Fors besparen dankzij vergroening datacenter

Transcriptie

1 ICT op natuurstroom Groene werkplek rendeert Duurzamer bedrijfsvoering dankzij IT Fors besparen dankzij vergroening datacenter

2

3 inhoud Colofon Greening the Enterprise is een speciale uitgave van IT Executive. Deze uitgave verschijnt in een oplage van en wordt meegestuurd met IT Executive en uitgereikt aan de bezoekers van de conferentie Greening the Enterprise, 21 november in Utrecht. Ondernemingen ontkomen niet aan milieuvriendelijke ict [4] Redactie Coördinator: Marco van der Hoeven/Mediabureau Leiden Hoofdredacteur: Fred van der Molen Adjunct-hoofdredacteur: Sytse van der Schaaf Eindredacteur: Ruben Acohen Medewerkers: Paulus Eras, Mirjam Hulsebos, Jan van der Lugt, Lucas Megens, Marieke Vos E it-redactie@kluwer.nl IBM s Kevin Leahy: tot 80 procent stroombesparing mogelijk in datacenter [8] De zakelijke desktop heeft zijn langste tijd gehad [10] Advertentie-exploitatie Salesmanager: Rob de Kleijnen T E rdekleijnen@kluwer.nl Sr. accountmanager: Erik van Heest T E evanheest@kluwer.nl Vormgeving Concept: Villa-DTP Realisatie: Wendelmoet Faberij de Jonge, colorscan Amsterdam-Voorhout Drukwerk Senefelder Misset Auteursrecht Auteursrecht voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever worden openbaar gemaakt of verveelvoudigd. Op iedere inzending van een bijdrage of informatie zijn van toepassing de Standaardpublicatievoorwaarden van Wolters Kluwer Nederland BV, gedeponeerd ter griffie van de arrondissementsrechtbank te Amsterdam onder nr. 217/1999; een kopie kan kosteloos bij de uitgever worden opgevraagd. Op al onze aanbiedingen en overeenkomsten zijn van toepassing de Algemene Voorwaarden van Kluwer BV, gedeponeerd ter griffie van de Rechtbank te Amsterdam op 6 januari 2003 onder depotnummer 3/2003. Op alle overeenkomsten tussen Uitgever en Afnemer met betrekking tot advertentie-plaatsingen (daaronder begrepen alle overeenkomsten met adverteerders en bemiddelaars) zijn in aanvulling op deze Algemene Voorwaarden van toepassing de laatstgeldende versie van de Regelen voor het Advertentiewezen, uitgegeven door de raad van Orde en Toezicht voor het Advertentiewezen (ROTA), hierna: de Regelen. Bij tegenstrijdigheid van de Algemene Voorwaarden met de Regelen prevaleren de Regelen. Een exemplaar van de Algemene Voorwaarden en de Regelen zal op eerste verzoek gratis worden toegezonden. U kunt beide ook vinden op nl/algemene-oorwaarden.html. Cisco en gemeente Amsterdam samen in duurzaamheidsprogramma [12] Virtualisatie: besparingen op hardware nog aanzienlijk groter dan op energie [15] HP s holistische kijk op de itinfrastructuur [18] Onderzoek: energieverbruik nóg een ondergeschoven kindje [20] De groene werkplek, producten die energieverbruik drukken [28] Zuinig printen: dubbelzijdig heeft meer kanten [32] Webhoster Strato op weg naar klimaatneutrale productie [34] Eigen Huis bespaart met groen rekencentrum 20 procent energiekosten [36] 3 Partners in Greening the Enterprise Platinum sponsors IBM HP CISCO/WebEx VMWare Gold Sponsors SUN Evoswitch Pecoma Partners Marqit Mediaplaza Milieu Magazine ICT office IT Executive advertorial Sun helpt ondernemingen te besparen op kosten en energie [22] advertorial Een CO2-neutraal datacenter, volgens Evoswitch [24] advertorial Pecoma levert gratis energiescan aan grotere bedrijven [26]

4 Ondernemingen ontkomen niet aan milieuvriendelijke ict Idealisme dan wel opportunisme Cijfers zijn er ondertussen meer dan genoeg: ict kost energie, heel veel energie. Op alle niveaus van ict-gebruik is er voordeel te behalen door te besparen, èn door ict slimmer in te zetten. Groene it staat in het middelpunt van de belangstelling, niet alleen bij leveranciers maar ook bij afnemers. De redenen voor deze duidelijke trend zijn divers, maar het lijkt een combinatie van welbegrepen eigenbelang en het oprechte verlangen bij te dragen aan een schonere wereld. Greening the enterprise levert geld op, en spaart het milieu. Marco van der Hoeven Het bekendste cijfer over het effect dat ict heeft op het milieu komt van onderzoeksbureau Gartner. Eerder dit jaar maakten de analisten van dit bureau bekend dat het aandeel van ict in de uitstoot van CO2 wereldwijd 2 procent bedraagt. Dit betekent dat ict bijna evenveel bijdraagt aan de CO2-uitstoot al het mondiale vliegverkeer, en meer nog dan de metaalindustrie. Ook op kleinere schaal is onderzoek gedaan naar milieuaspecten van ict, met verrassende resultaten. Zo bleek uit onderzoek van dienstverlener Pecoma dat een normale werkplek die staat uitgeschakeld even veel stroom verbruikt door lekkage als een normaal draaiende laptop. Nog een vergelijking: voor één zoekopdracht via Google is evenveel stroom nodig als het één uur laten branden van een spaarlamp. Kortom, in relatief korte tijd is het effect van ict op het milieu in het middelpunt van de belangstelling komen te staan, in ieder geval bij de leveranciers van ict. Ook grootgebruikers zijn zich steeds meer bewust geworden van de enorme hoeveelheden energie die ict heb kost. Nog niet zo lang gelden was zowel bij aanbieders als gebruikers de link tussen ict en milieu zo goed als non-existent. Hoe heeft deze radicale verandering in perceptie plaats kunnen vinden? Het eerste onderdeel van de verklaring is een snelle ontwikkeling van het moreel besef dat bedrijven niet alleen moeten streven naar winstmaximalisatie en aandeelhouders- dan wel shareholders -waarde, maar dat ook duurzaam ondernemen een plaats moet krijgen in de bestuurskamer en het jaarverslag. De publieke opinie neigt in toenemende mate naar het standpunt dat bedrijven niet alleen mogen nemen van de wereld, maar dat ze ook iets terug moeten geven. Zonder maatregelen verdubbelt energieverbruik datacenters VS binnen vijf jaar. Economische motieven Die mentaliteitsverandering is niet in de laatste plaats veroorzaakt door de niet aflatende campagne van voormalig Amerikaans vice-president Al Gore, die uitdraagt dat de aarde warmer wordt door een groeiende CO2-uitstoot die door menselijk handelen wordt veroorzaakt. Zijn boodschap is gericht op zowel consumenten als bedrijven, en het eerder genoemde aandeel van ict in CO2-emissie maakt het de moeite waard dit aspect nader onder de loep te nemen in het kader van maatschappelijk verantwoord ondernemen. Maar niet alleen ideële motieven liggen ten grondslag aan de aandacht voor milieu en duurzaam ondernemen. Ook harde economische ontwikkelingen spelen het streven naar energiezuinige bedrijfsvoering in de kaart. In de eerste plaats is de olieprijs al maanden aan een ongekende stijging bezig. Ondertussen is zelfs de magische grens van honderd dollar per vat in beeld gekomen, en niet alleen door de ongunstige dollarkoers. Energie wordt onophoudelijk duurder. En energie wordt schaarser. De vraag naar energie stijgt exponentieel, niet alleen

