'Energiek op weg naar een beter klimaat'
|
|
- Marleen Sanders
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 'Energiek op weg naar een beter klimaat' Regionaal klimaatprogramma MARN regio Duurzaamheid Nu uu 31 mei 2007
2 Colofon Opdrachtgever : MARN Project : Regionaal Klimaatprogramma Projectnummer/ Kenmerk : Status : Definitief Datum : 31 mei 2007 Auteur : Leo van den Akker Projectgroep : Energieberaad MARN Autorisatie : Mark van Rijn paraaf: RMB Gildekamp 8 Postbus AB Cuijk Telefoon lvandenakker@rmb.nl
3 VOORWOORD Het klimaat heeft dringend onze aandacht nodig. Zoals Al Gore het omschreef hebben we te maken met een ongemakkelijke waarheid. De milieuproblemen zijn dermate groot dat een wereldwijde aanpak noodzakelijk is. Stijgende energieprijzen en afhankelijkheid van energieleverende landen leiden ertoe dat de vraag naar energie en daarmee het klimaatprobleem ook steeds vaker op de economische agenda komt te staan, bijvoorbeeld om de maandelijkse lasten van gezinnen beheersbaar te houden. Met voorliggend klimaatprogramma pakt de MARN-regio en haar tien gemeenten de uitdagingen aan. Dit kunnen we echter niet alleen. Ook inbreng van Senter Novem en de provincie Gelderland is cruciaal voor het welslagen van dit programma. Los nog van alle inwoners, bedrijven, scholen maar ook woningbouwverenigingen in onze regio. Door met zijn allen aan de slag te gaan kunnen we een eerste belangrijke stap zetten op weg naar een duurzaam klimaatbeheer. Dit gaan we doen met concrete en praktische resultaten! Ik zal mijn uiterste best doen om waar mogelijk de realisatie van dit programma te ondersteunen. Ik reken ook graag op uw energieke inzet! Jan Blom Wethouder Millingen aan de Rijn Energiek op weg naar een beter klimaat, regionaal klimaatprogramma MARN
4 Energiek op weg naar een beter klimaat, regionaal klimaatprogramma MARN
5 BESTUURLIJKE SAMENVATTING De oscarwinnende documentaire 'An Inconveniant Truth' van Al Gore en recente rapportages van de Intergovernmental Panel of Climate Change (IPCC) hebben veel aandacht gegenereerd voor klimaatverandering. Maar naast klimaatverandering zijn ook de stijgende energieprijzen en de afhankelijkheid van de olie-, kolen- en gasproducerende landen belangrijke argumenten om veranderingen door te voeren in onze energievoorziening. Het regeerakkoord onderkent dit door de bestaande doelstellingen van het klimaatbeleid flink aan te scherpen. Lokale overheden hebben een belangrijke rol in het realiseren van die doelstellingen. Dit eerste regionale klimaatprogramma van de MARN regio beschrijft twaalf concrete maatregelen die de tien regiogemeenten tussen 2007 en 2011 gezamenlijk gaan doorvoeren. Doel van het programma is als regio een proportionele bijdrage te leveren aan de landelijke doelstellingen voor energiebesparing, duurzame energie en het terugbrengen van de emissies van broeikasgassen. Het programma beschrijft niet alle activiteiten voor klimaatbeleid binnen de regio, want naast dit programma kunnen gemeenten ook elk hun eigen bijdrage leveren die dit programma overstijgt. Dit regionale programma richt zich met name op die maatregelen waarvoor samenwerking efficiënt is. In een bestuurlijke bijeenkomst op 19 maart 2007 zijn de prioriteiten voor dit programma bepaald. Die zijn samen te vatten in de volgende vijf thema's (in willekeurige volgorde): A. Bio-energie; B. Energiebesparing en duurzame energie in gebouwen; C. Windenergie; D. Innovatieve projecten; E. Communicatie en educatie. Het klimaatwiel met de vijf spaken, zoals dat is weergegeven op de kaft van dit programma symboliseert de wijze van uitvoering. In de as van het wiel staat de MARN die een centrale en coördinerende taak heeft. De gemeenten zullen het wiel gezamenlijk draaiend moeten krijgen en houden door middel van een effectieve uitvoering van de maatregelen. Door gezamenlijk op te trekken is het mogelijk voortgang te bereiken en de doelstellingen te realiseren. In de uitvoering wordt nadrukkelijk afstemming en samenwerking gezocht met andere overheden, zoals de Stadsregio en de provincie Gelderland. Maar ook de doelgroepen van het klimaatbeleid, te weten inwoners van de gemeenten, bedrijven, leveranciers van energie, scholieren, etc. zullen worden gevraagd een bijdrage te leveren. Energiek op weg naar een beter klimaat, regionaal klimaatprogramma MARN
6 Energiek op weg naar een beter klimaat, regionaal klimaatprogramma MARN
7 INHOUDSOPGAVE Voorwoord...3 Bestuurlijke samenvatting Inleiding Achtergronden van het klimaatprogramma Inleiding Waarom energiebesparing en duurzame energie? Overheidsbeleid Adaptatie en mitigatie Stand van zaken Nederlands energiebeleid Regionale aanpak Inleiding Doelstelling Samenwerking Omgeving klimaatprogramma Projectorganisatie Financiering programma Voortgang programma Projecten Inleiding Projecten Bio-energie Energiebesparing en duurzame energie in gebouwen Windenergie Innovatie Communicatie en educatie Totaaloverzicht Conclusie...25 Bijlagen: Gedetailleerde beschrijving projecten Energiek op weg naar een beter klimaat, regionaal klimaatprogramma MARN
8 8
9 1. INLEIDING Voor u ligt het eerste regionale Klimaatprogramma van de tien MARN-gemeenten. Het programma is opgesteld door en voor deze samenwerkende gemeenten. Klimaatverandering en uitputting van fossiele brandstoffen behoren tot de grootste problemen van deze tijd. Hoewel de effecten mondiaal zijn, ligt de oplossing voor een belangrijk deel op lokaal niveau. Oplossingen zijn het stimuleren van energiebesparing, het opwekken van duurzame energie uit zon, wind en water, en het zorgvuldig gebruiken van de fossiele brandstoffen. Ook de gemeenten in de MARN-regio willen daaraan een bijdrage leveren. Op 19 maart 2007 zijn door portefeuillehouders en ambtenaren de speerpunten voor het regionale klimaatprogramma bepaald. Leidend was de wens om als regio gezamenlijk een bijdrage te leveren aan de landelijke klimaatdoelstellingen en samen te werken in activiteiten waarvoor samenwerking zinvol is. Deze speerpuntenbenadering betekent dat het programma niet allesomvattend is, maar in regionaal verband op een concrete en praktische manier bijdraagt aan het totale maatregelenpakket van landelijke, provinciale en gemeentelijke overheden, en andere regionale samenwerkingsverbanden. Indien de ambities van een gemeente verder gaan dan de projecten in dit klimaatprogramma, dan kan dat uiteraard Dat wordt zelfs toegejuicht, want dat maakt het behalen van de doelstellingen alleen maar meer realistisch. Dit programma met zijn twaalf projecten biedt echter voor iedere individuele gemeente een solide basis om op een efficiënte en effectieve manier een bijdrage te leveren aan het oplossen van het klimaatprobleem. De uitvoering van dit programma wordt afgestemd met de activiteiten die de Stadsregio (voorheen KAN) op het gebied van het klimaat onderneemt. Hierbij is het doel dat de activiteiten elkaar zullen versterken en dat er geen sprake kan zijn van overlap. Op deze manier kan op een efficiënte en effectieve manier het klimaat worden verbeterd. Leeswijzer Dit uitvoeringsprogramma bestaat uit een beknopt gedeelte met beleidsachtergrond (Hoofdstuk 2) en de regionale aanpak (Hoofdstuk 3) om het kader weer te geven. Vervolgens wordt een opsomming van projecten gegeven die de komende jaren in de regio worden uitgevoerd (Hoofdstuk 4). We verwachten hiermee in de regio een belangrijke eerste stap te zetten op weg naar de afgesproken doelstellingen en daarmee naar een beter klimaat. Energiek op weg naar een beter klimaat, regionaal klimaatprogramma MARN
10 Energiek op weg naar een beter klimaat, regionaal klimaatprogramma MARN
