Wat werkt in de daghulp?

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Wat werkt in de daghulp?"

Transcriptie

1 Wat werkt in de daghulp? Karen van Rooijen Mei 2012 Uit onderzoek blijkt dat daghulp effectief kan zijn voor jeugdigen met emotionele problemen, gedragsproblemen of stoornissen. Daghulp kan bijvoorbeeld bijdragen aan de terugkeer van jeugdigen naar school of werk. Ook zijn positieve effecten gevonden op het gedrag van jeugdigen en het gezinsfunctioneren. Echter, na afronding van de daghulp zijn de problemen vaak nog niet over. Veel jongeren hebben speciaal onderwijs of aanvullende behandeling nodig. Het actief betrekken van het gezin van de jeugdige blijkt een belangrijke voorwaarde voor positieve effecten van daghulp. Het begrip daghulp is niet eenduidig. Nationaal en internationaal blijken er grote verschillen in de inhoud van de daghulp, het theoretisch kader dat gehanteerd wordt en de methodieken waarmee gewerkt wordt. Daarnaast kent het onderzoek naar daghulp methodologische beperkingen. Dit alles maakt het trekken van conclusies moeilijk. In de toekomst moet onderzoek uitwijzen welke kinderen en gezinnen het meeste baat hebben bij daghulp, welke problemen daghulp het meest beïnvloedt en welke onderdelen het meest effectief zijn. Onderstaande tekst is gebaseerd op verschillende internationale overzichtsstudies (o.a. Baenen et al., 1986; Sayegh & Grizenko, 1991; Tse, 2006; Zipfel et al., 2002) en een aantal primaire studies (o.a. verschillende studies van Grizenko et al., 1990, 1993, 1994, 1997; Kennair et al, 2010). Daarnaast is gebruik gemaakt van een aantal handboeken (o.a. Hermanns, 2005; Van der Ploeg, 2001) en Nederlandse overzichtsstudies (o.a. Boendermaker et al., 2003). 1. Wat is daghulp? Daghulp aan jeugdigen bestaat uit intensieve begeleiding en behandeling, zonder dat zij daarvoor geheel uit hun thuismilieu worden gehaald (De Jonge et al.,2003). Zij krijgen doordeweeks overdag, of een deel van de dag hulp in een instelling en zijn de rest van de tijd thuis (Hermanns, 2005). Hermanns (2005) geeft aan dat daghulp tussen de ambulante en residentiële zorg instaat, maar steeds meer opschuift naar het ambulante werk. Van der Ploeg (2002) stelt dat binnen de daghulp kinderen, ouders, familie en leerkrachten steeds meer zelf meebepalen wat er moet gebeuren en daar zelf een rol in spelen. Het werkterrein van daghulp verplaatst zich met andere woorden van de instelling naar de echte wereld van het kind. Kinderen zijn steeds vaker maar een beperkt aantal dagdelen in de instelling. Dit vergemakkelijkt de transfer, de overdracht, van wat iemand geleerd heeft in de behandeling naar het dagelijks leven in het gezin. Vaak bestaat de hulp uit een combinatie 1

2 van werken aan de individuele ontwikkeling van het kind in de instelling met intensieve ambulante begeleiding in de eigen leefsituatie, inclusief het gezin en de school. De meeste daghulpprogramma s hebben een multimodale opzet. Dit betekent dat zij gericht zijn op meerdere probleemgebieden van het kind of het gezin, zoals gedragsproblemen, emotionele problemen, ontwikkelingsvertragingen en lichamelijke problemen (Tse, 2006). Over het algemeen is een multidisciplinair team aanwezig. Internationaal bestaan er grote verschillen in het soort hulp en in de interventies die binnen de daghulp worden aangeboden. Tse (2006) verwijst in dit verband naar een aantal internationale studies. Zo wees een Amerikaanse studie in 1986 uit dat de meeste centra voor daghulp daar een gedragsmatige aanpak kozen (33 procent) of zichzelf omschreven als eclectisch omdat ze gebruikmaakten van meerdere aanpakken (34 procent). Uit een studie in Frankrijk uit 1988 bleek dat de meeste daghulpcentra daar binnen een psychoanalytisch raamwerk werkten. Onderzoekers troffen in het Canadese Quebec bij 42 procent van de daghulpprogramma s een psychodynamische aanpak aan. Een overeenkomst tussen de verschillende landen was wel dat gezinstherapie vaak een integraal onderdeel van het programma vormde en soms zelfs verplicht was (Tse, 2006). 2. Soorten daghulp in Nederland Hieronder wordt een overzicht gegeven van de soorten daghulp die in Nederland beschikbaar zijn. De tekst is grotendeels gebaseerd op Hermanns (2005). Kinderopvang plus Kinderopvang plus is gericht op kinderen tot vier jaar die dagopvang en wat extra begeleiding nodig hebben, en van wie de ouders aan een lichte vorm van opvoedingsondersteuning genoeg hebben. Jeugdhulpverleningsinstellingen werken hiervoor samen met de kinderopvang. De groep in de kinderopvang krijgt wat meer uren groepsleiding en pedagogische begeleiding in de vorm van consultatie. Een groepsleider of een maatschappelijk werker biedt de ouders een opvoedingsondersteunend contact aan. De doelgroep bestaat uit kinderen die extra aandacht nodig hebben wegens gedrags-of ontwikkelingsproblemen (Van der Ploeg, 2002). Medische kleuterdagverblijven (MKD) Het Medisch Kleuterdagverblijf (MKD) is bedoeld voor kinderen van 0 tot 7 jaar en ouders met meervoudige complexe problemen. Het kan om allerlei problemen gaan, zoals lichamelijke problemen, gedragsproblemen, emotionele problemen, autisme of ontwikkelingsachterstanden (Hermanns, 2005). Ook kan er sprake zijn van een belastende thuissituatie waar het kind onder lijdt, bijvoorbeeld emotionele spanningen in het gezin of kindermishandeling (Veerman, Fenger- Hanemann, Roschar-Rosenstein & Veeneklaas, 1986). De leefgroepen zijn klein en worden soms op basis van leeftijd, soms op basis van diagnose samengesteld. In een MKD is een multidisciplinair team aanwezig van GZ-psychologen, maatschappelijk werkers, kinderartsen, logopedisten, fysiotherapeuten, hometrainers en soms een kinder- of jeugdpsychiater. Voor leerplichtige kinderen wordt soms met school samengewerkt, maar vaak verzorgt de instelling het onderwijs zelf. De behandeling bestaat altijd uit een kind- en een gezinscomponent. Hermanns (2005) geeft aan dat de MKD s steeds meer opschuiven van centerbased naar family-based : het kind komt enkele dagdelen naar het dagverblijf en daarnaast wordt binnen het gezin met de ouders gewerkt aan verbetering van de opvoedingssituatie. In een aantal 2

3 dagverblijven bestaat de hulp vooral uit intensieve pedagogische thuishulp en worden center-based hulp en opvang alleen aangeboden als dit noodzakelijk is. Dag- en deeltijdbehandeling kinder- en jeugdpsychiatrie Dag- en deeltijdbehandeling in de kinder- en jeugdpsychiatrie is gericht op kinderen en jongeren met ernstige psychopathologie, zoals ernstige gedragsstoornissen en psychosen. Zij zijn overdag van ongeveer 9 tot 16 uur op de afdeling en gaan een aantal uren per dag naar school. Er wordt nauw samengewerkt met cluster 4 scholen voor zeer moeilijk opvoedbare kinderen. De behandeling in de leefgroep is zeer intensief en individueel. Het kind kan op verschillende manieren begeleid worden, ondermeer via praktische pedagogische hulp, gezinstherapie, hulp bij het krijgen van inzicht in de problemen en algemene ondersteuning. Het team bestaat uit een kinderpsychiater, orthopedagogen, psychologen, psychotherapeuten, maatschappelijk werkers en andere therapeuten (Hermanns, 2005). Doelstellingen van de behandelingen kunnen zijn: het verminderen van angst, het stimuleren van de ontwikkeling van adaptieve vaardigheden, het verbeteren van interpersoonlijke relaties, het motiveren voor school, het ontwikkelen van zelfcontrole, en het verhogen van het gevoel van eigenwaarde (De Jonge et al., 2003). Ouders worden structureel bij de behandeling betrokken door middel van ouderbegeleiding. Deze richt zich vooral op ondersteuning bij de verzorging, de pedagogische vaardigheden van de ouders en de gestoorde hechtingsrelatie die vaak bestaat tussen ouder en kind (De Boer, 1996, in: De Jonge et al., 2003). Boddaertcentra De Boddaertcentra zijn gericht op normaal begaafde kinderen die in de thuis- of schoolsituatie zijn vastgelopen of dreigen vast te lopen. Meestal is er sprake van complexe psychosociale problematiek. Er zijn Boddaertcentra voor kinderen van 5 tot 12 jaar en voor jongeren van 13 tot 18 jaar. De jeugdigen zijn meestal na school tot het begin van de avond in het centrum. In de groepen worden alledaagse dingen gedaan, maar daarnaast probeert de groepsleiding voor ieder kind een pedagogische aanpak te vinden die binnen het hulpverleningsplan past. Het kind doet ervaringen op met sociale omgang, gesprekken, zelfregulatie en het uiten van emoties. Ouders of gezinnen worden begeleid door maatschappelijk werkers en groepsleiders. De staf bestaat uit een coördinator, groepsleiding, maatschappelijk werker en psycholoog of pedagoog. Soms zijn ook een gezinstherapeut, huiswerkbegeleider, creatief therapeut of kinder- en jeugdpsychiater aanwezig. Hermanns (2005) onderscheidt vijf groepen Boddaertcentra naar de methodiek die zij gebruiken: Het psychotherapiemodel: er worden vaak gesprekken met ouders en kind gevoerd en er wordt gebruik gemaakt van speltherapieën en individuele therapieën. Een systemische benadering: de nadruk ligt op gesprekken en oefeningen met het hele gezin. De gedragstherapie: er wordt met name gewerkt aan het stimuleren en belonen van gewenst gedrag. Opvoedingsondersteuning: de praktische pedagogische vaardigheden van ouders en probleemoplossende vaardigheden van kinderen worden versterkt. Er wordt vaak gebruik gemaakt van videohometraining en regelmatig worden huisbezoeken afgelegd. Groepen samengesteld op basis van problematiek: bijvoorbeeld groepen met angstige kinderen. In de praktijk combineren Boddaertcentra deze aanpakken vaak door gedragstherapie in de groep te doen en ouders opvoedondersteuning te bieden. 3

