Auditmethodologie, meta-tool voor klantgericht auditen

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Auditmethodologie, meta-tool voor klantgericht auditen"

Transcriptie

1 Auditmethodologie, meta-tool voor klantgericht auditen J.H.M. Otten, P.A. Hartog en A. Babeliowsky Om een waardevolle, significante bijdrage te leveren aan de kennisbehoefte van de organisatie, dient de operational auditor gebruik te maken van een methodologisch verantwoorde benadering, die moet waarborgen dat het auditresultaat relevant en deugdelijk (betrouwbaar en reproduceerbaar) is én dat de audit efficiënt wordt uitgevoerd. Zeker in een tijd dat steeds meer audits op verzoek worden uitgevoerd en meer variatie in auditonderwerpen optreedt, zullen standaardonderzoeksaanpakken en referentiemodellen vaker niet goed passen bij de onderzoeksvraag. In dat geval dient de auditor te beschikken over een methode om, gegeven de specifieke opdracht en setting, de audit adequaat te ontwerpen. Deze methodologische benadering kan worden gezien als een framework van te expliciteren, methodisch verantwoorde beslissingen waarbinnen de audit wordt uitgevoerd. Dit framework biedt de operational auditor handvatten om in zijn context van auditdoel, auditsituatie en auditmiddelen de meest verantwoorde en passende auditmethoden en - technieken te kiezen. In dit artikel beschrijven we een dergelijk framework. We zullen de audit presenteren als een proces van beslissingen van methodische aard gericht op het realiseren van de hiervoor genoemde kwaliteitseisen. Deze benaderingswijze is in belangrijke mate geïnspireerd door de visie op het ontwerpen van onderzoek die Piet Verschuren en Hans Doorewaard uiteen hebben gezet (Verschuren en Doorewaard, 1998). 1. Een framework voor het ontwerp van operational audits De operational auditor neemt bij het ontwerp van de audit besluiten van conceptuele en technische aard. Het betreft beslissingen over de onderzoekseenheden en de eigenschappen die moeten worden onderzocht. Behalve de vraag wat onderzocht moet worden, is uiteraard de vraag aan de orde waarom het onderzoek van belang is. Wat is de kennisbehoefte van de opdrachtgever? Welk doel streeft de opdrachtgever na met het auditresultaat? Naast deze conceptuele of inhoudelijke aspecten stelt de auditor zich de vraag hoe, waar en wanneer de auditgegevens verzameld moeten worden en op welke wijze kan worden gewaarborgd dat een valide en betrouwbaar beeld van de werkelijkheid wordt verkregen. De antwoorden op deze vragen leveren het technisch ontwerp van de audit op. In figuur 1 zijn de onderdelen van het framework weergegeven. Ieder onderdeel kent zijn eigen specifieke methodische beslissingen. Samen moeten ze waarborgen dat een relevant, deugdelijk en efficiënt verkregen auditresultaat wordt opgeleverd en vormen zij de elementen van het plan van aanpak van de audit. Uitgaande van de auditcontext worden de conceptuele en technische ontwerponderdelen, in de praktijk iteratief toegepast. De auteurs zijn werkzaam bij Auditing & Consulting Services in Driebergen ( Drs. J.H.M. Otten is managing partner en docent aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Drs. P.A. Hartog is senior consultant. Drs. A. Babeliowsky is senior consultant en docent aan de Erasmus Universiteit Rotterdam.

2 Figuur 1. Framework voor een auditontwerp. In het bestek van dit artikel ontbreekt het aan de mogelijkheid alle onderdelen uitvoerig te behandelen. Hoewel het technisch ontwerp ook sterk bepalend is voor de deugdelijkheid en de efficiency van de audit, zullen wij met name ingaan op de auditcontext en het conceptueel ontwerp. Daarin ligt niet alleen de basis voor de deugdelijkheid en efficiency, maar ook is dat deel bepalend voor de relevantie van de audit. 2. De Auditcontext De audit wordt ontworpen en uitgevoerd in een specifieke context. Allereerst is daarbij de selectie van het auditonderwerp aan de orde. Met de keuze van het onderwerp wordt in belangrijke mate de relevantie van het uiteindelijk op te leveren auditresultaat bepaald. Ongeacht of het audit-object wordt geselecteerd op basis van een risico-analyse of direct wordt aangereikt door het (top)management, is een grondige verkenning van de auditcontext van belang. Een dergelijke verkenning bestaat uit de volgende drie onderdelen: 1. Een kennisbehoefteanalyse. De auditor dient bij de start van de audit uitvoerig stil te staan bij de vraag wat de kennisbehoefte van de opdrachtgever is. Wat is voor de opdrachtgever relevante informatie? Het beantwoorden van deze vraag kan leiden tot drie wezenlijk verschillende soorten van auditvragen: a. Is er sprake van een (beheers)probleem? Wat is het probleem? Wat is de omvang van het probleem? De opdrachtgever wenst bijvoorbeeld zekerheid over de vraag of in een bepaald proces of organisatieonderdeel voldoende waarborgen zijn getroffen om de geplande doelstellingen te realiseren. Het is de meest traditionele auditvraag die wordt beantwoord door een zogenaamde probleemsignalerende audit.

3 b. Er doen zich ook situaties voor waarin de opdrachtgever al op de hoogte is van het bestaan van een probleem. Het is weinig relevant en voegt als gevolg weinig of geen waarde toe als de auditor in dit geval een probleemsignalerende audit uitvoert. Mogelijk dat de opdrachtgever een idee heeft van de oorzaken van het probleem. Hij zou hierover zekerheid willen door opdracht te geven aan de auditor de juistheid van dit idee te onderzoeken en hierover een oordeel te geven. We spreken in dit geval van een diagnostische audit. c. Het is ook mogelijk dat de opdrachtgever weet van het probleem en ook zeker is van de factoren die het probleem hebben veroorzaakt. Mogelijk heeft hij al een gedachte ontwikkeld over de oplossing van het probleem. Ook in dit geval kan hij bij de auditor terecht als hij meer zekerheid wil over de vraag of het een goede oplossing is. En auditor die met een dergelijke vraag van de opdrachtgever aan de slag gaat voert een zogenaamde ontwerpgerichte audit uit. Het onderscheiden van deze auditsoorten is van groot belang voor het vervolg van het auditontwerp. Zoals verderop zal blijken, horen bij elk van deze audittypen specifieke methodische keuzen. In de praktijk gaat het hier vaak mis. In veel gevallen zien we dat probleemsignalerende audits worden uitgevoerd, terwijl het management eigelijk al van het probleem op de hoogte is en dus meer gebaat zou zijn bij bijvoorbeeld een diagnostische audit. Ook komt het voor dat een probleemsignalerende audit wordt beëindigd met het geven van concrete adviezen over hoe het probleem op te lossen. Dit terwijl niet gekeken is naar de oorzaken van de betreffende problematiek en ook geen onderzoek is gedaan naar de effectiviteit van de aangedragen oplossing. Het geven van adviezen, als vaste afsluiting van (probleemsignalerende) audits, komt voort uit de op zich terechte wens van auditors relevante auditresultaten op te leveren en toegevoegde waarde te bieden aan de opdrachtgever. Adviezen over het oplossen van geconstateerde problemen dienen echter gestoeld te zijn op gedegen onderzoek. Bovendien bestaat het risico dat als gevolg van de rol en positie van de auditor een niet nader onderzochte en wellicht als service bedoelde aanbeveling als dwingend of voorschrijvend wordt opgevat. De primaire taak van de operational auditor bestaat uit het bieden van (additionele) zekerheid. Maar zoals hiervoor betoogd, kan het verstrekken van deze zekerheid wel op verschillende niveaus in een verbetertraject plaatsvinden. 2. Inhoudelijke contextanalyse. Deze analyse onderzoekt de aard en inhoud van de auditcontext. Welke problematiek speelt er? Wat zijn de achtergronden daarvan? Welke aspecten zijn van belang? Dit zijn voorbeelden van vragen die tijdens de inhoudelijke contextanalyse aan de orde zijn. Deze kennis stelt de auditor in staat de opdrachtgever te helpen bij het formuleren van de juiste auditvraag en biedt hem de mogelijkheid tijdens de voorbereiding van de audit te adviseren over de soll-situatie, waaraan de werkelijkheid kan worden getoetst. In vergelijking tot wat tot nu toe gebruikelijk is, verschuift de adviesfunctie van de auditor daarbij dus van het eind van de audit naar de start van het auditontwerp. Verderop komen we hier nog op terug. 3. Technische contextanalyse. Deze analyse heeft tot doel de betrouwbaarheids- en efficiëntierisico s in kaart te brengen om daar vervolgens bij het ontwerp van de audit