11 2. ACHTERGRONDEN VAN HET KLIMAATPROGRAMMA 2.1 Inleiding Het begrip klimaat in de titel 'energiek op weg naar een beter klimaat' geeft aan dat de acties in dit programma zijn gericht op het tegengaan van klimaatverandering door onder meer het beperken van de uitstoot van CO 2. Maar hoewel klimaatverandering een belangrijk argument is, zijn er meer redenen om energie te besparen en duurzame energie op te wekken. Dit hoofdstuk gaat daar verder op in, en geeft ook aan wat de uitgangspunten en doelstellingen van het Nederlandse energiebeleid zijn, en wat de stand van zaken op dit moment is. 2.2 Waarom energiebesparing en duurzame energie? De huidige energievoorziening in Nederland is nog grotendeels afhankelijk van gas, kolen, olie en kernenergie. Deze fossiele brandstoffen kennen een aantal knelpunten die de continuïteit van de energievoorziening in gevaar brengen Schadelijke emissies Productie en verbranding van fossiele brandstoffen leiden tot emissies. Fijn stof, zwaveldioxide, stikstofoxiden en smog zijn schadelijk voor de gezondheid en leefomgeving doordat ze de luchtkwaliteit verslechteren. Daarnaast ontstaat bij verbranding koolstofdioxide (CO 2 ) dat in belangrijke mate bijdraagt aan de versterking van het broeikaseffect en klimaatverandering. Klimaatverandering wordt door velen gezien als een van de grootste problemen van deze tijd en wordt in de algemeen aanvaarde opvatting mede veroorzaakt door de mens Betaalbaarheid fossiele brandstoffen De voorraden fossiele brandstoffen (olie, kolen, gas, uranium) zijn eindig, en dat geldt met name voor olie en gas. Met het opraken van de makkelijk winbare voorraden moeten meer kosten worden gemaakt om de moeilijker bereikbare voorraden aan te spreken. In combinatie met de sterk groeiende vraag uit vooral China en India leidt dat tot prijsstijgingen van fossiele brandstoffen. Energiek op weg naar een beter klimaat, regionaal klimaatprogramma MARN
12 2.2.3 Afhankelijkheid van olie-producerende landen De westerse economie is volledig afhankelijk van de beschikbaarheid van energie, en daarmee ook van landen als Iran, Irak, Nigeria, Venezuela, Rusland, etc. Een onafhankelijke energievoorziening is voor westerse landen een belangrijk argument om zoveel mogelijk energie zelf op te wekken. 2.3 Overheidsbeleid De knelpunten in de energievoorziening zijn mondiaal en maken ingrijpende veranderingen op alle niveaus noodzakelijk. Op de mondiale klimaatconferenties en in EU-verband vindt unilaterale afstemming plaats. De Rijksoverheid heeft een belangrijke rol in het beïnvloeden van veranderingen, maar zeker ook de lokale overheid. De lokale overheid heeft immers directe contacten met doelgroepen en beschikt over belangrijke instrumenten de toepassing van wet- en regelgeving om de uitvoering gestalte te geven Uitgangspunten van het Nederlandse energiebeleid Uitgangspunt van het huidige Nederlandse beleid is de 'trias energetica'. Deze geeft drie manieren om het gebruik van fossiele brandstoffen te verminderen. Als eerste vraagvermindering, als tweede inzet van duurzame energie en als derde het optimaliseren van het gebruik van fossiele energie. Alle drie de sporen zijn nodig en worden gelijktijdig verder ontwikkeld Voor de lange termijn streeft de overheid naar een transitie tot een volledig duurzame energiehuishouding zonder afwenteling van milieuproblemen naar andere delen van de wereld of naar toekomstige generaties, en gebruik makend van hernieuwbare brandstoffen. De transitie gaat niet vanzelf, het vraagt om een nadrukkelijke rol de overheid. Een overheid die innovatie stimuleert, de juiste omstandigheden creëert, stuurt en handhaaft. Lokale overheden hebben in de uitvoering en realisatie een belangrijke rol. Onder duurzame energiebronnen worden hernieuwbare energiebronnen verstaan. Dit wil zeggen bruikbare energie opgewekt uit zon, water, wind, biomassa of uit de omgevingstemperatuur. Energiek op weg naar een beter klimaat, regionaal klimaatprogramma MARN
13 Gebruik van kernenergie (kernsplitsing) geeft geen CO 2 emissie, maar wel radioactief afval. De grondstof is bovendien niet hernieuwbaar. Daarom wordt kernenergie niet beschouwd als duurzame energie Landelijke doelstellingen In het regeerakkoord van februari 2007 zijn ambitieuze klimaatdoelstellingen geformuleerd. De ambitie van het kabinet is dat Nederland de komende kabinetsperiode grote stappen neemt in de transitie naar één van de duurzaamste en efficiëntste energievoorzieningen in Europa in Hier zal door alle betrokkenen gezamenlijk aan gewerkt moeten worden. De doelstellingen uit het regeerakkoord zijn (met tussen haakjes de vastgestelde 'oude' doelen): o 20% (10%) duurzame energie in 2020; o 2% (1%) energiebesparing per jaar; o 30% reductie van broeikasgassen in 2020 ten opzichte van (6% reductie van de uitstoot van CO 2 tussen 2008 en 2012, ten opzichte van het peiljaar 1990). De laatste doelstelling voor reductie van CO 2 komt voort uit het Kyoto-protocol waarin wereldwijd afspraken zijn gemaakt voor de reductie van de uitstoot van broeikasgassen. Hierbij heeft het kabinet aangegeven dat er een MEP-regeling komt gericht op innovatie en het versneld concurrerend maken van duurzame energie. Deze moet in het bijzonder kleine ondernemers stimuleren en investeringszekerheid bieden. Tot slot worden investeringen in de energie-efficiëntie van de bestaande woningvoorraad gestimuleerd. 2.4 Adaptatie en mitigatie In de aanpak van de klimaatverandering zijn grofweg twee strategieën te volgen: mitigatie en adaptatie. Mitigatie beoogt de snelheid en omvang van klimaatverandering aan de bron te verminderen door de uitstoot van broeikasgassen zoveel mogelijk te beperken. Adaptatie richt zich op het beperken van de nadelige effecten van klimaatverandering, bijvoorbeeld door het geven van ruimte aan de rivieren of door 'klimaatbestendig' te bouwen. Tot op dit moment gaat de meeste aandacht nog uit naar mitigatie, maar verwacht wordt dat het spoor van adaptatie de komende jaren steeds belangrijker wordt. Dat blijkt onder andere uit het onderzoeksprogramma 'ruimte voor klimaat' dat de effecten van klimaatverandering op de ruimtelijke inrichting van Nederland onderzoekt. 2.5 Stand van zaken Nederlands energiebeleid Na een jarenlange stijging is het totale energieverbruik in Nederland de laatste jaren gestabiliseerd. Het verbruik in de industrie neemt nog steeds toe, maar daar staat een daling van het energieverbruik van huishoudens tegenover. Dat laatste heeft echter vooral te maken met een lager aardgasverbruik als gevolg van de zachte winters in de laatste jaren. Duurzame energie is nog een beperkte factor in Nederland, maar het aandeel stijgt jaarlijks. Duurzame energie via binnenlandse bronnen draagt in 2006 voor 2,6% bij aan de totale energievoorziening in Nederland. De productie van duurzame energie is in 2006 gegroeid met 6,6% naar 84 PJ. Onderstaande grafiek laat zien dat de Nederlandse productie van duurzame energie voornamelijk bestaat uit biomassa en windenergie. Energiek op weg naar een beter klimaat, regionaal klimaatprogramma MARN
14 Bron: CBS Het aandeel bio-energie bestaat voor een gedeelte uit de energie die vrijkomt bij de verbranding van hernieuwbare fracties in afvalverbrandingsinstallaties (AVI's) zoals de installatie van de ARN. Alleen de hernieuwbare fractie van het restafval, zoals papier, karton, hout en organisch afval wordt aangemerkt als duurzaam. Verbranding van het niethernieuwbare restafval wordt dus niet gezien als duurzame energie. Jaarlijks wordt landelijk het percentage hernieuwbaar in het restafval vastgesteld. Normaal gesproken is dat ongeveer 50% en wordt dus ongeveer 50% van de energieopbrengst uit AVI's meegeteld als duurzame energie. Energiek op weg naar een beter klimaat, regionaal klimaatprogramma MARN