4 Binnen alle aanpakken is samenwerking met scholen belangrijk. Daarnaast wordt vaak gestreefd naar integratie in het eigen leefmilieu van kinderen, bijvoorbeeld door het kind te helpen problemen in zijn eigen omgeving op te lossen (Van der Ploeg, 2002). Daghulp niet-schoolgaande jeugd Deze vorm van daghulp is gericht op jongeren van 12 tot 18 jaar die door gedragsproblemen en emotionele problemen geen onderwijs kunnen volgen. Het gaat bijvoorbeeld om voortijdige schoolverlaters. De hulp bestaat uit een gestructureerd dagprogramma voor de jongeren samen met begeleiding van het thuismilieu. Een belangrijk doel is de terugkeer van de jongere naar school of naar werk. In het dagprogramma zijn vaak vormen van werkervaring, onderwijs en algemene vorming opgenomen. Ook wordt aandacht besteed aan sociale vaardigheden, schoolse vaardigheden en psychosociale begeleiding (Hermanns, 2005). In het rapport De jeugd een zorg geven Stevens en anderen (2007) aan dat dagbehandeling voor oudere jeugd langere tijd een middel is geweest voor de behandeling van schooluitvallers. Deze functie is nu overgenomen door de zogeheten reboundvoorzieningen die tijdelijke opvang bieden aan leerlingen met gedragsproblemen voor wie de zorg van de school niet langer toereikend is. Daarnaast is de interne zorgstructuur van scholen versterkt. Naschoolse dagbehandeling voor jeugdigen met een lichte verstandelijke beperking Deze vorm van dagbehandeling is gericht op licht verstandelijk gehandicapte kinderen en jongeren met bijkomende psychosociale problematiek. Zij krijgen activiteiten individueel en in groepjes aangeboden. De behandeling is erop gericht praktische, sociale en communicatieve vaardigheden te vergroten en problemen te verminderen. Er wordt gewerkt aan de hand van het competentiemodel. Ouders krijgen ouderbegeleiding en er wordt intensief contact onderhouden met het netwerk van de jeugdige (bron: 3. Cijfers over daghulp in Nederland In het rapport De Jeugd een zorg van Stevens en anderen (2007) wordt gesproken van gebruikers van dagbehandeling in de provinciaal gefinancierde jeugdzorg in 2004, met een gemiddelde behandelduur van twaalf maanden. In het brancherapport van Jeugdzorg Nederland (2011) is te zien dat het aantal gebruikers in 2007 is afgenomen tot In 2008 wordt weer een lichte stijging naar 9816 gebruikers van dagbehandeling waargenomen en vervolgens een daling naar 9348 gebruikers in 2009 en 9082 gebruikers in In ditzelfde rapport wordt ook aandacht besteed aan het aantal plaatsen. In 2008 waren dat er In 2009 neemt het aantal plaatsen iets af naar 4848 en in 2010 nog verder naar 4394 plaatsen. De doorlooptijd van dagbehandeling is toegenomen tussen 2008 en In 2008 is de gemiddelde verblijfsduur 10,3 maanden tegenover 11,5 maanden in De benuttingsgraad van dagbehandeling is in % wat wil zeggen dat meer jeugdigen van de zorg gebruik maken dan de organisatie gefinancierd krijgt. Hermanns (2005) spreekt daarnaast van 200 dagbehandelplaatsen in de GGZ. Knorth (2005) meldt 106 gebruikers in de GGZ in In 2004 waren er volgens Stevens en anderen (2007) 364 jeugdige gebruikers van dagbehandeling in de GGZ. Het gaat dan om jeugdigen die alleen gebruik 4

5 maken van deeltijdbehandeling. Jeugdigen die een combinatie van bijvoorbeeld ambulante zorg en deeltijdbehandeling krijgen vallen hier niet onder. In de Trendrapportage GGZ (2010) wordt gesproken van 1677 jeugdigen die in 2007 deeltijdbehandeling kregen. Hieronder vallen ook jeugdigen die een combinatie van ambulante contacten met deeltijdbehandeling ontvingen. 4. Onderzoek naar de effecten van daghulp in Nederland Zowel nationaal als internationaal is er nog maar weinig onderzoek gedaan naar daghulp. Bovendien komt uit de studies vaak onvoldoende duidelijk naar voren wat daghulp precies inhoudt en hoe intensief de hulp is. Zolang dit onduidelijk blijft, is het ook moeilijk om te achterhalen wat ervoor zorgt dat daghulp werkt (Boendermaker et al., 2003; Dronkers, 2002). In het volgende overzicht van het nationale onderzoek wordt een onderscheid gemaakt in de verschillende vormen van daghulp, zoals hiervoor beschreven. MKD/Boddaertcentra Hermanns (2005) beschrijft twee follow-up studies naar de ontwikkeling van kinderen die medische kleuterdagverblijven hebben bezocht (Hermanns, 1991; Veerman, Fenger-Haneman, Roschar- Rosenstein & Veneklaas, 1986). Uit beide studies kwam naar voren dat de behandeling voor de helft van de kinderen effectief was, ook nog na enkele jaren. Zij hadden geen nieuw contact met de jeugdzorg nodig. Veel kinderen vielen echter terug in oude problemen of kregen nieuwe problemen. Als de gezinssituatie daarentegen problematisch bleef en er weinig ondersteuning mogelijk was, volgde juist vaak al snel een nieuwe aanmelding bij de jeugdzorg. Mede door deze bevindingen is er meer aandacht gekomen voor de hulp aan gezinnen en voor het opbouwen van ondersteunende netwerken rond gezinnen. Van der Ploeg en Scholte (2001) onderzochten de invloed van daghulp in een MKD of Boddaertcentrum op de ontwikkeling van 151 jeugdigen met ADHD in de leeftijd van 1 tot 16 jaar. Vaak werd de daghulp tijdelijk gecombineerd met medicatie. Het onderzoek bestond uit twee delen: een inventariserend deel en een follow-up deel. In het follow-up deel werd de ontwikkeling van de jongeren gedurende vijftien maanden gevolgd. Na negen en vijftien maanden waren er meetmomenten. De onderzoekers keken eerst naar de inhoud van de daghulp. Zij constateerden dat voor alle jeugdigen - ongeacht hun problematiek - de meeste nadruk werd gelegd op het bieden van basisveiligheid. Doelstellingen als het leren omgaan met seksualiteit, het opheffen van psychiatrische klachten en het bevorderen van de losmaking van thuis werden daarentegen juist weinig benadrukt. Bij jeugdigen met ADHD lag de nadruk vaker op het verbeteren van het gedrag, het leren omgaan met vrije tijd en het leren omgaan met autoriteit. Bij de jeugdigen zonder ADHD lag de nadruk juist meer op het verbeteren van het emotioneel functioneren. Daarnaast kregen jeugdigen met ADHD een sterk structurerende en ordenende benadering, terwijl de andere jeugdigen meer emotionele ondersteuning, affectie en empathie in de begeleiding ontvingen. Tijdens het verblijf werd intensief samengewerkt met de ouders. Contacten met de school waren meer incidenteel. Bij een deel van de ADHD jeugdigen werd nader diagnostisch onderzoek uitgevoerd en voor bijna de helft van de ADHD jeugdigen werden daarnaast verschillende aanvullende hulpverleningsactiviteiten, zoals therapieën en trainingen ingezet. Ook werd vaak een beroep gedaan op gedragsdeskundigen en medisch specialisten. 5

6 De jeugdigen met ADHD bleken in de groep gemiddeld goede relaties te ontwikkelen, zowel met groepsgenoten als met de groepsleiding. De relaties tussen jeugdigen met ADHD en hun ouders verbeterden tijdens het verblijf enigszins. De schoolontwikkeling bleef stabiel: 40 procent deed het goed of erg goed, 20 procent slecht of erg slecht, en de rest bevond zich daar tussenin. Over de gedragsontwikkeling luidde het oordeel van de groepsleiding dat 20 tot 25 procent veel tot erg veel vooruitgang boekte en dat eveneens 20 tot 25 procent weinig tot geen vooruitgang toonde. Beïnvloeding van de persoonlijkheid van de ADHD jeugdigen bleek moeilijk. Er werd wel wat vooruitgang geboekt, maar niet op alle aspecten in gelijke mate. Zo bleek het bijvoorbeeld moeilijker om het zelfinzicht te verbeteren dan het zelfbeeld. De totale ontwikkeling van de ADHD-jeugdigen was volgens de groepsleiding wel positief. Het grootste deel van de jongeren, 70 procent, ontwikkelde zich positief, terwijl. 8 procent achteruit ging. Tijdens de tweede follow-up was de groepsleiding met 64 procent iets minder positief gestemd over de vooruitgang. Om de effecten van de daghulp te kunnen bepalen werd gebruik gemaakt van de Child Behavior Checklist (CBCL) en de ADHD vragenlijst (AVL). Op de CBCL laten de jeugdigen over de hele linie geen significante veranderingen zien, noch op de externaliserende, noch op de internaliserende dimensie. Het psychosociale probleemgedrag blijft tijdens het verblijf dus vrijwel ongewijzigd. Voor typische ADHD-gedragingen werd daarentegen wel vooruitgang gemeten met de AVL. Bij aanvang bevond 77 procent van de jeugdigen zich in het klinische gebied of het grensgebied. Dat betekent dat zij zulke ernstige problemen hadden dat professionele hulp nodig was. Bij de tweede follow-up was dit afgenomen tot 54 procent. Bij 42 procent van de jeugdigen was sprake van een duidelijke vooruitgang in ADHD-symptomen. Bij 16 procent wordt daarentegen een achteruitgang vastgesteld. Een uitgebalanceerde combinatie van structuur en emotionele ondersteuning blijkt het meeste effect te hebben op ADHD-problemen. Jeugdigen die vooruitgang boeken zijn vooral jeugdigen met positieve persoonlijkheidskenmerken zoals meer zelfbeheersing, een hoger zelfbeeld en meer zelfinzicht. Jeugdigen die geen vooruitgang laten zien in hun ADHD-problemen blijken jeugdigen te zijn uit meer problematische gezinssituaties, die zich niet aan de regels houden, zich op school ongunstig ontwikkelen en in de groep negatieve relaties hebben. Kloosterman en Veerman (1999) volgden gedurende tweeënhalf jaar lang de ontwikkeling van 197 jongeren die in een Boddaertcentrum verbleven. De centra die aan het onderzoek deelnamen bleken duidelijk te verschillen in klinisch theoretisch kader en in de methodiek waarmee ze werkten. Sommige centra werkten bijvoorbeeld gezinsgerichter dan andere. Bijna 30 procent van de centra bleek gedeeltelijk of helemaal niet volgens een methodiek te werken. De meest gebruikte theoretische kaders waren de systeemtheorie en de gedragstherapie. Zowel ouders, leerkrachten als groepsleiders bleken een verbetering te zien in het gedrag van de jongeren. Zo rapporteerden ouders bij 73 procent van de jongeren minder problemen. Maar de problemen waren niet verdwenen. Na twee jaar rapporteren de ouders bij 57 procent van de jongeren nog dusdanige problemen dat de situatie zorgelijk was. Na vertrek bleken zowel bij de jeugdige als in hun gezinnen nog behoorlijk wat problemen te bestaan. Met name de aanwezigheid van externaliserende, agressieve problemen is volgens de onderzoekers zorgwekkend. Een andere conclusie is dat de jeugdige en het gezin vooral in het eerste halfjaar van de behandeling positieve vooruitgang boekten. Daarna trad stabilisatie van de situatie op. In het laatste half jaar van de behandeling was er zelfs sprake van een lichte stijging in gedragsproblemen en emotionele problemen. Een combinatie van hulp aan het kind met hulp aan de ouders en de rest van het gezin blijkt gunstig te zijn voor de resultaten van de daghulp. Zo blijkt er een verband te bestaan tussen de combinatie gedragstherapie en systeemtherapie - aandacht voor het probleem van de jeugdige en voor het 6