4 rekening mee te houden. Hoe wordt door de betrokkenen tegen de audit en de te onderzoeken problematiek aangekeken? Bestaan er verborgen agenda s? Wie heeft welke belangen? Bestaan er ethische bezwaren? Is de audit binnen het gestelde budget (tijd en financieel) haalbaar? Het resultaat van de technische verkenning van de context bepaalt mede de keuze voor de methoden en technieken voor het verzamelen van gegevens tijdens de uitvoering van de audit. Als de auditcontext in kaart is gebracht kan een start worden gemaakt met het ontwerp van de audit. 3. Conceptueel ontwerp 3.1. Auditdoelstelling De formulering van de doelstelling van de audit vindt plaats vanuit de insteek van de opdrachtgever. De doelstelling geeft aan wat de opdrachtgever met het auditresultaat beoogt. In dit verband spreken we ook wel van de externe vraagstelling van de audit. De formulering van de auditdoelstelling sluit nauw aan op de resultaten van kennisbehoefteanalyse. Zo zal een probleemsignalerende audit resultaten moeten opleveren die geschikt zijn voor bewustmaking, agendasetting of consensusvorming, terwijl een diagnostische audit vooral inzicht in oorzaken moet opleveren. De formulering van de doelstelling moet ook informatierijk zijn. Niet alleen het door de opdrachtgever beoogde externe effect moet worden verwoord, ook dient globaal te worden aangegeven waar naar gekeken wordt (het auditobject) en welke referentie (de auditoptiek) daarbij wordt gehanteerd Auditmodel Het tweede onderdeel van het conceptueel ontwerp betreft de constructie van het auditmodel. Het auditmodel vormt de inhoudelijke afbakening van de audit. Hierbij gaat het om twee zeer wezenlijke onderdelen van het ontwerp, namelijk het auditobject en de auditoptiek. Het auditobject is het onderwerp (proces, organisatieonderdeel, thema, enz.) dat de auditor bestudeert en waarover hij op basis van zijn onderzoek uitspraken doet. De auditoptiek geeft aan hoe naar het object wordt gekeken. Het is de bril waardoor de auditor kijkt. De optiek geeft aan welke inhoudelijke aspecten van het object bestudeerd zullen worden. De gekozen optiek dient uiteraard nauw aan te sluiten op de doelstelling van de audit. Daarbij speelt een aantal belangrijke methodische vraagstukken. Niet iedere optiek is geschikt voor elk audittype. Zo zal een diagnostische audit moeten worden voorzien van een auditoptiek waarin causale relaties zijn opgenomen, een zogenaamde causale optiek. Een diagnostische audit immers dient inzicht op te leveren in de veroorzakende factoren van een bepaalde problematiek. Bij een probleemsignalerende audit kan worden volstaan met een optiek zonder causaliteit. Niet het verband tussen A en B staat centraal, maar bijvoorbeeld de aan- of afwezigheid van A en B. We spreken dan van een procedurele optiek. Van iedere optiek een voorbeeld:

5 a. Een procedurele optiek: is de allocatie van taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden in de organisatie beschreven? b. Een causale optiek: sluit de allocatie van taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden aan op de eisen die hieraan worden gesteld vanuit de kritische succesfactor klantgerichtheid? De optiek van een ontwerpgerichte audit is afhankelijk van de specifieke vraagstelling. Deze kan zowel procedureel als causaal zijn. De vraagstelling kan zijn gericht op bijvoorbeeld de volledigheid van het ontwerp of op de formele eisen waaraan het ontwerp dient te voldoen. In dat geval kan worden volstaan met een procedurele optiek. Echter als de vraagstelling betrekking heeft op de inhoudelijke effectiviteit van het ontwerp dient voor een causale optiek te worden gekozen. Het is ook mogelijk dat niet het ontwerp zelf moet worden beoordeeld, maar de haalbaarheid van de implementatie van het ontwerp. In dat geval maakt de auditor gebruik van een procedurele optiek om de vraag te beantwoorden of de organisatie over voldoende verandervermogen beschikt om het ontwerp met succes in te voeren. De auditoptiek kan worden gebaseerd op een bestaande theorie of kan worden geconstrueerd door gebruik te maken van meerdere referenties, zoals (onderdelen) van bestaande modellen en informatiebronnen. Een en ander wordt in onderstaand voorbeeld nader toegelicht. In een organisatie wordt een audit uitgevoerd naar de interne beheersing. Het opdrachtverlenende management is er van op de hoogte dat de interne beheersing tekortkomingen kent. Men veronderstelt dat deze tekortkomingen worden veroorzaakt door onduidelijkheden en tegenstrijdigheden in de strategie van de organisatie. Deze zouden kunnen hebben geleid tot prioriteitstellingen in de procesinrichting door het locale management op basis van eigen inzichten. Men vraagt de auditor een oordeel te geven over deze diagnose. Om een dergelijke audit te kunnen uitvoeren dient de auditor te beschikken over een auditmodel met een causale optiek. In figuur 2 zijn de relaties weergegeven. Fout!Objecten kunnen niet worden gemaakt door veldcodes te bewerken. Figuur 2. De causale relaties in de auditoptiek In onderstaande tabel zijn de centrale auditvragen weergegeven en enkele daarbij mogelijk passende referenties. Centrale auditvragen Is de geformuleerde strategie onduidelijk en komen er tegenstrijdigheden in voor? Heeft het locale management de strategie geïnterpreteerd op basis van eigen prioriteitstellingen? Zijn er verkeerde accenten gelegd in de inrichting van processen? Mogelijke referenties Theorieën over strategie, strategische planning, etc. Communicatietheorieën Theorieën over veranderingsmanagement Theorieën over leiderschap en leiderschapstijl Theorieën over procesinrichting, procesmanagement

6 Om de centrale vragen te onderzoeken dient de optiek dieper uitgewerkt te worden. Eerst worden op basis van de uiteindelijk gekozen referenties de meest relevante variabelen vastgesteld. Ten slotte worden in de volgende fase de variabelen uitgewerkt in concrete beoordelingscriteria. De vraagstelling over de procesinrichting in het voornoemde voorbeeld kan worden uitgewerkt in een aantal variabelen, die zijn afgeleid van procesmanagementmodellen (zie figuur 3). Fout!Objecten kunnen niet worden gemaakt door veldcodes te bewerken. Figuur 3. Auditvariabelen in de auditoptiek De constructie van het auditmodel wordt afgerond met een inventarisatie van alle te onderscheiden variabelen. Dit proces dient in nauw overleg met het opdrachtgevende management te verlopen. Dit onderdeel van de audit immers bepaalt in hoge mate het antwoord op de vraag wat de auditor gaat onderzoeken. Zoals eerder aangeven is de opdrachtgever verantwoordelijk voor de relevantie van de audit en daarmee ook voor de watvraag. Het is ook in dit stadium van de audit waarin de adviesfunctie van de auditor tot zijn recht kan komen. Wanneer de auditor over voldoende deskundigheid beschikt, kan hij het management adviseren over mogelijke referenties en daaruit te kiezen auditvariabelen. Wanneer dit niet het geval is, dient (vak)inhoudelijk kennis op een andere manier te worden aangetrokken. Deskundigen van binnen of buiten de organisatie kunnen een bijdrage leveren aan de constructie van het auditmodel, de centrale auditvragen, de mogelijke referenties en de daaruit af te leiden auditvariabelen en de verdere uitwerking daarvan in beoordelingscriteria. 3.3 Beoordelingscriteria Nadat het auditmodel is vastgesteld, dienen de variabelen van de auditoptiek nader te worden uitgewerkt in zogenaamde beoordelingscriteria. Ze vormen de eigenschappen van de auditvariabelen waarover de auditor gegevens verzamelt tijdens de uitvoering van de audit. Aan de hand van deze criteria wordt de status van de variabelen beoordeeld. De beoordelingscriteria worden geformuleerd in de vorm van gesloten beweringen. In onderstaande tabel zijn enkele voorbeelden opgenomen. Auditvariabelen Mogelijke beoordelingscriteria Adequate meetprocedures De meetprocedures leiden tot juiste procesinformatie De meetprocedures leiden tot tijdige procesinformatie Effectieve ingreepmogelijkheden De ingrepen leiden tot structurele verbetering van het proces De ingrepen vinden tijdig plaats De beoordelingscriteria vormen samen een uitputtende lijst van eigenschappen van de variabelen die tijdens de audit moeten worden onderzocht. De lijst mag ook weer niet te lang worden omdat daarmee de doelmatigheid van de audit in het geding komt. De auditor zal de

