swaen. Zijn meesterwerk is het, in 1898 door Camiel Huysmans ontdekte mysteriespel: De 12 [ rede van de gouverneur 2006 ]

13 Menschwording van het Eeuwige Woort. Maar zijn best bekende werk is het toneelstuk De gecroonde leersse dat ook vandaag soms nog wordt opgevoerd. Een tijdgenote van de Swaen was de in Hazebrouck (Hazebroek) geboren mystieke schrijfster Maria Petyt. Maar uiteraard zijn er ook in de recente periode voorbeelden te geven van culturele en artistieke pareltjes uit de Franse Nederlanden. Henri Matisse werd geboren in Le Cateau- Cambrésis, waar hij nu een museum heeft. Eugène Leroy, een van de belangrijkste hedendaagse schilders, was afkomstig uit Tourcoing en hij woonde en werkte zijn hele leven in de streek. Ook Eugène Dodeigne en Arthur van Hecke hebben naam gemaakt in de internationale kunstwereld. Sommigen van hen hebben contact gehad met kunstenaars uit Vlaanderen, of zijn er door beïnvloed. Ook in de hedendaagse literatuur heeft deze streek zijn sporen nagelaten. Maxence Van der Meersch was in de jaren dertig een zeer gevierd auteur in Frankrijk. Voor L empreinte du Dieu ontving hij in 1936 de Prix Goncourt. Maar uiteraard is vooral het werk van Marguerite Yourcenar belangrijk. Haar werk, waarin de Franse Nederlanden een prominente plaats innemen, geniet wereldfaam. Op de Zwarte Berg, waar zij haar prille jeugd doorbracht, staat vandaag een naar haar genoemd schrijvershuis. In L empreinte du Dieu beschrijft Van der Meersch een hanengevecht. Dit volkse evenement werd ingevoerd door de vele Vlamingen die in Noord-Frankrijk hun geluk gingen zoeken. Ook de duivensport hebben zij er populair gemaakt. Tijdens de 19 e en begin 20 e eeuw was er inderdaad een massale immigratie vanuit Vlaanderen naar Noord-Frankrijk. Men zocht er een inkomen in de landbouw of de industrie. De Vlamingen werden er niet met open armen ontvangen. Men vond hen lomp, dom en drankzuchtig. Maar velen hebben er zich snel geïntegreerd en verfransten volledig. Alleen hun Vlaamse familienaam herinnert nog aan hun herkomst. Vandaag doet zich een omgekeerde evolutie voor. Er zoeken meer Fransen in Vlaanderen werk, dan omgekeerd. Prognoses wijzen uit dat aan deze evolutie nog niet snel een einde zal komen. Begin van de jaren tachtig verandert de situatie in het noorden van Frankrijk nogal ingrijpend. De komst van de TGV en de Kanaaltunnel speelden hierin een belangrijke rol, maar de mentaliteit van sommige leidinggevende personen veranderde ook ingrijpend. Men besefte dat alle heil niet alleen uit Parijs komt en dat het voor Noord-Frankrijk belangrijk is om ook over de grens te kijken. De metropool Rijsel koestert langzamerhand zelfs ambities die tot ver over de landsgrenzen reiken. Hierdoor groeit het belang van de grensoverschrijdende samenwerking aan beide zijden van de grens sterk. [ rede van de gouverneur 2006 ] 13

14

15 Hoofdstuk 2: Mijlpalen in de grensoverschrijdende samenwerking In vorig hoofdstuk is gebleken dat de vastlegging van de staatsgrens in 1713 tussen Frankrijk en de toenmalige Oostenrijkse Nederlanden niet belette dat er contacten over de grens zijn blijven bestaan, vooral op cultureel en economisch vlak. Maar de bestuurlijke contacten bleven grotendeels, zo niet uitsluitend, beperkt tot bilaterale afspraken tussen de twee betrokken centrale overheden. Onder invloed van binnenlandse staatkundige ontwikkelingen in zowel Frankrijk als België en van de voortschrijdende Europese eenmaking hebben lokale en regionale overheden pas de voorbije decennia geleidelijk aan toenadering tot elkaar gezocht en beetje bij beetje de grensoverschrijdende samenwerking gestalte gegeven. In dit hoofdstuk wil ik enkele mijlpalen in die ontwikkeling van de grensoverschrijdende samenwerking in herinnering brengen en vooral proberen de samenhang tussen de vele initiatieven aan te tonen. 