7 omringende systeem -, en positieve veranderingen in de ontwikkeling van zowel de jeugdige als de gezinnen. Ook specifieke gezinsinterventies in de thuissituatie, zoals het bieden van extra thuishulp, bijvoorbeeld in de vorm van videohometraining en praktisch pedagogische thuishulp, zijn gerelateerd aan positieve veranderingen bij ouders en gezinnen. Een meer uitgebreide diagnostiek blijkt bovendien een gunstige invloed te hebben op de ontwikkeling van de jeugdige en het gezin. Dronkers (2002) beschrijft een ander soort onderzoek bij Kardeel, een organisatie voor geïndiceerde jeugdzorg in Noord-Holland Noord. In dit onderzoek is gekeken naar cliënttevredenheid. Nagegaan werd of ouders van mening waren dat de methode van Boddaert hielp en of zij tevreden waren. Het ging om een eenmalige meting na afloop van de hulp. Van de ouders gaf 79 procent aan dat het gedrag van het kind verbeterde, vond eveneens 79 procent dat het functioneren van het gezin vooruit was gegaan, stelde 91 procent dat hun opvoedkundige aanpak vooruit was gegaan en zei 82 procent dat hun inzicht in het kind was toegenomen. Dronkers geeft aan dat het een gemis is dat nog altijd niet goed bekend is wat precies de werkzame ingrediënten van de hulpverlening zijn. Dag- en deeltijdbehandeling kinder- en jeugdpsychiatrie Breuk (2008) deed onderzoek naar dagbehandeling onder 37 jeugdige delinquenten met ernstige psychiatrische problematiek. Het ging om jongeren die ernstige geweldsdelicten hadden gepleegd en die voor de behandeling in een justitiële jeugdinrichting gezeten hadden. De belangrijkste doelen van de behandeling waren: vermindering van uithuisplaatsing inclusief herhaalde detentie; vermindering van recidive van geweldsdelicten door verbeterde agressiebeheersing; vermindering van gezinsconflicten; vermindering van algemene delictrecidive; vermindering van psychiatrische symptomen, met name internaliserende stoornissen en ADHD; verbetering van het sociaal functioneren, zodat jongeren zich beter staande kunnen houden op school of in het werk. De dagbehandeling richt zich zowel op gedragsproblemen als op psychopathologie van de jongeren en betrekt het gezin intensief bij de behandeling. De behandeling kent twee fases. De eerste behandelfase bestaat uit functionele gezinstherapie (FFT). Binnen de FFT worden ook drie fasen onderscheiden: de eerste fase richt zich op het binden van jongeren en hun ouders aan de gezinsbehandeling en het motiveren tot actieve medewerking aan veranderingen binnen het gezin. In de tweede fase leren de gezinsleden belangrijke gedragsvaardigheden. In laatste fase wordt ernaar gestreefd deze veranderingen te behouden en te generaliseren naar terreinen buiten het gezin, zoals school en het sociaal netwerk. De tweede fase van de dagbehandeling is gericht op het individuele niveau. De jongere krijgt training in cognitieve gedragstherapie, met sociale vaardigheden en agressiebeheersing, en er vindt diagnostiek en behandeling plaats van psychische stoornissen. Aan het einde van dagbehandeling verschuift de focus naar de terugkeer van de jongere naar school of werk, en naar de vrijetijdsbesteding van de jongere. In het onderzoek werden de uitkomsten van de dagbehandeling vergeleken met een controlegroep van jeugdige delinquenten die de gebruikelijke justitiële interventies hadden gekregen. Dat waren jongeren die na voorlopige hechtenis detentie opgelegd hebben gekregen en na ontslag uitsluitend 7

8 begeleid werden door de jeugdreclassering, of langdurige residentiële behandeling opgelegd hadden gekregen. Jongeren die de dagbehandeling hadden gevolgd bleken één jaar na de behandeling vaker in de maatschappij, dat wil zeggen: bij ouders, familie, of op zichzelf, te verblijven dan de jongeren uit de controlegroep. Maar de onderzochte dagbehandelingsgroep was niet op alle terreinen meer succesvol dan de controlegroep. De algemene delictrecidive bleek bijvoorbeeld in de onderzoeksgroep niet verminderd. Jongeren die de dagbehandeling hadden gevolgd, hadden na één jaar wel vaker werk of gingen meer naar school vergeleken met de controlegroep. Na een jaar ging 40 procent echter nog niet naar school of werk. Ouderrapportages en zelfrapportages van de jongeren wijzen wel op een vermindering van agressie, ADHD, en internaliserende symptomen. Volgens de onderzoekers moet een multimodaal dagbehandelingsprogramma voor deze doelgroep er als volgt uitzien: Figuur 1: Overzicht van een multimodaal dagbehandelingsprogramma voor jongeren met gedragsproblemen en psychopathologie ( Breuk, 2008, p. 142 ) 8

9 Daghulp niet-schoolgaande jeugd Boendermaker en anderen (2003) verwijzen naar een onderzoek van Riemersma, Derriks en De Vries (1991). Zij onderzochten deze vorm van daghulp in de centra voor Bijzondere Jeugdzorg (BJcentra). De daghulp voor niet-schoolgaande jeugd biedt een programma van onderwijs en beroepsvorming met een stevige component maatschappelijke begeleiding. Onderdelen van het dagprogramma zijn ondermeer beroepsoriëntatie, beroepsopleiding, arbeidstraining, stage, onderwijs, training sociale vaardigheden, individuele hulp, en hulpvarianten zoals arbeidsbemiddeling en weekendactiviteiten. Elk centrum geeft een eigen invulling aan het programma. In het onderzoek werden zes centra betrokken en 92 jongeren van 14 tot 20 jaar. De gemiddelde verblijfsduur is ongeveer een jaar. Een relatief groot aantal jongeren, 19 procent, bleek van allochtone afkomst. De meeste jongeren die het daghulpprogramma verlieten, vonden daarna werk of een stageplek. Enkelen keerden terug in het reguliere onderwijs. De jongeren zelf bleken over het algemeen tevreden over het aangeboden programma. 5. Internationaal onderzoek naar de effecten van daghulp Kotsopoulos en anderen (1996) geven aan dat onderzoek over het algemeen uitwijst dat dagbehandeling effectief kan zijn voor kinderen met gedragsproblemen en emotionele problemen. Door de vele methodologische beperkingen van het onderzoek is het echter moeilijk conclusies te trekken. Zo zijn veel studies retrospectief van aard. Daarnaast wordt vaak geen gebruik gemaakt van gestandaardiseerde vragenlijsten en controlegroepen. Ook zitten er tussen studies grote verschillen in de gebruikte behandelvormen en wordt vaak niet duidelijk uitgelegd wat er precies wordt gedaan. Kutash en anderen (1995) geven aan dat daghulp een veelbelovende aanpak is, maar dat onderzoek nog moet uitwijzen welke kinderen en gezinnen er het meeste baat bij hebben, welke problemen het meest te beïnvloeden zijn en welke onderdelen het meest effectief zijn. Naast onderzoek naar algemene effecten van daghulp wordt hierna een onderscheid gemaakt tussen onderzoek naar daghulp voor kinderen die nog niet naar school gaan en onderzoek naar daghulp voor jeugdigen in de schoolleeftijd Algemene effecten Baenen en anderen (1986) en Sayegh en Grizenko (1991) hebben reviews verricht naar de effecten van daghulp. Baenen en anderen (1986) vonden dat over het algemeen 65 tot 70 procent van de kinderen die de dagbehandeling succesvol hadden afgerond, terugkeerden naar school. De daghulp vond plaats in zogenaamde psychoeducational day schools. Deze bieden klinische hulp en speciaal onderwijs aan kinderen met ernstige gedragsproblemen of -stoornissen. Een vijfde van de behandelde kinderen werd weggestuurd van de dagbehandeling of doorverwezen voor residentiële plaatsing. De onderzoekers concluderen dat het moeilijker blijkt om verbeteringen in schoolprestaties te bereiken dan verbeteringen in gedrag. Bovendien waren de veranderingen in schoolprestaties minder groot en van kortere duur dan de gedragsmatige verbeteringen. Gegevens afkomstig uit follow-ups wijzen erop dat gedragsmatige verbeteringen ook na een aantal jaren nog 9

10 stand lijken te houden. Sayegh en Grizenko (1991) geven in hun review aan dat door dagbehandeling de behoefte aan residentiële plaatsing afneemt. Zij concluderen verder dat daghulp positieve effecten heeft bij ongeveer 67 procent van de jeugdigen die hebben deelgenomen. Echter, de meeste jeugdigen hebben nog steeds langdurig speciaal onderwijs of behandeling nodig na afronding van de daghulp Daghulp voor kinderen die nog niet naar school gaan Naar daghulp voor kinderen die nog niet naar school gaan is nog heel weinig onderzoek verricht. In deze paragraaf wordt een review besproken waarin een inventarisatie van het onderzoek is gemaakt. Tse (2006) verrichtte een review naar voorschoolse dagbehandeling voor kinderen van 2 tot 5 jaar met disruptieve gedragsproblemen. Ze vond geen gerandomiseerde gecontroleerde trials van multimodale dagbehandelingprogramma s. Daarom werden alle studies met kwantitatieve uitkomsten in de review opgenomen. Dat bleken uiteindelijk maar vijf studies te zijn, met in totaal 159 kinderen. Net als de dagbehandeling voor oudere kinderen bestaan de voorschoolse programma s uit intensieve behandeling in een groepssetting, in combinatie met onderwijs en recreatie. Op basis van de onderzoeksresultaten trekt Tse de voorzichtige conclusie dat dagbehandelingprogramma s effectief kunnen zijn voor jonge kinderen. Een van de studies die zij beschrijft is het onderzoek van Ware en anderen (2001) naar een psychodynamisch programma bestaande uit speciaal onderwijs, individuele en groepsmatige speltherapie en wekelijkse gezinstherapie. Aan het programma namen 38 kinderen deel. Bij aanvang was bij een groot aantal kinderen sprake van agressief gedrag, depressieve klachten, angst en opstandig gedrag. Daarnaast hadden veel kinderen ontwikkelingsachterstanden, moeilijkheden met een ouder, en spraak- of taalachterstanden. Een groot deel van de kinderen had te maken gehad met fysiek of seksueel misbruik en verwaarlozing. De kinderen deden gedurende vijf halve dagen per week, gedurende negen tot twintig maanden aan het programma mee. Ze werden ingedeeld in groepen van zes tot acht kinderen. Ouders namen actief aan de behandeling en behandelplanning deel door middel van wekelijkse gezinssessies. Na afloop van het programma werden verbeteringen gevonden op internaliserend en externaliserend probleemgedrag, leren en interacties met leeftijdsgenoten. Ook werden verbeteringen in het gedrag en functioneren van de ouders gevonden. Tijdens de follow-up, negen maanden na afronding, bleken kinderen die aan het programma hadden deelgenomen minder vaak speciaal onderwijs nodig te hebben dan kinderen met soortgelijke problemen die pas op de kleuterschool werden geïdentificeerd. Al met al concludeert Tse (2006) dat er heel bescheiden bewijs is voor de effectiviteit van een multimodaal dagbehandelprogramma bij deze groep. Er is echter nog veel te weinig onderzoek naar gedaan om harde conclusies te kunnen trekken Daghulp bij jeugdigen in de schoolleeftijd (6 tot 18 jaar) Gedrags- en emotionele problemen Het onderzoek naar daghulp bij jeugdigen in de schoolleeftijd komt vooral uit Canada. Grizenko en anderen (1990, 1993, 1994, 1997) voerden verschillende studies uit naar het Lyall Preadolescent Day Treatment Program in Quebec. Deze dagbehandeling wordt uitgevoerd op de kinderafdeling van een psychiatrisch ziekenhuis. Het programma is gericht op kinderen in de leeftijd van 5 tot 12 jaar met ernstige gedragsproblemen zoals ADHD, ODD en antisociale gedragsstoornis, die thuis en op school niet meer kunnen functioneren. Het multimodale programma heeft een psychodynamische insteek. 10