7 juiste balans moeten vinden tussen enerzijds de toereikendheid van de beoordelingscriteria om de centrale auditvragen te beantwoorden en daarmee de doelstelling van de audit te realiseren en anderzijds de efficiency van de audit door niet meer beoordelingscriteria op te nemen dan strikt noodzakelijk Begripsbepaling en operationalisatie Beoordelingscriteria mogen niet worden verward met interviewvragen. De operationalisatie van de beoordelingscriteria moet immers nog plaatsvinden. In het onderdeel Begripsbepaling en Operationalisatie van het auditontwerp wordt bepaald op welke wijze de beoordelingscriteria worden waargenomen. Hierbij gaat het om te bepalen met welke indicator(en) een begrip in de werkelijkheid efficiënt en valide, rekening houdend met toevalsfouten en systematische fouten, kan worden gemeten. Hoewel we in dit artikel niet verder ingaan op de operationalisatie willen we wel opmerken dat daarbij nog een laatste inhoudelijke definitie van de belangrijkste begrippen wordt gegeven met als doel om mogelijke interpretatieverschillen tussen de leden van het auditteam en tussen de opdrachtgever en het team te voorkomen. Hiermee wordt het conceptueel ontwerp afgesloten en kan worden overgegaan op het technisch ontwerp van de audit: de bepaling van de wijze waarop de, inmiddels duidelijk gedefinieerde audit zal worden uitgevoerd. Centraal staan daarbij de volgende vragen: Welke bronnen willen we gebruiken en hoe gaan we die ontsluiten? Kiezen we voor een breedte- (een survey) of dieptestrategie (een gevalstudie)? Hoe gaan we de totaliteit van onze bevindingen classificeren en coderen, zodat we uiteindelijk (op transparante wijze) tot oordelen op de betreffende auditvariabelen en auditvragen kunnen komen? Hoe en wat gaan we rapporteren? Wie (binnen het auditteam) gaat welke activiteiten wanneer uitvoeren? 4. Afsluiting In de praktijk wordt vaak slechts een gering gedeelte van de gehele doorlooptijd van een audit besteed aan het auditontwerp. Veelal wordt dit beschouwd als niet-effectieve tijd en wil men snel aan de gang. Indien alle onderdelen van het hier gepresenteerde framework voor de aanvang van de audit worden doorlopen, verandert het tijdsbeslag. Er zal meer tijd moeten worden besteed aan het ontwerp. Het voordeel is echter dat de belangrijke methodische keuzen in de audit vooraf zijn gemaakt, hetgeen tijdwinst oplevert bij de uitvoering en rapportage. Nog belangrijker is echter dat mogelijk verkeerde verwachtingen bij het opdrachtgevende management, alsmede mogelijke interpretatieverschillen tussen de auditteamleden worden voorkomen en problemen over de betekenis van gegevens en oordeelsvorming worden ondervangen. Dat zijn immers voorwaarden voor de deugdelijkheid en de relevantie van operational audits.

8 Literatuur Verschuren, P. & Doorewaard, H., Het ontwerpen van een onderzoek, Lemna, Utrecht, 1998

9

Auditmethode. De kwaliteit van operational auditing beheerst

Auditmethode. De kwaliteit van operational auditing beheerst Auditmethode De kwaliteit van operational auditing beheerst Drs. P.A. Hartog en drs. J.H.M. Otten Werkzaam bij & Consulting Services in Driebergen 1 ; Jan Otten is managing partner en docent aan de Erasmus

Nadere informatie

Format Auditontwerp. Een voorbeelduitwerking o.b.v. KAD 1

Format Auditontwerp. Een voorbeelduitwerking o.b.v. KAD 1 Format Auditontwerp Een voorbeelduitwerking o.b.v. KAD 1 Dit voorbeeld kan als format worden gebruikt voor de eigen audit. Alle cursieve tekst dient dan te worden vervangen door datgene dat relevant en

Nadere informatie

Operational audit: Van containerbegrip naar een methodologisch ondersteunde auditvorm

Operational audit: Van containerbegrip naar een methodologisch ondersteunde auditvorm Operational audit: Van containerbegrip naar een methodologisch ondersteunde auditvorm Ron de Korte en Jan Otten Inleiding Operational auditing is een containerbegrip: de leek hoort het auditen van de operatie

Nadere informatie

Toegevoegde waarde van probleemsignalerende audits

Toegevoegde waarde van probleemsignalerende audits Toegevoegde waarde van probleemsignalerende audits Kritieke succesfactoren voor het realiseren van toegevoegde waarde met probleemsignalerende audits drs. E. van Minnen s-gravenhage, augustus 2004 Erasmus

Nadere informatie

Competenties met indicatoren bachelor Civiele Techniek.

Competenties met indicatoren bachelor Civiele Techniek. Competenties met indicatoren bachelor Civiele Techniek. In de BEROEPSCOMPETENTIES CIVIELE TECHNIEK 1 2, zijn de specifieke beroepscompetenties geformuleerd overeenkomstig de indeling van het beroepenveld.

Nadere informatie

Methoden van Organisatieonderzoek. ABK 34 Januari Maart 2012. Hans Doorewaard (coördinator) Brian Tjemkes Arnoud van de Ven

Methoden van Organisatieonderzoek. ABK 34 Januari Maart 2012. Hans Doorewaard (coördinator) Brian Tjemkes Arnoud van de Ven Methoden van Organisatieonderzoek ABK 34 Januari Maart 2012 Hans Doorewaard (coördinator) Brian Tjemkes Arnoud van de Ven Faculteit der Managementwetenschappen Radboud Universiteit Nijmegen Tentamen *

Nadere informatie

ACS meerdaagse opleidingen i.s.m. Auditing.nl

ACS meerdaagse opleidingen i.s.m. Auditing.nl ACS meerdaagse opleidingen i.s.m. Auditing.nl ACS biedt in 2014 weer enkele actuele, interessante opleidingen aan op het eigen kantoor in de rustieke omgeving van Driebergen. Kernwoorden zijn kleinschaligheid,

Nadere informatie

Advies. Advies over en ondersteuning bij het (initieel) inrichten/optimaliseren van de structuur van de(it Service Management)organisatie

Advies. Advies over en ondersteuning bij het (initieel) inrichten/optimaliseren van de structuur van de(it Service Management)organisatie DIENST Advies over en ondersteuning bij het (initieel) inrichten/optimaliseren van de structuur van de(it Service Management)organisatie Advies over en ondersteuning bij het initieel inrichten/optimaliseren

Nadere informatie

Handleiding uitvoering ICT-beveiligingsassessment

Handleiding uitvoering ICT-beveiligingsassessment Handleiding uitvoering ICT-beveiligingsassessment Versie 2.1 Datum : 1 januari 2013 Status : Definitief Colofon Projectnaam : DigiD Versienummer : 2.0 Contactpersoon : Servicecentrum Logius Postbus 96810

Nadere informatie

Rekenkamer. Súdwest-Fryslân. Plan van aanpak Inkopen en Aanbesteden

Rekenkamer. Súdwest-Fryslân. Plan van aanpak Inkopen en Aanbesteden Rekenkamer Súdwest-Fryslân Plan van aanpak Inkopen en Aanbesteden Maart 2013 Rekenkamer Súdwest-Fryslân Plan van aanpak Inkopen en Aanbesteden Maart 2013 Rekenkamer Súdwest-Fryslân drs. J.H. (Jet) Lepage

Nadere informatie

Paper beschrijft het probleem (de wens) en motiveert de keuze hiervoor, zij het enigszins schetsmatig.

