Weer en klimaat. Werkboek aardrijkskunde klas 2. Klas. Kl. klas..

Transcriptie

1 Weer en klimaat Werkboek aardrijkskunde klas 2 Naam... Klas.. Klas. Kl klas.. 0

2 Inhoudsopgave. 1-Inleiding 2-De elementen van weer en klimaat 3-Temperatuur 4-Neerslag 5-Wind 6-Klimaat 7-Begrippenlijst Om de opdrachten in dit werkboek te kunnen maken heb je verder nodig: -Het basisboek -De filmpjes op de ELO (klas 2 weer en klimaat) -De Bosatlas 1

3 1-Inleiding Weer en klimaat spelen een heel belangrijke rol in het dagelijks leven. Iedereen heeft dagelijks te maken met het weer. Welke kleding trek jij aan, hoe ga jij naar school, wat eten wij vandaag en zo zijn er nog heel veel zaken die met het weer te maken hebben. Het klimaat bepaalt ook hoe mensen leven en hoe zij hun leefgebied inrichten. Dagelijks worden wij geconfronteerd met berichten over overstromingen, droogte, cyclonen, tornado s en andere natuurrampen. Figuur 1: het weer is overal verschillend. En wat staat ons in de toekomst te wachten? Het klimaat op aarde verandert sterk en snel. Nog nooit in de geschiedenis van de planeet aarde is het klimaat zo sterk aan veranderingen onderhevig als in de laatste eeuw. Op veel plaatsen op aarde smelten de ijskappen. Om dat vast te stellen hoef je geen geleerde te zijn. (zie de foto's) De gevolgen hiervan zijn wereldomvattend en zeer verontrustend. Figuur 2: het poolijs smelt. Dat het handelen van de mens hierbij ook een rol speelt staat wel vast. Meteorologen spreken daarom ook wel over het versterkte broeikaseffect. Of klimaatveranderingen nu wel of niet door menselijk handelen worden veroorzaakt, of versterkt doet er niet zo toe; het is zeker dat klimaatveranderingen plaatsvinden en dat de gevolgen ervan voor iedere wereldburger merkbaar zullen zijn. Volg naast de lessen ook de berichtgeving over weer en klimaat in de verschillende media. Je zal merken dat je zowel de berichtgeving als de lessen dan beter zal begrijpen. Figuur 3: weerkaart 2

4 2-De aarde als hemellichaam. De aarde is een bijzondere planeet. Voor zover wij weten is het de enige planeet waarop leven mogelijk is. Dat leven is mogelijk dankzij de zon die ons juist voldoende warmte geeft en de beschermende dampkring / atmosfeer rond de aarde. Figuur 4: de dampkring rond de aarde. Figuur 5: ons zonnestelsel. Ieder zonnestelsel bestaat uit een ster (de zon) en een aantal planeten die daar omheen draaien. Een maan is een hemellichaam dat om een planeet cirkelt. De zon is een gloeiende gasbol met een temperatuur van 6.000ºC. Planeten ontvangen hun licht en warmte van deze planeet. De planeten in ons zonnestelsel zijn vernoemd naar Romeinse goden. Naast ons zonnestelsel zouden er nog ontelbare zonnestelsels zijn. Bekijk het filmpje over het zonnestelsel op de ELO. Dat de aarde bijzonder is blijkt al als je onze planeet vergelijkt met de andere planeten uit ons zonnestelsel. Kijk maar eens naar de temperatuur! Figuur 6: feiten over de planeten in ons zonnestelsel 3

5 Moeder aarde draait dus haar rondjes in het zonnestelsel. Wat zijn de 'dagelijkse' gevolgen hiervan? Figuur 7: de aarde in haar jaarlijkse baan om de zon. Bekijk de gevolgen in het filmpje op de ELO. Vragen 1-Maak een samenvatting van BB 26: De dampkring. De dampkring... De dampkring is belangrijk voor de mens, want Broeikaseffect =.. 4

6 2-Wat is een vallende ster? (opzoeken) 3-Beschrijf het verschil tussen een ster/zon, een planeet en een maan. 4-Zet de namen van de planeten in de tekening. Geef achter iedere planeet aan of deze planeet rots- of gasvormig is. (Gebruik het filmpje op de ELO) Figuur 8: De planeten in ons zonnestelsel: rots-vof gasvormig? 5

7 5-De aarde maakt tijdens haar ruimtereis twee bewegingen. (Gebruik het filmpje op de ELO en/of BB 35) 5-a-Welke 2 bewegingen maakt de aarde? 5-b-Wat is het gevolg van iedere beweging? 5-c-Leg uit hoe dit gevolg ontstaat? 6-Zet de volgende tekstfragmenten achter de juiste tekening: Juni / Januari / zon schijnt loodrecht op de Kreeftskeerkring (NH) / zon schijnt loodrecht op de steenbokskeerkring (ZH) / pooldag op NP / Pooldag op ZP. Figuur 9: Invalshoek van de zon: zomer / winter

8 3-De elementen van weer en klimaat. In paragraaf 2 heb je geleerd dat er o.a. dankzij de dampkring leven op aarde mogelijk is. De dampkring bevat zuurstof, regelt de temperatuur op aarde en beschermt ons tegen schadelijke straling. Figuur 10: de dampkring van de aarde De dampkring is de 70 km dunne luchtlaag om de aarde. De 'lucht' bestaat voor 78% uit stikstof, voor 21% uit zuurstof, voor 0,03% uit kooldioxide (CO²) en voor 0,97% uit andere gassen. (waaronder waterdamp) Die 0,03% CO² is wel van groot belang, want met name dat gas houdt de door het aardoppervlakte uitgestraalde warmte vast. De dampkring werkt eigenlijk net als een broeikas. Zonder dit vermogen van de dampkring om warmte vast te houden, het broeikaseffect, zou het op aarde gemiddeld -17ºC zijn. (Bekijk het filmpje op de ELO) De dampkring is voor ons dus van levensbelang! We hebben het dan ook vaak over de situatie in de dampkring. Dat noemen we het weer. 7