5 in Europa, maar meer nog in opkomende markten als China en India. In het tempo waarin de huidige economische groei zich voltrekt, dreigen de bestaande natuurlijke energiebronnen en reserves op termijn niet meer aan de vraag te kunnen voldoen. En ook hier is het de moeite waard om te kijken naar ict, niet alleen als bron van energiegebruik, maar ook als bron van energiebesparing. Over de hele wereld zijn overheden op verschillend niveau actief om de milieueffecten van energie te verwerken in wet- en regelgeving. De Verenigde Staten lopen hierin duidelijk voorop, met als aanjager het Environmental Protection Agency (EPA). In een recent rapport, dat op verzoek van het Congres is opgesteld, beschrijft het EPA de effecten die de overgang naar een digitale economie heeft op het milieu, vooral met betrekking op de groeiende hoeveelheid data en de bijbehorende servers en datacentra. Energiebesparing op en met ict is in de eerste plaats een mentaliteitskwestie Het EPA schat dat het energiegebruik in datacentra in miljard kwh bedroeg, in totaal 1,5 procent van het totale energiegebruik in de Verenigde Staten. De kosten hiervoor bedragen 4,5 miljard dollar. De federale overheid zelf neemt hiervan tien procent voor zijn rekening. Wanneer er geen maatregelen worden genomen, verdubbelt dit energiegebruik binnen vijf jaar. Op basis van dit rapport wil de Amerikaanse regering verdere maatregelen nemen om de CO2-emissie door ict-gebruik in te dammen onder meer door zelf het goede voorbeeld te geven. NATIONALE WETGEVING In Brussel werkt de Europese Commissie ondertussen aan de zogenoemde Ecodesign-richtlijn (EuP, Energy using Products), waarmee de nationale wetgeving van de lidstaten met betrekking tot elektronische apparatuur zoveel mogelijk moet worden gelijkgetrokken. De Ecodesign-richtlijn heeft tevens tot doel om fabrikanten te bewegen bij het maken van hun producten rekening te houden met milieu-aspecten tijdens de volledige levenscyclus van de producten. In Nederland is het ministerie van Economische Zaken nu aan het inventariseren hoe ict en milieu zich tot elkaar verhouden. Daarom heeft het ministerie TNO Informatie- en Communicatietechnologie opdracht gegeven een verkennend onderzoek te doen naar de relatie tussen ict en duurzaam energiegebruik in een gebouwde omgeving. Op basis van die onderzoeken gaat het ministerie kijken naar maatregelen en beleid om energiebesparing te realiseren. Het actiefst op milieugebied is de decentrale overheid. Met name de gemeente Amsterdam, waar zich veel datacenters vestigen, handhaaft Europese en Nederlandse regels. Die regels hebben vooral betrekking op stroomgebruik en de bijbehorende CO2-uitstoot. Op basis van de verwachte CO2-belasting geeft de gemeente al dan niet een vergunning af. Als de uitstoot erg hoog is, wordt die vergunningverlening doorverwezen naar de gemeente, en in het uiterste geval zelfs naar de Rijksoverheid. Ook ict-bedrijven zelf nemen maatregelen. Bij branchevereniging ICT~Office staat energiezuinig werken hoog op de agenda, wat resulteert in een kernprogramma met de werktitel Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen dat op 1 januari 2008 van start moet gaan. Een lange reeks internationale ict-bedrijven heeft los van gemeenschappelijke initiatieven zelf maatregelen aangekondigd om het effect van hun bedrijfsvoering op het milieu te minimaliseren. Met name het streven naar klimaatneutraal werken is populair. De aangedragen oplossingen zijn divers. Zo heeft Evoswitch op basis van TNO-adviezen een reductie in energiegebruik bereikt van 20 procent. De energie die de datacenters van Evoswitch wél gebruiken, wordt gecompenseerd door het aanplanten van bomen. DUURZAME ENERGIE Webhostingbedrijf Strato gaat nog een stap verder door alle stroom voor zijn datacenters te betrekken bij het bedrijf Natur- Energie, dat zijn duurzame energie opwekt Het streven naar CO2-neutraal werken komt in zwang bij ict-bedrijven. door middel van waterkrachtcentrales in de Rijn. Vanaf 1 januari volgend jaar moet de stroom van Strato daar worden betroken, waarmee het bedrijf kan claimen volledig CO2-neutraal te werken. Deze maatregel zorgt voor een reductie in CO2-uitstoot van ton per jaar. Een van de opvallendste initiatieven waar een ict-bedrijf zich bij heeft aangesloten, is het Clinton Global Initiative. Naast Al Gore zet ook zijn voormalige baas Bill Clinton zich in voor duurzaam energiegebruik. In het kader van het Clinton Global Initiative zijn netwerkleverancier Cisco en de steden San Francisco, Amsterdam en Seoel een samenwerkingsverband aangegaan met als doel om met slimme inzet van IT te komen tot vermindering van de CO2-uitstoot. Onderdeel hiervan is onder meer het groener maken van IT in de datacenters, maar belangrijker nog dan de reductie van energie die IT zelf consumeert is de constatering dat IT, mits goed toegepast, een enorme besparing oplevert in de energiekosten. Cisco zelf geeft het goede voorbeeld. Met behulp van 132 hoogwaardige videoconference- faciliteiten in grote steden over de hele wereld zijn tot nu toe vergaderingen georganiseerd, waarmee dure vliegreizen over de hele wereld zijn uitgespaard. Behalve een aanzienlijk >> 5

6 CO2-reductie heeft dat een kostenvoordeel opgeleverd van 47 miljoen dollar. Dit initiatief zou wel eens voor radicale veranderingen kunnen gaan zorgen van de manier waarop we nu tegen werken aankijken. Onderdeel ervan is het opzetten van het prototype van een satellietkantoor, waarvan er vele zouden moeten verrijzen in de buurt van knooppunten als snelwegen of vliegvelden in Nederland. Hier zouden werknemers dan op telewerkplekken aan de slag kunnen, zonder daarvoor lang in de file te moeten staan. 6 EENVOUDIGE MAATREGELEN Maar ook eenvoudige maatregelen kunnen al veel onnodige kosten besparen, kosten waar voorheen nooit over is nagedacht. Zo blijkt dat op de werkplek met heel eenvoudige maatregelen, eigenlijk zonder extra investeringen, het energiegebruik drastisch omlaag kan. Diverse bedrijven bieden daarvoor energiescans aan waaronder Pecoma. Deze ict-dienstverlener heeft de scan eerst op de eigen organisatie losgelaten, en bleek met energiebesparende maatregelen op zestig werkplekken al euro per jaar te kunnen besparen. En dat zijn nog niet eens ingrijpende maatregelen, maar betreffen zaken als het volledig uitzetten van pc s en minder printen van berichten en andere elektronische documenten. De winst die te behalen valt op energiebesparing bij datacenters is zo mogelijk nog vele malen groter dan bij de werkplek. Met Koeling van servers slokt een groot deel van het energiegebruik op name de koeling van servers, zeker als ze dicht bij elkaar geplaatst staan, slokt een groot deel van het energiegebruik op. Door de stijgende stroomprijs duurt het niet lang meer of de kosten van het energiegebruik door servers zijn hoger dan die voor de aanschaf van de hardware. Alleen al een effectiever gebruik van warme en koude luchtstromen en een Naast Al Gore zet ook zijn voormalige baas Bill Clinton zich in voor duurzaam energiegebruik.. strategische plaatsing van servers kan geld schelen. Ook hoeft er niet altijd gebruik te worden gemaakt van een koeling die op volle kracht draait terwijl het buiten koud is. Daarnaast zijn veel serverparken nooit echt doorgelicht op efficiënt gebruik van de servers, wat betekent dat er veel winst behaald kan worden met het consolideren van servers, of zelfs vervangen van servers door mainframes. Elders in deze uitgave zullen vele voorbeelden de revue passeren, maar een cruciaal uitgangspunt is dat ict-verantwoordelijken bij bedrijven inzicht krijgen in de hoeveelheid stroom die ict gebruikt, èn waar die stroom naartoe gaat. Dan wordt al snel duidelijk waar winst te behalen valt. Kortom, de eerste stap is bewustwording. En juist op dat vlak kan nog wel het een en ander gebeuren. Uit een bescheiden steekproef die voor IT Executive is gedaan onder Nederlandse it-managers, blijkt dat bij 57 procent van de respondenten energiegebruik geen onderdeel uitmaakt van hun budget. Niet verwonderlijk is dan ook dat 67 procent van de respondenten helemaal geen inzicht heeft in het energiegebruik door IT. Dit geeft aan waar het knelpunt zit. Energiebesparing op en met ict is in de eerste plaats een mentaliteitskwestie. IT managers moeten eerst inzien dat ict veel energie gebruikt, en daarmee zowel het milieu belast als veel geld kost. Energiebesparing levert op beide vlakken veel winst op. En is de motivatie die ten grondslag ligt aan de maatregelen belangrijk? Maakt het uit of het opportunisme is of idealisme of en combinatie van beiden? Eigenlijk niet, uiteindelijk telt alleen dat duurzaam ondernemen met ict goed is voor zowel het eigen bedrijf als onze leefomgeving.