2.1 samenwerkingsakkoord Provincie West-Vlaanderen Département du Nord (1989) Het plan dat de toenmalige voorzitter van de Europese Commissie, de Fransman Jacques Delors, in 1985 ontvouwde om tegen 31 december 1992 alle fysieke, reglementaire en fiscale belemmeringen op te heffen die een daadwerkelijk vrij verkeer van personen, goederen, diensten en kapitalen in de Europese Gemeenschap in de weg stonden, bracht een nooit gezien Europees dynamisme teweeg. Europa 92 werd synoniem van vooruitgang, vernieuwing en optimisme. Symbool van dat Europese dynamisme in België werd het bod van de Italiaanse ondernemer Carlo de Benedetti op de Generale Maatschappij van België, ook wel, veelzeggend, de Oude Dame genoemd. Grenzen waren niet langer belemmeringen, maar uitdagingen. Vanzelfsprekend sloeg dat Europees dynamisme ook en vooral aan in de grensstreken. Zij werden immers dagelijks geconfronteerd met de grens. De Europese eenmaking bood hen de kans om een nieuwe centrale ligging in te nemen, buiten de nationale context. De omstandigheden waren gunstig om de blik over de grens te werpen, alleen moesten de mensen worden gevonden om aan de kar te trekken. En, ere wie ere toekomt, de Provincie West-Vlaanderen speelde een voortrekkersrol. In het provinciebestuur ijverde de Kortrijkse gedeputeerde Marie-Claire Van der Stichele-De Jaegere hard voor de ondertekening in 1989 van een samenwerkingsakkoord tussen de Provincie en de Franse buren van het Département du Nord. Er werd een Permanente Gemengde Commissie opgericht met als doel overleg te organiseren rond de thema s ruimtelijke ordening, economie, vorming, cultuur, wetenschappelijk en technologisch onderzoek, toerisme, leefmilieu en gezamenlijke promotie. Vooral in domeinen waar beide besturen vergelijkbare bevoegdheden hebben en waar het nationale wetgevende kader niet te knellend is, zoals cultuur, toerisme en in mindere mate leefmilieu werden initiatieven ontwikkeld en projecten opgezet. Het samenwerkingsakkoord werd in 2003 geactualiseerd en bepaalt nu onder meer dat er jaarlijks een zogeheten Grensoverschrijdende Algemene Vergadering wordt gehouden. Daarin zitten zowel de leden van de Deputatie en de président en vice-présidents van de Conseil Général du Nord, als de leden van de Tiende Commissie van de provincieraad en hun collega s van de Commission des Relations Internationales van het Département. [ rede van de gouverneur 2006 ] 15

16 In 1991 ondertekenden de intercommunales Leiedal (Kortrijk), wvi (Roeselare en Ieper), IEG (Moeskroen), IDETA (Doornik) en Lille Métropole Communauté Urbaine (Rijsel) het charter tot oprichting van de Grensoverschrijdende Permanente Conferentie van Intercommunales (GPCI, ook bekend onder het Franse letterwoord COPIT). Die GPCI zal, zoals verder nog blijkt, uitgroeien tot een laboratorium van de grensoverschrijdende samenwerking. Ook buiten de strikte overheidssfeer werden banden gesmeed, zoals EuresChannel tussen de sociale partners en de openbare diensten voor arbeidsbemiddeling ter bevordering van de grensoverschrijdende werkgelegenheid, en EURO 6, een samenwerkingsverband tussen zes Kamers van Koophandel. Niet alle intentieverklaringen en protocollen die in die periode zijn getekend, werden echter succesverhalen. De gemeenschappelijke verklaring van 1990 tussen Vlaanderen en de Région Nord Pas-de-Calais bleef steken in de intenties en de Euregio van 1991 tussen Vlaanderen, het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, Wallonië, Nord Pas-de-Calais en Kent stierf een stille dood. Te grote verschillen in verwachtingen, ambities en bevoegdheden en de afstand tot de dagelijkse grensproblematiek werden deze initiatieven fataal. 