Paper beschrijft het probleem (de wens) en motiveert de keuze hiervoor, zij het enigszins schetsmatig. Paper 1 Ontwerpplan Criterium Onvoldoende Voldoende Ruim voldoende Excellent Probleembeschrijving Paper maakt niet duidelijk welk probleem (welke wens) centraal staat en om welke reden. Paper beschrijft

Nadere informatie

Elke waarneming wordt op een auditformulier (FRM ) vastgelegd.

Elke waarneming wordt op een auditformulier (FRM ) vastgelegd. - de data waarop de interne audits plaats vinden; - de personen die bij de interne audits betrokken zijn (auditoren en auditees); - de bijeenkomsten van het auditteam met het management; - het tijdstip

Nadere informatie

ACS meerdaagse opleidingen i.s.m. Auditing.nl

ACS meerdaagse opleidingen i.s.m. Auditing.nl ACS meerdaagse opleidingen i.s.m. Auditing.nl ACS biedt in 2015 weer enkele actuele, interessante opleidingen aan op het eigen kantoor in de rustieke omgeving van Driebergen. Kernwoorden zijn kleinschaligheid,

Nadere informatie

Bantopa Terreinverkenning

Bantopa Terreinverkenning Bantopa Terreinverkenning Het verwerven en uitwerken van gezamenlijke inzichten Samenwerken als Kerncompetentie De complexiteit van producten, processen en services dwingen organisaties tot samenwerking

Nadere informatie

II. VOORSTELLEN VOOR HERZIENING

II. VOORSTELLEN VOOR HERZIENING II. VOORSTELLEN VOOR HERZIENING 2. VERSTEVIGING VAN RISICOMANAGEMENT Van belang is een goed samenspel tussen het bestuur, de raad van commissarissen en de auditcommissie, evenals goede communicatie met

Nadere informatie

Grondbeleid en grondprijsbeleid Gemeente Weert

Grondbeleid en grondprijsbeleid Gemeente Weert Onderzoeksaanpak Grondbeleid en grondprijsbeleid Gemeente Weert september 2013 Rekenkamer Weert 1. Achtergrond en aanleiding Het grondbeleid van de gemeente Weert heeft tot doel bijdrage te leveren, met

Nadere informatie

Format beoordelingsformulier FEM voor geschreven afstudeerwerk: de afstudeeropdracht Toelichting over het gebruik van het formulier:

Format beoordelingsformulier FEM voor geschreven afstudeerwerk: de afstudeeropdracht Toelichting over het gebruik van het formulier: Bijlage bij Andriessen, D. en Van der Marel, I. (2015) Beoordelingsmodel voor eindwerkstukken voor een Faculteit Economie & Manage-ment in het hbo. Tijdschrift voor Hoger Onderwijs, Jaargang 33, Nr. 2,

Nadere informatie

Beoordelingscriteria scriptie Nemas HRM

Beoordelingscriteria scriptie Nemas HRM Beoordelingscriteria scriptie Nemas HRM Instructie Dit document hoort bij het beoordelingsformulier. Op het beoordelingsformulier kan de score per criterium worden ingevuld. Elk criterium kan op vijf niveaus

Nadere informatie

Consultatiedocument Standaard 4400N Opdrachten tot het verrichten van overeengekomen specifieke werkzaamheden (2 e ontwerp) 21 juli 2016

Consultatiedocument Standaard 4400N Opdrachten tot het verrichten van overeengekomen specifieke werkzaamheden (2 e ontwerp) 21 juli 2016 Dit document maakt gebruik van bladwijzers Consultatiedocument Standaard 4400N Opdrachten tot het verrichten van overeengekomen specifieke werkzaamheden (2 e ontwerp) 21 juli 2016 Consultatieperiode loopt

Nadere informatie

Onderzoeksplan Rekenkamercommissie 2011

Onderzoeksplan Rekenkamercommissie 2011 Onderzoeksplan Rekenkamercommissie 2011 Boxtel, maart 2011 Voorwoord Voor u ligt het onderzoeksplan 2011 van de rekenkamercommissie Boxtel. Het onderzoeksplan is het resultaat van de suggesties die we

Nadere informatie

KIT Plus, borgingsinstrument voor examencommissies

KIT Plus, borgingsinstrument voor examencommissies X0A0T Validiteit Betrouwbaarheid Functionaliteit Condities Toetsbeleid Het toetsbeleidsplan is valide Het toetsbeleidsplan is betrouwbaar Het toetsbeleidsplan is functioneel Het toetsbeleidsplan voldoet

Nadere informatie

De kaderstellende rol van de raad bij complexe projecten

De kaderstellende rol van de raad bij complexe projecten De kaderstellende rol van de raad bij complexe projecten Basisschool Aan de Bron en sporthal op het voormalige WML-terrein Onderzoeksopzet Rekenkamer Weert 16 december 2007 Inhoudsopgave 1. Achtergrond

Nadere informatie

Review op uitgevoerde risico-inventarisatie implementatie resultaatgerichte bekostiging

Review op uitgevoerde risico-inventarisatie implementatie resultaatgerichte bekostiging Review op uitgevoerde risico-inventarisatie implementatie resultaatgerichte bekostiging mr. drs. E.P.J. de Boer Rotterdam, Aanleiding en opzet van de review In opdracht van de GR Jeugdhulp Rijnmond is

Nadere informatie

Kwaliteitssysteem datamanagement. Meetbaar Beter

Kwaliteitssysteem datamanagement. Meetbaar Beter Kwaliteitssysteem datamanagement Meetbaar Beter Datum: 20 juli 2017 Versie : 0.10 Kwaliteitssysteem Meetbaar Beter versie 0.10.docx Pagina 1 van 8 Voorwoord Het aantal centra dat is aangesloten bij Meetbaar

Nadere informatie

Het doen van literatuuronderzoek

Het doen van literatuuronderzoek Het doen van literatuuronderzoek Workshop Miniconferentie Kritisch denken in de wetenschap Saskia Brand-Gruwel Iwan Wopereis Invoegen Afbeelding homepage Boekenweek 2011 Pagina 2 Wat dan wel? Wat dan wel?

Nadere informatie

Interne audit naar vertrouwen: een werkwijze

Interne audit naar vertrouwen: een werkwijze Interne audit naar vertrouwen: een werkwijze Het ministerie van Financiën heeft een vertrouwensscan ontwikkeld die beoogt de aard en het niveau van het aanwezige vertrouwen te meten. Dit betreft vooral

Nadere informatie

Energie management Actieplan

Energie management Actieplan Energie management Actieplan Conform niveau 3 op de CO 2 -prestatieladder 2.2 Auteur: Mariëlle de Gans - Hekman Datum: 30 september 2015 Versie: 1.0 Status: Concept Inhoudsopgave 1 Inleiding... 2 2 Doelstellingen...

Nadere informatie

Opleiding Verpleegkunde Stage-opdrachten jaar 3

Opleiding Verpleegkunde Stage-opdrachten jaar 3 Opleiding Verpleegkunde Stage-opdrachten jaar 3 Handleiding Voltijd Jaar 3 Studiejaar 2015-2016 Stage-opdrachten Tijdens stage 3 worden 4 stage-opdrachten gemaakt (waarvan opdracht 1 als toets voor de

Nadere informatie

Optimaliseren afsluiten rapportage proces: juist nu!