15 3. REGIONALE AANPAK 3.1 Inleiding Klimaatverandering is een mondiaal thema en de beleidskaders van het klimaatbeleid zijn op nationaal niveau bepaald. Lokale en regionale overheden hebben echter een cruciale rol in de uitvoering. Dit regionale programma is daarom uitvoeringsgericht en gefocused op het realiseren van resultaten. Om dit geheel in te bedden in een breder kader wordt pro-actief afstemming gezocht met uitvoeringsprogramma's van de provincie en de Stadsregio. Omwille van efficiency maakt de organisatie zoveel mogelijk gebruik van bestaande structuren en overleggen. In dit hoofdstuk zijn deze uitgangspunten verder uitgewerkt. 3.2 Doelstelling De gemeenten in het MARN-gebied spreken met elkaar af de volgende doelstellingen na te streven en daarmee aan te sluiten bij de doelstellingen die door de landelijke overheid zijn geformuleerd. Een proportionele bijdrage leveren aan de landelijke en provinciale doelstellingen voor klimaatbeleid. De landelijke doelstellingen uit het regeerakkoord zijn op dit moment: o 20% duurzame energie in 2020; o 2% energiebesparing per jaar; o 30% reductie van broeikasgassen in 2020 ten opzichte van Op het moment waarop dit programma tot stand komt, worden zowel op Europees als nationaal niveau discussies gevoerd over het aanscherpen van de doelstellingen. De hierboven genoemde doelstellingen uit het regeerakkoord zijn nog niet vastgesteld, maar geven wel een duidelijke richting aan voor de te verwachten aanscherpingen. De regionale doelstelling is zodanig geformuleerd dat deze meebeweegt met toekomstige aanpassingen. Zodoende blijft de doelstelling actueel. Gekoppeld aan deze afspraak tussen de gemeenten nemen alle tien de gemeenten deel aan de maatregelen binnen dit klimaatprogramma (zie hoofdstuk 4). 3.3 Samenwerking Het klimaatprobleem kent kansen die bij uitstek regionaal opgepakt zouden moeten worden, zoals bijvoorbeeld het verwerken van biomassa maar ook de gezamenlijke inkoop van groene energie. Op die manier wordt er een wezenlijke en effectieve milieubijdrage geleverd op dat specifieke terrein. Daarbij komt dat door samenwerking ook de beschikbare budgetten, maar ook kennis op de meest efficiënte manier worden ingezet. De twaalf geselecteerde projecten Energiek op weg naar een beter klimaat, regionaal klimaatprogramma MARN
16 kenmerken zich juist door die meerwaarde van gezamenlijkheid. Uiteraard verschilt dit per project. Los van deze gezamenlijke projecten kunnen gemeenten uiteraard verder gaan dan dit programma. De Rijksoverheid ontwikkelt op dit moment de opvolger van de inmiddels gesloten BANS-subsidieregeling. Met deze regeling kunnen gemeenten subsidie ontvangen voor het uitvoeren van een gemeentelijk plan van aanpak klimaatbeleid. In de loop van 2008 zal meer over deze nieuwe regeling bekend worden. Iedere gemeente bepaalt zelf op welke wijze zij verder wil gaan, maar het opstellen van een eigen programma wordt toegejuicht, want dat maakt het behalen van de doelstellingen alleen maar meer realistisch. Dit programma met zijn twaalf projecten biedt echter voor iedere individuele gemeente een solide basis om op een efficiënte en effectieve manier een bijdrage te leveren aan het oplossen van het klimaatprobleem. 3.4 Omgeving klimaatprogramma De regio stemt haar beleid bewust af of de beleidsvoornemens van de provincie Gelderland en de Stadsregio. De provincie kan op verschillende terreinen menskracht en financiële middelen ter beschikking stellen. De Stadsregio stelt op dit moment een eigen programma op, waarbij de pijlers 'Hydra' en Flora aansluiten bij de maatregelen in de regio. Het raakvlak zit onder andere op het gebied van biomassa en de omzetting naar biogas. Naast deze betrokken organisaties zijn er uiteraard de doelgroepen van het klimaatprogramma, te weten inwoners van de gemeenten, bedrijven, leveranciers van energie, scholieren, etc. Het is binnen dit programma cruciaal dat zoveel mogelijk stakeholders worden geactiveerd om met dit vraagstuk aan de slag te gaan. De gemeenten kunnen het niet alleen, de verbeteringsmogelijkheden dienen breed opgepakt te worden. 3.5 Projectorganisatie De projectorganisatie heeft tot doel om via een heldere taakverdeling de verantwoordelijkheden in dit programma vast te leggen zodat de uitvoering van de geformuleerde maatregelen op een efficiënte en effectieve manier kan plaatsvinden. De projectorganisatie benut daarom zoveel mogelijk bestaande structuren. Hierbij moet de bestuurlijke en ambtelijke betrokkenheid geborgd zijn. Cruciaal voor het welslagen van dit programma is een positieve en pro-actieve houding van alle betrokkenen binnen deze structuur. In de praktijk betekent dit dat het huidige Energieberaad een leidende rol krijgt bij de uitvoering van het programma. Naast de deelnemende gemeenten zullen ook vertegenwoordigers van de Provincie Gelderland, de Stadsregio en SenterNovem worden uitgenodigd voor deelname aan het beraad. Vanuit het secretariaat van de MARN zal dit beraad ondersteund worden bij de uitvoering van haar werkzaamheden. Energiek op weg naar een beter klimaat, regionaal klimaatprogramma MARN
17 Dit beraad wordt hierbij uitgebreid met één bestuurlijke vertegenwoordiger die ook trekker/ambassadeur wordt van dit programma, te weten de heer J. Blom, wethouder van de gemeente Millingen aan de Rijn. 3.6 Financiering programma De uitvoering van het programma kost tijd en geld. Naast inzet van de gemeentelijke ambtenaren en medewerkers van het MARN-secretariaat is met name de vraag op welke wijze de regio de financiering wil vormgeven. Dit kan door de kosten van de projecten te delen door de deelnemers op basis van bijvoorbeeld het inwonertal van de gemeente. Een andere optie is om een deel van de regionale middelen, zoals bijvoorbeeld de mogelijke dividenduitkering van de ARN te gebruiken voor de uitvoering van de projecten. Het voordeel hiervan is dat dit de samenwerking binnen het MARN-gebied versterkt. In de uitvoering van dit programma wordt gestreefd zo goed mogelijk gebruik te maken van beschikbare subsidiegelden en andere ondersteuningsmogelijkheden. Op korte termijn wordt de introductie van nieuwe subsidieregelingen verwacht. Deze zullen zich met name richten op innovatie in duurzame energie en energiebesparing in bestaande gebouwen, twee van de speerpunten van het huidige kabinet. Daarnaast zijn er financiële en personele bijdragen mogelijk vanuit de provincie Gelderland en kan ook SenterNovem een bijdrage leveren. In de begroting zijn subsidiebedragen meegenomen voor zover die bekend zijn, het is waarschijnlijk dat gedurende de uitvoering nog nieuwe subsidiemogelijkheden ontstaan. 3.7 Voortgang programma De inhoudelijke voortgang in het bereiken van de genoemde doelstellingen wordt op nationaal niveau gemonitoord. Het meten van de effecten van het regionaal beleid zou op dit moment een onevenredige inspanning vergen omdat de benodigde verbruiksgegevens per gemeente (nog) niet beschikbaar zijn. De voortgang zal wel op projectniveau worden bewaakt, gericht op de geleverde inspanningen en aantoonbare resultaten. De maatregelen zoals vermeld in deze rapportage vormen een goede eerste stap op weg naar de afgesproken doelstellingen. Om de voortgang van dit uitvoeringsprogramma te kunnen monitoren zal jaarlijks aan het eind van het jaar de stand van zaken rondom de uitgevoerde projecten worden opgemaakt. Op basis van die evaluatie kan de lijst met projecten ook geactualiseerd worden. Eventuele wijzigingen in het programma zullen het reguliere besluitvormingstraject binnen de MARN volgen. Ten behoeve van de efficiency zal de monitoring gekoppeld worden aan het inhoudelijke jaarverslag van de MARN. Daarnaast zal tijdens de reguliere vergaderingen van het Algemeen Bestuur aandacht worden besteed aan de voortgang van het klimaatprogramma. Eind 2009 / voorjaar 2010 wordt het volledige programma geëvalueerd. Bij een positief oordeel kan op dat moment gewerkt worden aan een tweede regionaal uitvoeringsprogramma Energiek op weg naar een beter klimaat, regionaal klimaatprogramma MARN
18 Energiek op weg naar een beter klimaat, regionaal klimaatprogramma MARN