9 Ieder weerbericht, hoe kort Figuur 11: weersverwachting voor Heerhugowaard. ook bevat informatie over de temperatuur, de wind en de neerslag. Dit zijn de elementen van het weer. Zoals je kunt zien geldt dit weerbericht alleen voor Heerhugowaard en voor de komende 5 dagen. Dat is logisch, want het weer kan volgende week weer heel anders zijn. Het weer omschrijven dan we dan ook als: de toestand van de dampkring (temperatuur, neerslag en wind) op een bepaalde plaatsen en op een bepaald moment. Figuur 12: klimaatgrafiek In weerberichten wordt ook vaak aangegeven of de temperatuur een beetje overeenkomt met de gemiddelde temperatuur voor die tijd van het jaar. Die gemiddelde temperatuur is berekend over de afgelopen 40 jaar. Ook de gegevens over de neerslag en de wind worden netjes bijgehouden en tot gemiddelden omgerekend. Dan blijken het gemiddelde weer van Heerhugowaard in grote lijnen overeen te komen met plaatsen in alle uithoeken van Nederland. Sterker nog: het Nederlandse weer lijkt veel op dat van de ons omringende landen. Die gemiddelde weersituatie, berekend over een lange periode (30-40 jaar) en geldend voor een groot gebied, noemen we het klimaat. Vragen. 7-Noem drie redenen waarom de dampkring zo belangrijk is voor de mens. 8-Wat zijn de drie elementen van het weer (en klimaat)?

10 9-Noem twee verschillen tussen het weer en het klimaat. 10-Het Nederlandse klimaat. Vul onderstaande tekst verder in. Gebruik figuur 12. De gemiddelde jaartemperatuur in De Bilt is ºC en er valt gemiddeld mm neerslag per jaar. Aan het jaargemiddelde heb je niet zoveel. De temperatuur van onze warmste maand, dat is.bedraagt ºC. En de temperatuur van onze koudste maand, dat is bedraagt ºC. In onze natste maand,..., valt mm neerslag en in de droogste maand,..valt.mm neerslag. Klagen wij dan terecht over de vele neerslag? Kijk eens in de Bosatlas op het kaartblad: De aarde; klimaat bij de klimaatgrafiek van Cherrapunji. In de natste maand valt daar.mm (.m) neerslag en over het hele jaar maar liefst mm (.m). 11-a-Noem een duidelijk voorbeeld op welke wijze het klimaat van invloed is op jouw leven. 11-b-Noem een duidelijk voorbeeld op welke wijze het weer van invloed is op jouw leven. 9

11 12-a-Het klimaat is van grote invloed op de inrichting van het aardoppervlak. Plak hier onder een foto van een gebied waaruit dit duidelijk blijkt. Schrijf een korte toelichting bij je foto b-Plak hieronder minstens 1 artikel dat gaat over het weer of het klimaat... 10

12 4-Temperatuur. Als in het weerbericht wordt gesproken over de temperatuur, dan wordt altijd de temperatuur van de lucht bedoeld. Die temperatuur wordt gemeten in de schaduw van een weerhut, zoals hiernaast op de foto. Als je de thermometer in de zon hangt verwarmen de zonnestralen de thermometer zelf. Vooral 's zomers kan de thermometer dan behoorlijk heet worden. Meestal zijn we vooral geïnteresseerd in de dagelijkse maximum- en minimumtemperatuur. Figuur 13: weerhut Klik in de ELO in de foto van de weerhut voor meer informatie over het meten van de temperatuur. Vragen. 13-a-Waar moet je volgens bovenstaande tekst in ieder geval op letten als je buiten een thermometer op gaat hangen?.. 14-a-Klik in de ELO op de foto van de weerhut. Op welke twee andere zaken let het KNMI bij het ophangen van de thermometer? Leg bij ieder punt uit hoe de temperatuur dan beinvloed zou kunnen worden b-Wat betekent de afkorting K.N.M.I.?. 11

13 15-Maak een samenvatting van BB 31: Gemiddelde temperaturen. Gemiddelde temperaturen De temperatuur op aarde varieert sterk van plaats tot plaats. Bij de evenaar is het altijd warm, aan de polen altijd koud. Hoe komt het dat er zulke temperatuurverschillen zijn op aarde? De temperatuur op aarde hangt af van de volgende 5 temperatuurfactoren: 1-Invalshoek van de zon; breedteligging en seizoenen. 2-Hoogteligging. 3-Land-zeeverdeling. 4-Aanvoer van warmte of koude van elders; wind en zeestromen. 5-Ligging van gebergten; wel of niet beschut? 1-Invalshoek van de zon. Figuur 14: invalshoek van de zon. 1-a-Breedteligging: Bij de evenaar vallen de zonnestralen op 21 maart en 21 september loodrecht op het aardoppervlak. Ook in de rest van het jaar staat de zon hoog boven de horizon. (vrijwel recht boven je hoofd) In de poolstreken staat de zon vaak laag aan de horizon en vallen zonnestralen heel schuin op het aardoppervlak. Dit verschil in invalshoek van de zonnestralen heeft op 2 manieren invloed op de temperatuur op aarde. Bekijk het filmpje op de ELO en / of lees BB 34! 12