11 Het bestaat dagelijks uit 2,5 uur speciaal onderwijs aan maximaal vijf kinderen per klas en 3 uur psychotherapeutische interventies zoals psychodynamische speltherapie, psychodrama, huisdiertherapie - dieren verzorgen-, sociale vaardigheidstraining, beroepstherapie en dagelijkse groepstherapie. Na de behandeling gaan kinderen terug naar school. Gedurende een maand wordt intensief met leerkrachten van de school samengewerkt om een geschikt programma voor het kind te ontwikkelen. Het gezin van het kind krijgt wekelijks gezinstherapie waarin een combinatie van systemische, educatieve en gedragsmatige aanpakken wordt gebruikt. De gezinstherapie kan worden uitgevoerd tot twee jaar na afronding van de dagbehandeling. Ook is er de mogelijkheid van crisisinterventie na afronding van de behandeling. Dit bestaat uit twee tot vijf sessies individuele of gezinstherapie. In de dagbehandeling leert het kind ondermeer om gevoelens te verwoorden in plaats van te uiten in problematisch gedrag. Daarnaast worden grenzen gesteld aan het gedrag, wordt het zelfvertrouwen van het kind en de relaties met leeftijdsgenoten verbeterd, en wordt inzicht verkregen in gezinsrelaties en de manier waarop deze het gedrag van het kind beïnvloeden. Het programma wordt begeleid door een multidisciplinair team van onder andere psychiaters, psychologen, sociaal werkers, verpleegkundigen en leerkrachten. In 1990 werd een eerste pilotstudie naar het programma verricht onder 23 kinderen die gemiddeld zeven maanden aan het programma meededen. Na afloop werden duidelijke verbeteringen gevonden in gedrag en persoonlijkheid of zelfvertrouwen. Minder significante verbeteringen werden gevonden op schoolprestaties en gezinsfunctioneren. In een tweede studie uit 1993 werden 30 kinderen toegewezen aan ofwel de dagbehandeling ofwel een wachtlijstcontrolegroep. Zij namen gemiddeld 4,4 maanden aan het programma deel. Gekeken werd naar het internaliserende en externaliserende gedrag van de kinderen, het zelfvertrouwen, gevoelens van depressie en hopeloosheid, relaties met leeftijdsgenoten, gezinsfunctioneren, schoolprestaties als lezen, schrijven en rekenen, en terugkeer naar school. Kinderen uit de behandelgroep bleken bij vertrek significant vooruit te zijn gegaan in externaliserend en internaliserend gedrag. Ook bleken er significante verbeteringen te zijn opgetreden in het zelfvertrouwen. Kinderen voelden zich minder depressief en meer hoopvol over de toekomst vergeleken met kinderen uit de controlegroep. Wat betreft relaties met leeftijdsgenoten, gezinsfunctioneren en schoolprestaties werden geen significante verschillen gevonden tussen de behandelgroep en de controlegroep (Kotsopoulos & Grizenko, 1997; Kutash et al., 1995). Onder de behandelde kinderen was wel wat verbetering op relaties met leeftijdsgenoten, maar deze was niet significant in vergelijking met de controlegroep (Grizenko et al., 1993). Daarnaast bleek 2,5 uur speciaal onderwijs per dag voldoende om kinderen op hun aanvankelijke niveau te houden, maar niet om hun niveau te verbeteren. Ook uit andere studies komt naar voren dat dagbehandeling vooral effect lijkt te hebben op het gedrag van de kinderen, en minder op hun schoolprestaties (Baenen et al., 1986; Sayegh & Grizenko, 1991; Zimet en Farley, 1985; in: Grizenko et al., 1993). Grizenko en anderen (1993) benadrukken daarbij wel dat het veranderen van schoolprestaties tijd kost, terwijl gedragsveranderingen vaak direct zichtbaar zijn. Een significant verschil werd gevonden in terugkeer naar school. Het gedrag van de kinderen die de dagbehandeling hadden afgerond was voldoende verbeterd om weer naar een reguliere of speciale klas op een reguliere school te kunnen. Tijdens de follow-up na zes maanden bleken de verbeteringen te zijn behouden. Er waren nog steeds verbeteringen op gedrag, zelfvertrouwen, relaties met leeftijdsgenoten en gezinsfunctioneren. Schoolprestaties bleven stabiel, maar onder het gemiddelde. 11

12 Kotsopoulus en anderen (1996) voerden een prospectieve studie - zonder controlegroep - uit en keken daarbij naar verbeteringen in gedrag en schoolprestaties na deelname aan een psychiatrisch dagbehandelprogramma. Aan het programma deden 46 kinderen van ongeveer 7 tot 13 jaar mee. De meeste kinderen hadden een disruptieve gedragsstoornis, zoals ADHD, ODD, antisociale gedragsstoornis of aanpassingsstoornis. Kinderen met erg agressief gedrag werden, in tegenstelling tot veel andere studies, niet uitgesloten. De opzet van het programma was multimodaal, met een combinatie van behandeling en speciaal onderwijs. Contingency management, oftewel het belonen van sociaal gedrag en het intrekken van privileges bij agressief en opstandig gedrag, neemt in het programma een belangrijke plaats in. Tekortkomingen in het sociale gedrag worden aangepakt met intensieve sociale vaardigheidstraining binnen de klas. Het onderwijsprogramma, academic remediation genaamd, is gericht op taal en rekenen en wordt toegespitst op de individuele behoeften van de kinderen. Alle kinderen worden regelmatig gezien door een kinderpsychiater. Daarnaast maken ook gezinsondersteuning en parent management training deel uit van het programma. Deze onderdelen worden vaak bij het kind thuis uitgevoerd. De kinderen namen ongeveer een schooljaar aan het programma deel. Zij gingen significant vooruit op internaliserende en externaliserende problemen. De gedragsmatige verbeteringen werden echter alleen door de ouders gerapporteerd, niet door de leerkrachten. Ook hun academische prestaties gingen vooruit. Gemiddeld wonnen de kinderen een jaar in lezen en rekenen en een half jaar in spelling. Matzner et al. (1998; in: Jabbour, 2010) verrichtten een studie naar de resultaten van dagbehandeling bij 31 adolescenten met psychiatrische problemen, die spijbelden van school. Zij kregen een combinatie van gezinstherapie, individuele therapie, groepstherapie en onderwijs. Zij vonden dat het programma leidde tot minder spijbelen en minder psychiatrische symptomen. Granello en anderen (2000) vonden eveneens positieve resultaten van dagbehandeling. Aan hun onderzoek deden 169 kinderen en jongeren van 4 tot 18 jaar mee, die vijf dagen per week en zes uur per dag een combinatie van onderwijs, groepstherapie en individuele therapie kregen. De behandeling werd vormgegeven vanuit een eclectische invalshoek wat betekende dat verschillende soorten traditionele therapieën werden gecombineerd. De kinderen die aan het programma deelnamen hadden verschillende diagnoses, met name depressie, angststoornissen, PTSS, gedragsstoornissen en psychotische stoornissen. De behandeling had positieve effecten op zowel internaliserende als externaliserende problemen, behalve op de psychotische problemen. McCarthy en anderen (2006) beschrijven de ontwikkeling van een intensief dagbehandelprogramma voor kinderen van 8 tot 11 jaar met gedragsproblemen. In het programma worden onderwijs en therapie geboden in een classroom based setting. Het programma is gericht op drie onderliggende processen van gedragsproblemen: emotionele competenties, interpersoonlijke problemen en moeilijkheden in relaties met leeftijdsgenoten, en negatieve denkpatronen over zichzelf en anderen. Het programma duurt tien tot dertien weken, beslaat twee dagen per week en biedt multimodale behandeling. Groepen bestaan uit maximaal zes kinderen. Er wordt ondermeer aandacht besteed aan het herkennen en reguleren van emoties, het verbeteren van sociale vaardigheden, het opbouwen van zelfvertrouwen en het oplossen van problemen. Sessies worden interactief vormgegeven door middel van rollenspellen, games, het gebruik van poppen en discussie. In de individuele sessies wordt ondermeer gebruik gemaakt van video feedback. Ouders en leerkrachten worden zoveel mogelijk betrokken. Zij kunnen de sessies bijvoorbeeld observeren. Daarnaast gaat de 12

13 programmaleider op bezoek bij de school en bij de ouders thuis. Betrokkenheid van zowel ouders als school is zelfs een van de criteria voor participatie aan het programma. Het beschikbare onderzoek is een eerste kleinschalige evaluatie van de effectiviteit van het nieuwe programma. Na afloop van het programma rapporteerden ouders significante verbeteringen in emotionele problemen en problemen met leeftijdsgenoten. Over het algemeen werden geen significante verbeteringen gevonden in de gedragsproblemen of in hyperactiviteit. Leerkrachten rapporteerden bovendien geen significante veranderingen in emotionele problemen en gedragsproblemen. Kennair et al (2010) onderzochten in een retrospectieve studie de uitkomsten van een geïntegreerd, groepsmatig daghulpprogramma voor adolescenten (12-18 jaar) met een combinatie van ernstige emotionele, gedragsmatige, sociale en psychiatrische problemen. De nadruk in het programma ligt op het leren omgaan met leeftijdsgenoten. Daarbij wordt gebruik gemaakt van een zogenaamd gesloten groep format (alle participanten beginnen en stoppen tegelijk met het programma). Het duurt ongeveer 8-9 weken, 3 dagen per week gedurende 4-5 uur per dag. Er wordt onder andere gebruik gemaakt van sociale vaardigheidstraining, agressieregulatie en creatieve expressie. Hoewel het een eclectisch programma is, is het vooral gebaseerd op milieu therapie, cognitieve gedragstherapie, psychodynamische therapie en de sociaal leren theorie. In de studie werd retrospectief gekeken naar de effecten van daghulp op 84 adolescenten. Hun functioneren werd vergeleken met adolescenten die alleen ambulant werden behandeld. Beide groepen bleken na afloop van de behandeling beter te functioneren. Zo waren er significante verbeteringen in relaties met leeftijdsgenoten, schoolgang en geestelijke gezondheid. Bij adolescenten die behandeld waren met het dagprogramma bleken effecten echter groter. De onderzoekers concluderen dat het lastig is de resultaten van de studie te generaliseren, vanwege het specifieke karakter van het dagprogramma (o.a. vanwege de intensiviteit en het gesloten groepsformat). Eetstoornissen Zipfel et al (2002) verrichtten een systematische review naar dagbehandeling bij eetstoornissen. In de review werden studies bij volwassenen en bij adolescenten meegenomen. De onderzoekers vonden zowel overeenkomsten (waaronder de inzet van multidisciplinaire teams en het gebruiken van groepsbehandeling) als verschillen (bijvoorbeeld in intensiteit van de zorg, aantal patiënten in een groep) tussen dagprogramma s. Ze benadrukken dat een voordeel van daghulp kan zijn dat het goedkoper is dan residentiele zorg. Daarnaast heeft het waarschijnlijk enkele klinische voordelen ten opzichte van residentiele zorg: daghulp geeft de patiënt meer onafhankelijkheid, doordat deze in de eigen omgeving kan blijven. Doelen worden makkelijker gehaald doordat de patiënt de aangeleerde vaardigheden direct kan oefenen in de thuisomgeving. Op basis van enkele studies concluderen de onderzoekers dat daghulp bij eetstoornissen veelbelovend is, zo worden bijvoorbeeld positieve effecten gezien op eetgedrag, gewicht en depressieve symptomen. Veel meer onderzoek is echter nodig. Zo is er nog vrijwel geen onderzoek gedaan dat daghulp heeft vergeleken met intensieve ambulante behandeling. Daarnaast is niet duidelijk welke patiënten het meeste baat hebben bij deze vorm van behandeling. Willinge et al (2010) onderzochten een dagbehandelingsprogramma voor patiënten met eetstoornissen. Het programma bestaat uit cognitieve gedragstherapie en motiverende gespreksvoering. Patiënten starten met een programma van 5 dagen per week en bouwen af tot 3 dagen per week. De verblijfstermijn is niet vooraf vastgesteld, maar er wordt verwacht dat patiënten 13