2.2 europese steun voor grensoverschrijdende samenwerking (vanaf 1991) Nu had de opheffing van de Europese binnengrenzen niet enkel voordelen. In veel grensstreken zorgden douane en aanverwante activiteiten voor aardig wat werkgelegenheid die op het punt stond te verdwijnen. Bovendien, om de al vermelde Jacques Delors te citeren : On ne tombe pas amoureux d un marché unique. Met andere woorden, wil Europa aanslaan bij de bevolking, dan moet het niet alleen een verhaal zijn van concurrentiekracht, maar ook van solidariteit en samenwerking. Daarom lanceerde de Europese Commissie het communautaire initiatief Interreg, dat Europese middelen ter beschikking stelde voor grensoverschrijdende initiatieven in de grensregio s. West-Vlaanderen werd betrokken bij twee programma s, één met Oost-Vlaanderen en Zeeland, een ander met de Région Nord Pas-de-Calais. Interreg I liep van 1991 tot In opdracht van de Vlaamse overheid trad de Provincie West-Vlaanderen op als beheerder en animator van het programma West-Vlaanderen/Nord Pas-de-Calais. De Provincie en Vlaanderen waren ook de belangrijkste cofinanciers van de projecten. Een naar provinciale normen aanzienlijke inzet van provinciale middelen hielp tal van (West)-Vlaamse partners over de streep trekken om grensoverschrijdende projecten op te zetten en/of uit te voeren. In de periode liep Interreg II. Opnieuw zetten Vlaanderen en West-Vlaanderen gezamenlijk hun schouders onder het programma West-Vlaanderen/Nord Pas-de-Calais, dat voortbouwde op de resultaten van het eerste programma. Het beheer, de coördinatie en de invulling van het programma werd door Vlaanderen opnieuw toevertrouwd aan de Provincie. Vlaanderen was een belangrijke cofinancier en de Provincie besteedde opnieuw een aanzienlijk provinciaal budget aan tal van projecten in diverse beleidsdomeinen. Voor de periode werden drie bestaande programma s samengebracht tot één programma voor de hele Frans-Belgische grensstreek, van De Panne tot Virton, onder de naam Interreg III Frankrijk/Wallonië/Vlaanderen. Die schaalvergroting verzwaarde wel de 16 [ rede van de gouverneur 2006 ]

17 administratieve last voor de Provincie, maar bood tevens de kans om meer structurele projecten op te zetten langs de hele grensstreek, ook met Waalse partners. Of zoals onze Franse partners lachend opmerken: dankzij Interreg met Frankrijk ontdekken Vlamingen en Walen elkaar opnieuw. Voor de komende programmeringsperiode, , wordt de integratie langs de hele grensstreek voortgezet. Het belang van Interreg voor de grensoverschrijdende samenwerking kan moeilijk worden overschat. Lokale en regionale besturen aan weerszijden van de grens leerden, via het gezamenlijk beheer van het programma, elkaar kennen en met elkaar samenwerken. En op het terrein deden vele tientallen organisaties en verenigingen grensoverschrijdende ervaring op. In de drie voorbije programmeringsperiodes werden zo n 250 projecten met Vlaamse deelname gevoerd, goed voor een totale Europese subsidie naar de West-Vlaamse grensstreek van zo n 20 miljoen euro. En in alle bescheidenheid mogen we, meen ik, stellen dat de Provincie het vertrouwen van Vlaanderen bij het beheer van de opeenvolgende programma s niet heeft beschaamd. Het provinciebestuur kon als streekbestuur zijn terreinkennis en vertrouwdheid met de levende krachten in het betrokken gebied ten volle uitspelen. Dat neemt niet weg dat we niet blind mogen zijn voor de beperkingen en tekortkomingen van Interreg. De administratieve mallemolen, de strenge financiële controle en de traagheid waarmee het toegekende geld gestort wordt, zijn vooral voor kleinere organisaties moeilijk te nemen hindernissen. Daarom nam de Provincie in de afgelopen programmeringsperiode het initiatief voor de oprichting van een Fonds voor microprojecten, waarbij zeer kleine projecten op een vereenvoudigde administratieve afwikkeling en prefinanciering kunnen rekenen. Voor grote structurerende projecten, zoals de exploitatie van een grensoverschrijdende buslijn of de bouw van een gezamenlijk waterzuiveringsstation, zijn de middelen van Interreg dan weer te beperkt. 