14 Vragen. 16-Noem twee redenen waarom recht op het aardoppervlak invallende zonnestralen meer warmte geven dan schuin invallende zonnestralen. (BB 34) a-Teken links van de zonnestraal in de zomer op 1 cm afstand en exact evenwijdig een tweede zonnestraal. -b-kleur de ruimte tussen deze 2 lijnen geel. De zonnestraal is nu 1 cm breed. Dan moet deze zonnestraal. cm aardoppervlak verwarmen. Kleur deze afstand in de balk zomer onder de tekening rood. Figuur 15: invalshoek van de zon in Nederland. -c-teken nu rechts van de zonnestraal in de winter op 1cm afstand en exact evenwijdig een tweede zonnestraal. -d-stel nu dat ook dit een zonnestraal is van 1 cm. Dan moet deze zonnestraal cm aardoppervlak verwarmen. Kleur deze afstand in de balk winter onder de tekening blauw. Een zelfde hoeveelheid zonlicht moet in de winter dus... 13

15 1-b-Seizoenen: De zon draait in 1 jaar tijd om de aarde. Tijdens die reis om de zon draait de aarde ook om de eigen as. Hierdoor ontstaan dag en nacht. Figuur 16: De baan van de aarde om de zon Omdat de aardas schuin staat is de invalshoek van de zon bij ons in juni heel anders dan in januari. De schuine stand van de zon tijdens de omwenteling om de zon veroorzaakt de seizoenen. In de zomer staat de zon hoog boven de horizon, lange dagen en korte nachten. In de winter staat de zon laag boven de horizon en zijn de dagen kort en de nachten lang. Klik in de ELO op de afbeelding om een filmpje te starten. In de animatie op de ELO kun je het figuur hiernaast zelf in beweging zetten. Bepaal zelf de seizoenen! Vragen. 18-Gebruik bij deze vraag BB 33 en a-Zet de maanden juni en december boven de juiste tekening van de aarde. a b Figuur 17: Invalshoek van de zon: zomer en winter / hoge en lage breedte. 18-b-Tussen welke twee breedtecirkels komen er loodrechte zonnestanden voor? 18-c-Waarom worden deze breedtecirkels ook wel keerkringen genoemd?. 14

16 18-d-Bestudeer figuur 17b. Wat kan je zeggen over de lengte van dag en nacht op 65,5⁰ NB? Leg uit hoe dat komt. 18-e- Bestudeer figuur 17b. Wat kan je zeggen over de lengte van dag en nacht op 90⁰ ZB? Hoe noemen we dit verschijnsel, leg uit hoe dat komt en vul de afsluitende zin correct aan Toch wordt het hier dan niet erg warm, omdat. 18-f-Zet de juiste maand onder de volgende wereldbollen. Kies uit: maart, juni, september of december. Leg steeds in 1 zin uit waarom je voor dat antwoord hebt gekozen. x y x... y g-Leg in eigen woorden uit hoe de seizoenen ontstaan, 15

17 2-Hoogteligging. 19-Maak een samenvatting van BB 36 Hoogteligging en temperatuur Figuur 18: hoogteligging en temperatuur 20-a-In het dal op de tekening hierboven is het vandaag 20 C. Bereken nu voor ieder ballonnetje de temperatuur die wordt aangewezen. (zet je berekening er bij) 20-b-In het dal staan naaldbomen. Staat deze berg dan op hoge of op lage breedte. Leg uit waarom je dat denkt. 16

18 21-De skipistes in de Alpen liggen op de noordhelling van de bergen. Leg aan de hand van een tekening uit waarom dat zo is. Noord Zuid Land-zeeverdeling. Figuur 19: opwarming van land en zee Ken je dat, dat het zo warm is aan het strand dat je je voeten brandt? De zee is dan lekker koel. Maar hoe komt het eigenlijk dat land en zee niet dezelfde temperatuur hebben? Bekijk het clipje op de ELO Voor het antwoord. Doordat het zeewater nooit heel erg warm wordt zal de lucht daarboven ook nooit heel erg warm worden. Op een zomerse dag zal een aanlandige wind dan ook voor afkoeling zorgen. In de winter is het net omgekeerd: het zeewater is in verhouding tot het land nog warm. Een aanlandige wind zorgt dan voor opwarming in de kustgebieden. We zeggen ook wel dat de zee een matigende invloed heeft op de temperatuur boven land. Vragen. 22-a-Welke twee redenen voor het temperatuurverschil tussen land en water worden er in het clipje op de ELO genoemd? b-Klik in de ELO bij Kennen en kunnen op de toelichting bij het onderwerp soortelijke warmte. Waarom warmt zeewater niet zo snel op? 17

19 22-c-Klik in de ELO bij Kennen en kunnen op de toelichting bij het onderwerp verdampingswarmte. Waarom warmt zeewater niet zo snel op? (m.a.w. verliest veel warmte) 23-a-Vul onderstaande tekst in. Kies uit de woorden: aanlandige / koele warmer / kouder / warmer / kouder / warme / aanlandige / aflandige In de zomer is het land.dan de zee. Een wind brengt dan de relatief zeelucht naar het kustgebied. Verder landinwaarts is het dan in het kustgebied. In de winter is het land dan de zee. Een.wind brengt dan de relatief..zeelucht naar het kustgebied. Verder landinwaarts is het. dan in het kustgebied.. 23-b-Zet in de figuur hiernaast de juiste temperatuur in de drie cirkels. Kies uit: 15 / -3 / 1 / 5 / -18 Figuur 20: De matigende invloed van de zee. 18