19 4. PROJECTEN 4.1 Inleiding Op 19 maart 2007 zijn tijdens een workshop met ambtenaren en wethouders van alle MARNgemeenten de prioriteiten bepaald voor het regionale klimaatprogramma. Belangrijke overwegingen bij het bepalen van de prioriteiten waren het milieu-effect van de maatregelen, de voordelen van samenwerking en ook het bereiken van bewustwording. Op deze manier is een pakket van 12 regionale maatregelen ontstaan dat is samen te vatten onder vijf thema's. Dit hoofdstuk beschrijft deze thema s en de maatregelen op hoofdlijnen. De maatregelen zelf zijn in de bijlage verder uitgewerkt op productbladen. Het hoofdstuk sluit af met een totaaloverzicht van de projecten, de benodigde financiële middelen en de tijdsbesteding voor de MARN en de gemeenten. 4.2 Projecten Het regionaal klimaatprogramma concentreert zich op de volgende, in willekeurige volgorde benoemde, vijf thema's: A. Bio-energie; B. Energiebesparing en duurzame energie in gebouwen; 1. nieuwbouw; 2. bestaande bouw; 3. gemeentelijke gebouwen en installaties; C. Windenergie; D. Innovatie; E. Communicatie en educatie. Deze vijf thema s worden regionaal aangepakt om de weg naar duurzaamheid in te slaan. Het klimaatwiel met de vijf spaken (zie volgende figuur) symboliseert deze aanpak. In de as van het wiel en daarmee het klimaatprogramma staat de MARN die een coördinerende taak heeft. De gemeenten zullen het wiel gezamenlijk draaiend moeten krijgen door middel van een effectieve uitvoering van de maatregelen. Door gezamenlijk op te trekken zal het mogelijk zijn de doelstellingen te realiseren. Meteen na vaststelling van dit programma wordt een start gemaakt met de uitvoering. Energiek op weg naar een beter klimaat, regionaal klimaatprogramma MARN
20 HOOG Duurzaamheid Mate van duurzaamheid LAAG Nu u Tijd 4.3 Bio-energie Bio-energie heeft prioriteit vanwege de relatief grote opbrengst aan duurzame energie. De inzameling van biomassa en de schaal van verwerking vereist samenwerking tussen gemeenten. Bovendien werken de gemeenten in de MARN-regio al lange tijd samen op het gebied van afval. Het opnemen van biomassa in een regionaal klimaatprogramma is daarom een logische stap. Project: A.1 Energie uit biomassa 4.4 Energiebesparing en duurzame energie in gebouwen Het effect van maatregelen in vooral oudere bestaande gebouwen is groot, ook al omdat er veel gebouwen zijn. Door de stijgende energielasten kunnen de meerkosten in toenemende mate worden gedekt door de baten, en door voortschrijdende technieken zijn er steeds meer mogelijkheden voor besparing. Om die redenen krijgen bestaande gebouwen ook in het regeerakkoord veel aandacht. Voor nieuwbouw zijn de wettelijke eisen voor energieprestatie de afgelopen jaren fors aangescherpt. Toch is ook hier nog veel te winnen, met name omdat maatregelen zich over de gehele levensduur van ongeveer 100 jaar kunnen terugverdienen en omdat veel maatregelen Energiek op weg naar een beter klimaat, regionaal klimaatprogramma MARN
21 efficiënter zijn te treffen in een nieuwbouwsituatie. En de nieuwbouw van vandaag is tenslotte de bestaande bouw van morgen! Projecten: Nieuwbouw: B.1 Regionale kansenkaart voor koude-warmteopslag (KWO) B.2 Aanscherpen energienormen in de bouw (EPN en EPL) B.3 Uitvoeren energievisie woningbouwplannen Bestaande bouw: B.4 Convenant duurzaam bouwen Gemeentelijke (bestaande) gebouwen en installaties B.5 Energiescans voor openbare verlichting, (riool-) pompen en gemalen en VRI B.6 Energiemaatregelen scholen B.7 Energiemanagement gemeentelijke gebouwen B.8 Inkoop groene energie 4.5 Windenergie Eén grote windturbine levert ongeveer net zo veel duurzame elektriciteit als m 2 zonnepanelen. Vanwege die grote opbrengst is windenergie onmisbaar voor het bereiken van de doelstellingen. Niet in alle gemeenten zijn echter mogelijkheden voor realisatie van een windpark. Behalve geschikte locaties is ook bestuurlijk draagvlak en doorzettingsvermogen van groot belang voor realisatie. Sinds enkele jaren zijn er ook kleinere windturbines op de markt die geschikt zijn voor plaatsing in de gebouwde omgeving en op boerenerven. Deze kennen niet het nadeel van de grootschaligheid. Project: C.1 Windenergie 4.6 Innovatie Naast de min of meer reguliere projecten zoals hierboven genoemd, heeft de regio behoefte aan één of enkele vooroplopende en onorthodoxe projecten die van de gebaande paden afwijken. Welke projecten dat precies zijn, is onderwerp van een bestuurlijke brainstormsessie. Hierbij wordt waar mogelijk ook afstemming gezocht met de Stadsregio. Project: D.1 Brainstorm innovatieve projecten 4.7 Communicatie en educatie Gedragsbeïnvloeding is noodzakelijk om de doelstellingen te bereiken. Gemeenten kunnen het namelijk niet alleen. Communicatie en educatie zijn hiervoor belangrijke middelen. Met communicatie over de projecten wordt al een olievlekwerking beoogd waardoor het effect van de uitgevoerde projecten wordt vergroot. Door communicatie naar de inwoners van de gemeenten, bedrijven, etc. kan het gedrag ook rechtstreeks beïnvloed worden. Door daarnaast Energiek op weg naar een beter klimaat, regionaal klimaatprogramma MARN
22 ook via educatie op gedragsverandering in te zetten, worden ook de scholieren van basisschool en middelbare school bereikt. Uiteindelijk wordt langs deze weg op de langere termijn een groot milieu-effect bereikt en wordt acceptatie en draagvlak voor maatregelen vergroot. Uitgangspunt bij de uitvoering is dat aansluiting wordt gezocht bij de werkwijze van de individuele gemeente. Project: E.1 Communicatie en educatie 4.8 Totaaloverzicht De volgende tabel geeft een overzicht van alle projecten die in de regio worden ondernomen. Gemeenten die de intentieverklaring ondertekenen geven ook aan deel te nemen aan de projecten. Energiek op weg naar een beter klimaat, regionaal klimaatprogramma MARN
23 Projectenoverzicht MARN Uren MARN Externe kosten ( ) Vaste projecten A.1 Energie uit biomassa ) B.1 Regionale kansenkaart KWO B.2 Energiezuinig bouwen 80 B.3 Energievisie woningbouwlocaties B.4 Convenant duurzaam bouwen B.5 Energiescans openbare verlichting en gemalen 20 B.6 Energiemaatregelen scholen B.7 Energiemanagement gemeentelijke gebouwen B.8 Inkoop groene energie C.1 Windenergie D.1 Brainstorm innovatieve projecten E.1 Communicatie en educatie Organisatie Totaal ) Kosten van ca worden naar verwachting gedekt door externe financiering van provincie Gelderland en/of de gemeente Nijmegen Projectenoverzicht per gemeente Uren gemeenten Externe kosten ( ) Vaste projecten A.1 Energie uit biomassa 20 B.1 Regionale kansenkaart KWO B.2 Energiezuinig bouwen 40 B.3 Energievisie woningbouwlocaties ) B.4 Convenant duurzaam bouwen B.5 Energiescans openbare verlichting en gemalen 40 2) B.6 Energiemaatregelen scholen 40 3) B.7 Energiemanagement gemeentelijke gebouwen B.8 Inkoop groene energie 40 C.1 Windenergie D.1 Brainstorm innovatieve projecten 10 E.1 Communicatie en educatie Organisatie Totaal Toelichting 1) Financiering vanuit provincie mogelijk 2) Scan bij SenterNovem of bij SNM/Philips is kostenloos 3) Kosten bedragen per uitgevoerd energie-advies in een school. Hierbij is uitgegaan van een stelpost per gemeente van gemiddeld
Helmonds Energieconvenant
Helmonds Energieconvenant Helmondse bedrijven slaan de handen ineen voor een duurzame en betrouwbare energievoorziening. Waarom een energieconvenant? Energie is de drijvende kracht Energie is de drijvende
Nadere informatieSTRATEGIE DUURZAME ENERGIETRANSITIE GEMEENTE BREDA
STRATEGIE DUURZAME ENERGIETRANSITIE GEMEENTE BREDA UPDATE 2016 SAMENVATTING STRATEGIE DUURZAME ENERGIETRANSITIE GEMEENTE BREDA Opdrachtgever Gemeente Breda Afdeling Mobiliteit en Milieu Opdrachtnemer Evert
Nadere informatieAan de raad AGENDAPUNT 3. Doetinchem, 15 april 2009 ALDUS BESLOTEN 23 APRIL Klimaatplan Doetinchem
Aan de raad AGENDAPUNT 3 Doetinchem, 15 april 2009 ALDUS BESLOTEN 23 APRIL 2009 Klimaatplan Doetinchem 2009-2012 Voorstel: 1. het beleidskader klimaat vaststellen, wat inhoudt dat de gemeente inzet op
Nadere informatieGroen? Het is te doen! Audit.Tax.Consulting.Financial Advisory.