7 Kevin Leahy: Cio s kunnen tot 80 procent besparen op stroomgebruik datacenter Tips voor groentjes Kevin Leahy De redenen dat groene it hoog op de agenda van de raad van bestuur staat zijn divers. Maar de gemeenschappelijke factor is dat er maar weinig ondernemingen en instellingen zijn die niet nadenken over energiezuiniger werken in datacenters. Op sommige locaties in de wereld wordt dit gedreven door harde grenzen aan de groei. Zo is het in het centrum van steden als Londen en New York eenvoudigweg niet meer mogelijk voldoende stroom te rijgen om een datacenter in te richten. In India en China kan de bestaande infrastructuur de groei van de economie weer niet bijhouden. Bedrijven die daar willen groeien, zullen zuiniger met de beschikbare energie moeten omgaan. Maar ook bedrijven die wel voldoende elektriciteit kunnen afnemen op hun vestigingen lopen tegen grenzen aan, in dit geval financiële. In een markt waar steeds meer stroom wordt gebruikt, stijgen de prijzen van die elektriciteit nog veel harder, zodat het voor balans en aandeelhouders een goede strategie is om ook die kosten eens grondig onder de loep te nemen. Waar de kosten van hardware vrijwel gelijk zijn gebleven, zijn de kosten van stroom in een paar jaar tijd verachtvoudigd. Tot voor kort stond de energieconsumptie in datacenters niet eens op de agenda van de cio. Maar door een combinatie van stijgende energieprijzen, groeiende tekorten en de opkomst van duurzaam ondernemen is dat in hoog tempo veranderd. Kevin Leahy van IBM vertelt it-managers waarmee ze geld kunnen besparen. Zo is met een aantal eenvoudige maatregelen al snel 5 tot 10 procent minder stroom te gebruiken, en wie er echt werk van maakt, bespaart tot 80 procent. Marco van der Hoeven Voorts is sprake van een maatschappelijke ontwikkeling, waarbij van steeds meer van bedrijven wordt verlangd dat zij bij hun activiteiten ook aandacht schenen aan het milieu: duurzaam ondernemen. En juist een bedrijfsmiddel dat zoveel stroom verbruikt als it, komt in aanmerking voor milieuvriendelijke maatregelen. Reductie van stroomverbruik is immers rechtstreeks te vertalen in reductie van CO2 die bij de stroomproductie wordt uitgestoten. Soms speelt de overheid daarin een dwingende rol. Zo kunnen elektriciteitsbedrijven in de Verenigde Staten zich niet meer uitsluitend richten op het verkopen van meer stroom. Voordat zij van de overheid toestemming krijgen om meer stroom op te werken, moeten ze kunnen aantonen dat de oude hoeveelheid stroom zo efficiënt mogelijk wordt gebruik. Hierdoor wordt ook aan leverancierskant steeds meer nagedacht over de manier waarop stroom door de afnemers gebruikt wordt. Radicale verandering Kevin Leahy reist voor IBM de wereld over om ondernemingen te wijzen op de mogelijkheden die zij hebben om te besparen op stroomverbruik in datacenters. Leahy, met een achtergrond in de energiebranche, is al enkele jaren bezig deze boodschap uit te dragen, maar pas sinds kort vindt hij ook echt een gretig gehoor: Als ik enkele jaren geleden over stroom begon te praten begreep niemand waar ik het over had. Nu is het echter plotseling een ontzettend belangrijk onderwerp geworden. Het is een radicale verandering; energiegebruik is zo verwaarloosd geweest. Sommigen hebben geen idee. Een van mijn klanten had een memo gekregen van zijn baas dat het bedrijf groener moest worden, en hij wilde weten hoe hij daaraan kon bijdragen. Omdat het belangrijk was voor zijn baas, was het plotseling ook belangrijk geworden voor hem. Hij was er tot op dat moment totaal niet mee bezig geweest. Het gevolg van deze onachtzaamheid is dat het leeuwendeel van het stroomverbruik in een datacenter, niet minder dan 55 procent, niet eens gebruikt wordt voor de computers, maar voor het koelingssysteem. En van de 45 procent die wél voor it bestemd is, wordt ongeveer twintig procent gebruikt voor actieve systemen. Leahy: Daar is dus enorme winst te behalen. We praten dan over besparingen op stroomgebruik van gemiddeld 45 procent. En dan gaat het bij datacenters al snel om heel grote bedragen. Sommige klanten hebben zelfs 80 procent bespaard, maar 45 procent is in ieder geval te halen. De besparingen beginnen al bij heel eenvoudige zaken, zoals de bouw van het datacenter, het op de juiste manier aanleggen van de kabels, geautomatiseerd datamanagement en het gebruik van buitenlucht om datacenters te koelen. Leahy: Er gebeuren allemaal dingen die vroeger nooit gebeurden. Ook IBM zelf investeert onder het motto Big Green Datacenters in milieuvriendelijke datacenters. Het bedrijf heeft daarvoor al een investeringsruimte >>

8 8 Servercentrum IBM van één miljard dollar vrijgemaakt. Daarnaast wil IBM de rekencapaciteit van de eigen systemen, en die van de klanten, verdubbelen zonder dat de bestaande carbon footprint groter wordt. [zie kader] VERMENIGVULDIGINGSEFFECT Kevin Leahy heeft nog heel wat evangelisatiewerk voor de boeg, met name bij de eindgebruikers. Als ik bij klanten kom, merk ik dat de it-manager meestal geen idee heeft hoeveel stroom hij nu eigenlijk gebruikt. De meeste mensen die de leiding hebben over een datacenter, hoeven de elektriciteit niet eens te verantwoorden in hun budget. Daarom adviseer ik klanten altijd om de kosten van hun energie te koppelen aan het gebruik. Dan wordt pas duidelijk hoeveel je kunt besparen. Als je een cio zegt dat je 45 procent van het stroomverbruik kunt verminderen, wordt het plotseling wel belangrijk. Wanneer het onderdeel is van het budget, wordt het belangrijk en gaan ze maatregelen nemen. Een van die maatregelen is het consolideren van het serverpark door gebruik te maken van efficiëntere servers. Met nieuwe servers die de rekenkracht verdubbelen zonder dat het stroomverbruik groter wordt, is het eenvoudig het bestaande serverpark te reduceren. Leahy: Het interessante hieraan is dat er daarbij ook nog eens een duidelijk vermenigvuldigingseffect meespeelt. Iedere dollar die je aan de kant van it verdient, komt twee tot drie keer terug in het datacenter door alle andere aspecten die meespelen, zoals de koeling. Een andere technologische oplossing waarmee serverparken kleiner kunnen worden, is virtualisatie. Maar ook eenvoudigere maatregelen sorteren direct effect. Bij datacenters waar de werkbelasting binnen een werkdag erg fluctueert, kunnen servers die tijdelijk niet gebruikt worden gedurende die tijd ook worden uitgezet. Leahy ziet vaak dat een groot deel van een serverpark niet gebruikt wordt, terwijl wel alle servers en de bijbehorende koeling aanstaan. Ik kwam pas bij een klant die een jaar geleden een heel nieuw datacenter had gebouwd, maar er stond nog bijna niets op de servers. Toch stonden die servers al twaalf maanden allemaal aan. Het is duidelijk nog geen onderdeel van het bedrijfsproces om machines uit te zetten die je niet gebruikt, zoals je dat doet met je lichten thuis. KLOKSNELHEID TERUGBRENGEN In de servers gebruiken de processoren de meeste stroom. Ze draaien over het algemeen met een kloksnelheid die helemaal niet nodig is voor de berekeningen die ze moeten maken. Leahy: Je kunt dus ook de kloksnelheid terugbrengen als je die hoge snelheid niet nodig hebt. De meeste software heeft helemaal geen extra snelheid nodig. Je hoeft alleen maar in de gaten te houden wanneer dat wel zo is. Dat is technisch allemaal al mogelijk. Zo kun je al snel 70 tot 80 procent besparen op je processorkosten. Niet alles is technologie. Vaak is het niet meer dan gewoon logisch nadenken. Neem een voorbeeld aan wat de mensen thuis al doen. In datacenters worden servers vaak dicht bij elkaar gezet. Dan wordt het in die hoek vaak heel heet. Daar moeten de koelers dan weer op volle kracht werken. Je kunt echter eenvoudig de inrichting van je datacenter anders aanpakken. Zet die servers verder uit elkaar, dan is er al heel wat minder koeling nodig. Een stap verder is het volledig in kaart Kosten hardware zijn vrijwel gelijk gebleven, maar kosten stroom zijn in een paar jaar verachtvoudigd brengen van de warmte in een datacenter, met een zogenoemde 3d-thermal map. Je moet weten waar de warme plekken zijn. Daarvoor moet je eerst een driedimensionale thermische plattegrond maken, maar die zorgt wel voor enorme besparingen. Een klant in Denver had miljoenen besteed aan zijn datacenter, maar hij gaf niets uit aan temperatuurmeting. Niet minder dan 55 procent van zijn stroomkosten ging naar de koeling, die voortdurend op volle kracht draaide terwijl het in Denver buiten vaak koel is. Maar als je dat niet meet, heb je er geen idee van. Het gaat hierbij om normale best practices waarvan geen gebruik wordt gemaakt. Er bestaat geen datacenter waar je niets kunt doen. Denk aan virtualisatie van bestaande systemen, waardoor het

9 aantal servers omlaag kan. En in nieuwe datacenters kun je nog meer doen. De payback is enorm, niet alleen financieel maar ook richting milieu. OPSLAG Eenzelfde verhaal geldt voor opslag. Ook opslag kost iedere minuut stroom, terwijl er energiezuinige alternatieven bestaan. Leahy: Information lifecycle management kan ook veel geld besparen. Niet alle data hoeft op een harde schijf te staan. Denk aan medische data, die na een bepaalde Men is nog niet gewend om machines uit te zetten die niet worden gebruikt, zoals je dat doet met je lichten thuis MAINFRAME VERVANGT SERVERS IBM vertelt niet alleen aan klanten hoe ze beter en groener kunnen werken, het heeft deze zomer zelf ook een radicale verandering aangekondigd in de eigen datacenters. Bijna de helft van de eigen servers in datacenters wereldwijd, in totaal 3.900, zullen worden geconsolideerd tot ongeveer dertig mainframes die draaien op Linux. De afgeschreven servers zullen volledig worden gerecycled. Naar verwachting zal deze drastische stap een energiebesparing opleveren van zo n tachtig procent. Daarnaast zullen ook de kosten voor het onderhoud van de systemen en de software de komende jaren aanzienlijk dalen. Deze maatregel is onderdeel van het Big Green-project, dat eerder dit jaar werd gelanceerd om het energiegebruik bij IBM en zijn klanten te reduceren. De totale oppervlakte van de datacenters die IBM beheert, bedraagt enkele miljoenen vierkante meters. In de afgelopen tien jaar is het aantal datacenters al teruggebracht van 155 naar zeven. Deze stap is onderdeel van de strategische beslissing mainframes in te zetten als instrument om energiekosten in datacenters beter in de hand te houden. De omzet die IBM genereert uit mainframes laat al vijf kwartalen achter elkaar een sterke stijging zien. Volgens IBM kan één mainframe honderden, en soms duizenden, individuele servers vervangen. Voor gebruikers scheelt dat ook nog eens in softwarekosten, omdat die gebaseerd zijn op een prijs per processor. 9 tijd niet meer direct beschikbaar hoeft te zijn, maar soms vele jaren ongebruikt opgeslagen wordt. Dat hoeft helemaal niet iedere seconde op een draaiende hoge-snelheidsschijf te staan die veel stroom kost, die gegevens kunnen net zo goed op een lage-snelheidsschijf en later zelfs op tape worden gezet. Informatie is dan wel altijd beschikbaar, maar soms wat minder snel. Dat is een kwestie van goed organiseren. Er zijn zoveel mogelijkheden om energie te besparen. Waar je moet beginnen, hangt af van je situatie. Wanneer je grote hoeveelheden data hebt die je nooit gebruikt, ligt daar je kans. Wanneer je veel servers hebt staan die maar beperkt worden gebruikt begin je daar. In sommige gevallen worden servers slechts voor 1 procent gebruikt. Maar het begint allemaal met de vraag: wat weet ik en wat zijn de mogelijkheden? Heb ik erover nagedacht? Het hoofdkantoor van IBM te Armonk, NY.