Optimaliseren afsluiten rapportage proces: juist nu! 18 Optimaliseren afsluiten rapportage proces: juist nu! Belang van snelle en betrouwbare informatie groter dan ooit Drs. Wim Kouwenhoven en drs. Maarten van Delft Westerhof Drs. W.P. Kouwenhoven is manager

Nadere informatie

Kaders werkwijze certificerende en validerende autoriteiten

Kaders werkwijze certificerende en validerende autoriteiten Kaders werkwijze certificerende en validerende autoriteiten Er zijn drie routes om tot valide exameninstrumenten te komen. In route 1 en route 3 is hierbij sprake van externe betrokkenheid van certificerende

Nadere informatie

Functieprofiel: Controller Functiecode: 0304

Functieprofiel: Controller Functiecode: 0304 Functieprofiel: Controller Functiecode: 0304 Doel Bijdragen aan de formulering van het strategische en tactische (financieel-)economische beleid van de instelling of onderdelen daarvan, alsmede vorm en

Nadere informatie

- Geplaatst in VISUS EBM IN DE OPTOMETRIE: HOE PAS JE HET TOE?

- Geplaatst in VISUS EBM IN DE OPTOMETRIE: HOE PAS JE HET TOE? - Geplaatst in VISUS 4-2017 - EBM IN DE OPTOMETRIE: HOE PAS JE HET TOE? Om de verschillen tussen de kennis uit het laatste wetenschappelijk bewijs en de klinische praktijk kleiner te maken is de afgelopen

Nadere informatie

Inhoudsopgave. Voorwoord 7

Inhoudsopgave. Voorwoord 7 Inhoudsopgave Voorwoord 7 1 Beginselen van academisch-juridisch onderzoek 9 1.1 Academisch-juridisch onderzoek 9 1.2 Verschillen met ander juridisch onderzoek 10 1.3 Het onderzoeksproces 11 1.4 Eisen waaraan

Nadere informatie

1. Is de standaard duidelijk over de werkzaamheden die mogen worden uitgevoerd.? Zo nee, graag toelichten waarom niet.

1. Is de standaard duidelijk over de werkzaamheden die mogen worden uitgevoerd.? Zo nee, graag toelichten waarom niet. Reactie op Consultatiedocument Standaard 4400N Met belangstelling heb ik kennis genomen van het consultatiedocument Standaard 4400N. Ik maak graag gebruik van de mogelijkheid om te reageren op dit document.

Nadere informatie

opzet onderzoek aanbestedingen

opzet onderzoek aanbestedingen opzet onderzoek aanbestedingen 1 inleiding aanleiding In het onderzoeksplan 2014 van de Rekenkamer Barendrecht is aangekondigd dat in 2014 een onderzoek zal worden uitgevoerd naar aanbestedingen van de

Nadere informatie

Kwaliteitssysteem datamanagement. Meetbaar Beter

Kwaliteitssysteem datamanagement. Meetbaar Beter Kwaliteitssysteem datamanagement Meetbaar Beter Datum: 22 maart 2016 Versie : 0.8 Kwaliteitssysteem Meetbaar Beter versie 0.8 Pagina 1 van 8 Voorwoord Het aantal centra dat is aangesloten bij Meetbaar

Nadere informatie

Stappenplan nieuwe Dorpsschool

Stappenplan nieuwe Dorpsschool Stappenplan nieuwe Dorpsschool 10 juni 2014 1 Inleiding Het college van burgemeester en wethouders heeft op 10 juni 2014 dit stappenplan vastgesteld waarin op hoofdlijnen is weergegeven op welke wijze

Nadere informatie

Beoordelingscriteria scriptie Nemas HRM

Beoordelingscriteria scriptie Nemas HRM Beoordelingscriteria scriptie Nemas HRM Instructie Dit document hoort bij het beoordelingsformulier. Op het beoordelingsformulier kan de score per criterium worden ingevuld. Elk criterium kan op vijf niveaus

Nadere informatie

Proeve van bekwaamheid (leerbedrijf) Examenproject (gesimuleerde beroepsomgeving)

Proeve van bekwaamheid (leerbedrijf) Examenproject (gesimuleerde beroepsomgeving) Opleidingsgebied Commercieel dossier en kerntaak Medewerker marketing en communicatie 2009 2010/2010 2011 en crebocode 90532 Toetsnaam en toetscode* Zet marketing en/of communicatieactiviteiten op en voert

Nadere informatie

IT-audit en operational audit: eenmanszaken of maten?

IT-audit en operational audit: eenmanszaken of maten? 20 de EDP-Auditor nummer 2 2005 IT-audit en operational audit: eenmanszaken of maten? Peter Hartog (links) en Ron de Korte Is het niet verwonderlijk dat IT-audits binnen veel organisaties los staan van

Nadere informatie

De gedragscode Goed Bestuur van de Stichting Openbaar Primair Onderwijs Zuid- Kennemerland. (STOPOZ)

De gedragscode Goed Bestuur van de Stichting Openbaar Primair Onderwijs Zuid- Kennemerland. (STOPOZ) De gedragscode Goed Bestuur van de Stichting Openbaar Primair Onderwijs Zuid- Kennemerland. (STOPOZ) Vastgesteld in de vergadering van het bestuur van de Stichting Openbaar Primair Onderwijs Zuid- Kennemerland

Nadere informatie

Onderzoeksopzet De Poort van Limburg gemeente Weert

Onderzoeksopzet De Poort van Limburg gemeente Weert Onderzoeksopzet De Poort van Limburg gemeente Weert Weert, 6 september 2011. Rekenkamer Weert Inhoudsopgave 1. Achtergrond en aanleiding 2. Centrale vraagstelling 3. De wijze van onderzoek 4. Deelvragen

Nadere informatie

Checklist. Informatievoorziening. Grote Projecten

Checklist. Informatievoorziening. Grote Projecten Checklist Informatievoorziening Grote Projecten Najaar 2010 Rekenkamercommissie Berkelland, Bronckhorst, Lochem, Montferland 1. Inleiding De uitvoering van grote projecten in Nederland heeft nogal eens

Nadere informatie

Advies van de Wetenschappelijke Commissie Wijkaanpak

Advies van de Wetenschappelijke Commissie Wijkaanpak Advies van de Wetenschappelijke Commissie Wijkaanpak De Wetenschappelijke Commissie Wijkaanpak is in 2010 ingesteld door de Minister van Wonen, Wijken en Integratie met als opdracht de Minister te adviseren

Nadere informatie

Competentieprofiel. Instituut voor Interactieve Media. Competentieprofiel studenten Instituut voor Interactieve Media vastgesteld juni 2006

Competentieprofiel. Instituut voor Interactieve Media. Competentieprofiel studenten Instituut voor Interactieve Media vastgesteld juni 2006 Competentieprofiel Instituut voor Interactieve Media Competentieprofiel studenten Instituut voor Interactieve Media vastgesteld juni 2006 Aangepast in maart 2009 Inleiding De opleiding Interactieve Media

Nadere informatie

IT-audit en operational audit: eenmanszaken of maten? 1

IT-audit en operational audit: eenmanszaken of maten? 1 IT-audit en operational audit: eenmanszaken of maten? 1 Peter Hartog en Ron de Korte 2 1. Inleiding Is het niet verwonderlijk dat IT-audits binnen veel organisaties los staan van de andere audits die worden

Nadere informatie

Ontwerpgericht onderzoek in het HBO: onderzoeken door te adviseren

Ontwerpgericht onderzoek in het HBO: onderzoeken door te adviseren Management, finance en recht Ontwerpgericht onderzoek in het HBO: onderzoeken door te adviseren KWALON Conferentie Kwalitatief onderzoek in het hoger onderwijs: lessen leren van elkaar 13 december 2012

Nadere informatie

GEMEENTELIJKE TELECOMMUNICATIE MOBIELE COMMUNICATIE. Bijlage 04 Kwaliteitsborging en auditing