20 4-Aanvoer van warmte en koude van elders. Bij punt 3 hebben we al gezien dat een aanlandige wind een matigende invloed heeft op de temperatuur boven het land. Niet alleen de wind voert warmte of koude aan van elders, zeestromen doen dat ook. Figuur 21: zeestromen Vragen. 24-Bekijk de clipjes van de figuren 17 en 18 op de ELO en zet achter de volgende stellingen: JUIST of ONJUIST. In de bergen is de zonzijde warmer dan de schaduwzijde en daardoor minder geschikt voor de landbouw. De hoogste maar ook de laagste temperaturen op aarde komen voor op het land. Land warmt sneller op dan water, doordat zonnestralen maar een paar centimeter in de aarde kunnen doordringen en alleen het bovenste laagje verwarmen. In water kunnen de zonnestralen veel dieper komen, en verwarmen dus een veel groter oppervlak. Zeewater warmt ook niet snel op doordat het continu in beweging is, waardoor het warme water aan het oppervlak steeds wordt gemengd met koud water uit de diepte. In de zomer is het land kouder dan de zee. In de zomer is het land warmer dan de zee. De klimaten op aarde worden voor een belangrijk deel bepaald door de zeestromen. Zeestromen brengen koud water van het noorden naar het zuiden. 19

21 Zeestromen brengen warm water van de tropen naar de polen. Vanuit de Golf van Mexico stroomt het warme water naar Noord- en West-Europa. Dáár stijgt dan dus de temperatuur van het water. In de winter zorgt de koele wind van zee voor afkoeling aan de kust. Maar als de wind verder het land in waait, warmt ie weer op. 5-De ligging van gebergten. Gebergten kunnen een scheiding vormen tussen 2 klimaten. De noord-zuidligging van de Coast Ranges aan de westkust van de VS voorkomt dat de matigende invloed van de Pacifische Oceaan diep het continent binnendringt. In Europa ontbreekt een dergelijke barrière en vind je tot diep in Europa een gematigd zeeklimaat. Figuur 22: de ligging van gebergten en de matigende invloed van de zee. Vragen. 25-Welk gebergten ligt er tussen de volgende klimaatgebieden? Gebruik in de Bosatlas in ieder geval het kaartblad De aarde; klimaatgebieden. Klimaatgebieden Het gematigde zeeklimaat juist ten noorden van San Francisco en het woestijnklimaat ten oosten van San Francisco. Het gematigde zeeklimaat in het dal van de Donau en het landklimaat (warme zomers / koude winters) ten oosten daarvan. Het gematigde zeeklimaat in het westen van Patagonia en de droge klimaten in het oosten van Patagonia Gebergte 20

22 26-a-Gebruik in de Bosatlas het kaartblad Nederland; klimaat. Welke temperatuurfactor veroorzaakt het gevraagde verschil? -Egmond aan Zee heeft ijsdagen en Coevorden. Dit verschil wordt veroorzaakt door. -De gemiddelde jaartemperatuur in Breskens is.en in Delfzijl. Dit verschil wordt veroorzaakt door. -26-b-Wat valt je op als je kaart 47E en F met elkaar vergelijkt? 26-b-Gebruik in de Bosatlas de kaart Europa; klimaat, temperatuur in januari. -De gemiddelde juli temperatuur in Stavanger is en in Telemark Dit verschil wordt veroorzaakt door.. 26-c-Gebruik in de Bosatlas de kaart Europa; klimaat, temperatuur in juli. -Ondanks het verschil in breedteligging hebben Amsterdam, Brussel en Parijs ongeveer dezelfde temperatuur. De isotherm van..⁰c (isotherm = lijn die punten met dezelfde gemiddelde temperatuur verbindt) loopt van noord naar zuid langs deze plaatsen. Dat deze plaatsen ondanks het verschil in breedteligging ongeveer dezelfde gemiddelde temperatuur hebben komt door d-Gebruik in de Bosatlas het kaartblad Nederland; klimaat, windsnelheid en richting. -In Nederland komt de wind meestal uit het. -Harde wind komt in Nederland meestal uit het. 21

23 4-De wind. Vragen 27-Maak een samenvatting van BB 46. BB 46 Wind..... Wind =... De schaal van... 22

24 28-Maak de samenvatting van BB 47 en BB 48. BB 47 De wet van Buijs Ballot. Hoge druk = als het gewicht van de dampkring hoger is dan 1013 mb / hp (millibar / hectopascal) Doordat lucht die ergens anders is opgestegen hier daalt. Lage druk = als het gewicht van de dampkring lager is dan 1013 mb / hp. Doordat de lucht hier opstijgt en ergens anders weer daalt. De wet van Buijs Ballot BB 48 De grote windsystemen. De vaste luchtdruk gebieden: De drie grote windsystemen: 23

25 29-Bestudeer op de ELO de uitleg over de grote windsystemen. Vergeet daarbij de clip en de powerpoint-uitleg niet. -a-teken in onderstaande wereldbol met ++++ de polaire maxima en de subtropische maxima in. Zet de namen in de blauwe kaders ernaast. -b-teken in onderstaande wereldbol met het equatoriaal minimum en de subpolaire minima. Zet de namen in de blauwe kaders ernaast. -c-teken vervolgens de passaten, westenwinden en de poolwinden er in. Denk aan de wet van Buijs Ballot. Zet de namen in de rode kaders ernaast. Figuur 23: de grote windsystemen. 24