10 De zakelijke desktop heeft zijn langste tijd gehad Virtualiseren of opknippen? 10 Na de virtualisatie van de servers in het rekencentrum lijken nu ook de desktops aan de beurt. Inmiddels zijn er echter meerdere verschillende concepten beschikbaar, met blade-pc s als de meest recente ontwikkeling. Lucas Megens Virtualisatie staat deze jaren enorm in de belangstelling. Onder druk van hoge energiekosten, ruimtegebrek, en problemen met beheer, koeling en stroomvoorziening worden servers gevirtualiseerd en geconsolideerd. Het resultaat zijn compacte rekken vol blade-servers waarop de oude systemen in de vorm van virtuele machines voortleven. Besparingen zitten m vooral in lagere energiekosten. Daarnaast is het hiermee nu heel eenvoudig geworden nieuwe (virtuele) machines uit te rollen. De ontwikkeling van virtualisatie voor X86-servers heeft een wat vreemde omweg gemaakt. Virtualisatie als technologie is afkomstig van de IBM-mainframes uit de jaren 70. VMware, op dit moment veruit de grootste speler in virtualisatiesoftware, is echter niet begonnen met het virtualiseren van server-systemen. Hun software werd in eerste instantie gebruikt door programmeurs die op hun werkstation ook verschillende test-omgevingen wilden opzetten. Vanuit die positie is VMware inmiddels uitgegroeid tot de marktleider in server-virtualisatie. Dat virtualisatie juist in het rekencentrum zo n grote opgang heeft gevonden, is niet toevallig. Daar kunnen op relatief eenvoudige wijze grote voordelen worden behaald. Met die besparingen in de zak kijkt men nu verder naar virtualisatie van de desktop. Een eerste stap werd daar al jaren geleden gemaakt met behulp van thin clients. Sun pionierde met zijn Java-stations en zijn Sun Ray thin clients. In de pc-wereld speelde Citrix met zijn Presentation Server (voorheen MetaFrame) een belangrijke rol. Inmiddels is dit SBC-concept (Server-Based Computing) ingehaald door allerlei vormen van virtualisatie. Niet voor niets maakte Citrix onlangs bekend XenSource, de commerciële leverancier van de Xen hypervisor, over te nemen. Bij de laatste ontwikkelingen op de desktop gaat het echter niet om de virtualisatie van het operating system en de applicaties, maar om de splitsing van de hardware. Bij de blade-pc wordt de desktop opgesplitst in het systeem zelf en de display. De gebruiker krijgt een thin client voor zich, terwijl de PC in de vorm van een blade in het rekencentrum draait. Dat betekent dat de afzonderlijke blades geen eigen koeling, voeding en netwerkaansluiting meer hebben, maar die delen met de andere blades in hetzelfde chassis. Meestal is de opslag gecentraliseerd, zodat ook geen aparte harde schijven nodig zijn. Sun Ray thin client Kiezen De voordelen van de blade-pc s zijn vergelijkbaar met die van gevirtualiseerde desktops, ook wel virtuele PC s genoemd. Het beheer van hardware en software wordt veel eenvoudiger. Omdat er geen data meer op de werkplek aanwezig is, is deze oplossing veel veiliger dan de traditionele desktop. En wordt een thin client gestolen, dan is dat jammer, maar er worden geen bedrijfsgegevens meegenomen. Daarnaast kunnen belangrijke besparingen op het stroomverbruik worden behaald. Volgens Kees Verton, de marketing manager van HP s Personal Systems Group, verbruikt hun Blade PC maar 25 Watt. Tel daarbij nog eens 15 tot twintig Watt bij op voor de thin client. Dan blijft het totaal ver onder de 250 Watt die een normale PC verstookt. Met de Blade PC s erbij kunnen gebruikers nu kiezen tussen drie verschillende oplossingen. De eerste is de klassieke SBCaanpak waarbij applicaties voor meerdere gebruikers op een centrale terminal server draaien. De tweede is een volledig gevirtualiseerde desktop-omgeving die ergens op een server in het rekencentrum draait.

11 En ertussenin zit de Blade PC, waarbij de eindgebruiker ook op een thin client werkt maar toch een eigen fysiek systeem tot zijn beschikking heeft. Belangrijke vraag is natuurlijk waarom je een Blade PC zou gebruiken als je die ook volledig kunt virtualiseren. Volgens Verton wil HP alle drie mogelijkheden aanbieden en is bepalen klanten zelf welke oplossingen ze willen inzetten. Voor de gebruiker maakt het in ieder geval geen verschil. Deze krijgt in alle drie gevallen zijn eigen omgeving op het scherm van zijn thin client. En ook voor het beheer maakt het niet uit. Alle drie concepten worden via de zelfde management software beheerd. Veruit het belangrijkste argument om toch aan aparte hardware vast te houden voor een gebruiker is de gegarandeerde performance. De Blade PC is de enige van de drie oplossingen waarbij de gebruiker het hardware-systeem nog helemaal voor Een blade-pc plus bureaustation gebruikt maar 40 tot 45 Watt. Dan blijft ver onder de 250 Watt die een normale PC verstookt zichzelf heeft. Bij SBC en de virtuele PC wordt de hardware gedeeld met anderen en zijn de prestaties afhankelijk van de taken die de andere gebruikers op dezelfde server uitvoeren. Andere voordelen van de Blade PC die Verton noemt zijn de kosten van de overstap. Omdat een Blade PC uit dezelfde hardware is opgebouwd als een gewone PC kan daar de standaard versie van Windows XP of Vista Business op worden gedraaid. Bovendien zijn er geen onduidelijkheden over de licenties; er hoeft alleen een Client Access License te worden bijgekocht. Met name de meerkosten van de licenties voor een volledig gevirtualiseerde omgeving kunnen volgens Verton reden zijn om voor Blade PC s te kiezen. Tenslotte moeten 16-bits applicaties nog De BladeCenter S wordt getest in een akoestische kamer om te kijken of het systeem in een kantooromgeving kan draaien getest worden voordat ze in een virtuele machine kunnen worden uitgerold. SESSIE-BEHEER HP maakt het klanten gemakkelijk om meerdere pools met verschillende systemen aan hun gebruikers aan te bieden. Deze loggen in op de Session Allocation Manager (SAM) en kunnen daarbij voor een specifiek soort systeem kiezen. Wil je aan een document werken, dan neem je een gevirtualiseerde PC. Heb je een werkstation nodig, dan kies je voor een zware Blade PC. Thin client concepten zijn van origine echter geen voor de hand liggende oplossingen voor de gebruikers van werkstations. Ingewikkelde grafische modellen, video en zware graphics lenen zich immers niet zomaar om over een netwerkverbinding getransporteerd te worden. HP maakt in die gevallen dan ook gebruik van een speciaal protocol. Hun Remote Graphics Software (RGS) comprimeert zo klein en snel dat ook typische werkstation-toepassingen nu via een thin client gebruikt kunnen worden. Bovendien heeft HP nog kans gezien om het USB-protocol erbij te voegen. Ook IBM gebruikt voor zijn blade-pc s een eigen protocol. Dat blade-pc s met name interessant zijn voor zware gebruikers, zie je terug in hun portfolio. IBM voert alleen een werkstation in blade-formaat. Volgens Raymond Canninga, product advocate voor IBM s BladeCenter en System x, richt IBM zich met de HC10 bijvoorbeeld op gebruik voor CAD/CAM en financiële handel. Waar HP een software-client gebruikt voor de weergave van het RGS-protocol, heeft IBM gekozen voor een speciale thin client. Op de desktop staat een kastje voor de versleuteling en de compressie van scherm- en USB-informatie. Dat betekent ook dat deze werkstation blades niet zomaar op afstand - bijvoorbeeld vanaf een laptop - gebruikt kunnen worden. Volgens Canninga is dat echter geen probleem. Deze blades zijn bedoeld voor hele specifieke toepassingen. Blade-PC s voor office productivity ziet Canninga niet verschijnen. Met een bezettingsgraag lager dan tien procent zijn die bij uitstek geschikt om in een virtuele omgeving gedraaid te worden. Net als de Blade PC s van HP is de HC10 van IBM hier pas sinds een paar maanden verkrijgbaar. Volgens Canninga hebben de eerste klanten al belangstelling getoond. Behalve het stroomverbruik en de slechte beveiliging van werkstations, is ook de herrie die ze maken een belangrijk argument om ze naar het rekencentrum te verplaatsen. Wel komt IBM binnenkort met de Connection Broker. Net als de Session Allocation Manager van HP biedt deze een universele ingang voor de gebruikers. Het beheer van de werkstation blade geschiedt op identieke wijze als dat van andere blades. De Director-software wordt standaard meeleverd met elk BladeCenter-chassis. 11