GEMEENTELIJKE TELECOMMUNICATIE MOBIELE COMMUNICATIE. Bijlage 04 Kwaliteitsborging en auditing GEMEENTELIJKE TELECOMMUNICATIE MOBIELE COMMUNICATIE Bijlage 04 Kwaliteitsborging en auditing Inhoud 1 Inleiding 3 2 Aantonen kwaliteitsborging van de dienstverlening 4 3 Auditing 5 3.1 Wanneer toepassen

Nadere informatie

KWALITEIT DIENSTVERLENING Gemeente Oirschot Onderzoeksaanpak

KWALITEIT DIENSTVERLENING Gemeente Oirschot Onderzoeksaanpak KWALITEIT DIENSTVERLENING Gemeente Oirschot Onderzoeksaanpak Rekenkamercommissie Kempengemeenten 23 september 2011 1. Achtergrond en aanleiding In 2008 heeft de gemeente Oirschot de Bestuursvisie 2002-2012

Nadere informatie

Energiemanagement Actieplan

Energiemanagement Actieplan 1 van 8 Energiemanagement Actieplan Datum 18 04 2013 Rapportnr Opgesteld door Gedistribueerd aan A. van de Wetering & H. Buuts 1x Directie 1x KAM Coördinator 1x Handboek CO₂ Prestatieladder 1 2 van 8 INHOUDSOPGAVE

Nadere informatie

Alignment audit: wat gebeurt er werkelijk op de werkvloer? (deel 1) Door: drs. Jan Otten

Alignment audit: wat gebeurt er werkelijk op de werkvloer? (deel 1) Door: drs. Jan Otten Alignment audit: wat gebeurt er werkelijk op de werkvloer? (deel 1) Door: drs. Jan Otten www.auditing.nl Moderne organisaties zijn flexibel ingericht, waarbij hoge eisen worden gesteld aan de verantwoordelijkheid

Nadere informatie

Rekenkamercommissie. Onderzoeksplan subsidiebeleid

Rekenkamercommissie. Onderzoeksplan subsidiebeleid Rekenkamercommissie Onderzoeksplan subsidiebeleid gemeente Best Oktober 2015 Rekenkamercommissie gemeente Best Drs. J. J.M. van den Heuvel, Voorzitter Drs. M.A. Koster RA, Lid J.M. van Berlo (secretaris)

Nadere informatie

Onderzoeksopzet wijkplatforms gemeente Barneveld

Onderzoeksopzet wijkplatforms gemeente Barneveld Onderzoeksopzet wijkplatforms gemeente Barneveld December 2011 1. Inleiding In 2003 bezocht de burgemeester van de gemeente Barneveld samen met de politie en de woningstichting de dorpskernen van de gemeente

Nadere informatie

Formulier voor het beoordelen van de kwaliteit van een systematische review. Behorend bij: Evidence-based logopedie, hoofdstuk 2

Formulier voor het beoordelen van de kwaliteit van een systematische review. Behorend bij: Evidence-based logopedie, hoofdstuk 2 Formulier voor het beoordelen van de kwaliteit van een systematische review Behorend bij: Evidence-based logopedie, hoofdstuk 2 Toelichting bij de criteria voor het beoordelen van de kwaliteit van een

Nadere informatie

10-8 7-6 5. De student is in staat om op navolgbare wijze van vijf onderwijskundige (her)ontwerpmodellen de essentie te benoemen;

10-8 7-6 5. De student is in staat om op navolgbare wijze van vijf onderwijskundige (her)ontwerpmodellen de essentie te benoemen; Henk MassinkRubrics Ontwerpen 2012-2013 Master Leren en Innoveren Hogeschool Rotterdam Beoordeeld door Hanneke Koopmans en Freddy Veltman-van Vugt. Cijfer: 5.8 Uit je uitwerking blijkt dat je je zeker

Nadere informatie

Controleprotocol Projecten Partnership STW KWF Technology for Oncology. Versie d.d. 2 september 2015

Controleprotocol Projecten Partnership STW KWF Technology for Oncology. Versie d.d. 2 september 2015 Controleprotocol Projecten Partnership STW KWF Technology for Oncology Versie d.d. 2 september 2015 1 UITGANGSPUNTEN 3 2 ONDERZOEKSAANPAK 4 3 ACCOUNTANTSPRODUCT 6 2 1 UITGANGSPUNTEN Achtergrond STW en

Nadere informatie

De kaders in de kadernota Een onderzoek naar de kadernota van de gemeente Súdwest-Fryslân

De kaders in de kadernota Een onderzoek naar de kadernota van de gemeente Súdwest-Fryslân De kaders in de kadernota Een onderzoek naar de kadernota van de gemeente Súdwest-Fryslân Colofon Rekenkamer Súdwest-Fryslân dr. R.J. (Rick) Anderson (lid) drs. J.H. (Jet) Lepage MPA (voorzitter) dr. M.S.

Nadere informatie

De notitie verantwoording Wet Werk en Bijstand 2004 geeft hiervoor de kaders weer.

De notitie verantwoording Wet Werk en Bijstand 2004 geeft hiervoor de kaders weer. Voorstel aan de Raad Datum raadsvergadering / Nummer raadsvoorstel 9 juni 2004 / 102/2004 Onderwerp Notitie verantwoording Wet Werk en Bijstand 2004 Programma / Programmanummer Inkomen / 3230 Portefeuillehouder

Nadere informatie

Zelfdiagnostische vragenlijst verandercompetenties

Zelfdiagnostische vragenlijst verandercompetenties Zelfdiagnostische vragenlijst verandercompetenties Het gaat om de volgende zeven verandercompetenties. De competenties worden eerst toegelicht en vervolgens in een vragenlijst verwerkt. Veranderkundige

Nadere informatie

Inhuur in de Kempen. Eersel, Oirschot en Reusel-De Mierden. Onderzoeksaanpak

Inhuur in de Kempen. Eersel, Oirschot en Reusel-De Mierden. Onderzoeksaanpak Inhuur in de Kempen Eersel, Oirschot en Reusel-De Mierden Onderzoeksaanpak Rekenkamercommissie Kempengemeenten 21 april 2014 1. Achtergrond en aanleiding In gemeentelijke organisaties met een omvang als

Nadere informatie

KWALITEIT 1 SITUATIE 2 TEST

KWALITEIT 1 SITUATIE 2 TEST KWALITEIT drs. D. Dresens & drs. S. van den Eshof 1 SITUATIE Managers spreken tegenwoordig steeds vaker over kwaliteit. 'De organisatie moet maximale kwaliteit leveren.' Maar wat is kwaliteit? Alhoewel

Nadere informatie

Onderzoek naar de werking van het coalitieprogramma

Onderzoek naar de werking van het coalitieprogramma Rekenkamer Weert Onderzoek naar de werking van het coalitieprogramma 2 april 2009 Achtergrond en aanleiding onderzoek De rekenkamer van de gemeente Weert richt zich op het perspectief leren en verbeteren.

Nadere informatie

Probleemstelling. geformuleerd. Dan kan een gesloten vraag volstaan: Is de hypothese te aanvaarden?

Probleemstelling. geformuleerd. Dan kan een gesloten vraag volstaan: Is de hypothese te aanvaarden? Veel (Master-)studenten worstelen met het formuleren van een goede probleemstelling en met het structureren van de scriptie of eindopdrachten. In deze notitie wordt aandacht geschonken aan veel geconstateerde

Nadere informatie

RAPPORT VAN BEVINDINGEN ONDERZOEK BIJ. RMPI-school, locatie Heer Bokel College

RAPPORT VAN BEVINDINGEN ONDERZOEK BIJ. RMPI-school, locatie Heer Bokel College RAPPORT VAN BEVINDINGEN ONDERZOEK BIJ RMPI-school, locatie Heer Bokel College Plaats: Rotterdam BRIN-nummer: 01UC Onderzoeksnummer: Onderzoek uitgevoerd op: 7 september 2009 Conceptrapport verzonden op:

Nadere informatie

Afbeelding: TriamFloat Effectmetingsmodel

Afbeelding: TriamFloat Effectmetingsmodel Het meten van het effect van leren en ontwikkelen is een belangrijk thema bij onze klanten. Organisaties willen de toegevoegde waarde van leren weten en verwachten een professionele aanpak van de afdeling

Nadere informatie

Kwaliteitszorg met behulp van het INK-model.