2.3 grootstad mobiliseert rond idee van Frans-Belgische metropool Rijsel ( ) De vijf intercommunale structuren die in 1991 de GPCI hadden opgericht, besteedden de eerste jaren vooral aan kennismaking via enkele concrete projecten, zoals de gezamenlijke ontwikkeling van cartografie of plannen voor de herinrichting van oude grensposten. In 1998 zetten ze een belangrijke nieuwe stap. Samen met het Agence de Développement et d Urbanisme van Rijsel startten ze toen een gezamenlijk denkproces op voor de ontwikkeling en de ordening van de Frans-Belgische metropool, het project Grootstad, dat financieel werd ondersteund door Europa, het Vlaams en Waals Gewest en de Provincie West- Vlaanderen. Er werd gewerkt rond het transversale thema van de metropoolvorming van een complex en versnipperd gebied en rond een aantal specifieke thema s als beheer van watervoorraden, mobiliteit, economische concurrentie en complementariteit, afstemming van lokale planning, landschap van de metropool, hoger onderwijs, cultuur en taal. Belangrijker nog dan het geleverde studiewerk in totaal een dertigtal studies over diverse aspecten van de metropoolvorming is allicht dat de partners daar echt hebben leren samenwerken: samen denken, samen discussiëren en samen beslissen. In het zogeheten grensoverschrijdend atelier ontmoetten technici van de intercommunales en van de Agence elkaar wekelijks om samen te studeren en te overleggen. Voor het studiewerk werd tevens een beroep gedaan op tientallen externe deskundigen, technici en professoren. Op die manier werd het idee van een bi-nationale metropool tegelijk ingevuld en uitgedragen. [ rede van de gouverneur 2006 ] 17

18 Dit studieproces mondde in 2002 uit in een ontwerp van Strategie voor een grensoverschrijdende metropool, die, samen met de prioriteiten en strategieën voor grensoverschrijdende samenwerking van de verschillende deelregio s, een jaar later de basis vormde voor het Prioritair en Operationeel Plan. Dat plan bevat 25 concrete acties en projecten die de GPCIleden de komende jaren gerealiseerd willen zien. Het idee van metropoolvorming rond Rijsel kwam niet uit de lucht gevallen en was reeds onderkend in verschillende studies en planningsdocumenten, zoals Europa van de Europese Commissie, de Tweede Benelux Structuurschets en het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen. Maar de belangrijkste motor waren ongetwijfeld ontwikkelingen op het terrein zelf, in Noord-Frankrijk. Al dertig jaar is rond Rijsel een socio-economisch, maatschappelijk en cultureel hervormingsproces aan de gang, dat eigenlijk omschreven kan worden als een zeer strategisch en doordacht zoeken om de stad en haar wijde omgeving uit te bouwen tot een metropool op wereldschaal. Het proces vindt zijn oorsprong in de algemene economische crisis waarmee het Rijselse in de jaren 70 werd geconfronteerd. Op dit metropoolvormingsproces kom ik verder terug. Hier wil ik nog enkel wijzen op het uitgesproken grensoverschrijdend karakter dat dit proces vrij snel kreeg, en dat om verschillende redenen : - Een eerste betreft de grootte, de schaal van de metropool. Professor Charles Gachelin had aangetoond dat bepaalde drempelwaarden bereikt moeten worden om een metropool uit te bouwen. Het vereist een zeker inwonersaantal, een zekere draagkracht om een aanbod aan diensten (economisch, cultureel, sportief, medisch ) te kunnen uitbouwen die men alleen in een metropool vindt. Algemeen wordt aangenomen dat de kritische grens bij anderhalf à twee miljoen inwoners ligt. Het arrondissement Rijsel is met zijn 1,2 miljoen inwoners dus net iets te klein. - Het tweede heeft te maken met economische complementariteit. West-Vlaanderen beschikt over een concentratie aan sterke, flexibele, kleine ondernemingen, veelal familiale kmo s. Dat kan voor Rijsel een welkome aanvulling vormen op hun grootschaliger industrieel patroon en op hun diensteneconomie, waar de dominerende clusters distributie, logistiek en het bankwezen zijn. Vlaanderen vormt voor het Rijselse ook de poort op het noorden. - Een derde motief voor grensoverschrijdende samenwerking ten slotte heeft te maken met de culturele specificiteit. De metropool Rijsel ligt op het kruispunt van verschillende culturen: de Latijnse, de Germaanse en ook de Angelsaksische cultuur, wat zeer interessant kan zijn als element van differentiatie ten opzichte van andere metropolen. 