Groen? Het is te doen! Audit.Tax.Consulting.Financial Advisory. Een uitdagend klimaat 20 20 2020 In 2020 moet de uitstoot van CO 2 in de EU met 20% zijn teruggebracht ten opzichte van het 1990 niveau.
Nadere informatieNaar een klimaatneutrale sportvereniging
Naar een klimaatneutrale sportvereniging Leidraad voor het maken van een eigen projectplan of Plan van Aanpak Inleiding Steeds meer sportverenigingen met een eigen accommodatie komen in actie om energie
Nadere informatieGemeente Langedijk. Voorstel aan de raad
Gemeente Langedijk Raadsvergadering : 22 januari 2013 Agendanummer : 15 Portefeuillehouder Afdeling Opsteller : H.J.M. Schrijver : Beleid en Projecten : Schutten Voorstel aan de raad Onderwerp : Nota Langedijk
Nadere informatieOPZET KLIMAATPLAN 11-2-04
OPZET KLIMAATPLAN 11-2-04 Samenvatting Deze notitie voorziet in de opzet van het klimaatplan voor Nijmegen. Dit is de voortzetting het Nijmeegse energiebeleid. Actualisering was sowieso nodig omdat oude
Nadere informatieOp weg naar een duurzame energievoorziening in Mark Dierikx Directeur Generaal Energie, Telecom en Mededinging
Op weg naar een duurzame energievoorziening in 2050 Mark Dierikx Directeur Generaal Energie, Telecom en Mededinging Inhoudsopgave I. Mondiale ontwikkelingen II. Europese kaders III. Nationale inzet 2 I.
Nadere informatieDe Lokale Duurzame Energie Coöperatie. EnergieCoöperatieBoxtel WWW.ECBOXTEL.NL. Betaalbaar, duurzaam, eigen en onafhankelijk
De Lokale Duurzame Energie Coöperatie EnergieCoöperatieBoxtel Betaalbaar, duurzaam, eigen en onafhankelijk WWW.ECBOXTEL.NL LDEC: Waarom en waartoe leidt het Samen met leden realiseren van betaalbare, duurzame,
Nadere informatieDuurzaamheid: ervaringen uit Woerden. Hans Haring, wethouder duurzaamheid Woerden
Duurzaamheid: ervaringen uit Woerden Hans Haring, wethouder duurzaamheid Woerden Duurzaamheid: ervaringen uit Woerden - Woerden: duurzaamheid tot in de haarvaten van de samenleving - Het klimaatakkoord
Nadere informatieNotitie energiebesparing en duurzame energie
Notitie energiebesparing en duurzame energie Zaltbommel, 5 juni 2012 Gemeente Zaltbommel Notitie energiebesparing en duurzame energie 1 1. Inleiding Gelet op de ambities in het milieuprogramma 2012-2015
Nadere informatieUitvoeringsprogramma Klimaatbeleid Vaals 2012-2015
Uitvoeringsprogramma Klimaatbeleid Vaals 2012-2015 Projectcode GEMEENTE 1 Energiebesparing gemeentelijke gebouwen Doelstelling Het verbeteren van de energieprestatie van gemeentelijke gebouwen door 3%
Nadere informatieOnderwerp: Kaders voor windenergie
Aan het Algemeen Bestuur Datum: 02-10-2013 Onderwerp: Kaders voor windenergie Voorstel 1. Vaststellen van beleidskaders voor windenergie-initiatieven; 2. Kennis te nemen van het initiatief voor een windmolenpark
Nadere informatiePROJECTPLAN METERS MAKEN IN DE ESHOF
PROJECTPLAN METERS MAKEN IN DE ESHOF De Eshof op weg naar energie neutraal! = woningen Eshof naar nul op de meter = Inhoud 1. Ambitie: naar meest duurzame wijk van Elst? 2. Meten is weten: per wijk per
Nadere informatieWKO in duurzame gebiedsontwikkeling case Westland Ir. Marion Bakker SenterNovem 030 2393677 m.m.c.bakker@senternovem.nl
WKO in duurzame gebiedsontwikkeling case Westland Ir. Marion Bakker SenterNovem 030 2393677 m.m.c.bakker@senternovem.nl 12-11-2007Sheet nummer 1 Ontwikkelingen wereldwijd Heeft de Al Gore film impact?
Nadere informatieWat wordt de energiestrategie van de gemeente?
Wat wordt de energiestrategie van de gemeente? Programma raadsrotonde 17 mei 2010 Opening avond door rotondevoorzitter. Inleiding; (door Conny Huijskes; 10 minuten) - Uitleg opzet avond /in het begin toelichten
Nadere informatieRaadsvoorstel. Samenvatting
\--/7 Raadsvoorstel '5C7 (j) Agendapuntnummer : Documentnummer : Raadsvergadering d.d. : Raadscommissie Commissie d.d. Programma Onderwerp Portefeuillehouder Bijlagen 6 ir.n.rr 18 oo 000 25-01-2018 Commissie
Nadere informatieKlimaatakkoord Rijk en UvW
Klimaatakkoord Rijk en UvW Politieke en beleidsmatige context (klimaatbeleid) Rafaël Lazaroms 25 mei 2010 1 Inhoud presentatie Voorstellen Internationaal en nationaal klimaatbeleid Positie waterschappen
Nadere informatieDUURZAAMHEID, KLIMAATVISIE EN REGIONALE ENERGIE STRATEGIE. Bijeenkomst gemeenteraad 5 februari 2019
DUURZAAMHEID, KLIMAATVISIE EN REGIONALE ENERGIE STRATEGIE Bijeenkomst gemeenteraad 5 februari 2019 PROGRAMMA 1. Inleiding (Daan Russchen) 2. Startnotitie Klimaatvisie (Jur Marringa/Roland Roijackers) 3.
Nadere informatieEnergiezorgplan Van Dorp Installaties bv 2011 2015. Versie 2.0 (summary)
Energiezorgplan Van Dorp Installaties bv 2011 2015 Versie 2.0 (summary) Auteurs: Van Dorp Dienstencentrum Datum: Februari 2012 Inhoudsopgave 1. Inleiding... 2 2. Energiebeleid... 3 2.1 Continue verbetering...
Nadere informatieDuurzaamheidsmonitor 2017 Voorbeeld
Duurzaamheidsmonitor 2017 Voorbeeld Duurzaamheidsmonitor 2017 De duurzaamheidsmonitor is vernieuwd. De hoeveelheid data is flink gecondenseerd en meer beeldend vormgegeven ten behoeve van de leesbaarheid.
Nadere informatieWATER- SCHAPPEN & ENERGIE
WATER- SCHAPPEN & ENERGIE Resultaten Klimaatmonitor Waterschappen 2014 Waterschappen willen een bijdrage leveren aan een duurzame economie en samenleving. Hiervoor hebben zij zichzelf hoge ambities gesteld
Nadere informatieZon Op School. Initiatiefvoorstel 1 7 APR. 2013. Initiatiefvoorstel aan de Raad GROENLINKS NIJIVIEGEN ~- INQEKDMEN. GEMEENTE NUMEQEN clas8.nr.: oy..