Kwaliteitszorg met behulp van het INK-model. Kwaliteitszorg met behulp van het INK-model. 1. Wat is het INK-model? Het INK-model is afgeleid van de European Foundation for Quality Management (EFQM). Het EFQM stelt zich ten doel Europese bedrijven

Nadere informatie

Beoordelingscriteria scriptie CBC: instructie en uitwerking

Beoordelingscriteria scriptie CBC: instructie en uitwerking Nederlandse Associatie voor Examinering 1 Beoordelingscriteria scriptie CBC: instructie en uitwerking Met de scriptie voor Compensation & Benefits Consultant (CBC) toont de kandidaat een onderbouwd advies

Nadere informatie

Functieprofiel: Projectleider Functiecode: 0302

Functieprofiel: Projectleider Functiecode: 0302 Functieprofiel: Projectleider Functiecode: 0302 Doel Voorbereiden en opzetten van en bijbehorende projectorganisatie, alsmede leiding geven aan de uitvoering hiervan, binnen randvoorwaarden van kosten,

Nadere informatie

Arnoud van de Ven Hogeschool Arnhem Nijmegen 7 april 2016

Arnoud van de Ven Hogeschool Arnhem Nijmegen 7 april 2016 Navolgbaarheid bij kwalitatief onderzoek: consistentie van vraagstelling tot eindrapportaged van de Ven Arnoud van de Ven Hogeschool Arnhem Nijmegen 7 april 2016 Piet Verschuren en Hans Doorewaard (2015)

Nadere informatie

SiSa cursus 2013. Gemeente en accountant. 21 november 2013

SiSa cursus 2013. Gemeente en accountant. 21 november 2013 SiSa cursus 2013 Gemeente en Welkom Even voorstellen EY: Stefan Tetteroo RA Page 1 Agenda Doelstelling Accountant en gemeente Onze visie inzake de betrokken actoren Coördinatie- en controlefunctie binnen

Nadere informatie

Inhoud. 1 Inleiding 9 1.1 Voor wie is dit boek? 9 1.2 Doelstelling 11 1.3 Aanpak 11 1.4 Opzet 13

Inhoud. 1 Inleiding 9 1.1 Voor wie is dit boek? 9 1.2 Doelstelling 11 1.3 Aanpak 11 1.4 Opzet 13 Inhoud 1 Inleiding 9 1.1 Voor wie is dit boek? 9 1.2 Doelstelling 11 1.3 Aanpak 11 1.4 Opzet 13 2 Tevredenheid en beleid 15 2.1 Het doel van tevredenheid 16 2.2 Tevredenheid in de beleidscyclus 19 2.3

Nadere informatie

OVERZICHT VAN TOETSVORMEN

OVERZICHT VAN TOETSVORMEN OVERZICHT VAN TOETSVORMEN Om tot een zekere standaardisering van de gehanteerde toetsvormen en de daarbij geldende criteria te komen, is onderstaand overzicht vastgesteld. In de afstudeerprogramma's voor

Nadere informatie

Grip op fiscale risico s

Grip op fiscale risico s Grip op fiscale risico s Wat is een Tax Control Framework? Een Tax Control Framework (TCF) is een instrument van interne beheersing, specifiek gericht op de fiscale functie binnen een organisatie. Een

Nadere informatie

Competentie-invullingsmatrix

Competentie-invullingsmatrix Competentie-invullingsmatrix masterprf Master of Science in de wiskunde Academiejaar 2016-2017 Legende: W=didactische werkvormen E=evaluatievormen Competentie in één of meerdere wetenschappen Wetenschappelijke

Nadere informatie

Gemeente Veenendaal. ICT-beveiligingsassessment. Suwinet Inkijk Ten behoeve van gemeenten Rhenen en Renswoude. Audit Services

Gemeente Veenendaal. ICT-beveiligingsassessment. Suwinet Inkijk Ten behoeve van gemeenten Rhenen en Renswoude. Audit Services Gemeente Veenendaal ICT-beveiligingsassessment Suwinet Inkijk Ten behoeve van gemeenten Rhenen en Renswoude Datum rapport: 6 april 2018 Rapportnummer: AAS2018-254 Dit rapport heeft 13 pagina s Inhoudsopgave

Nadere informatie

InfoPaper ǀ Maart Compliance-raamwerk borgt de datakwaliteit

InfoPaper ǀ Maart Compliance-raamwerk borgt de datakwaliteit InfoPaper ǀ Maart 2017 Compliance-raamwerk borgt de datakwaliteit INLEIDING Steeds meer organisaties in de verzekeringsbranche innoveren met datagestuurde-toepassingen en de mogelijkheden van Big Data.

Nadere informatie

ACS-opleidingen onder de vlag: Auditing.nl The Academy

ACS-opleidingen onder de vlag: Auditing.nl The Academy ACS-opleidingen onder de vlag: Auditing.nl The Academy In het voorjaar van 2012 biedt ACS weer enkele actuele, interessante opleidingen aan op het eigen kantoor in de rustieke omgeving van Driebergen.

Nadere informatie

Optimaal benutten, ontwikkelen en binden van aanwezig talent

Optimaal benutten, ontwikkelen en binden van aanwezig talent Management Development is een effectieve manier om managementpotentieel optimaal te benutten en te ontwikkelen in een stimulerende en lerende omgeving. De manager van vandaag moet immers adequaat kunnen

Nadere informatie

Onderzoeksplan. Onderbesteding in de provincies Gelderland en Overijssel

Onderzoeksplan. Onderbesteding in de provincies Gelderland en Overijssel Onderzoeksplan Onderbesteding in de provincies Gelderland en Overijssel Onderzoeksplan Onderbesteding in de provincies Gelderland en Overijssel Rekenkamer Oost-Nederland, Juni 2007 Inhoudsopgave 1. Inleiding...

Nadere informatie

Evenwichtig woningaanbod

Evenwichtig woningaanbod ONDERZOEKSOPZET Evenwichtig woningaanbod 24 maart 2017 1 Inhoudsopgave 1 Inleiding 5 1.1 Aanleiding 5 1.2 Leeswijzer 6 2 Doel en probleemstelling van het onderzoek 7 2.1 Doelstelling 7 2.2 Probleemstelling

Nadere informatie

Bisnez Management. Een kennismaking

Bisnez Management. Een kennismaking Bisnez Management Een kennismaking Bisnez staat voor 2 Wie zijn wij Een projectmanagement en adviesbureau met 35 medewerkers Ervaren, vindingrijk en geselecteerd op het vermogen om het verschil te kunnen

Nadere informatie

Beveiligingsaspecten van webapplicatie ontwikkeling met PHP

Beveiligingsaspecten van webapplicatie ontwikkeling met PHP RADBOUD UNIVERSITEIT NIJMEGEN Beveiligingsaspecten van webapplicatie ontwikkeling met PHP Versie 1.0 Wouter van Kuipers 7 7 2008 1 Inhoud 1 Inhoud... 2 2 Inleiding... 2 3 Probleemgebied... 3 3.1 Doelstelling...