12 Cisco en Amsterdam samen in duurzaamheidsprogramma Slimmer werken dankzij IT 12 Niet alleen Al Gore werpt zich op als ambassadeur van het milieu, ook zijn voormalige baas Bill Clinton zet zich in voor duurzaam energiegebruik. Daar is onder meer het Clinton Global Initiative uit voortgekomen, waar in Nederland de gemeente Amsterdam aan deelneemt. Netwerkleverancier Cisco, initiatiefnemer achter de samenwerking, heeft een aantal mensen volledig vrijgemaakt om het Clinton Global Initiative te begeleiden. Er is dan ook sprake van een intensieve samenwerking tussen Cisco en de gemeente Amsterdam. Marco van der Hoeven Binnen het kader van het Clinton Global Initiative zijn Cisco en de drie steden -San Francisco, Amsterdam en Seoel- een samenwerkingsverband aangegaan, het zogenaamde. Connected Urban Development-programma, om met slimme inzet van it te komen tot vermindering van de CO2-uitstoot. Daarbij gaat het niet alleen om het groener maken van it in de datacenters, al maakt dit wel onderdeel uit van het programma. Belangrijker nog dan de reductie van energie die it zelf consumeert, is de constatering dat it - mits goed toegepast - een enorme besparing oplevert in de energiekosten. De betrokkenheid van Cisco bij het Clinton Global initiative is ruim een jaar geleden ontstaan, toen ceo John Chambers een programma lanceerde waarbij hij aankondigde zowel intern als extern te gaan werken aan een stevige reductie van CO2- emissies door middel van slimmer gebruik van it. Zo heeft Cisco onder meer de eigen netwerktechnologie ingezet om minder te gaan reizen. Doelstelling is om uiteindelijk te komen tot een reductie van de CO2- emissie van 20 procent (zie kader). Ook de externe campagne van Cisco heeft deze doelstelling. Bas Boorsma, in Nederland bij Cisco verantwoordelijk voor het Clinton Global Initiative: Je moet een hoogwaardige oplossing hebben om te komen tot een vervanging voor transport. E-werken zien wij als werken waar dan ook, wanneer dan ook, zonder dat technologie daarbij een obstakel is, sterker nog: het juist faciliteert. Nederland heeft goede verbindingen, maar het kan nog veel beter. Wanneer je overal voldoende bandbreedte hebt, kun je overgaan tot een virtuele aanwezigheid die zo goed is dat mensen geneigd zijn de auto te laten staan. Boorsma refereert hierbij aan een van de doelstellingen van het Connected Urban Development-programma. CUD heeft drie pijlers: slimmer werken, slim transport en groene it. Onderdeel hiervan is het opzetten van zogenoemde satellietkantoren in de buurt van knooppunten als snelwegen of vliegvelden. Boorsma: Niet alle ondernemingen kunnen medewerkers voorzien van werkplekken die door bijvoorbeeld de Arbo-dienst goedgekeurd zijn. Daar kunnen satellietkantoren een rol in kunnen spelen, bijvoorbeeld als je een keten van dergelijke kantoren om Amsterdam kunt plaatsen, zodat je letterlijk duizenden auto s onttrekt aan het verkeer. Verkeerscongestie Het eerste satellietkantoor wordt ondertussen als prototype ingericht in de buurt van Almere. Amsterdam heeft al een intensieve samenwerking met Almere op het gebied van de zogenoemde Noordvleugel, waar verkeerscongestie een groot probleem is, aldus Ronald Prins, directeur milieu en bouwtoezicht bij de gemeente Bas Boorsma (Cisco): Wanneer je overal voldoende bandbreedte hebt, kun je een virtuele aanwezigheid creëren die zo goed is dat mensen geneigd zijn de auto te laten staan.

13 Amsterdam. Wanneer je in het hele land een substantieel aantal van dergelijke kantoren realiseert heeft het ook zin. In Almere gaan we nu eerst uitzoeken hoe het allemaal werkt. Je hoeft mensen niet zoveel meer te laten reizen. Je kunt hen gewoon laten werken op de plek waar ze op dat moment zijn. Boorsma: We realiseren ons dat transport niet verdwijnt. Mensen blijven van A naar B gaan, willen elkaar ook graag face to face blijven ontmoeten. Maar je kunt hen wel in bredere zin helpen door hun reisgedrag beter te organiseren. Daarom werkt Cisco in samenwerking met de gemeente Amsterdam met het MIT in Boston aan de zogenoemde Personal Travel Assistant (PTA). De PTA is een concept waar allerlei informatiestromen samenkomen, gericht op de reiziger die nu niet voldoende informatie heeft. Het biedt een aantal informatiestromen op mobieltje, routeplanner of laptop, over bijvoorbeeld files: waar staan ze, wat zijn de alternatieven, waar zijn de vertragingen van het alternatief, en geeft antwoord op vragen als: kan ik nu alvast mobiel een parkeerplek reserveren, of gebruikmaken van een plek in een satellietkantoor? Met het Clinton Global Initiative proberen we wereldwijd fundamentele zaken aan te pakken Prins: Wanneer je mensen uit de auto in diverse vormen van openbaar vervoer wilt krijgen, moet je een systeem creëren van deur tot deur. Het meest gebruikte argument om het openbaar vervoer niet te Telepresence-faciliteit. Op de rug onder andere burgemeester Job Cohen en minister Jacqueline Cramer. gebruiken is dat het teveel tijd kost. Dat argument willen we weghalen. Daarvoor moet nog wel veel gebeuren; het is een technisch hoogstandje. We streven ernaar om in 2010 een prototype te hebben. Het Clinton Global Initiative wordt gedragen op hoog niveau. Zo zijn naast Bill Clinton en John Chambers de burgemeesters van Amsterdam, San Francisco en Seoel persoonlijk betrokken bij het initiatief. Op die manier hopen de initiatiefnemers daadwerkelijk bruikbare, repliceerbare, resultaten te boeken. Prins: Met het Clinton Global Initiative proberen we wereldwijd fundamentele zaken aan te pakken. We proberen niet achter de waan van de dag aan te lopen, en al die duizenden dingen op het gebied van duurzaamheid en klimaatverandering die je iedere dag om de oren vliegen. Het doel is grote zaken op de agenda te krijgen, en daarvoor oplossingen te vinden. DRAAGVLAK Boorsma: Het is belangrijk om te onderstrepen dat dit op hoog niveau wordt gedragen. Daardoor krijg je ook binnen de stedelijke besturen en ambtelijke apparaten meer draagvlak. De reacties zijn volgens hem overwegend enthousiast, vooral van mensen die zich al veel langer met milieu en duurzaamheid bezig houden: Zij zien dat er nu kritische massa ontstaat, terwijl ze zich voorheen vaak een roepende in de woestijn hebben gevoeld. Vanwege de radicale veranderingen die kunnen voortkomen uit de gevonden oplossingen, bestaat er echter ook weerstand: Je hebt op alle niveaus mensen die niet weten wat ze ermee moeten. De grootste bezwaren komen voort uit het feit dat de problematiek rond duurzaamheid zich nooit laat regeren vanuit één ambtelijke dienst. Dit soort zaken gaat alle diensten aan. De schaalbare oplossingen die het moeten gaan doen, moeten door alle afdelingen en ministeries gedragen worden. Ook bij dit soort initiatieven is een businessmodel belangrijk. De investeringen moeten zich terugverdienen, en de opbrengst moet aantrekkelijk zijn. Mensen die er moeite mee hebben zijn vaak degenen die duurzaamheid hebben benaderd als een pakket strafmaatregelen. Zij moeten vooral zien wat de voordelen zijn. Het mooie aan het Connected Urban Development-pogramma is dat we goed kunnen laten zien waar die voordelen zitten. Prins: Het moet aantrekkelijk zijn om mee te doen. Mensen zijn eenduidige wezens die vanuit een what s in it for me - principe handelen, en als het hen moeite >> 13