regjw. /3. 00 0 60 3 5 proowverartw.: 'So ~- INQEKDMEN Initiatiefvoorstel 1 7 APR. 2013 GEMEENTE NUMEQEN clas8.nr.: oy..si Zon Op School Initiatiefvoorstel aan de Raad Jos Reinhoudt, GroenLinl
Nadere informatieWat verstaan we onder warmtehuishouding? Jo Cox Sponsor P2
Wat verstaan we onder warmtehuishouding? Jo Cox Sponsor P2 Energietransitie Papierketen De ambities binnen Energietransitie Papierketen: Halvering van het energieverbruik per eindproduct in de keten per
Nadere informatieTER KENNISNAME. Onderwerp : Klimaatbeleid (energiebeleid) de commissie grondgebiedzaken
CIE GZ 6 01-2007 TER KENNISNAME AAN Onderwerp : Klimaatbeleid (energiebeleid) de commissie grondgebiedzaken 1 Inleiding In 1997 zijn in Kyoto internationale afspraken gemaakt om tot een reductie van uitstoot
Nadere informatiehttp://enquete.groenepeiler.nl/admin/statistics.aspx?inquiry=47 1 van 13 5-7-2011 17:03
1 van 13 5-7-2011 17:03 Enquête Enquête beheer Ingelogd als: aqpfadmin Uitloggen Enquête sta s eken Enquête beheer > De Klimaat Enquête van het Noorden > Statistieken Algemene statistieken: Aantal respondenten
Nadere informatieEnergieverbruik gemeentelijke gebouwen
MILIEUBAROMETER: INDICATORENFICHE ENERGIE 1/2 Samenwerkingsovereenkomst 2008-2013 Milieubarometer: Energieverbruik gemeentelijke gebouwen Indicatorgegevens Naam Definitie Meeteenheid Energieverbruik gemeentelijke
Nadere informatieENERGIECONCEPTEN. Advies op maat. vandorp.eu
ENERGIECONCEPTEN Advies op maat ENERGIE- KOSTEN Stelt u zich eens voor dat u 1,- per m 2 aan energiekosten kunt besparen in een pand van 5.000 m 2. In een tijd van stijgende energiekosten zal dit in 10
Nadere informatie1. Hoe dringend vindt u het klimaatprobleem? Helemaal niet dringend, we 1% Er is helemaal geen klimaatprobleem. Weet niet / geen mening
1. Hoe dringend vindt u het klimaatprobleem? Helemaal niet dringend, we 1% kunnen wel even wachten met grote maatregelen 17% 1 Een beetje dringend, we kunnen nog wel even wachten met grote maatregelen,
Nadere informatieBeschrijving Energie Management Systeem
Beschrijving Energie Management Systeem 11 maart 2014 Dit document beschrijft het Energie Management Systeem en het reductieplan voor realisatie van de energiereductie doelstellingen van Bepacom B.V. StenVi
Nadere informatieLijst Lammers. Papendrecht 21 januari 2013
Lijst Lammers Papendrecht 21 januari 2013 Aan de voorzitter van de gemeenteraad van de gemeente Papendrecht, de heer C.J.M. de Bruin Markt 22 3351 PB Papendrecht Betreft: gemeente Papendrecht aansluiten
Nadere informatieCO 2 Reductie doelstellingen
CO 2 Reductie doelstellingen Gebr. Griekspoor BV Innovatief Proactief Duurzaam Betrokken Nieuw-Vennep 5 november 2013 Dilia van der Want. Afdeling KAM Akkoord directie: Datum: Handtekening: 0.0 Inhoudsopgave
Nadere informatieEnergiezorgplan Van Dorp installaties bv 2011 2015. Versie 3.0 (Summary)
Energiezorgplan Van Dorp installaties bv 2011 2015 Versie 3.0 (Summary) Auteurs: Van Dorp Dienstencentrum Datum: Update: Augustus 2013 Inhoudsopgave 1. Inleiding... 2 2. Energiebeleid... 3 2.1 Continue
Nadere informatieklik hier voor de reactie dd. 27 februari 2007 van het college van B&W
klik hier voor de reactie dd. 27 februari 2007 van het college van B&W initiatiefvoorstel Datum raadsvergadering/ Nummer raadsvoorstel 14 maart 2007 / 62/2007 Naar een klimaatplan...een goed klimaat voor
Nadere informatieLijst Lammers. KORTE SAMENVATTING Papendrecht, 22januari 2013. Persbericht. Wordt Papendrecht de derde stadin Nederland met een zonatlas?
Lijst Lammers KORTE SAMENVATTING Papendrecht, 22januari 2013 Persbericht Wordt Papendrecht de derde stadin Nederland met een zonatlas? Fractie Lijst Lammers pleit voor de Zonatlas in Papendrecht en vraagt
Nadere informatie1E SCHOOL. duurzaam gerenoveerd
1E SCHOOL duurzaam gerenoveerd DUURZAAM RENOVEREN investeren in MEERVOUDIGE OPBRENGST INHOUD PRESENTATIE 1 Niet duurzame school 2 Duurzaam bouwen & leven 3 Duurzame energie, kleinschalig opgewekt 4 Passief
Nadere informatieSamen energie besparen! Convenant Energiebesparing 2009-2011 - Gemeente Kerkrade
Samen energie besparen! Convenant Energiebesparing 2009-2011 - Gemeente Kerkrade 2 Voorwoord Beste mensen, voor u ligt de folder over het convenant energiebesparing 2009 2011. Dit is een samenwerkingsovereenkomst
Nadere informatieDuurzame ontwikkeling:
Duurzaam Tynaarlo Duurzame ontwikkeling: Een ontwikkeling die kan voorzien in de behoeften van de huidige generaties zonder die van de toekomstige generaties in gevaar te brengen. (Our common future 1987)
Nadere informatieBeleid dat warmte uitstraalt. Van warmteopties voor klimaatverbetering naar klimaatverbetering voor warmteopties
Beleid dat warmte uitstraalt Van warmteopties voor klimaatverbetering naar klimaatverbetering voor warmteopties Doelen rijksoverheid voor 2020 Tempo energiebesparing 2 % per jaar Aandeel duurzaam in totale
Nadere informatieProvinciaal klimaat- en energiebeleid: doelen, emissies, maatregelen. Robert Koelemeijer - PBL
Provinciaal klimaat- en energiebeleid: doelen, emissies, maatregelen. Robert Koelemeijer - PBL Doelstellingen - Mondiaal Parijs-akkoord: Well below 2 degrees. Mondiaal circa 50% emissiereductie nodig in
Nadere informatieRaadsvoorstel. Voorloper. Startnotitie Duurzaam Druten. Datum collegebesluit 9 januari 2018 Datum presidium 8 januari 2018
Voorloper Onderwerp Startnotitie Duurzaam Druten Datum collegebesluit 9 januari 2018 Datum presidium 8 januari 2018 Portefeuillehouder A. Springveld Behandelend team Team strategie en beleid Behandelend
Nadere informatieBesparen op uw maandelijkse energiekosten is uw eerste winst!
Accountants controleren over het algemeen niet de energierekening van hun cliënten op fouten! Controleert u de energierekening op fouten? Uit onderzoek van de NMa blijkt dat meer dan 20% van energierekeningen
Nadere informatiePartij voor de Dieren Gouda Tav Corina Kerkmans
Partij voor de Dieren Gouda Tav Corina Kerkmans directie/afdeling RO/afdeling RBA contactpersoon E. ten Cate telefoon 0182-588976 uw kenmerk onderwerp reactie op uw vragen over klimaatdoelstellingen Gouda
Nadere informatieStand van zaken bioenergie in Nederland subsidies en regelgeving
Stand van zaken bioenergie in Nederland subsidies en regelgeving Kees Kwant Inhoud Doelstellingen duurzaam energiebeleid Energiesituatie in Nederland Ondersteuning vanuit SenterNovem (SDE, EOS, EIA, DEN-B)
Nadere informatieEnergieconvenant bedrijfsleven Veenendaal en gemeente Veenendaal
Energieconvenant bedrijfsleven Veenendaal en gemeente Veenendaal 1 Intentie Bedrijvenkring Veenendaal, de coöperatieve verenigingen van Ondernemend Veenendaal, de deelnemende bedrijven en de gemeente Veenendaal
Nadere informatieProgramma Kas als Energiebron
Programma Kas als Energiebron Bio-WKK voor een duurzame glastuinbouw Workshop 10 september 2009 Jan Smits Agenda Productschap Tuinbouw & kengetallen glastuinbouw Convenant Schone en Zuinige Agrosectoren
Nadere informatieWestvoorne CO 2 - uitstoot
Westvoorne CO 2 - uitstoot De grafiek geeft de CO 2-uitstoot verdeeld over de hoofdsectoren over de jaren 2010 tot en met 2013. Cijfers zijn afkomstig uit de Klimaatmonitor van RWS. Cijfers over 2014 zijn
Nadere informatieEnergievoorziening Rotterdam 2025
Energievoorziening Rotterdam 2025 Trends Issues Uitdagingen 9/14/2011 www.bollwerk.nl 1 Trends (1) Wereld energiemarkt: onzeker Toenemende druk op steeds schaarsere fossiele bronnen Energieprijzen onvoorspelbaar,
Nadere informatiePagina 2 van 5. Financiële toelichting Lasten / baten Dekking in. Plan van aanpak Groene Energie in de Schappen
Adviescommissie 4 april 2011 Dagelijks bestuur 13 april 2011 Algemeen bestuur 14 december 2011 Aantal bijlagen: 1 Agendapunt: 22 Onderwerp: Groene Energie in Spaarnwoude Het algemeen bestuur besluit: 1.