14 minimaal 4 weken aan het 5-dagen programma deelnemen voordat zij doorgaan naar het 3-dagen programma. 58 patiënten namen deel aan de voormeting, 44 patiënten rondden het hele programma af en 27 patiënten namen deel aan de follow-up. Na afloop werden positieve effecten gevonden op o.a. BMI, verstoorde cognities, verstoord eetgedrag en motivatie om te veranderen. Ook bij de follow-up werden nog positieve resultaten gevonden. Hoewel er sprake is van vooruitgang, vallen toch nog veel uitkomsten binnen de klinische range. Lange termijneffecten In 1997 deden Grizenko en anderen een follow-up onderzoek naar het eerder genoemde programma (het Lyall Preadolescent Day Treatment Program). Zij volgden 33 kinderen die het dagprogramma hadden afgerond. Kinderen die aan het dagprogramma hadden meegedaan bleken over het algemeen goed te functioneren, zelfs vijf jaar na afronding van het programma nog. Op alle onderzochte maten was er nog steeds sprake van verbetering, hoewel er na vijf jaar wel wat significante terugval was op scores van gedrag, zelfvertrouwen en depressiviteit. Van de kinderen ging 73 procent naar een reguliere school, waarvan 42 procent naar een reguliere klas. Ook woonde 85 procent na vijf jaar nog steeds thuis. Omdat er in deze studie geen gebruik werd gemaakt van een controlegroep, kan niet gezegd worden dat de verbeteringen allemaal samenhangen met het behandelprogramma. Net als andere studies naar dagbehandeling vonden Grizenko en anderen dat 21 procent van de kinderen speciaal onderwijs nodig had en dat 30 procent kon integreren in het reguliere onderwijs, maar wel binnen een speciale klas. Na afronding van het dagbehandelprogramma had 9 procent van de kinderen verdere psychiatrische behandeling nodig. Grizenko (1997) bespreekt nog een aantal andere studies waarin is gekeken naar de langetermijneffecten van dagbehandeling. Tissue en Korz (1993) volgden bijvoorbeeld 88 jongvolwassenen die als kind hadden deelgenomen aan dagbehandeling. Bij 61 procent was sprake van een positieve overgang van de adolescentie naar volwassenheid. Zij zaten op school, waren aan het werk of deden beiden. De rest van de groep, 39 procent, functioneerde minder goed. Zij waren bijvoorbeeld werkloos of waren tijdens hun vroege adolescentie in aanraking gekomen met middelenmisbruik of delinquentie. Achttien jongvolwassenen bleken betrokken te zijn bij serieuze misdrijven. Sack en anderen (1987) deden een soortgelijke studie. Zij onderzochten 79 kinderen gemiddeld zeven jaar na afronding van het dagprogramma. De kinderen waren gemiddeld 14 jaar oud en 32 procent van hen had enige vorm van institutionele hulp nodig gehad. Meer dan 90 procent ging naar een reguliere basisschool, maar 60 procent daarvan had wel een speciaal onderwijsprogramma nodig. Van deze kinderen had 61 procent verdere psychiatrische behandeling nodig na afronding van de dagbehandeling. Veel van de kinderen hadden nog symptomen. Dit gold vooral voor kinderen die bij aanvang psychotische symptomen of gedragsstoornissen hadden. Veel gezinnen waren daarnaast nog onstabiel. Kiser en anderen (1996; in: Grizenko et al., 1997) vonden in een eenjarige follow-up bij 114 patiënten die hadden deelgenomen aan een dagbehandelingsprogramma een verbetering in het gedrag. De score op de Child Behavior Checklist was gemiddeld gezakt van 70 naar 63. Daarnaast vonden ze een vermindering van het aantal schorsingen op school en een verbetering in relaties met leeftijdsgenoten en gezin. 14

15 Powell et al (1999; in Jabour, 2010) verrichtten een vijfjarige follow-up bij 59 leerlingen die hadden deelgenomen aan een dagbehandelingsprogramma. 67% van deze leerlingen bleek inmiddels doorgestroomd naar een minder restrictieve setting. Vergelijking met residentiële zorg Erker en anderen (1993) volgden 61 volwassenen en adolescenten die tussen 1965 en 1970 als kind dagbehandeling (N=45) of residentiële psychiatrische behandeling (N=16) hadden gekregen tot tien jaar na afronding van de behandeling. Het ging hierbij om jongens en meisjes met een groot aantal verschillende psychiatrische diagnoses. Zowel in de residentiële als in de dagbehandelingsgroepen werden verschillende psychotherapeutische interventies toegepast. Het gezin werd betrokken bij de behandeling. Over het algemeen was bij de follow-up tweederde van de patiënten in beide groepen vooruitgegaan op maten van persoonlijke aanpassing, waaronder angst, zelfvertrouwen, morele ontwikkeling, en sociale aanpassing, waaronder gezinsfunctioneren, schoolprestaties en relaties met leeftijdsgenoten. Er werden geen significante verschillen tussen de twee groepen gevonden. Vanwege het ontbreken van een controlegroep kunnen hier geen sterke conclusies aan verbonden worden. Grizenko en Papineau (1992) onderzochten de kosten van dagbehandeling in vergelijking met residentiële behandeling. Zij voerden het retrospectieve onderzoek uit op een afdeling van een psychiatrisch ziekenhuis dat aanvankelijk residentiële behandeling bood, maar later werd omgezet in dagbehandeling. Het onderzoek had betrekking op 23 kinderen die aan de residentiële behandeling hadden deelgenomen en 23 kinderen die aan de dagbehandeling hadden deelgenomen. De gemiddelde verblijfsduur op de unit bleek na de overgang van residentieel naar dagbehandeling te dalen van 19,6 naar 6,1 maanden. Ook de gemiddelde kosten van de behandeling namen af. De sterke daling in de behandelduur kennen de onderzoekers toe aan de nauwe samenwerking met scholen en aan het feit dat het kind niet uit het thuismilieu gehaald hoeft te worden. De kostenbesparingen kennen zij toe aan het kortere verblijf en de lagere uitvoerkosten van dagbehandeling. Belangrijke kanttekening bij het genoemde onderzoek is dat de maat veiligheid niet is meegenomen. Een belangrijke reden om te kiezen voor residentiële behandeling in plaats van dagbehandeling is vaak gelegen in het bewaken van de veiligheid van de jongere. 6. De invloed van kindfactoren en omgevingsfactoren Kutash en anderen (1995) benadrukken dat dagbehandeling mogelijk maar voor een beperkte groep kinderen effectief is. Zij verwijzen naar verschillende studies die laten zien dat minder vaak positieve effecten worden behaald bij kinderen met ernstige gedragsproblemen dan bij andere groepen (Cohen, Bradley, & Kolers, 1987; Gabel, Finn, & Ahmad, 1988; Grizenko & Sayegh, 1990; Sack, Mason, & Collins, 1987; Sayegh & Grizenko, 1991; in: Kutash et al., 2005)). Ook Baenen en anderen (1986) concluderen in hun review dat kinderen met minder ernstige stoornissen na daghulp een grotere kans hebben op terugkeer in het reguliere onderwijs. Grizenko en anderen (1994) onderzochten welke kindfactoren van invloed zijn op de uitkomsten van dagbehandeling. Daartoe onderzochten zij 63 kinderen in de leeftijd van 5 tot 13 jaar. Kinderen bij wie het gedrag het meest verbeterde hadden bij aanvang van de behandeling minder ernstige gedragsproblemen, lagere IQ scores en meer problemen in het gezinsfunctioneren. Kinderen die na 15

Wat werkt in de daghulp?

Wat werkt in de daghulp? Wat werkt in de daghulp? Karen van Rooijen Nikki Udo December 2013 www.nji.nl Uit onderzoek blijkt dat daghulp effectief kan zijn voor jeugdigen met emotionele problemen, gedragsproblemen of stoornissen.

Nadere informatie

Naar een nieuw perspectief. M.A.Gelsing GZ-psycholoog behandelcoördinator

Naar een nieuw perspectief. M.A.Gelsing GZ-psycholoog behandelcoördinator Naar een nieuw perspectief M.A.Gelsing GZ-psycholoog behandelcoördinator Naar een nieuw perspectief Vragen naar aanleiding van Casus Omar Behandelvisie: perspectief van de jongere en doelrealisatie Doelgroeponderzoek

Nadere informatie

DIRECT, DICHTBIJ EN DOELTREFFEND

DIRECT, DICHTBIJ EN DOELTREFFEND DIRECT, DICHTBIJ EN DOELTREFFEND Een no-nonsense benadering vormgegeven door gedreven en erkende professionals DIRECT, DICHTBIJ EN DOELTREFFEND Hoofdlocatie: Oostwaarts 5 E,2711 BA Zoetermeer Telefoonnummer:

Nadere informatie

vooruitkomen + Hulp na seksueel misbruik

vooruitkomen + Hulp na seksueel misbruik > vooruitkomen + Hulp na seksueel misbruik OUDERS & OPVOEDERS Als er binnen uw gezin sprake is van seksueel misbruik, heeft dat grote invloed. Er is veel verdriet, boosheid, wantrouwen en schuldgevoel.

Nadere informatie

Behandeling in de algemene kinder- en jeugdpsychiatrie. Kinderen en Jeugdigen. Informatie voor ouders/verzorgers

Behandeling in de algemene kinder- en jeugdpsychiatrie. Kinderen en Jeugdigen. Informatie voor ouders/verzorgers Behandeling in de algemene kinder- en jeugdpsychiatrie Kinderen en Jeugdigen Informatie voor ouders/verzorgers Behandeling in de algemene kinder- en jeugdpsychiatrie Inleiding In deze brochure geven wij

Nadere informatie

Brijder Verslavingszorg Hoofddorp

Brijder Verslavingszorg Hoofddorp Ons Team Ons team is zeer divers. We bestaan uit het secretariaat, psychologen, maatschappelijk werkers, sociaal psychiatrisch verpleegkundigen, cognitief gedragstherapeutisch werkers, ervaringsdeskundigen,

Nadere informatie

Samenvatting (Summary in Dutch) Het Belang van Leeftijdsgenoten: Sociale Problemen in de Kleuterklas en de Ontwikkeling van Psychische Problemen

Samenvatting (Summary in Dutch) Het Belang van Leeftijdsgenoten: Sociale Problemen in de Kleuterklas en de Ontwikkeling van Psychische Problemen (Summary in Dutch) Het Belang van Leeftijdsgenoten: Sociale Problemen in de Kleuterklas en de Ontwikkeling van Psychische Problemen 141 Als kinderen psychische problemen ontwikkelen zoals gedragsproblemen

Nadere informatie

24- uursbehandeling. [ intensieve persoonlijke begeleiding en behandeling ]

24- uursbehandeling. [ intensieve persoonlijke begeleiding en behandeling ] 24- uursbehandeling [ intensieve persoonlijke begeleiding en behandeling ] In het noorden en oosten van Nederland behandelen en begeleiden wij kinderen, jongeren en volwassenen met een licht verstandelijke

Nadere informatie

GGZ aanpak huiselijk geweld

GGZ aanpak huiselijk geweld GGZ aanpak huiselijk geweld Wat is er nodig en wat helpt Jeannette van Borren Mei 2011 Film moeder en zoon van Putten Voorkomen van problemen is beter en goedkoper dan genezen Preventieve GGZ interventies

Nadere informatie

Hulpverlening Lijn5. Kom verder! www.ln5.nl LVB - ZORG PROVINCIE NOORD-HOLLAND

Hulpverlening Lijn5. Kom verder! www.ln5.nl LVB - ZORG PROVINCIE NOORD-HOLLAND Hulpverlening Lijn5 LVB - ZORG PROVINCIE NOORD-HOLLAND Informatie voor ouders en verzorgers van kinderen en jongeren met een licht verstandelijke beperking en gedragsproblemen Kom verder! www.ln5.nl standelijke

Nadere informatie

Maashorst helpt kinderen verder!