14 MINDER REIZEN Cisco heeft ondertussen de eerste resultaten bekend gemaakt van het programma om door middel van telewerken minder te gaan reizen. Het bedrijf heeft momenteel 132 hoogwaardige Telepresence-faciliteiten in grote steden over de hele wereld. De bezettingsgraad is hoog, 44 procent, tegen nog niet een procent bij standaard-videoconferentievoorzieningen. Tot nu toe zijn vergaderingen via deze apparatuur verlopen, een gemiddelde van 753 per maand. Zo n reizen zijn daarmee uitgespaard, wat naast een aanzienlijke CO2-reductie al een kostenvoordeel heeft opgeleverd van 47 miljoen dollar. 14 Job Cohen kost is het lastig ze over te halen. Je moet hen de voordelen laten ervaren. Dat onderdeel staat hoog op de agenda, en we denken er hard over na hoe we dat kunnen bereiken. Het gaat om de mindset. Overigens helpt de hoge energieprijs ons. Je kunt eenvoudig uitleggen dat energiebesparing veel geld oplevert.. Boorsma pleit voor een realistische benadering: Je mag ook de beperkingen van het programma zien. Onze ambitie is niet dat het morgen allemaal anders is. We geven een startschot met tastbare experimenten die voor iedereen inzichtelijk zijn, met een beeld van de veranderingen die eraan komen. Een mobiele functie die een betere ervaring met het openbaar vervoer mogelijk maakt, hoef je niet uit te leggen. Maar om te komen tot een situatie waarbij de mensen een bepaald aantal dagen uit de kantooromgeving worden gehaald, duurt een stuk langer; daar gaat zeker een generatie overheen. Maar je moet wel ergens beginnen. HET GOEDE VOORBEELD Het Connected Urban Development-programma heeft voorlopig een looptijd van vijf jaar. Cisco heeft een bedrag vrijgemaakt van vijftien miljoen dollar. Boorsma: Dat bedrag is wel variabel, het kan meer of minder worden, afhankelijk van de gang van zaken. Het grootste deel investeren we in het mogelijk maken van onderzoek, bijvoorbeeld met MIT, maar ook met lokale academische partners. Hoewel het programma vanwege de flexibiliteit beperkt blijft tot de drie oorspronkelijk deelnemende steden, bestaat er wel veel belangstelling vanuit andere gemeenten. Naast de samenwerking met Almere, is er ook met andere gemeenten overleg. Zo zijn er gesprekken gaande tussen Amsterdam en Rotterdam over duurzaamheid, maar ook kleinere gemeenten zijn geïnteresseerd in het programma. Amsterdam is zelf al volop bezig met een beleid dat gericht is op duurzaamheid. Doelstelling is om uiteindelijk te komen tot een reductie van de CO2-emissie van 20 procent Zo is de gemeente onder meer in gesprek met ict-dienstverleners. Prins: We willen kijken hoe je die weilanden vol met servers slimmer krijgt. De grote providers hebben allemaal een eigen datacenter met servers. Die kun je ook bij elkaar brengen in bijvoorbeeld serverflats. Door de grote schaal kun je daar veel mee winnen. Milieu speelt eveneens een rol bij de uitbreiding van Amsterdamse bedrijventerreinen. Prins: Aan de Zuid-as komt de tweede bouwstroom op gang, en daarvoor gaan we duurzaamheidseisen opstellen. Denk aan de eis dat een international die daar een kantoor gaat vestigen, moet zorgen voor teleconferentiefaciliteiten om vliegbewegingen te verminderen. Smart building - concepten zullen in ieder geval onderdeel van de duurzaamheidseisen uitmaken. De gemeente steekt ook de hand in eigen boezem; er is nog veel te doen. Prins: Toen ik hier acht jaar geleden kwam werken, was ik verbijsterd over het feit dat iedereen alles zelf deed. Zo heeft de gemeente Amsterdam 350 panden in gebruik, en in de helft daarvan staat meestal een eigen server. Dat is niet altijd de meest efficiënte zaak. Inmiddels zijn we zover dat we een centrale regie opzetten. We hebben een directie ICT die nu opdracht heeft een plan te schrijven waarin de it geregeld wordt vanuit één serverpark van de gemeente. Daarnaast werkt iedereen nu met een pc op het netwerk, maar je kunt ook met slimme terminals gaan werken. Over de achterliggende gedachte is niet veel discussie meer, alleen het uitrollen heeft wat meer voeten in de aarde. Juist het goede voorbeeld is volgens Boorsma belangrijk: De heilige-graalwoorden van het programma zijn repliceerbaarheid en schaalbaarheid. De belofte is niet dat we de drie deelnemende steden CO2-neutraal maken, maar dat we door middel van al die maatregelen in de steden tot experimenten komen die leiden tot inzichten, modellen, pilots en diensten die succesvol zijn binnen de deelnemende steden en die bovendien repliceerbaar zijn op de plaatsen met de snelste groei, zoals in China of India. Voor hen is het onder meer belangrijk dat ze middelen en handreikingen krijgen. En het mag de groei van hun economie niet schaden.

15 Besparingen op hardware nog aanzienlijk groter dan op energie Groen geen argument voor virtualisatie Virtualisatie levert enorme besparingen en andere voordelen op. Lagere energiekosten zijn zeker niet het belangrijkst. Het groene argument blijkt bij eigenaren en beheerders van rekencentra nauwelijks nog een rol te spelen. Lucas Megens Besparingen op energiekosten zijn een leuke bijkomstigheid van virtualisatie, maar zeker niet het belangrijkste verkoopargument. De besparingen in hardware en onderhoud, en de opbrengsten in flexibiliteit wegen veel zwaarder. Bovendien zijn fail-over en disaster recovery veel eenvoudiger te regelen. Klanten willen wel groener worden, zegt Jeremy van Doorn, senior systems engineer bij VMware, maar ze willen daarvoor geen extra investeringen doen. Ze komen met vragen over de flexibiliteit en de total cost of ownership (tco). Dat ze groener worden, is meer een bijproduct van virtualisatie. Klanten zeggen achteraf: We hebben gevirtualiseerd, nu kunnen we onszelf als groen naar buiten profileren. Als je aan het rekenen slaat, blijken de besparingen op energiekosten ook heel beperkt ten opzichte van andere opbrengsten. Van Doorn geeft een voorbeeld van een Luxemburgs bedrijf dat tweehonderd serversystemen had draaien. Zij hebben dat aantal kunnen terugbrengen tot twintig dual core machines. Daarmee zijn de energiekosten voor de systemen zelf en de koeling ervan van 182 duizend dollar per jaar verminderd tot 27 duizend, een besparing van ruim anderhalve ton. Toch valt dit bedrag in het niet als je dat vergelijkt met bijvoorbeeld de kosten van de hardware. Tweehonderd systemen en hun fail-overs, die elk zijn voorzien van een dubbele netwerkaansluiting, bevatten bij elkaar achthonderd host-adapters. In de nieuwe situatie, waarbij elke server en zijn fail-over vier netwerkaansluitingen bevat, zijn nog maar 160 adapters nodig. Met een prijs van rond de zevenhonderd dollar per stuk, loopt dat verschil al in de ettelijke tonnen. En dan zijn nog niet eens de kosten voor de kabels en de switches in ogenschouw genomen. Dat is veel interessanter dan het groene aspect, is dan ook de conclusie van Van Doorn. Een consolidatie van tweehonderd naar twintig dual-core servers is volgens Van Doorn nog conservatief. We meten met onze Capacity Planner hoeveel resources onze klanten daadwerkelijk verbruiken. Die informatie slaan we op in een grote database. Daaruit blijkt dat van de gemid- Beheerconsole van VMware delde x86-server maar 10 tot 15 procent van de processorkracht wordt gebruikt. Meestal worden gevirtualiseerde systemen voor tachtig procent belast, zodat nog wat ruimte overblijft. Op die manier kom je volgens Van Doorn op een bezetting van vier tot acht virtuele machines per processorkern. Dat consolidatie toch nog een fikse besparing op energie oplevert, heeft te maken met het relatief hoge stroomverbruik van ongebruikte systemen. Een gemiddelde server heeft een voeding van 400 tot 500W. Zelfs een modern systeem verbruikt nog dertig procent als deze niets staat te doen. Dat is toch tussen de 100 en 150W. Beheerkosten Hoewel VMware zelf het stroomverbruik het liefst altijd meeneemt in zijn roiberekeningen, is het eigenlijk alleen bij grote bedrijven een interessante post. Behalve het relatief beperkte belang ten opzichte van de andere opbrengsten van virtualisatie, helpt ook de allocatie >> 15