Nadere informatieEfficiEncy Duurzaam. EnErgiEbEsparing. Warmte en koude. KEnnis industrie. energie financiering. instrumenten. GebouwDe omgeving
Warmte en koude Kennis, advies, instrumenten en financiële steun EfficiEncy Duurzaam GebouwDe omgeving energie financiering KEnnis industrie instrumenten EnErgiEbEsparing De Nederlandse overheid streeft
Nadere informatie~1:t...~ Gemeente. ill. ~~/~Emmen ~ Raadsvoorstel. Aan de gemeenteraad. Onderwerp: I Energienota jaar. stuknr. Raad
Raadsvoorstel jaar Raad 2017 RAl7.0055 B 1 categorie agendanr. Stuknr. B.enW. 17/448 ill ~1:t...~ Gemeente ~~/~Emmen ~ Onderwerp: I Energienota 2017-2020 Portefeuillehouder: R. van der Weide Afdeling:
Nadere informatieDuurzaamheidsonderzoek en subsidiescan Combibad De Vliet te Leiden. 11 februari 2016
Duurzaamheidsonderzoek en subsidiescan Combibad De Vliet te Leiden 11 februari 2016 1 Managementsamenvatting Inleiding De gemeente Leiden heeft in haar duurzaamheidsambitie doelen gesteld voor de korte
Nadere informatieOnderwerp: Kaders voor windenergie
Aan het Algemeen Bestuur Datum: 02-10-2013 Onderwerp: Kaders voor windenergie Voorstel 1. Kennis te nemen van het initiatief voor een windmolenpark bij de Spinder te Tilburg; 2. Kaders vast te stellen
Nadere informatie1. Wethouder Tiemens te machtigen voor het ondertekenen van het Gelders Energie Akkoord.
Collegevoorstel Openbaar Onderwerp Deelname Gelders Energieakkoord Programma Duurzaamheid Portefeuillehouder H. Tiemens Samenvatting Het Klimaatverbond, Alliander en Gelderse Natuur en Milieufederatie
Nadere informatieRegie op energie. Investeren in de productie van duurzame energie in de regio Arnhem-Nijmegen
Investeren in de productie van duurzame energie in de regio Arnhem-Nijmegen Regie op energie Wij, de 22 gemeenten in de regio Arnhem- Nijmegen, maken ons sterk voor een versnelde transitie van fossiele
Nadere informatieTussenevaluatie Zutphen energieneutraal anno 2012 Forum 23 april 2012
Tussenevaluatie Zutphen energieneutraal anno 2012 Forum 23 april 2012 Sabine van Galen-Avegaart Agenda 1. De opgave Zutphen energieneutraal 2. Resultaat van ons beleid in cijfers 3. Wat hebben we in 2010-2011
Nadere informatietot eind 2025 - LED verlichting bij vervanging - inzet slimme verlichtingsconcepten
Doelstelling Actie Doorlooptijd Wat gaan we doen Eigenaarschap Eigen organisatie 20% energiebesparing t.o.v. 2015 Energiebesparing gemeentelijke gebouwen 20% transitie naar hernieuwbare energie t.o.v.
Nadere informatieWijk bij Duurstede, 16 september 2013. Betreft: Plan van aanpak duurzaamheid. Memo. Van: Wethouder Robbert Peek. Aan: Gemeenteraad Wijk bij Duurstede
Wijk bij Duurstede, 16 september 2013 Betreft: Plan van aanpak duurzaamheid. Memo Van: Wethouder Robbert Peek Aan: Gemeenteraad Wijk bij Duurstede behandeld door Jelger Takken toestelnummer 609 bijlagen
Nadere informatieCO2 Prestatieladder Stuurcyclus en beleidsverklaring
CO2 Prestatieladder Opgesteld door: R. Louis (Kader) Kader, bureau voor kwaliteitszorg b.v. Bedrijvenpark Twente 301 7602 KL Almelo Tel: 0546 536 800 Datum: 21-1-2019 Versie: 1.0 Status: Definitief Inhoudsopgave
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2014 2015 21 501-33 Raad voor Vervoer, Telecommunicatie en Energie Nr. 538 BRIEF VAN DE MINISTER VAN ECONOMISCHE ZAKEN Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer
Nadere informatieFactsheet Energie en Klimaat
Factsheet Energie en Klimaat 1. Inleiding Deze factsheet heeft betrekking op het klimaatbeleid (de reductie van CO 2 )en het energiebeleid (inzetten op zeven speerpunten) van Den Haag. Voor deze factsheet
Nadere informatieDe Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA DEN HAAG
> Retouradres Postbus 20401 2500 EK Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA DEN HAAG Directoraat-generaal Bezoekadres Bezuidenhoutseweg 73 2594 AC Den Haag Postadres
Nadere informatieDan op een ander dak!
Geen zonnepanelen op eigen dak? Dan op een ander dak! Een initiatief van Zon op Nederland Wat is Zon op Nederland In het kort: Zon op is burgerinitiatief Buurtbewoners kopen gezamenlijk zonnepanelen Op
Nadere informatieMilieucriteria voor het maatschappelijk verantwoord inkopen van. Gas. Versie 8 april 2015
Milieucriteria voor het maatschappelijk verantwoord inkopen van Gas 1. Scope/afbakening De productgroep Gas omvat alle gas die van het openbare gasnet en via transport over de weg betrokken wordt door
Nadere informatieEnergie Management Actieplan
Energie Management Actieplan Conform niveau 3 op de CO 2 -prestatieladder 3.0 Auteur: Mariëlle de Gans - Hekman Datum: 5 september 2017 Versie: 2.0 Status: Concept Inhoudsopgave 1 Inleiding... 2 2 Reductiedoelstellingen...
Nadere informatieRuimtelijke Visie Duurzame Energie Heumen
Ruimtelijke Visie Duurzame Energie Heumen Samenvatting De gemeente Heumen wil in 2050 energie- en klimaatneutraal zijn. Om dit doel te bereiken is het noodzakelijk dat de gemeente en haar inwoners ook
Nadere informatieKernenergie. kernenergie01 (1 min, 22 sec)
Kernenergie En dan is er nog de kernenergie! Kernenergie is energie opgewekt door kernreacties, de reacties waarbij atoomkernen zijn betrokken. In een kerncentrale splitst men uraniumkernen in kleinere
Nadere informatieKlimaat- en energiebeleid Gemeente Nijmegen
Klimaat- en energiebeleid Gemeente Nijmegen Fons Claessen sr.adviseur klimaat, energie & duurzaamheid Gemeente Nijmegen Waarom moeten we iets doen?? 1: Klimaatverandering 2: Energie en grondstoffen 3.
Nadere informatieRegionaal Energie Convenant 2014-2016
Regionaal Energie Convenant 2014-2016 Mede mogelijk gemaakt met steun van: Regio Rivierenland Provincie Gelderland RCT-Rivierenland Pagina 1 Ondertekenaars, hier tezamen genoemd: partijen 1. Hebben het
Nadere informatieENERGIE. besparen. vandorp.eu
ENERGIE besparen ENERGIE- KOSTEN Stelt u zich eens voor dat u 1,- per m 2 aan energiekosten kunt besparen in een pand van 5.000 m 2. In een tijd van stijgende energieprijzen zal dit in 10 jaar al gauw
Nadere informatieZonder investeren besparen 10 tips en vragen voor de facilitair manager
Zonder investeren besparen 10 tips en vragen voor de facilitair manager Als facilitair manager bent u verantwoordelijk voor de huisvesting. Daarmee ook voor het energiegebruik van de huisvesting. In deze
Nadere informatieNieuws uit Dordrecht: Dordrecht lanceert zonatlas
L.S., Opdat bijgaande berichtgeving u allen bereikt moge hebben, Mvrgr Funs Bergmans Van: Ruud Lammers [mailto:rl@dds.nl] Verzonden: vrijdag 8 februari 2013 17:11 Aan: Bergmans, APMAF Onderwerp: contract
Nadere informatie100% groene energie. uit eigen land
100% groene energie uit eigen land Sepa green wil Nederland op een verantwoorde en transparante wijze van energie voorzien. Dit doen wij door gebruik te maken van duurzame energieopwekking van Nederlandse
Nadere informatieCursus energiebesparing bij de dorpshuizen in Tytsjerksteradiel
Cursus energiebesparing bij de dorpshuizen in Tytsjerksteradiel W2N advies bureau in Drachten Freerk Wiersum Inhoud Deel1 Deel2 - Trias energetica - Verbruik/kosten - Constructie/installatie - Monitoring
Nadere informatieDe rol van biomassa in de energietransitie.