Maashorst helpt kinderen verder! Maashorst helpt kinderen verder! Inhoud Met goede hulp van buitenaf kunnen problemen worden opgelost. Maashorst is een betrouwbare partner met veel ervaring die u die hulp kan bieden. 5 Maashorst helpt

Nadere informatie

Orthopsychiatrie en ambulante forensische kinderen jeugdpsychiatrie. Kinderen en Jeugdigen. Informatie voor ouders/verzorgers

Orthopsychiatrie en ambulante forensische kinderen jeugdpsychiatrie. Kinderen en Jeugdigen. Informatie voor ouders/verzorgers Orthopsychiatrie en ambulante forensische kinderen jeugdpsychiatrie Kinderen en Jeugdigen Informatie voor ouders/verzorgers Orthopsychiatrie en ambulante forensische kinderen jeugdpsychiatrie Inleiding

Nadere informatie

Omdat uit eerdere studies is gebleken dat de prevalentie, ontwikkeling en manifestatie van gedragsproblemen samenhangt met persoonskenmerken zoals

Omdat uit eerdere studies is gebleken dat de prevalentie, ontwikkeling en manifestatie van gedragsproblemen samenhangt met persoonskenmerken zoals Gedragsproblemen komen veel voor onder kinderen en adolescenten. Als deze problemen ernstig zijn en zich herhaaldelijk voordoen, kunnen ze een negatieve invloed hebben op het dagelijks functioneren van

Nadere informatie

Doelgroepanalyse Centrum voor Trauma en Gezin

Doelgroepanalyse Centrum voor Trauma en Gezin Doelgroepanalyse Centrum voor en Gezin Efua Campbell & Inez Berends December 2013 PI Research is gevraagd om voor het Centrum voor en Gezin van de Bascule een doelgroepanalyse uit te voeren. Aan de hand

Nadere informatie

Agressiebehandeling in de forensische kinder- en jeugdpsychiatrie

Agressiebehandeling in de forensische kinder- en jeugdpsychiatrie Agressiebehandeling in de forensische kinder- en jeugdpsychiatrie Prof. dr. Chijs van Nieuwenhuizen GGzE centrum kinder- en jeugd psychiatrie Universiteit van Tilburg, Tranzo http://www.youtube.com/watch?list=pl9efc

Nadere informatie

Samen gezinsrelaties verbeteren. Relationele gezinstherapie

Samen gezinsrelaties verbeteren. Relationele gezinstherapie Samen gezinsrelaties verbeteren. Relationele gezinstherapie Beschadigd en wantrouwend. Relationele gezinstherapie Relationele gezinstherapie probeert relaties binnen het gezin te verbeteren. De systeemgerichte

Nadere informatie

Divisie Kinderen en Jeugdigen. Orthopsychiatrie & Ambulante forensische zorg

Divisie Kinderen en Jeugdigen. Orthopsychiatrie & Ambulante forensische zorg Divisie Kinderen en Jeugdigen Orthopsychiatrie & Ambulante forensische zorg Mad or Bad? Jongeren met problematiek of problematische jongeren? René Cardynaals 2010 Mikx Sedna (Rita vd Elzen, Odette de Theije)

Nadere informatie

24- uursbehandeling. [ intensieve persoonlijke begeleiding en behandeling ]

24- uursbehandeling. [ intensieve persoonlijke begeleiding en behandeling ] 24- uursbehandeling [ intensieve persoonlijke begeleiding en behandeling ] In het noorden en oosten van Nederland behandelen en begeleiden wij kinderen, jongeren en volwassenen met een licht verstandelijke

Nadere informatie

rapporteerden. Er werden geen verschillen gevonden in schoolprestaties, spijbelgedrag en middelengebruik tussen de verschillende groepen.

rapporteerden. Er werden geen verschillen gevonden in schoolprestaties, spijbelgedrag en middelengebruik tussen de verschillende groepen. Samenvatting Samenvatting Depressie en angst zijn de meest voorkomende psychische stoornissen in de adolescentie met een enorme impact op het individu. Veel adolescenten rapporteren depressieve en angst

Nadere informatie

ABC - Ambulant Behandelcentrum

ABC - Ambulant Behandelcentrum ABC - Ambulant Behandelcentrum Als het thuis en/of op school dreigt vast te lopen Informatie voor verwijzers Kom verder! www.ln5.nl Vergroten van sociale competenties. Vergroten zelfbeeld/zelfvertrouwen.

Nadere informatie

24 uurshulp. Met Cardea kun je verder!

24 uurshulp. Met Cardea kun je verder! 24 uurshulp Met Cardea kun je verder! Met Cardea kun je verder! 24 UURSHULP De meeste kinderen en jongeren wonen thuis bij hun ouders totdat ze op zichzelf gaan wonen. Toch kunnen er omstandigheden zijn,

Nadere informatie

Op weg naar effectiviteit in het cluster 4 onderwijs

Op weg naar effectiviteit in het cluster 4 onderwijs Samenvatting Op weg naar effectiviteit in het cluster 4 onderwijs Deel II: de resultaten van de eerste effectmeting Drs. R. Stoutjesdijk & Prof. Dr. E.M. Scholte M.m.v. Drs. H. Leloux-Opmeer 2 Inhoudsopgave

Nadere informatie

Deeltijdbehandeling onbegrepen lichamelijke klachten

Deeltijdbehandeling onbegrepen lichamelijke klachten Deeltijdbehandeling onbegrepen lichamelijke klachten 2 Deze folder geeft u informatie over het deeltijdprogramma (gedeeltelijk) onbegrepen lichamelijke klachten op de zorgeenheid Psychiatrie van het CWZ.

Nadere informatie

Probleemgedrag versus psychiatrie. Congres Simea 7 april 2017

Probleemgedrag versus psychiatrie. Congres Simea 7 april 2017 Congres Simea 7 april 2017 voorstellen Pro Persona- de Riethorst; afdeling doven en slechthorenden Alma Gerritsen Maatschappelijk werker en beleidsadviseur afdeling doven en slechthorenden de Riethorst

Nadere informatie

Kinderen. Samen op pad. Ondersteuning

Kinderen. Samen op pad. Ondersteuning Kinderen Kinderen Samen op pad Kind zijn betekent de kans krijgen om je te ontwikkelen, te groeien, te ontdekken, te leren, te spelen en te sporten in een veilige omgeving. Sommige kinderen hebben bijzondere

Nadere informatie

maar niet alleen! Persoonlijk Toekomstgericht Deskundig

maar niet alleen! Persoonlijk Toekomstgericht Deskundig Zelf maar niet alleen! Persoonlijk Toekomstgericht Deskundig Gastenhof biedt Onze jeugdigen horen erbij Hoe doe je mee in een maatschappij waar het tempo vaak hoog ligt? 2 perspectief Inhoud 4 Voor wie

Nadere informatie

het psychisch functioneren van de ouder, de tevredenheid van de ouders met de (huwelijks)relatie en de gezinscommunicatie. Een beter functioneren van

het psychisch functioneren van de ouder, de tevredenheid van de ouders met de (huwelijks)relatie en de gezinscommunicatie. Een beter functioneren van 9 Samenvatting 173 174 9 Samenvatting Kanker is een veel voorkomende ziekte. In 2003 werd in Nederland bij meer dan 72.000 mensen kanker vastgesteld. Geschat wordt dat het hier in 9.000 gevallen om mensen

Nadere informatie

Bijlage Programma van Eisen

Bijlage Programma van Eisen Bijlage Programma van Eisen Functie: Jeugdzorgplus voor Zeer Intensieve Kortdurende Observatie en Stabilisatie Toegangscriteria 1. Karakteristieken van het kind: De algemene karakteristieken van de cliënten

Nadere informatie

Integrale Zorg. Kom verder! www.ln5.nl INFORMATIE VOOR VERWIJZERS. Integrale Zorg voor kinderen en jongeren met een licht verstandelijke beperking

Integrale Zorg. Kom verder! www.ln5.nl INFORMATIE VOOR VERWIJZERS. Integrale Zorg voor kinderen en jongeren met een licht verstandelijke beperking Integrale Zorg INFORMATIE VOOR VERWIJZERS Integrale Zorg voor kinderen en jongeren met een licht verstandelijke beperking Kom verder! www.ln5.nl Het zorgarrangement PriZma kent Crisisopvang, Observatie,

Nadere informatie

Interventies voor jji en jeugdzorgplus. Leonieke Boendermaker

Interventies voor jji en jeugdzorgplus. Leonieke Boendermaker Interventies voor jji en jeugdzorgplus Leonieke Boendermaker 20 mei 2009 Evident? 1. Problemen doelgroep 2. Interventies die leiden tot vermindering problemen 3. Noodzaak goede implementatie 2 Om wat voor

Nadere informatie

Onderzoek naar het cluster 4 onderwijs: kinderen en hulpverlening. Drs. R. Stoutjesdijk & Prof. Dr. E.M. Scholte M.m.v. drs. H.

Onderzoek naar het cluster 4 onderwijs: kinderen en hulpverlening. Drs. R. Stoutjesdijk & Prof. Dr. E.M. Scholte M.m.v. drs. H. Onderzoek naar het cluster 4 onderwijs: kinderen en hulpverlening Drs. R. Stoutjesdijk & Prof. Dr. E.M. Scholte M.m.v. drs. H. Leloux-Opmeer Voorwoord Inhoudsopgave Een tijd geleden hebben Stichting Horizon

Nadere informatie

Inleiding. Familiale kwetsbaarheid en geslacht. Samenvatting

Inleiding. Familiale kwetsbaarheid en geslacht. Samenvatting Inleiding Depressie en angst zijn veel voorkomende psychische stoornissen. Het ontstaan van deze stoornissen is gerelateerd aan een breed scala van risicofactoren, zoals genetische kwetsbaarheid, neurofysiologisch

Nadere informatie

INTER-PSY Vechtdal Kliniek

INTER-PSY Vechtdal Kliniek Informatie voor verwijzers INTER-PSY Vechtdal Kliniek Polikliniek, deeltijdbehandeling en kliniek /opname Informatie voor verwijzers INTER-PSY Vechtdal Kliniek Algemene informatie INTER-PSY Vechtdal Kliniek

Nadere informatie

EENDAAGSE GROEPSPSYCHOTHERAPEUTISCHE DAGBEHANDELING

EENDAAGSE GROEPSPSYCHOTHERAPEUTISCHE DAGBEHANDELING 1 2 EENDAAGSE GROEPSPSYCHOTHERAPEUTISCHE DAGBEHANDELING 3 INFORMATIE OVER PSYMENS PsyMens is een kleinschalige GGZ instelling met vestigingen in Utrecht, Nieuwegein, Woerden en Amersfoort. Wij bieden een

Nadere informatie

Behandeling bij Jongeren en Middelengebruik. Kinderen en Jeugdigen. Informatie voor ouders/verzorgers

Behandeling bij Jongeren en Middelengebruik. Kinderen en Jeugdigen. Informatie voor ouders/verzorgers Behandeling bij Jongeren en Middelengebruik Kinderen en Jeugdigen Informatie voor ouders/verzorgers Behandeling bij Jongeren en Middelengebruik Inleiding In deze brochure geven wij u informatie over de

Nadere informatie

Kindermishandeling: Prevalentie. Psychopathologie

Kindermishandeling: Prevalentie. Psychopathologie Wereldwijd komt een schrikbarend aantal kinderen in aanraking met kindermishandeling, in de vorm van lichamelijke mishandeling of seksueel misbruik, verwaarlozing, of gebrek aan toezicht. Soms zijn kinderen

Nadere informatie

Marrit-10-H10 24-06-2008 11:05 Pagina 131. chapter 10 samenvatting

Marrit-10-H10 24-06-2008 11:05 Pagina 131. chapter 10 samenvatting Marrit-10-H10 24-06-2008 11:05 Pagina 131 chapter 10 samenvatting Marrit-10-H10 24-06-2008 11:05 Pagina 132 Marrit-10-H10 24-06-2008 11:05 Pagina 133 Zaadbalkanker wordt voornamelijk bij jonge mannen vastgesteld

Nadere informatie

Cognitieve gedragstherapie bij problematisch alcoholgebruik

Cognitieve gedragstherapie bij problematisch alcoholgebruik Cognitieve gedragstherapie bij problematisch alcoholgebruik Informatie voor mensen die hun probleem willen aanpakken 2 Kortdurende motiverende interventie en cognitieve gedragstherapie Een effectieve behandeling

Nadere informatie

GESPECIALISEERDE JEUGDZORG

GESPECIALISEERDE JEUGDZORG GESPECIALISEERDE JEUGDZORG We zoeken nadrukkelijk de samenwerking met gemeenten voor gespecialiseerde jeugdhulp aan jongeren, voor wie de reguliere ambulante en residentiële jeugdzorg niet toereikend is.