16 16 van de stroomkosten niet mee. Er komt geen enkele klant naar ons toe met groen als onderdeel van de investering, aldus Van Doorn. Omdat de stroomkosten niet in zijn budget vallen, interesseert het de it-directeur voor geen meter. Daarmee valt het hele groene element in het water. Behalve de besparingen in hardware blijken vooral de beheerkosten een belangrijk argument voor virtualisatie en consolidatie. Disaster recovery op het niveau van virtuele machines is vele malen eenvoudiger dan op applicatieniveau. In de meeste gevallen is dat slechts een kwestie van het kopiëren van images via de opslag. Hetzelfde geldt voor het uitrollen van nieuwe servers of testomgevingen. Klanten kijken naar fte s, zegt Van Doorn. Naast de voor- Omdat de stroomkosten niet in zijn budget vallen, interesseert het de it-manager voor geen meter delen voor disaster recovery en serverbenutting noemt hij ook standaardisatie als een belangrijk voordeel van virtualisatie. Virtualisatie maakt je veel schaalbaarder. Op de korte termijn kost het aanleggen van de gevirtualiseerde omgeving extra mankracht, maar op de langere termijn heb je minder fte s nodig. Om voor-de-hand-liggende redenen spreekt VMware bij klanten echter liever niet direct over fte s. Beheerders spelen een belangrijke rol bij de acceptatie en implementatie van een gevirtualiseerde omgeving. De nadruk op besparingen op beheer-fte s zou natuurlijk op weerstand stuiten. Dat er straks meer ruimte komt voor pro-actief management is beter te verkopen. SERVERS VOOR VIRTUALISATIE Hoewel blade -systemen vaak als het summum in consolidatie en standaardisatie worden gezien, zijn ze voor sterke virtualisatie minder geschikt. Al die onafhankelijke virtuele machines stellen immers zware eisen aan i/o- en netwerkcapaciteit. Een maximum van vier netwerkkaarten per chassis wordt al gauw een bottleneck. Daarnaast creëren blades die continu op tachtig procent van hun volle vermogen draaien, problemen in veel bestaande rekencentra. De hitte die deze high-density systemen afgeven is vaak de oorzaak van zogenaamde hotspots, plaatsen waar de koeling niet voldoende is. Dat maakt blades beter geschikt voor situaties waar een gebrek aan ruimte heerst. Bij virtualisatie maakt men liever gebruik van zwaardere servers. Volgens Van Doorn zijn de systemen van HP hiervoor beter geschikt dan die van Dell. Inmiddels komt daar echter verandering in. De meeste grote leveranciers hebben de afgelopen tijd servers speciaal voor gevirtualiseerde omgevingen aangekondigd. Deze voorzien in meer i/o-, netwerk- en geheugencapaciteit. VMware zelf maakt het deze leveranciers makkelijker met de introductie van ESX 3i. Dit is een embedded hypervisor die op een flash-geheugen van 32 MB past. Voorheen nam het op Red Hat gebaseerde systeem minimaal 2 GB in beslag. Omdat daarmee ook geen harde schijf meer nodig is, gaat het stroomverbruik van het systeem omlaag en de betrouwbaarheid omhoog. Bovendien verdwijnt hiermee de Service Console, volgens Van Doorn verantwoordelijk voor de helft van de VMware-patches. MILIEUASPECTEN Dat de klanten van VMware kennelijk nauwelijks belangstelling hebben voor de milieuaspecten van virtualisatie wil niet zeggen dat VMware zelf daar niets mee doet. Versie 3.5 van de VMware Infrastructure-suite die binnenkort verschijnt, bevat Distributed Power Management (DPM) als nieuw onderdeel. Deze maakt deel uit van de Distributed Resource Scheduler (DRS) en optimaliseert het energieverbruik over de virtualisatieservers heen. Als iemand tien servers heeft staan die s nachts niet worden gebruikt, dan worden de virtuele machines allemaal naar één systeem verplaatst, vertelt Van Doorn. De andere systemen krijgen een harde shutdown. Pas als ze weer nodig zijn, worden ze via het netwerk weer opgestart. Heb je s nachts juist extra rekencapaciteit nodig, bijvoorbeeld voor het uitvoeren van batch-klussen, dan kun je de pc s van het bedrijf virtualiseren en na kantoortijd juist toevoegen aan de rekenclusters. Een laatste optimalisatie is transparant page sharing. Omdat veel images dezelf-

17 de onderdelen bevatten - vaak zijn het zelfs kopieën van elkaar - loont het zeer de moeite om te zoeken naar identieke geheugenpagina s. Volgens Van Doorn kan het geheugengebruik op die manier met dertig procent worden teruggebracht. Virtualisatie draait op alle niveaus vooral om het optimaal benutten van de resources. Dat levert automatisch besparingen op de stroom- en koelingskosten, en dus een kleinere belasting van het milieu. Klanten willen vooral op de kosten besparen Groene argumenten blijken bij de keuze voor een gevirtualiseerde infrastructuur echter geen rol te spelen. Groen is soms wat klanten naar ons toe lokt, zegt Van Doorn, maar nooit waarom de handtekening wordt gezet. Klanten willen vooral op de kosten besparen. Een lagere CO2- uitstoot wordt achteraf pas in het groene jaarverslag gezet. Jemery van Doorn (VMware): Klanten willen wel groener worden, maar ze willen daarvoor geen extra investeringen doen. ROBECO VIRTUALISEERT ZIJN REKENCENTRUM Robeco verhuisde vorig jaar zijn rekencentrum in Rotterdam naar een datacenter van de Rabobank. Om de risico s beperkt te houden werden alle systemen eerst gevirtualiseerd. In een half jaar tijd werden images gemaakt van alle systemen. Deze werden vervolgens via de storage gerepliceerd naar het Rabo-rekencentrum. Daar hoefden de virtuele machines alleen te worden aangemeld om te worden opgestart. Mocht er bij de overgang iets mis gaan, dan konden de oude systemen weer ingeschakeld worden. Voorheen had Robeco ongeveer driehonderd Wintel-machines en honderd AIXsystemen staan. Inmiddels is het merendeel daarvan ondergebracht op een BladeCenter van IBM met in totaal 32 blades. Voor de Windows-systemen wordt gebruik gemaakt van VMware. De AIX-systemen draaien in logische Unix-partities. Hoewel Robeco met deze gevirtualiseerde oplossing ook flink op zijn stroomkosten heeft kunnen besparen, noemt Willem van Vianen, de manager infrastructure delivery, andere blijvende opbrengsten. We hebben heel veel oude apparatuur eruit kunnen gooien, en daarmee fiks bespaard op de onderhoudscontracten. Bovendien is het nu veel gemakkelijker om nieuwe systemen aan te maken. De standaardisatie daarvan is veel eenvoudiger geworden. En alles wordt beheerd vanuit één enkele interface. Moest je vroeger een systeem voor een nieuwe dienst bestellen, dan was je zo zes, zeven weken verder, aldus Van Vianen. Nu kan dat binnen één dag. Hetzelfde geldt voor het opzetten van een testomgeving en het uitbreiden van de capaciteit van productiesystemen. Je kunt heel gemakkelijk virtuele capaciteit bijschakelen, en weer terugzetten als je die niet meer nodig hebt, vertelt system engineer Jan Otten. Bovendien heb ik daarvoor de netwerk- en storage - beheerders niet meer nodig. Al met al kan de it-afdeling van Robeco nu veel meer tijd besteden aan andere dan operationele zaken. Daarnaast is het gemakkelijker geworden om diensten aan te bieden. Op dit moment wordt nagedacht over een productportfolio en een tarievensysteem. 17

18 Een holistische kijk op de it-infrastructuur Het datacenter is het systeem 18 Beeld TeleCity Datacenters zijn het zorgenkindje van de ict. Ze verbruiken enorm veel stroom, worden te heet en te vol. De oorzaak van deze problemen blijkt niet specifiek op één plek te zitten maar verspreid over de hele it-infrastructuur. HP pleit daarom voor een holistische aanpak. Lucas Megens Datacenters nemen op dit moment meer dan één procent van het totale Amerikaanse energieverbruik voor hun rekening. Dat zal hier in Europa niet veel anders zijn. En als we niet ingrijpen, dan gaan we over vijf jaar naar de drie procent. Daarmee groeit de stroomrekening met gemiddeld 15 procent per jaar, nog afgezien van de stijgende energieprijzen zelf. Helaas is er niet één oorzaak van deze ontwikkeling aan te wijzen. Als je wat beter kijkt, blijkt de hele it-infrastructuur inefficiënt te zijn. Alle onderdelen op alle niveaus dragen bij aan een enorme verspilling van energie. Op het laagste niveau zien we de processors en andere componenten die meestentijds niets staan te doen. Zo bevatten serverprocessors pas sinds kort energiebesparende technologie. Voorheen was dat voorbehouden aan chips die voor notebooks en andere mobiele apparaten waren bedoeld. Hetzelfde geldt bijvoorbeeld voor harde schijven. Behalve dat solid state disks (sdd s) en hybride schijven veel sneller zijn dan de traditionele disks, zijn ze ook veel zuiniger. In tegenstelling tot hun mechanische voorlopers bevatten ze immers geen draaiende onderdelen. Als de prijzen de komende jaren flink naar beneden gaan, zullen ze niet alleen vanwege hun snelheid maar ook vanwege hun lage verbruik grootschalig worden ingezet. Niet voor niets vinden ze nu als eerste hun weg naar de notebook-markt. Grootste Engergieverspilling Op systeemniveau zien we wat waarschijnlijk de grootste energieverspilling in het geheel is. De gemiddelde belasting van een server ligt in de orde van grootte van 10 procent. Dat betekent dat het systeem de rest van de tijd alleen maar hitte staat te produceren. Virtualisatie en consolidatie leveren daar, naast een heleboel andere voordelen, enorme energiebesparingen op. Blade -systemen voegen daar nog een extra verlaging aan toe. Voeding, koeling en netwerkaansluiting worden immers gedeeld door alle blades in hetzelfde chassis. Tenslotte is er nog de koeling. Een vuistregel zegt dat de airconditioning nog eens de helft aan energie nodig heeft van het hele serverpark samen. Maar ook daar vinden op dit moment grote verschuivingen plaats. Voorheen wilde men de hitte vooral zo veel mogelijk verspreiden door het rekencentrum en die warme lucht met behulp van grote airco s de ruimte uit blazen. Die aanpak blijkt in een high density -omgeving met blades en 1U-systemen niet meer vol te houden. Moderne systemen richten daarom juist op het concentreren van de warmte. Op die manier kan gericht worden gekoeld, of de warmte met behulp van een waterkoeling en een warmtewisselaar zelfs direct naar buiten worden geleid. Virtualisatie Omdat de problemen over het hele datacenter verspreid blijken te zitten, pleit Hans van den Broek, cto bij HP s Technology Solutions Group, voor een holistische aanpak. 75 tot 90 procent van het itbudget gaat op aan het in de lucht houden