De rol van biomassa in de energietransitie. Bert de Vries Plaatsvervangend directeur-generaal Energie, Telecom en Mededinging, Ministerie van Economische Zaken Inhoud 1. Energieakkoord 2. Energietransitie
Nadere informatieEnergieke Zorgbouw. 5 oktober 2011. Wijnanda Willemse (Agentschap NL) Stefan van Heumen (TNO)
Energieke Zorgbouw 5 oktober 2011 Wijnanda Willemse (Agentschap NL) Stefan van Heumen (TNO) Introductie Wijnanda Willemse adviseur NL Energie & Klimaat - Agentschap NL Voorheen SenterNovem Energiebesparing
Nadere informatieScope 1 doelstelling Scope 2 doelstelling Scope 1 en 2 gecombineerd 5% CO 2- reductie. 30% CO 2- reductie in 2016 6% CO 2 -reductie in 2016 ten
B. Kwantitatieve doelstellingen & beleid 1 INLEIDING Verhoef wil concreet en aantoonbaar maken dat we ons inspannen om CO 2 te reduceren. Daarvoor hebben wij dit reductiebeleid opgesteld. 2 HET CO 2 REDUCTIE
Nadere informatieFebruari 2010. Kadernotitie duurzame ontwikkeling Smallingerland 2009 2012
Februari 2010 Kadernotitie duurzame ontwikkeling Smallingerland 2009 2012 Inleiding Het college van Smallingerland heeft de nota Duurzame Ontwikkeling in Smallingerland, periode 2009-2012 vastgesteld
Nadere informatieKorte inhoud voorstel
62 Gemeente Bloemendaal Aan de Gemeenteraad. Raadsvergadering : 27 september 2007 Nummer : 62 Commissie : Commissie Grondgebied Portefeuillehouder : wethouder drs. Th.H.M. Wolf mpa Afdeling : II-Bouwen
Nadere informatieCommunicatieplan [3.C.2] HOOIJER Renkum B.V. HOOIJER Wegenbouw B.V.
Communicatieplan [3.C.2] HOOIJER Renkum B.V. HOOIJER Wegenbouw B.V. Versie d.d. 11-7-2013 Geactualiseerd d.d. 04-10-2013 Geactualiseerd d.d. 09-05-2014 Inhoudsopgave Nr. Titel Pagina 1. Inleiding 3 2.
Nadere informatieVastleggen budget Openbare verlichting
Openbaar Onderwerp Vastleggen budget Openbare verlichting Programma Openbare Ruimte Portefeuillehouder R. Helmer-Englebert Samenvatting Kwaliteitsverbeteringen door investeringen van de markt in ruil voor
Nadere informatieEnergiek Gelderland. Gelders debat. 12 februari 2014, 18.00-20.00 uur Hotel de Wageningsche Berg Wageningen. www.gelderland.
Uitnodiging Energiek Gelderland Gelders debat 12 februari 2014, 18.00-20.00 uur Hotel de Wageningsche Berg Wageningen www.gelderland.nl/geldersdebat Provinciale Staten van Gelderland gaan graag met u in
Nadere informatieLindenhove. Renovatie & Transformatie. Informatie vanuit Renovatieteam Lindenhove
Lindenhove Renovatie & Transformatie Informatie vanuit Renovatieteam Lindenhove ' Duurzaam & Comfortabel Met slimme combinaties van energiebesparende maatregelen en opwekking van duurzame energie komen
Nadere informatieWorkshop J De kracht van een klimaatfonds. 05 april 2011
Workshop J De kracht van een klimaatfonds 05 april 2011 Presentatie Ad Phernambucq Zeeuws Klimaatfonds: Klimaatneutraal met Zeeuwse Projecten Nationaal Energie- en klimaatbeleid Doelstelling: Duurzame
Nadere informatieDoelstelling en doelgroep
klimaat op maat Klimaat op maat Het klimaat verandert en de olievoorraden raken langzaamaan op. Dat laatste betekent concreet dat de energieprijzen naar verwachting flink stijgen in de komende decennia.
Nadere informatieMilieucriteria voor het maatschappelijk verantwoord inkopen van. Elektriciteit. Versie maart 2017
Milieucriteria voor het maatschappelijk verantwoord inkopen van Elektriciteit 1. Scope/afbakening De productgroep Elektriciteit omvat alle elektriciteit die van het openbare net betrokken wordt door een
Nadere informatieNotitie Duurzame energie per kern in de gemeente Utrechtse Heuvelrug
Notitie Duurzame energie per kern in de gemeente Utrechtse Heuvelrug CONCEPT Omgevingsdienst regio Utrecht Mei 2015 opgesteld door Erwin Mikkers Duurzame energie per Kern in gemeente Utrechtse Heuvelrug
Nadere informatieCO2 reductiedoelstellingen niveau 5
CO2 reductiedoelstellingen niveau 5 Aannemingsbedrijf van der Meer B.V. Benthuizen 19 november 2014 J. van der Meer. Afdeling KAM Akkoord directie: Datum: Handtekening: 0.0 Inhoudsopgave 0.0 Inhoud 1.0
Nadere informatieBeschrijving Energie Management Systeem
Beschrijving Energie Management Systeem Januari 2018 Dit document beschrijft het Energie Management Systeem en het reductieplan voor realisatie van de energiereductie doelstellingen van V&M Elektrotechniek
Nadere informatieVan Beek. Grip op energie
Van Beek Grip op energie Van Beek: grip op energie Van Beek is specialist in het vertalen van meetgegevens naar concrete managementinformatie en adviezen. Wij doen dit bij uiteenlopende bedrijfsprocessen,
Nadere informatieCommunicatieplan [3.C.2] HOOIJER Wegenbouw B.V. HOOIJER Renkum B.V. HOOIJER Milieu B.V. Pagina 1. Versie 11-7-2013, Geactualiseerd 28-8-2013
Communicatieplan [3.C.2] HOOIJER Wegenbouw B.V. HOOIJER Renkum B.V. HOOIJER Milieu B.V. Versie 11-7-2013, Geactualiseerd 28-8-2013 Pagina 1 Inhoudsopgave Nr. Titel Pagina 1. Inleiding 3 2. Eisen vanuit
Nadere informatieAan de gemeenteraad Gemeente Steenwijkerland Vendelweg 1 8331 XE Steenwijk Steenwijk, 5-3-2013 Nummer voorstel: 2013/18
1 Voorstel aan de raad Aan de gemeenteraad Gemeente Steenwijkerland Vendelweg 1 8331 XE Steenwijk Steenwijk, 5-3-2013 Nummer voorstel: 2013/18 Voor raadsvergadering d.d.: 19-03-2013 Agendapunt: 06 Onderwerp:
Nadere informatieInitiatieven CO2 reductie MVOI BV.
Initiatieven CO2 reductie MVOI BV. MVOI BV Versie: 1 Datum: 15-05-2017 Pagina 1 van 6 Inhoud 1 Inleiding...3 2. Initiatieven waarin we zijn toegetreden....4 2.1 Warmtetafel. (Warmtenetwerk)...4 De Warmtetafel
Nadere informatieParagraaf duurzaamheid
Paragraaf duurzaamheid Paragraaf duurzaamheid Wij hebben als gemeentelijke organisatie een voorbeeldfunctie en zorgen ervoor dat de gemeentelijke organisatie energieneutraal wordt voor 2030. Voor de gemeente
Nadere informatieHet Energiebeleid van komende jaren. dr.j.a. Vijlbrief DG Energie, Telecom en Markten
Het Energiebeleid van komende jaren dr.j.a. Vijlbrief DG Energie, Telecom en Markten Opbouw Ambities en hoofdlijnen Ontwikkelingen in het energieveld Keuzes van het kabinet Ambitie Regeerakkoord: 1. Minder
Nadere informatienearly Zero Energy Buildings
nearly Zero Energy Buildings samen op weg naar energieneutraal Jan-Maarten Elias Unica Ecopower Naslag werk in whitepaper www.unica.nl Visie Gebouwen Faciliteren bedrijfsprocessen. Duurzame gebouwen zijn
Nadere informatie*Z075167D42B* Gemeenteraad van Goeree-Overflakkee Postbus AA MIDDELHARNIS. Geachte raad,
Gemeenteraad van Goeree-Overflakkee Postbus 1 3240 AA MIDDELHARNIS *Z075167D42B* Geachte raad, Registratienummer : Z -16-69161 / 8211 Agendanummer : 11 Portefeuillehouder : Wethouder Van der Vlugt Raadsvergadering
Nadere informatiePresentatie de Zonnewoning. Kennismaken met een duurzaam, comfortabel en energiezuinig woonconcept
Presentatie de Zonnewoning Kennismaken met een duurzaam, comfortabel en energiezuinig woonconcept 2006 Waarom een Zonnewoning? Aansluiten bij (Klimaat-) beleid: Met het concept de Zonnewoning kunnen wij
Nadere informatieResultaten van ons duurzaamheidsbeleid
Resultaten van ons duurzaamheidsbeleid In 2013 zijn we van start gegaan met de implementatie van ons duurzaamheidsbeleid en onderstaand ziet u de doelstellingen uit onze duurzaamheidsverklaring en de behaalde
Nadere informatieOosterhout Nieuwe Energie Voorbereiding oprichting coöperatie
1 Oosterhout Nieuwe Energie Voorbereiding oprichting coöperatie Wij willen Betaalbare, Duurzame, Eigen Energie in Oosterhout 3 Waarom ONE Betaalbaar Duurzaam Eigen Samen Goedkoper dan de markt Winsten
Nadere informatie