Nadere informatie

Informatie voor professionals

Informatie voor professionals Informatie voor professionals Inhoudsopgave 1. Wat is de Koppeling? - Problematiek van de doelgroep - Doelstellingen 2. Behandeling en methodiek - Behandeling - Methodiek - Geïndiceerde behandeling van

Nadere informatie

SAMENVATTING. Samenvatting

SAMENVATTING. Samenvatting Samenvatting In deze studie is de relatie tussen gezinsfunctioneren en probleemgedrag van kinderen onderzocht. Er is veelvuldig onderzoek gedaan naar het ontstaan van probleem-gedrag van kinderen in de

Nadere informatie

Professionele hulp voor kinderen en jongeren

Professionele hulp voor kinderen en jongeren Professionele hulp voor kinderen en jongeren Ik heb het leuker en gezelliger met mama. Lijn5 is er voor kinderen, jongeren en jongvolwassenen die hulp nodig hebben in moeilijke fases van hun leven. Door

Nadere informatie

Klinische behandeling

Klinische behandeling Klinische behandeling voor kinderen met ASS informatie voor cliënten, ouders en verwijzers september 2013 centrum voor autisme dr. leo kannerhuis verder met autisme Klinische behandeling voor kinderen

Nadere informatie

Onderzoek, behandeling en ondersteuning van kinderen en jongeren tot 18 jaar

Onderzoek, behandeling en ondersteuning van kinderen en jongeren tot 18 jaar Onderzoek, behandeling en ondersteuning van kinderen en jongeren tot 18 jaar De specialisten van De Jeugdpraktijk geven kinderen en jongeren de persoonlijke en professionele aandacht die vereist is. De

Nadere informatie

Residentiële opname voorkomen of verkorten. Intensieve Dagbehandeling

Residentiële opname voorkomen of verkorten. Intensieve Dagbehandeling Residentiële opname voorkomen of verkorten. Intensieve Dagbehandeling Als eerdere hulpverlening niet hielp. Intensieve dagbehandeling Soms zijn kinderen en jongeren niet geholpen met alleen ambulante hulpverlening

Nadere informatie

Interculturele psychiatrie en jeugd-ggz

Interculturele psychiatrie en jeugd-ggz Interculturele psychiatrie en jeugd-ggz mr.dr. Lieke van Domburgh Onderzoeker Vumc, afd. Kinder- en Jeugdpsychiatrie Hoofd afdeling O&O Intermetzo prevalentie problemen: etniciteit en gender (Zwirs 2006)

Nadere informatie

B e h a n d e l i n g j e u g d

B e h a n d e l i n g j e u g d Behandeling jeugd B e h a n d e l i n g j e u g d m e t e e n l i c h t e v e r s t a n d e l i j k e b e p e r k i n g Arnold (13 jaar) heeft een intelligentiequotiënt van 65 en ADHD. Vanaf zijn twaalfde

Nadere informatie

Aan de slag! Wat is er nodig in de jji s?

Aan de slag! Wat is er nodig in de jji s? Aan de slag! Wat is er nodig in de jji s? Leonieke Boendermaker / expertisecentrum jeugdzorg Utrecht, 8-6-2006 NIZW Jeugd Doel jeugdstrafrecht Vergelden én voorkomen Schuld als maatstaf voor straf (vergelding)

Nadere informatie

Meander Nijmegen. Samen groot worden. Zorg voor jeugdigen. Begeleiding en (tijdelijk) wonen voor kinderen, jongeren en gezinnen BEGELEID (KAMER) WONEN

Meander Nijmegen. Samen groot worden. Zorg voor jeugdigen. Begeleiding en (tijdelijk) wonen voor kinderen, jongeren en gezinnen BEGELEID (KAMER) WONEN BEGELEID (KAMER) WONEN OPVOEDINGS- ONDERSTEUNING HULP OP MAAT LOGEERHUIS Meander Nijmegen stgmeander.nl Zorg voor jeugdigen Begeleiding en (tijdelijk) wonen voor kinderen, jongeren en gezinnen Samen groot

Nadere informatie

Zorgprogramma. Emergis, kinder- en jeugdpsychiatrie. Amares

Zorgprogramma. Emergis, kinder- en jeugdpsychiatrie. Amares Zorgprogramma Amares Emergis, kinder- en jeugdpsychiatrie Deze folder is bedoeld voor kinderen en jongeren die behandeling krijgen bij Amares. De folder is ook bedoeld voor ouder(s)/verzorger(s) die binnenkort

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting 134 Nederlandse samenvatting De inleiding van dit proefschrift beschrijft de noodzaak onderzoek te verrichten naar interpersoonlijk trauma en de gevolgen daarvan bij jongeren in

Nadere informatie

Geven en ontvangen van steun in de context van een chronische ziekte.

Geven en ontvangen van steun in de context van een chronische ziekte. Een chronische en progressieve aandoening zoals multiple sclerose (MS) heeft vaak grote consequenties voor het leven van patiënten en hun intieme partners. Naast het omgaan met de fysieke beperkingen van

Nadere informatie

Hoofdstuk 1 is de algemene inleiding van dit proefschrift. Samenvattend, depressie is een veelvoorkomende stoornis met een grote impact op zowel het

Hoofdstuk 1 is de algemene inleiding van dit proefschrift. Samenvattend, depressie is een veelvoorkomende stoornis met een grote impact op zowel het Samenvatting Hoofdstuk 1 is de algemene inleiding van dit proefschrift. Samenvattend, depressie is een veelvoorkomende stoornis met een grote impact op zowel het individu als op populatieniveau. Effectieve

Nadere informatie

Persoonlijkheidsstoornissen

Persoonlijkheidsstoornissen Persoonlijkheidsstoornissen cluster Zuid-Hollandse Eilanden informatie voor verwijzers Inleiding Het cluster Zuid-Hollandse Eilanden is actief in de regio Voorne-Putten, Goeree-Overflakkee en de Hoekse

Nadere informatie

Voor informatie over MST-LVB: MST-LVB Supervisor MST@prismanet.nl 06-23 95 63 91. Meer info? 0800-2357747 www.prismanet.nl

Voor informatie over MST-LVB: MST-LVB Supervisor MST@prismanet.nl 06-23 95 63 91. Meer info? 0800-2357747 www.prismanet.nl Voor informatie over MST-LVB: MST-LVB Supervisor MST@prismanet.nl 06-23 95 63 91 Meer info? 0800-2357747 www.prismanet.nl Prisma MST-LVB Multi Systeem Therapie Licht Verstandelijk Beperkt Prisma heeft

Nadere informatie

Expertise. Visie op problematiek

Expertise. Visie op problematiek Expertise Visie op problematiek De hulpverlening voor mensen met ASS is vaak langdurig en complex en strekt zich gelijktijdig uit over verschillende levensgebieden. Om mensen met deze complexe problematiek

Nadere informatie

gezinsvormen [ behandeling in een gezin ]

gezinsvormen [ behandeling in een gezin ] gezinsvormen [ behandeling in een gezin ] 03 Gezinshuis meestal een passend antwoord op een uithuisplaatsing voorwoord Ambiq biedt specialistische zorg aan kinderen, jongeren, hun ouders en volwassenen

Nadere informatie

Voor wie zijn de kind-jongere trainingen bedoeld? Hulpaanbod

Voor wie zijn de kind-jongere trainingen bedoeld? Hulpaanbod Voor wie zijn de kind-jongere trainingen bedoeld? - Normaal begaafde kinderen van 4 tot 13 jaar, woonachtig in de regio Gelderland-Zuid, die in hun gedrag signalen afgeven die mogelijk duiden op een problematische

Nadere informatie

De verschillen tussen Eerstelijns én Tweedelijns

De verschillen tussen Eerstelijns én Tweedelijns De verschillen tussen Eerstelijns én Tweedelijns & In de Bres biedt 'Eerstelijns Kortdurende Hulp' en 'Tweedelijns Specialistische Zorg', maar wat is het verschil? In Nederland ziet de zorgstructuur er

Nadere informatie

Al onze behandelvormen voor kinderen met autisme onder één dak!

Al onze behandelvormen voor kinderen met autisme onder één dak! Al onze behandelvormen voor kinderen met autisme onder één dak! Behandelcentrum Kinderen Verder met autisme Het Behandelcentrum Kinderen In ons Behandelcentrum Kinderen bieden wij een gespecialiseerd en

Nadere informatie

Overzicht van vijftien jaar jeugdzorgonderzoek

Overzicht van vijftien jaar jeugdzorgonderzoek foto: Herbert Wiggerman Programmeringsstudie jeugdzorg Overzicht van vijftien jaar jeugdzorgonderzoek Door Paula Speetjens 30 Bijna honderd jeugdzorginterventies zijn tussen 1991 en zomer 2006 in Nederland

Nadere informatie

Doelgroep. Programma onderdelen. Duur/frequentie

Doelgroep. Programma onderdelen. Duur/frequentie Onderwijs-Zorg Arrangementen 8 Doelgroep Jongeren vanaf 12-18 jaar en hun gezinnen, die al langere tijd ernstig zijn vastgelopen op school en waar sprake is van uitval uit het reguliere onderwijs of waar

Nadere informatie

Kenniskring Entree van zorg

Kenniskring Entree van zorg Kenniskring Entree van zorg Aansluiting problematiek en hulp: rol van de context 12 november 2015 Het programma Psychosociale hulp voor kinderen en jongeren: welke problemen zien we waar terug? Marieke

Nadere informatie

NEDERLANDSE SAMENVATTING 143. Nederlandse samenvatting

NEDERLANDSE SAMENVATTING 143. Nederlandse samenvatting NEDERLANDSE SAMENVATTING 143 Nederlandse samenvatting 144 NEDERLANDSE SAMENVATTING De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) stelt dat psychische gezondheid een staat van welzijn is waarin een individu zich

Nadere informatie

HULPVRAAG Doelgroepen Doelstellingen

HULPVRAAG Doelgroepen Doelstellingen Zorgmodule Fasehuis Zorgaanspraak: Zorgaanbieder: Verblijf met behandeling Entréa HULPVRAAG Doelgroepen De doelgroep bestaat uit normaal begaafde jeugdigen van 16-18 jaar, woonachtig in de regio Gelderland-Midden

Nadere informatie

Post-hbo opleiding cognitief gedragstherapeutisch

Post-hbo opleiding cognitief gedragstherapeutisch Post-hbo opleiding cognitief gedragstherapeutisch werker Volwassenen en ouderen mensenkennis Van onze klinisch psycholoog heb ik een groep cliënten overgenomen, bij wie ik de instrumenten uit de opleiding

Nadere informatie

Welkom bij De Hondsberg

Welkom bij De Hondsberg Welkom bij De Hondsberg Inhoud 7 Een eerste kennismaking met De Hondsberg Voor wie is De Hondsberg? Veel deskundigheid Onze werkwijze Het multidisciplinaire team 9 Samen kijken we verder Observatie en

Nadere informatie

Crimineel gedrag en schoolverzuim onder jongeren met jeugdreclasseringsmaatregel bij de WSG

Crimineel gedrag en schoolverzuim onder jongeren met jeugdreclasseringsmaatregel bij de WSG Lectoraat LVB en jeugdcriminaliteit Factsheet 7 - december 2015 Expertisecentrum Jeugd Hogeschool Leiden Crimineel gedrag en school onder jongeren met jeugdreclasseringsmaatregel bij de WSG Door: Paula

Nadere informatie

Op weg naar effectiviteitonderzoek in het cluster 4 onderwijs

Op weg naar effectiviteitonderzoek in het cluster 4 onderwijs Op weg naar effectiviteitonderzoek in het cluster 4 onderwijs Een verkenning van de doelgroep en de werkwijze Drs. R. Stoutjesdijk & Prof. Dr. E.M. Scholte M.m.v. Drs. H. Leloux-Opmeer Inhoudsopgave Introductie

Nadere informatie

Combipoli Psychiatrie/Kinder- en Jeugdpsychiatrie

Combipoli Psychiatrie/Kinder- en Jeugdpsychiatrie Sophia Kinderziekenhuis U bent doorverwezen naar de combipoli Psychiatrie/Kinder- en Jeugdpsychiatrie om te onderzoeken of u extra hulp kunt gebruiken bij de omgang met uw kind. In deze folder leest u

Nadere informatie

Sportdeelname van jongeren met gedragsproblemen

Sportdeelname van jongeren met gedragsproblemen Sportdeelname van jongeren met gedragsproblemen ONDERZOEK DREMPELS BETEKENIS VOORWAARDEN Remo Mombarg en Jan Willem Bruining (RUG/HIS) Koen Breedveld en Wouter Nootebos (Mulier Instituut) Saskia van Doorsselaer

Nadere informatie

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/22989 holds various files of this Leiden University dissertation

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/22989 holds various files of this Leiden University dissertation Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/22989 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Pouw, Lucinda Title: Emotion regulation in children with Autism Spectrum Disorder

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle   holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/28630 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Haan, Anna Marte de Title: Ethnic minority youth in youth mental health care :

Nadere informatie

Behandeling Multi Systeem Therapie (MST)

Behandeling Multi Systeem Therapie (MST) Behandeling Multi Systeem Therapie (MST) Sterk Huis is er voor iedereen die hulp nodig heeft. Wij bieden een warme en veilige omgeving waar je terechtkunt met grote opvoedings- en ontwikkelingsvragen.