26 30-De zeil schepen van de V.O.C. die in de 17 e eeuw van Amsterdam naar Indonesië (Nederlands-Indië) voeren sloegen vaak vers drinkwater in op de Canarische Eilanden. Van de Canarische Eilanden werd vervolgens koers gezet naar de Braziliaanse kust. Aan het begin van dit traject lagen deze schepen soms dagenlang stil in het subtropisch maximum. Vanaf de Zuid-Amerikaanse kust werd dan koers gezet naar het Kaapstad. Gebruik de globe van de vorige bladzijde. 30-a-De zeilschepen van de V.O.C. lagen vaak dagenlang stil op zowel 30⁰ NB als ter hoogte van de evenaar. Leg voor beide gebieden uit waardoor de vertraging ontstond. 30⁰ NB Evenaar.. 30-b-Waarom voeren de V.O.C. schepen niet gewoon de kortste route langs de Afrikaanse westkust? 31-a- Wat is de overheersende windrichting in Nederland? 31-b-Welke gevolgen heeft dit voor de temperatuur en de neerslag in zowel de zomer als de winter? (Zie in de ELO de figuren 17 en 18 bij Temperatuur.) 25

27 VRAGEN EXTRA: Moesson en passaat. (Gebruik de ELO) 32-a-Zet in de kaarten A en B de juiste maand. Kies uit: juli of januari. Figuur 24: ITCZ, moesson en passaat. A x y B x y 32-b-Teken in beide kaarten de wind in de vakken x en y. 32-c- Wat valt je op als je de windrichting bij x en y in beide kaarten vergelijkt? 32-c-Zet in de toelichting in de kaart of het gaat om een moesson of een passaat. Let uit waarom het een moesson dan wel een passaat is. 26

28 5-Neerslag. 33-a-Maak de samenvatting van BB 44 en 45. BB 44 Neerslag.... Dampkring. Waterdamp... Wolken.... Neerslag BB 45 Het ontstaan van neerslag

29 Waardoor gaat de lucht stijgen? Woestijn Loefzijde.. Lijzijde.. Regenschaduw.. 28

30 Figuur 25: Het ontstaan van neerslag aan de evenaar. 33-b-Zie fig 3.16 in het Basisboek. Maak bovenstaande tekening verder af. 33-c-Bekijk de clip van figuur. Op de ELO. Beschrijf het verschil in neerslag tussen tropisch regenwoud, savanne, steppe en woestijn. (Wat zijn de verschillen?) 33-d- Verklaar het verschil in neerslag tussen tropisch regenwoud, savanne, steppe en woestijn. (Waarom is er een verschil?) 33-e-Verklaar het verschil in vegetatie tussen de savanne en de steppe. 29

31 Figuur 26: Het ontstaan van stuwingsneerslag (neerslag bij een gebergte) 34-a-Maak onderstaande tekst kloppend door steeds het foute woord weg te strepen. Warme lucht kan VEEL / WEINIG vocht bevatten. Het vocht is als ZICHTBARE / ONZICHTBARE waterdamp in de lucht aanwezig. Als de lucht moet stijgen koelt hij af. De koude lucht kan MINDER / MEER waterdamp bevatten, waardoor VERDAMPING / CONDENSATIE optreedt. De waterdamp gaat over in zichtbare druppeltjes, die zweven op de stijgende luchtstroom. Dit is een wolk. Soms vallen de druppels tegen de stijgende luchtstroom in naar beneden neerslag. Aan de andere kant van de berg gaat de lucht dalen. Deze lucht wordt WARMER / KOUDER en kan dus MEER / MINDER waterdamp bevatten. Eventueel in de dalende lucht aanwezige druppeltjes VERDAMPEN / CONDENSEREN. Aan de kant van het gebergte waar de lucht daalt is het dus HELDER / BEWOLKT weer. 34-b-Vergelijk in de Bosatlas kaart 47G met kaart 36. In welke twee gebieden in Nederland is er sprake van stuwingsneerslag? 34-c-Vul onderstaande tabel in m.b.v. het kaartblad Europa; klimaat. Bergen Noorwegen Mariehamn Zweden Amsterdam Jaarlijkse neerslag Temperatuur in juli 34-d-Verklaar het verschil in neerslag tussen Bergen en Mariehamn e-Welke plaats lijkt het meest geschikt voor een kampeervakantie? 30

32 Figuur 27: Het ontstaan van frontale neerslag. 35-a-Bekijk de clip van figuur op de ELO. Vul m.b.v de clip de tekst in. Je hebt ook regen die ontstaat bij fronten: plekken waar..en lucht elkaar tegenkomen. Deze frontale regens zie je vaak bij Op de zien we wolken bij Europa. Warme lucht uit het. trekt naar het.. en botst tegen.. lucht. Op het punt waar de warme en koude lucht elkaar raken, ligt het front. De koude lucht is. en dwingt de. lucht om op te stijgen. Maar, als de warme lucht opstijgt, hij af, en dan ontstaat er een brede. Het begint te regenen - en het blijft regenen - tot het. voorbijgetrokken is. 35-b-Gebruik de clip van figuur 23 op de ELO en de begeleidende tekst. Voor de neerslag maakt het veel uit of we te maken hebben met een hogedrukgebied of een lagedrukgebied. Beschrijf en verklaar de verschillen in neerslag tussen een situatie met hoge druk en een situatie met lage druk. 31

33 36-Zoek uit hoe de volgende vormen van neerslag ontstaan: sneeuw, hagel, dauw, rijp en mist. 32