2.4 van droit à l expérimentation tot appel à coopération métropolitaine (vanaf 2002) Vanaf 2002 komt de grensoverschrijdende samenwerking in een stroomversnelling terecht. De Franse regering-raffarin lanceert een nieuwe decentralisatiegolf en neemt initiatieven voor de ontwikkeling van regionale groeipolen, weg van tout à Paris. Die beleidsopties versterken de (grensoverschrijdende) ambities van de Rijselse regio en monden uit in nieuwe voorstellen en initiatieven van Franse kant, gaande van de droit à l expérimentation voor lokale Franse besturen, over de oprichting van een Frans-Belgisch interregionaal forum en de lancering van twaalf interregionale projecten op het vlak van de gezondheidszorg, mobiliteit, cultuur en taal tot het voorstel van een Frans-Belgische parlementaire werkgroep 18 [ rede van de gouverneur 2006 ]

19 die zich buigt over een eigen beheersstructuur voor de grensoverschrijdende metropool en de appel à coopération métropolitaine. Met dat laatste initiatief wil de Franse regering grotere steden en hun hinterland, eventueel zelfs over de grens, helpen ontwikkelen tot regionale groeipolen. Aan de Vlaamse grens zijn de kandidatuur van Rijsel en die van de Opaalkust (Duinkerke-Calais-Boulogne) geselecteerd, in beide gevallen met deelname vanuit West- Vlaanderen. Niet alle genoemde initiatieven kennen een even groot succes, en dat is zeker niet enkel te wijten aan Belgische/Vlaamse koudwatervrees. De rivaliteit tussen de lokale sterke man, de socialist Pierre Mauroy, en de Préfecture, als vertegenwoordiger van de rechtse regering in Parijs, leidde tot een opbod aan voorstellen en ideeën dat de helderheid niet steeds ten goede kwam. De begripsverwarring in de discussie over een nieuwe beheersstructuur tussen district européen, Eurodistrict of Lokaal Samenwerkingsverband voor Grensoverschrijdende Samenwerking (LSGS) is daar een illustratie van. Verder hebben we bij de appel à coopération métropolitaine moeten vaststellen dat ook de Franse staat de tering naar de nering moet zetten. De middelen die in het vooruitzicht werden gesteld voor de uitvoering van grote metropolitane projecten, zoals infrastructuurwerken, blijken er niet te zijn. 2.5 denkgroep Noord-Frankrijk bundelt West-Vlaamse krachten Maar we moeten ook durven toegeven dat er in Vlaanderen, en zeker bij de Vlaamse overheid, lange tijd vrij weinig belangstelling was voor de evoluties vlak over de grens. Indien er de jongste jaren sprake is van enige kentering, is dat in niet geringe mate te danken aan de onverdroten inspanningen van enkele voortrekkers uit onze provincie. Ik verwees al naar het samenwerkingsakkoord tussen de Provincie en het Département du Nord en naar de activiteiten van de GPCI, waaraan mensen van Leiedal en de wvi deelnamen, maar ik wil ook enkele andere realisaties en initiatieven in herinnering brengen die specifiek gericht waren op de mobilisering van de eigen bevolking en de overheden, zowel lokaal als Vlaams: - In 1993 wijdde het provinciebestuur in Ieper een volledige dag aan de grensoverschrijdende samenwerking met Noord-Frankrijk, onder het voorzitterschap van Jozef Deleu, stichter en toenmalig afgevaardigd bestuurder van de Stichting Ons Erfdeel en voorzitter van de toenmalige commissie Externe Betrekkingen van de Provincie West-Vlaanderen. Ruim 500 personen uit alle mogelijke belangstellingssferen hadden zich hiervoor ingeschreven. - In 2000 werd op een druk bijgewoond colloquium de studie van professor Frank Baert, Grensoverschrijdende samenwerking tussen West-Vlaanderen en Noord-Frankrijk besproken en ondersteund. Daarin gaf hij een stand van zaken van de samenwerking en de krachtlijnen voor de uitwerking van een beleidsvisie. - Twee jaar later keurde de provincieraad unaniem een Strategisch plan voor de grensoverschrijdende