Nadere informatie

(Dag) Behandeling (licht) verstandelijk beperkten

(Dag) Behandeling (licht) verstandelijk beperkten (Dag) Behandeling (licht) verstandelijk beperkten Omschrijving voorzieningen Ons kenmerk: Datum: Oktober 2015 Contactpersoon: Contractbeheer E-mail: contractbeheer@regiogenv.nl INHOUD 1 34118 Behandeling

Nadere informatie

gewoon meedoen! Ketenzorg met toekomst

gewoon meedoen! Ketenzorg met toekomst gewoon meedoen! Ketenzorg met toekomst De basis van In voor zorg! Door een gebrek aan aansluitende zorg vielen voorheen veel jongeren tussen wal en schip. Dit verkleinde hun kans op een goede terugkeer

Nadere informatie

Gedragsexpert. Doelgroep

Gedragsexpert. Doelgroep Gedragsexpert De Post-HBO opleiding Gedragsexpert heeft tot doel leraren, intern begeleiders en zorgcoördinatoren zo goed mogelijk toe te rusten met kennis, inzichten en vaardigheden op het gebied van

Nadere informatie

even Als kinderen en ouders geen raad meer weten

even Als kinderen en ouders geen raad meer weten even Als kinderen en ouders geen raad meer weten Het ene kind is het andere niet. En de ene ouder is de andere niet. In Nederland groeien de meeste kinderen gelukkig op en hebben zij een veilig thuis.

Nadere informatie

centrum voor verstandelijke beperking en psychiatrie MAAK KENNIS MET DE SWAAI

centrum voor verstandelijke beperking en psychiatrie MAAK KENNIS MET DE SWAAI centrum voor verstandelijke beperking en psychiatrie MAAK KENNIS MET DE SWAAI De Swaai is een samenwerking tussen GGZ Friesland en Talant en biedt jongeren en volwassenen met zowel een verstandelijke

Nadere informatie

Staat uw leven in het teken van drank en drugs? Een opname biedt uitkomst!

Staat uw leven in het teken van drank en drugs? Een opname biedt uitkomst! Staat uw leven in het teken van drank en drugs? Een opname biedt uitkomst! KLINISCHE BEHANDELING: ALS U DE CONTROLE OVER UW LEVEN TERUG WILT Onderdeel van Arkin Stoppen met alcohol of drugs en uw manier

Nadere informatie

MH ID. Richtlijnen en principes. 29 maart Over diagnostiek en behandeling van gedragsproblemen bij mensen met een verstandelijke beperking

MH ID. Richtlijnen en principes. 29 maart Over diagnostiek en behandeling van gedragsproblemen bij mensen met een verstandelijke beperking Richtlijnen en principes MH ID Over diagnostiek en behandeling van gedragsproblemen bij mensen met een verstandelijke beperking 29 maart 2011 Barbara Pot, orthopedagoge/gz psychologe Meest voorkomende

Nadere informatie

ZNA Universitaire Kinder- en Jeugdpsychiatrie Antwerpen Informatie voor patiënten

ZNA Universitaire Kinder- en Jeugdpsychiatrie Antwerpen Informatie voor patiënten ZNA Universitaire Kinder- en Jeugdpsychiatrie Antwerpen Informatie voor patiënten 2 ZNA Universitaire Kinder- en Jeugdpsychiatrie Antwerpen ZNA Universitaire Kinder- en Jeugdpsychiatrie Antwerpen 3 Gespecialiseerd

Nadere informatie

De GGZ. Zitten blijven of overgaan? Jo Hermanns. H & S Consult

De GGZ. Zitten blijven of overgaan? Jo Hermanns. H & S Consult De GGZ Zitten blijven of overgaan? 28-10-2016 Jo Hermanns Waarom was de transformatie jeugdzorg nodig? De politiek wilde het anders 1. Nadruk op preventie 2. Eigen kracht aanspreken 3. Demedicaliseren

Nadere informatie

FACT IDRIS. Idris is een onderdeel van de Amarant Groep

FACT IDRIS. Idris is een onderdeel van de Amarant Groep FACT IDRIS Idris is een onderdeel van de Amarant Groep Iedereen is Behandeling en begeleiding voor cliënten met een LVB in combinatie met complexe problematiek Specialistische behandeling Kinderen, jeugdigen

Nadere informatie

Doelstelling van het onderzoek en onderzoeksvragen

Doelstelling van het onderzoek en onderzoeksvragen Samenvatting Jeugdcriminaliteit vormt een ernstig probleem. De overgrote meerderheid van de jeugdigen veroorzaakt geen of slechts tijdelijk problemen voor de openbare orde en veiligheid. Er is echter een

Nadere informatie

Dagbehandeling 0-7 jaar Vlaardingen

Dagbehandeling 0-7 jaar Vlaardingen TRIVIUMLINDENHOF Dagbehandeling 0-7 jaar Vlaardingen DAGBEHANDELING 0-7 JAAR VLAARDINGEN Dagbehandeling 0-7 jaar Vlaardingen Dagbehandeling 0-7 jaar wordt ingezet bij vragen rondom complexe ontwikkelings-

Nadere informatie

Centrum voor Psychotherapie

Centrum voor Psychotherapie Centrum voor Psychotherapie Je zit al een langere tijd niet goed in je vel. Op steeds dezelfde punten in je leven loop je vast. Je hebt al geprobeerd te veranderen. Waarschijnlijk heb je ook al behandelingen

Nadere informatie

Wij zijn er voor jongeren. vanuit de regio Amsterdam

Wij zijn er voor jongeren. vanuit de regio Amsterdam Wij zijn er voor jongeren vanuit de regio Amsterdam 2 3 Kiezen voor de Viersprong De Viersprong is gespecialiseerd in diagnose en behandeling van persoonlijkheidsstoornissen en gedragsproblemen. Al onze

Nadere informatie

Integrale Zorg. Kom verder! INFORMATIE VOOR VERWIJZERS. Integrale Zorg voor kinderen en jongeren met een licht verstandelijke beperking

Integrale Zorg. Kom verder!   INFORMATIE VOOR VERWIJZERS. Integrale Zorg voor kinderen en jongeren met een licht verstandelijke beperking Integrale Zorg INFORMATIE VOOR VERWIJZERS Integrale Zorg voor kinderen en jongeren met een licht verstandelijke beperking Kom verder! www.ln5.nl Bij het zorgarrangement Uit&Thuis start de behandeling met

Nadere informatie

Opname op afdeling Argo en gedwongen opname. Kinderen en Jeugdigen. Informatie voor ouders/verzorgers

Opname op afdeling Argo en gedwongen opname. Kinderen en Jeugdigen. Informatie voor ouders/verzorgers Opname op afdeling Argo en gedwongen opname Kinderen en Jeugdigen Informatie voor ouders/verzorgers Opname op afdeling Argo en gedwongen opname Inleiding In deze brochure geven wij u informatie over de

Nadere informatie

6 Psychische problemen

6 Psychische problemen psychische problemen 6 Psychische problemen Gonneke Stevens In onderzoek naar de gezondheid en het welzijn van jongeren is het relevant aandacht te besteden aan psychische problematiek, waarbij vaak een

Nadere informatie

Autisme spectrum stoornissen en delinquentie

Autisme spectrum stoornissen en delinquentie Autisme spectrum stoornissen en delinquentie Lucres Nauta-Jansen onderzoeker kinder- en jeugdpsychiatrie VUmc Casus Ronnie jongen van 14, goed en wel in de puberteit onzedelijke handelingen bij 5-jarig

Nadere informatie

Flexibel thuistraject voor het hele gezin. GezinsFACT

Flexibel thuistraject voor het hele gezin. GezinsFACT Flexibel thuistraject voor het hele gezin. GezinsFACT Behandeling in de eigen leefomgeving. GezinsFACT Sommige gezinnen komen door een opeenstapeling van problemen, waaronder het gedrag van een van de

Nadere informatie

gewoon meedoen! Ketenzorg met toekomst

gewoon meedoen! Ketenzorg met toekomst gewoon meedoen! Ketenzorg met toekomst De basis van In voor zorg! Voor wie is JeugdzorgPlus? Door een gebrek aan aansluitende zorg vielen voorheen veel jongeren tussen wal en schip. Dit verkleinde hun

Nadere informatie

zeer jeugdige delinquenten in nederland: een zorgwekkende ontwikkeling? theo doreleijers lieke van domburgh vumc amsterdam

zeer jeugdige delinquenten in nederland: een zorgwekkende ontwikkeling? theo doreleijers lieke van domburgh vumc amsterdam zeer jeugdige delinquenten in nederland: een zorgwekkende ontwikkeling? theo doreleijers lieke van domburgh vumc amsterdam samenwerkingsverband vu medisch centrum amsterdam Prof. Dr Th. Doreleijers, kinder-

Nadere informatie

Aanmelding, intake en diagnostiek. Kinderen en Jeugdigen. Informatie voor ouders/verzorgers

Aanmelding, intake en diagnostiek. Kinderen en Jeugdigen. Informatie voor ouders/verzorgers Aanmelding, intake en diagnostiek Kinderen en Jeugdigen Informatie voor ouders/verzorgers Aanmelding, intake en diagnostiek Inleiding In deze brochure geven wij u informatie over de aanmelding, de intake

Nadere informatie

Voortgangsmonitor. Driehuis en gezinshuizen. JiO 9 maart 2015. Caroline van den Bel en Carolien Konijn

Voortgangsmonitor. Driehuis en gezinshuizen. JiO 9 maart 2015. Caroline van den Bel en Carolien Konijn Voortgangsmonitor Driehuis en gezinshuizen JiO 9 maart 2015 Caroline van den Bel en Carolien Konijn Voortgangsmonitor Driehuis en gezinshuizen Driehuis en gezinshuizen bij Spirit: doelgroep driehuis: kinderen

Nadere informatie

Probleemgedrag beter duiden en behandelen. Aanvullende diagnostiek en specialistische behandeling

Probleemgedrag beter duiden en behandelen. Aanvullende diagnostiek en specialistische behandeling Probleemgedrag beter duiden en behandelen. Aanvullende diagnostiek en specialistische behandeling Oorzaken achter complexe problematiek achterhalen. Aanvullende diagnostiek en specialistische behandeling

Nadere informatie

Risk factors for the development and outcome of childhood psychopathology NEDERLANDSE SAMENVATTING

Risk factors for the development and outcome of childhood psychopathology NEDERLANDSE SAMENVATTING Risk factors for the development and outcome of childhood psychopathology EDERLADSE SAMEVATTIG 157 Het komt regelmatig voor dat psychiatrische klachten clusteren in families. Met andere woorden, familieleden

Nadere informatie

PAINT-T (Psychosociale ADHD Interventies-Teacher training): Een onderzoek naar een korte leerkrachttraining voor leerkrachten van kinderen met ADHD.

PAINT-T (Psychosociale ADHD Interventies-Teacher training): Een onderzoek naar een korte leerkrachttraining voor leerkrachten van kinderen met ADHD. PAINT-T (Psychosociale ADHD Interventies-Teacher training): Een onderzoek naar een korte leerkrachttraining voor leerkrachten van kinderen met ADHD. Informatiebrief voor ouders Beste ouder(s)/verzorger(s),

Nadere informatie