34 5-Klimaat. 37-Bestudeer de Basisboeknummers 51 en 52. Maak daarna deze samenvatting af. BB : Klimaatsysteem van Köppen. De Duitse klimatoloog Köppen heeft een klimaatindeling gemaakt door te kijken naar de vegetatie. De grenzen tussen de verschillende klimaten kun je echter ook aangeven met isothermen. Köppen onderscheidt vijf hoofklimaten, met als kenmerkende vegetatie. A B C D E Naam van de klimaatzone Tropische klimaten Droge klimaten Gematigde (zee)klimaten Landklimaten Poolklimaten Kenmerkende vegetatie Binnen deze hoofdklimaten wordt het volgende onderscheid gemaakt: BS = BW = Af =. Aw =.. Cs =... ET = toendraklimaat EH = sneeuwklimaat. (gem. zomertemperatuur < 0⁰C eeuwige sneeuw) De letters f, s en w die aan de klimaten A, C en D worden toegevoegd betekenen: f s w Winter(trocken) 33

35 Grenzen tussen de klimaatgebieden Wanneer spreek je van een warm / tropisch klimaat? Als het in de winter Als het kouder wordt wil de kokospalm daar niet groeien. Wanneer spreek je van een gematigd (zee)klimaat? Als het in de winter Als het kouder wordt willen er geen loofbomen meer groeien. Wanneer spreek je van een koud / polair klimaat? Als het in de zomer. Als het in de zomer niet warmer wordt groeien er helemaal geen bomen meer. 38-Zet de hoofdklimaten (1 hoofdletter) van Köppen in de legenda. Figuur 28: Kaart met de klimaatindeling van Köppen. Cs 34

36 39-Bestudeer de Basisboeknummers 41, 42 en a-Zet de betekenis van de dikgedrukte begrippen in de begrippenlijst. 39-b-Geef voor beide kaarten in figuur 29 de drie luchtsoorten aan. (de legenda invullen.) Geef de luchtsoorten in kaart a dezelfde kleur als in kaart b. 39-c-Zet boven beide kaarten om welke indeling in luchtsoorten het gaat. 39-d-Welke isothermen worden aangewezen met de pijlen x en y? x = Y =.. Figuur 29: Luchtstreken op aarde. a b X Y Legenda A= B = C = 40-Neem in de Bosatlas de kaart van Europa voor je met de klimaatindeling van Köppen. 40-a-Welk hoofdklimaat van Köppen komt niet in Europa voor? Waaorm niet?.. 40-b-In welke klimaatgebied liggen Antwerpen en Lublin? Verklaar het verschil

37 41-Teken en kleur de klimaatgrafiek met behulp van de gegevens uit de tabel. 41-a-Welk klimaat (2 letters) is dit volgens de klimaatindeling van Köppen?. Tip! Vink alle klimaten 1 voor 1 af! -Blijft het in de winter warmer dan 18⁰C? Ja A-klimaat Nee volgende klimaat proberen -Blijft het in de winter warmer dan - 3⁰C? Ja C-klimaat Nee volgende klimaat proberen Etc..etc. N.B. Let ook op de neerslag. Denk aan: Af of Aw / Cs of Cf / BS of BW. 41-b-Welke klimaten worden hier afgebeeld? (2 letters!) a b 36

38 c d e 42-Regelmatig verschijnen er in de media berichten over klimaatverandering. Neem in de atlas het kaartblad Nederland; klimaat voor je. 42-a-Vergelijk de kaarten G en H. Welke conclusie kan je trekken? 42-b-Bestudeer de kaarten J en K. Wat is er de afgelopen 100 jaar gebeurd met de gemiddelde neerslag en de gemiddeld temperatuur? (Gebruik de af te lezen getallen in je antwoord) 42-c-Wat waren de vijf koudste jaren sinds de Tweede Wereldoorlog? 42-d-In welke van deze jaren werd de Elfstedentocht gereden? 37

39 43-Zie de clip van figuur 37 op de ELO. 43-a-Leg uit wat we verstaan onder het broeikaseffect en het versterkte broeikaseffect. 43-b-Hoe ontstaat het versterkte broeikaseffect? 43-c-Bekijk de clip van figuur 38 op de ELO. Hoe hebben we informatie gekregen over klimaten in het verleden? 38

40 6-Begrippenlijst B26 Dampkring of atmosfeer Broeikaseffect Natuurlijk broeikaseffect Versterkt broeikaseffect de luchtlaag om de aarde. het vermogen om warmte vast te houden de dampkring houdt een gedeelte van de warmte vast. Door toename van CO 2 in de atmosfeer kan de aarde minder goed zijn warmte kwijt (vergelijk het als een dubbele deken), gevolg: opwarming B27 Weerselementen Weer temperatuur, neerslag en wind de toestand van de dampkring (temperatuur, neerslag en wind) op een bepaalde plaats en een bepaald moment. B28 Klimaat - de gemiddelde weerstoestand over een groot gebied en over een langere tijd (dertig à veertig jaar). B29 Poolklimaat - Temperatuur: het gehele jaar koud (gehele jaar onder de 10 graden). Neerslag: weinig, in de vorm van sneeuw. Tropisch klimaat - Zeeklimaat - Landklimaat - Droog klimaat - Temperatuur: het gehele jaar warm (boven de 18 graden). Neerslag: veel, soms een gedeelte van het jaar droog. Temperatuur: zomers niet echt warm, 's winters niet echt koud. Neerslag: gedurende het gehele jaar. Temperatuur: strenge winters en warm zomers. Neerslag: gehele jaar, maar kleine hoeveelheid. Temperatuur: soms heet, soms koud. Neerslag: weinig. B32 Temperatuurfactoren - De factoren waardoor temperatuursverschillen op aarde veroorzaakt worden (breedteligging, hoogteligging, landzeeverdeling, wind- en zeestromen, ligging van gebergten). 39