samenwerking goed. - In 2004 namen de intercommunales Leiedal en wvi het initiatief tot oprichting van het Regionaal Overleg Metropool, een regelmatige bijeenkomst waar technici van beide intercommunales, lokale politici en vertegenwoordigers van de provinciale, Vlaamse en federale overheid informatie uitwisselen over de Frans-Belgische metropoolvorming en werkafspraken maken. - In 2005 leverde professor Jan Wouters in opdracht van de Provincie, Leiedal en wvi een studie af over de mogelijke gevolgen aan Vlaamse kant van de inwerkingtreding van het Akkoord van Brussel over de oprichting van specifieke juridische structuren voor grensoverschrijdende samenwerking. [ rede van de gouverneur 2006 ] 19

20 - Naar het beeld van de Conseil de développement in de Rijselse agglomeratie zijn ook in Zuid-West-Vlaanderen stappen gedaan om tot een mobilisatie van het middenveld te komen. In het arrondissement Kortrijk is de Stuurgroep Zuid-West, onder leiding van industrieel Philippe Vlerick, daarmee bezig. Eén initiatief past niet in dit chronologische rijtje van formele vergaderingen en realisaties, maar zou ik toch heel in het bijzonder willen vermelden: de regelmatige bijeenkomst op mijn initiatief van de belangrijkste West-Vlaamse hoofdrolspelers in de grensoverschrijdende samenwerking, aangevuld met de opeenvolgende Belgische consuls-generaal in Rijsel, in de zogeheten Denkgroep Noord-Frankrijk. Dat is geen formeel orgaan, er worden dan ook geen officiële beslissingen genomen. Maar dankzij de uitwisseling van informatie en ideeën in een informele sfeer is het mogelijk tot engagementen te komen die ieder dan in zijn of haar beroepsomgeving kan uitvoeren. De leden van de Denkgroep vindt u in het dankwoord aan het slot van deze rede. Al die genoemde initiatieven hebben ertoe geleid dat ook de bewustwording voor de grensoverschrijdende realiteit op het niveau van de Vlaamse overheid is toegenomen. Allicht niet toevallig is dat vooral onder de huidige Vlaamse regering gebeurd, met een ministerpresident en een minister van Buitenlandse Beleid die zelf uit de grensstreek afkomstig zijn. Die bewustwording wordt geïllustreerd door mijn eigen aanduiding tot Vlaams coördinator voor de grensoverschrijdende samenwerking in Dit mandaat, voor een periode van vijf jaar, omvat de volgende taken: - De Vlaamse regering bijstaan in de uitwerking van een strategie ten aanzien van Noord- Frankrijk en de uitvoering ervan mee begeleiden. - Het voorstellen aan de Vlaamse regering van een werkzame coördinatie met alle betrokken overheden, inclusief de intercommunales en de gemeentelijke structuren aan Vlaamse zijde en de organisatie van deze coördinatie. - Op elkaar afstemmen en verzekeren van de Vlaamse aanwezigheid en contacten in Noord- Frankrijk. Te dien einde een voorstel formuleren aan de Vlaamse regering. - Ondersteunen van de diverse Vlaamse overheden en instanties, inclusief de intercommunale en gemeentelijke structuren, die betrokken zijn in de grensoverschrijdende en interregionale samenwerking met Noord-Frankrijk. Tevens voor alle beleidsdomeinen in het kader van deze samenwerking optreden als verbindingspersoon met de Vlaamse overheden en diensten, met inbegrip van de vertegenwoordiger van de Vlaamse regering in Frankrijk. - Op geregelde tijdstippen verslag uitbrengen aan de minister van Buitenlands Beleid van mijn activiteiten alsook van de ontwikkelingen die relevant zijn voor en in de grensoverschrijdende samenwerking. Desgevallend nieuwe opportuniteiten identificeren en meedelen. - De Vlaamse parlementsleden van de Frans-Belgische parlementaire werkgroep (zie verder) inhoudelijk ondersteunen, hun werkzaamheden opvolgen en de verbindingsfunctie verzekeren tussen de diverse betrokken Vlaamse overheden en besturen. De Vlaamse beleidsstrategie ten aanzien van Noord-Frankrijk, waarvan sprake in de opdracht van de coördinator, is in maart dit jaar door de Vlaamse regering goedgekeurd. 20 [ rede van de gouverneur 2006 ]