19 van het rekencentrum. Driekwart daarvan wordt besteed aan stroom en koeling. Wil je die kosten omlaag hebben, dan zul je eerst moeten investeren. Dat lukt namelijk alleen als je de basisinfrastructuur voor elkaar hebt. Dat betekent standaardiseren, simplificeren en modulariseren, en vervolgens weer integreren. The name of the game is virtualisatie en consolidatie. Daar is iedereen nu mee bezig. De afgelopen jaren hadden systemen een gemiddelde bezetting van maar vijf procent. Virtualisatie wordt nu ingezet als een efficiency-tool. De volgende stap is het benutten van de flexibiliteit die dat oplevert. De gemiddelde belasting van een server ligt in de orde van grootte van 10 procent De aanpak van HP begint net als die van andere leveranciers met een evaluatie (assessment). Veel bedrijven lopen tegen de grenzen van hun koeling en stroomvoorziening aan, vertelt Van den Broek. Er kunnen geen systemen meer bij, of Nuon of Essent kan niet meer leveren. In het eerste geval kan een thermische evaluatie nog soelaas bieden. Daarbij worden in een 2d- of 3d-model alle hotspots in kaart gebracht. Het zou kunnen dat je bijvoorbeeld 20 procent meer servers kwijt kunt door ze te herschikken. Lukt dat niet, dan kan nog voor een lokale oplossing worden gekozen. Hotspots worden dan opgeheven door een modulair koelsysteem in te zetten. Via een eigen waterkoeling kan deze een rek met maximaal 30 kwatt behappen. AIRCONDITIONING EERST ONDER LOEP Voor problemen met de capaciteit is de airconditioning de eerste kandidaat om onder de loep te nemen. Zeker in de Verenigde Staten staat de airconditioning altijd op het maximum. Je kunt tonnen besparen door dat te gaan managen. Daarvoor moet een organisatie wel eerst regelen dat stroom en koeling niet meer onder het budget van de facilitaire dienst vallen. Op die manier kun je je stroomrekening van euro bijvoorbeeld halveren. Daarnaast moet je je afvragen of je de temperatuur in het rekencentrum altijd tussen de veertien en de achttien graden wilt hebben. We hanteren bijvoorbeeld een maximum van achttien graden, terwijl de systemen tot vijfentwintig graden worden gegarandeerd. Dan kun je er ook voor kiezen om de airconditioning op vierentwintig graden in te stellen. Ook de opslagarchitectuur (information lifecycle management) biedt volgens Van den Broek mogelijkheden om te besparen. Je hoeft niet alles realtime online beschikbaar te hebben. Zet alle gegevens die je niet direct nodig hebt op tape. Dat lijkt ouderwets, maar een tape unit verbruikt maar één procent van de stroom vergeleken met een harde schijf. Je kunt de besparingen zelfs op de desktop zoeken. Als je vijftigduizend pc s in je bedrijf hebt staan, kun je alle beeldschermen vervangen door flatscreens. Door ook alle screensavers uit te schakelen, kun je nog een extra slag maken. Uit onderzoek onder gebruikers van mobiele apparaten blijkt dat 70 procent niets verandert aan de instellingen voor stroombeheer. Hoewel er enorm veel mogelijkheden zijn om de energieconsumptie van het rekencentrum omlaag te brengen, benadrukt Van den Broek een brede benadering. Het datacenter is het systeem. Wij bekijken het geheel, van de chips tot de ruimte zelf. Zo kan het energieverbruik worden teruggedrongen door werklasten naar één systeem te verplaatsen als de servers s nachts bijvoorbeeld niet of nauwelijks worden gebruikt. Maar de strategie kan ook zijn om verschillende werklasten juist over meerdere blade-systemen te verdelen om hotspots te voorkomen. Uiteindelijk zal alles met elkaar worden verbonden en automatisch door software worden beheerd. Het ultieme doel van Van den Broek is het lights out -datacenter, waar alleen nog mensen komen als er onderdelen vervangen moeten worden. CONSOLIDATIE DATACENTERS HP heeft de afgelopen jaren zelf het voortouw genomen door de eigen datacenters te consolideren op drie grote Amerikaanse locaties. Toen HP en Compaq samengingen hebben we software ontwikkeld om onze infrastructuur in kaart te brengen, vertelt Van den Broek. We bleken toen zevenduizend applicaties en vijfentwintigduizend servers in driehonderd rekencentra te hebben draaien. De kosten daarvan bedroegen vier procent van een omzet van 80 miljard dollar. Bijna driekwart itbudget wordt besteed aan stroom en koeling Twee jaar geleden hadden we nog 85 datacenters en 3500 applicaties. We hebben toen Randy Mott als cio binnengehaald. Het aantal applicaties is inmiddels teruggebracht naar We migreren nu alles naar die drie grote rekencentra. Alleen de locaties waarvan de gegevens om juridische redenen niet over de grens heen mogen, blijven bestaan. Volgend jaar is Mott klaar. Dan bedragen de kosten van onze it-infrastructuur nog maar 1,7 procent van de omzet van honderd miljard. Wij zijn ook een showcase voor onze eigen producten. We moeten zelf laten zien wat we prediken. Hans van den Broek (cto HP): The name of the game is virtualisatie en consolidatie 19

20 Onderzoek: energie nóg ondergeschoven kindje Rol milieu bij investerings beslissingen zal groeien 20 Hoewel veel it-managers verwachten dat milieuoverwegingen een belangrijke rol gaan spelen bij investeringsbeslissingen, is dat nog nauwelijks het geval. Tot voor kort stond energieconsumptie niet op de agenda van de cio. Geen wonder: bij 57 procent van de it-managers maakt energiegebruik geen onderdeel uit van het budget. Slechts een kleine minderheid (14%) weet wat it hen werkelijk kost. En telewerken wordt ook slechts bij een minderheid van de Nederlandse organisaties echt gestimuleerd. Deze en andere feiten komen uit de online-enquête die IT-Executive in samenwerking met Marqit heeft gehouden. Jan van der Lugt De boodschap mag ondertussen bekend worden verondersteld: duurzaam ondernemen staat volop in de belangstelling, en kan niet alleen zorgen voor een positief imago maar levert ook nog eens geld op. Uit een online enquête waaraan tweehonderd it-managers aan hebben deelgenomen blijkt dat niet minder dan 77 procent van hen verwacht dat de rol van milieuoverwegingen in de toekomst zal gaan toenemen bij het nemen van investeringsbeslissingen. Ongeveer eenderde van de ondervraagde bedrijven maakt in zijn jaarverslag al daadwerkelijk melding van maatschappelijk verantwoord ondernemen, terwijl bijna de helft zich heeft voorgenomen dat in de toekomst meer te gaan doen. Deze cijfers staan echter haaks op de huidige praktijk, zoals die blijkt uit de enquête. Dat begint al bij het it-budget. Bij 57 procent van de respondenten maakt het energiegebruik van it-apparatuur -van pc s en printers tot datacenters- niet eens onderdeel uit van het budget waar zij verantwoordelijk voor zijn. Dit staat het inzichtelijk maken van it-gerelateerde energiekosten lelijk in de weg, laat staan dat dit voor de betrokken managers een stimulans is om actie te ondernemen. Het is dan ook niet verwonderlijk dat 60 procent van de respondenten aangeeft geen idee te hebben wat de kosten zijn van de it-apparatuur die zij onderhouden. 20 procent weet dat slechts gedeeltelijk, 7 procent weet niet of die cijfers beschikbaar zijn wat er in ieder geval op neerkomt dat ze die cijfers niet zelf hebben- en slechts 14 procent geeft aan wèl precies te weten wat it hen kost aan energiegebruik. DATACENTERS NOG NIET GROEN Hoewel it-managers dus aangaven te verwachten dat milieuoverwegingen een belangrijke rol gaan spelen in de MAAKT ENERGIEVERBRUIK VAN IT DEEL UIT VAN UW BUDGET? toekomst, is dat bij lange na nog niet het geval. Bij de aanschaf van it-apparatuur spelen milieuoverwegingen slechts een beperkte rol. Bij de aanschaf van desktop-automatisering, printers, kopieerapparaten en servers spelen voor nog geen dertig procent van de respondenten de energiekosten in beperkte mate mee in de investeringsoverwegingen. Bij de aankoop van servers let eenvijfde van de it-managers al wat meer op de energiekosten. Maar bij datacenters, waar veruit de meeste besparingen zijn te behalen, is het percentage dat daar in belangrijke tot zeer belangrijke mate rekening mee houdt, niet hoger dan zestien procent. Bij deze forse kostenpost wat betreft energiegebruik geeft bijna de helft van de it-managers aan dat energie een verwaarloosbare rol speelt bij de aanschafbeslissing. Toch is uit diverse onderzoeken, onder meer door de grote leveranciers zelf, gebleken dat de energiekosten van een datacenter de investering in hardware ondertussen overstijgen, en zorgt vaak inefficiënte - koeling van die datacenters voor meer dan de helft van het stroomverbruik. Juist daar kunnen bedrijven forse besparingen realiseren. STIMULANS ONTBREEKT Telewerken is niet bepaald meer een nieuw fenomeen, en de meest recente