41 B33 Breedteligging - Hoge breedte - Lage breedte - Poolstreken - De kortste afstand van een punt tot de evenaar, gemeten in graden. Een plaats ver van de evenaar. Een plaats dicht bij de evenaar. Gebied rond de Polen waar de gemiddelde temperatuur in geen enkele maand boven de 10 graden Celsius uitkomt. B35 kreeftskeerkring - steenbokskeerkring keerkring keerkring op 23½ NB keerkring op 23½ ZB een plek op de aarde tot waar de zon een loodrechte stand ten opzichte van de aarde kan halen (tussen de keerkringen in staat de zon tweemaal per jaar loodrecht). B36 Hoogteligging - het aantal meters dat een plek zich boven (of onder) de zeespiegel bevindt. B38 Aanlandige wind - Aflandige wind - wind vanuit zee (zeewind, zorgt voor minder warme zomers en minder koude winters). wind vanaf land (landwind, zorgt voor hete zomers en koude winters). B39 Zeestromen - een stroming met warm of koud zeewater. De zeestroom heeft invloed op de temperatuur op het land. B41 Isotherm een lijn die plaatsen met gelijke temperatuur met elkaar verbindt. B42 Luchtstreken temperatuurzones (poolstreken, gematigde zone en tropen) Poolstreken - Gebied tussen de poolcirkel (66½ NB of ZB) en de pool (90 NB of ZB). Zie ook: B33, B42, B43, B73, B74 40

42 Gematigde zone - Tropen Wiskundige begrenzing Gebied tussen de keerkringen (23½ NB of ZB) en de poolcirkel (66½ NB of ZB). gebied tussen de keerkringen (23½ NB en 23½ ZB) luchtstreken begrenzen met behulp van breedtecirkels. B43 Thermische begrenzing - luchtstreken begrenzen met behulp van isothermen. Palmgrens De isotherm (lijn van plaatsen met gelijke temperatuur) van 18 C in de koudste maand. (De kokospalm groeit alleen op plekken waar de gemiddelde temperatuur het gehele jaar boven de 18 C blijft). Boomgrens - De isotherm (lijn van plaatsen met gelijke temperatuur) van 10 C in de warmste maand. (Bomen stoppen met groeien als de gemiddelde temperatuur het gehele jaar onder de 10 C blijft = naaldboomgrens, loofbomen stoppen al met groeien als de gemiddelde temperatuur het gehele jaar onder de 15 C blijft = loofboomgrens ). B44 Waterdamp Wolken Neerslag onzichtbare waterdeeltjes (gasvormig) zichtbare, zwevende, zeer kleine waterdeeltjes water dat in vaste vorm (sneeuw, hagel) of vloeibare vorm (regen, mist) uit de dampkring op aarde neerslaat. B45 Stijgingsregen - Stuwingsregen - Loefzijde - Lijzijde - 41 Regen die ontstaat door het stijgen van warme lucht. Bij de evenaar stijgt de lucht door opwarming van de zon. De stijgende lucht koelt af. Door de afkoeling ontstaan wolken en uiteindelijk regen. (B45, fig. 3.16) Regen die ontstaat door het opstuwen van lucht tegen een berg. De opstuwende lucht stijgt en koelt af. Door de afkoeling ontstaan wolken en regen. (B45, fig. 3.17). de windkant van een gebergte. Door opstuwende lucht valt aan deze kant de neerslag. De kant van de berg die uit de wind ligt. Door dalende lucht wordt de lucht warmer, zet uit en kan meer waterdamp bevatten. Gevolg: wolken verdwijnen. Het is aan deze kant droog. Ook wel regenschaduw genoemd.

43 Regenschaduw - andere naam voor de lijzijde van een berg. B46 Wind De stroming van luchtdeeltjes langs het aardoppervlak, van een gebied met hoge druk (dalende lucht) naar een gebied met lage druk (stijgende lucht). B54 Klimaatgrafiek - Overzicht van de gemiddelde temperatuur en neerslag van een klimaat(gebied). B56 Reliëf - Laagland - Heuvelland - Middelgebergte - Hooggebergte - Hoogteverschillen in het landschap. Land met een hoogte tot 200 meter. Land tussen 200 en 500 meter. Toppen tussen 500 en 1500 meter. Gebergte met toppen boven de 1500 meter. B71 Toendra - Taiga - Permafrost - heterogeen bos - homogeen bos - Tropisch regenwoud - Gebied met een temperatuur gemiddeld onder 10 graden Celsius, zodat boomgroei niet mogelijk is. Alleen mossen en struikjes. (Bodem is permanent bevroren). Naaldboomgebied of naaldboomgordel. Gebied met een temperatuur het hele jaar onder 15 C (zomer), waardoor het te koud is voor loofbomen. Hier groeien alleen naaldbomen (homogeen bos). Altijd (permanent) bevroren ondergrond. Bos met verschillende soorten bomen. Bos met één soort boom (bijv. taiga) Miljoenen jaren oud, heterogeen bos in de tropische luchtstreek. Zeer veel soorten planten en bomen. Het hele jaar neerslag. Temperatuur het hele jaar tussen de 25 en 35 C. Savanne - 42 Open tropisch bosgebied: afwisseling van graslanden met groepjes bomen en struiken (Parklandschap). Er is een droge tijd van drie tot vier maanden.