Nadere informatie

Inleiding 1. Opdrachtaanvaarding 2 t/m 7. Planning en uitvoering professionele dienst 8 t/m 12. Dossier 13 t/m 16. Rapportage 17 t/m 20

Inleiding 1. Opdrachtaanvaarding 2 t/m 7. Planning en uitvoering professionele dienst 8 t/m 12. Dossier 13 t/m 16. Rapportage 17 t/m 20 INHOUDSOPGAVE Artikel Inleiding 1 Opdrachtaanvaarding 2 t/m 7 Planning en uitvoering professionele dienst 8 t/m 12 Dossier 13 t/m 16 Rapportage 17 t/m 20 Eindoordeel 21 t/m 24 B4.4 Vragenlijst Dossierreview

Nadere informatie

Proeve van bekwaamheid (leerbedrijf) Examenproject (gesimuleerde beroepsomgeving)

Proeve van bekwaamheid (leerbedrijf) Examenproject (gesimuleerde beroepsomgeving) Opleidingsgebied Commercieel dossier en kerntaak Medewerker marketing en communicatie 2009 2010/2010 2011 Uitstroom en crebocode 90531 Toetsnaam en toetscode* Zet marketing en/of communicatieactiviteiten

Nadere informatie

INTERNATIONALE CONTROLESTANDAARD 610 HET IN AANMERKING NEMEN VAN DE INTERNE AUDITWERKZAAMHEDEN

INTERNATIONALE CONTROLESTANDAARD 610 HET IN AANMERKING NEMEN VAN DE INTERNE AUDITWERKZAAMHEDEN INTERNATIONALE CONTROLESTANDAARD 610 HET IN AANMERKING NEMEN VAN DE INTERNE AUDITWERKZAAMHEDEN INHOUDSOPGAVE Paragrafen Inleiding... 1-4 Reikwijdte en doelstellingen van de interne audit... 5 Verhouding

Nadere informatie

Doelen Praktijkonderzoek Hogeschool de Kempel

Doelen Praktijkonderzoek Hogeschool de Kempel Doelen Praktijkonderzoek Hogeschool de Kempel Auteurs: Sara Diederen Rianne van Kemenade Jeannette Geldens i.s.m. management initiële opleiding (MOI) / jaarcoördinatoren 1 Inleiding Dit document is bedoeld

Nadere informatie

Klant. Pensioen life cycle indicators

Klant. Pensioen life cycle indicators Pensioen life cycle indicators Klant Rapport om een gefundeerde keuze te maken tussen verschillende premiepensioenproducten. Gebaseerd op analyses op het gebied van beleggingsbeleid, duurzaamheid, rendement

Nadere informatie

Partnerselectie ketensamenwerking: succesfactoren en leerpunten

Partnerselectie ketensamenwerking: succesfactoren en leerpunten Partnerselectie ketensamenwerking: succesfactoren en leerpunten vertrouwen, transparantie & Verbondenheid 2 Voor het Volledige rapport: www.regieraadbouwzuid.nl Een nieuwe marktbenadering Bij Wonen Limburg

Nadere informatie

Internal/ Operational Auditing is in een volgend stadium van ontwikkeling

Internal/ Operational Auditing is in een volgend stadium van ontwikkeling Internal/ Operational Auditing is in een volgend stadium van ontwikkeling Ronald de Korte Inleiding In de postdoctorale opleiding Internal/Operational Auditing, maar bijvoorbeeld ook in het driedaagse

Nadere informatie

Faculteit der Geesteswetenschappen Cluster Filosofie. Bachelor scriptiereglement voor de opleiding: Wijsbegeerte

Faculteit der Geesteswetenschappen Cluster Filosofie. Bachelor scriptiereglement voor de opleiding: Wijsbegeerte Faculteit der Geesteswetenschappen Cluster Filosofie Bachelor scriptiereglement voor de opleiding: Wijsbegeerte Vastgesteld door de Examencommissie CoH, clustercommissie Filosofie op 1-2-2019 Scriptiereglement

Nadere informatie

MKB Cloudpartner Informatie TPM & ISAE 3402 2016

MKB Cloudpartner Informatie TPM & ISAE 3402 2016 Third Party Memorandum (TPM) Een Derde verklaring of Third Party Mededeling (TPM) is een verklaring die afgegeven wordt door een onafhankelijk audit partij over de kwaliteit van een ICT-dienstverlening

Nadere informatie

Administrateur. Context. Doel. Rapporteert aan/ontvangt hiërarchische richtlijnen van: Directeur dienst Afdelingshoofd

Administrateur. Context. Doel. Rapporteert aan/ontvangt hiërarchische richtlijnen van: Directeur dienst Afdelingshoofd Administrateur Doel Realiseren van beheersmatige, adviserende en managementondersteunende administratieve werkzaamheden ten behoeve van de instelling, dan wel onderdelen daarvan, binnen vastgestelde procedures

Nadere informatie

Seminar! BETEKENIS VAN INTERNE AUDIT voor specifieke verzekeraars! Internal Audit en doeltreffendheid van! risk management system!

Seminar! BETEKENIS VAN INTERNE AUDIT voor specifieke verzekeraars! Internal Audit en doeltreffendheid van! risk management system! Seminar! BETEKENIS VAN INTERNE AUDIT voor specifieke verzekeraars! Internal Audit en doeltreffendheid van! risk management system!! Tom Veerman! Triple A Risk Finance B.V.! 1! Programma! Solvency II stand

Nadere informatie

Hoogheemraadschap van Delfland AUDITSTATUUT. 1048075 Auditstatuut (AMH 7.14.01) Team: Concerncontrol/Interne Audit Status: Concept 0.

Hoogheemraadschap van Delfland AUDITSTATUUT. 1048075 Auditstatuut (AMH 7.14.01) Team: Concerncontrol/Interne Audit Status: Concept 0. Hoogheemraadschap van Delfland AUDITSTATUUT 1048075 Auditstatuut (AMH 7.14.01) Team: Concerncontrol/Interne Audit Status: Concept 0.8 1 Inleiding... 3 2 Definitie verbijzonderde interne controle... 3 3

Nadere informatie

Deze centrale vraag leidt tot de volgende deelvragen, die in het onderzoek beantwoord zullen worden.

Deze centrale vraag leidt tot de volgende deelvragen, die in het onderzoek beantwoord zullen worden. Aan: Gemeenteraad van Druten Druten, 27 juli 2015 Geachte voorzitter en leden van de gemeenteraad, In de eerste rekenkamerbrief van 2015 komt inkoop en aanbesteding aan bod. Dit onderwerp heeft grote relevantie,

Nadere informatie

INTERNATIONALE CONTROLESTANDAARD 260 COMMUNICATIE OVER CONTROLE-AANGELEGENHEDEN MET HET TOEZICHTHOUDEND ORGAAN

INTERNATIONALE CONTROLESTANDAARD 260 COMMUNICATIE OVER CONTROLE-AANGELEGENHEDEN MET HET TOEZICHTHOUDEND ORGAAN INTERNATIONALE CONTROLESTANDAARD 260 COMMUNICATIE OVER CONTROLE-AANGELEGENHEDEN MET HET TOEZICHTHOUDEND ORGAAN INHOUDSOPGAVE Paragrafen Inleiding... 1-4 Relevant orgaan... 5-10 Te communiceren controle-aangelegenheden

Nadere informatie

RAPPORT VAN BEVINDINGEN ONDERZOEK BIJ. RMPI-school, locatie De Gaard

RAPPORT VAN BEVINDINGEN ONDERZOEK BIJ. RMPI-school, locatie De Gaard RAPPORT VAN BEVINDINGEN ONDERZOEK BIJ RMPI-school, locatie De Gaard Plaats: Spijkenisse BRIN-nummer: 01UC Onderzoeksnummer: Onderzoek uitgevoerd op: 7 september 2009 Conceptrapport verzonden op: 3 maart

Nadere informatie

Integrale Handhaving. Opzet Quick Scan. Inhoudsopgave. 1. Achtergrond en aanleiding

Integrale Handhaving. Opzet Quick Scan. Inhoudsopgave. 1. Achtergrond en aanleiding Integrale Handhaving Opzet Quick Scan Rekenkamer Weert Oktober 2008 Inhoudsopgave 1. Achtergrond en aanleiding 2. Centrale vraagstelling 3. Deelvragen 4. Aanpak en resultaat 5. Organisatie en planning

Nadere informatie

4.2 Inzichten in de behoeften en verwachtingen van de belanghebbenden. 4.3 Het toepassingsgebied van het milieumanagementsystee m vaststellen

4.2 Inzichten in de behoeften en verwachtingen van de belanghebbenden. 4.3 Het toepassingsgebied van het milieumanagementsystee m vaststellen 4 Context van de organisatie 4 Milieumanagementsysteemeisen 4.1 Inzicht in de organisatie en haar context 4.2 Inzichten in de behoeften en verwachtingen van de belanghebbenden 4.3 Het toepassingsgebied

Nadere informatie