44 Steppe - Oase - Boomloze grasvlakte. Er is een droge tijd van acht tot negen maanden. Plek in de woestijn waar water is. B44 Waterdamp Wolken Neerslag onzichtbare waterdeeltjes (gasvormig) zichtbare, zwevende, zeer kleine waterdeeltjes water dat in vaste vorm (sneeuw, hagel) of vloeibare vorm (regen, mist) uit de dampkring op aarde neerslaat. B45 Stijgingsregen - Stuwingsregen - Loefzijde - Lijzijde - Regenschaduw - Regen die ontstaat door het stijgen van warme lucht. Bij de evenaar stijgt de lucht door opwarming van de zon. De stijgende lucht koelt af. Door de afkoeling ontstaan wolken en uiteindelijk regen. (B45, fig. 3.16) Regen die ontstaat door het opstuwen van lucht tegen een berg. De opstuwende lucht stijgt en koelt af. Door de afkoeling ontstaan wolken en regen. (B45, fig. 3.17). de windkant van een gebergte. Door opstuwende lucht valt aan deze kant de neerslag. De kant van de berg die uit de wind ligt. Door dalende lucht wordt de lucht warmer, zet uit en kan meer waterdamp bevatten. Gevolg: wolken verdwijnen. Het is aan deze kant droog. Ook wel regenschaduw genoemd. andere naam voor de lijzijde van een berg. B46 Wind De stroming van luchtdeeltjes langs het aardoppervlak, van een gebied met hoge druk (dalende lucht) naar een gebied met lage druk (stijgende lucht). B47 43

45 Hoge druk Lage druk Kolom lucht is extra zwaar, de lucht is in elkaar geperst door dalende luchtstroom. (meer dan 1013 mb/hp) Kolom lucht is minder zwaar, de lucht gaat uit elkaar door stijgende luchtstroom. (minder dan 1013 mb / hp) B48 Tropisch minimum Subtropisch maximum Subpolair minimum - Polair maximum - Lagedrukgebied bij de tropen. Hogedrukgebied op 30 NB en 30 ZB Lagedrukgebied op 60 NB en 60 ZB Hogedrukgebied bij de polen B49 lagedrukgebied hogedrukgebied isobar Gebied met een tekort aan lucht (lucht stroomt toe) Gebied met een teveel aan lucht (lucht stroomt weg) Een lijn die plaatsen met dezelfde luchtdruk met elkaar verbindt. B51 Klimaatsysteem van Köppen - Vijf klimaatzones gekoppeld aan bepaalde plantengroei (vegetatie). Zone A = Tropische plantengroei Zone B = Woestijnvegetatie Zone C = Gebied met loofbomen Zone D = Gebied met naaldbomen Zone E = Gebied met toendra's of eeuwige sneeuw A = Tropisch klimaat = B = Droog klimaat C = Gematigd zeeklimaat D = Landklimaat (Continentaal klimaat) E = Poolklimaat Onderscheid op temperatuur: klimaten A, C, D, en E 44

46 Onderscheid op ontbreken van neerslag: klimaat B kleine letters: f = fehlt (er ontbreekt een droge tijd, dus gehele jaar neerslag) s = sommertrocknen (zomerdroogte, droge tijd in de zomer) w = wintertrocknen (winterdroogte, droge tijd in de winter) B54 Klimaatgrafiek - Overzicht van de gemiddelde temperatuur en neerslag van een klimaat(gebied). Woordzoeker Weer en Klimaat 45

47 W I N D K B O O M G R E N S E S N E E R S L A G R A B O S I K P G N I R K R E E K S T F E E R K J G J E S M R E H T O S I W T N M G I E L S A E I E G F L U R R C T A A M I L K D N A L D D O E A R W E I T A T O R D R A A F E A W G E M A T I G D E E G H U F N E K E R T S T H C U L Z C A S L T S O R F A M R E P O R S E O A Q E I T A S N E D N O C N B M N N A X M R E T E M O M R E H T D M M I S N E R G M L A P G E A I U L O O F B O M E N G R E N S G K I X E B A R O M E T E R S U E D J I Z F E O L T A A S S A P 1. De kant van de berg die in de wind ligt: Een ander woord voor lijzijde Tussen 23½ en 66½ Noorderbreedte en Zuiderbreedte ligt de... zone 4. De isotherm van 18 in de koudste maand noem je de De beweging die de aarde maakt om haar denkbeeldige as, noemt men de Een lijn op een kaart die plaatsen met dezelfde barometerstand met elkaar verbindt is een 7. Welke factor speelt de hoofdrol voor de temperatuur van een plaats op aarde? 8. Windkracht wordt uitgedrukt in De luchtdruk wordt gemeten met een De temperatuur wordt gemeten met een De keerkring op het Noordelijk Halfrond heet de In het hoge Noorden, kan de bodem jaar in jaar uit bevroren blijven. Dit noemt men Een lijn die op een kaart plaatsen verbindt die dezelfde temperatuur hebben noemt men Lucht in verplaatsing langsheen het aardoppervlak, noemt men Gebieden ver verwijderd van oceaan of zee, hebben een... klimaat, met grote temperatuurverschillen tussen winter en zomer. 16. Een grafische voorstelling van het jaarverloop van temperatuur en neerslag van een plaats, noemt men een Zeewinden noem je... winden. 18. Ander woord voor dampkring De gemiddelde weerstoestand over een groot gebied en over een langere tijd (30 à 40 jaar) Het overgaan van waterdamp naar water... 46