Zout (NaCl) gehalte van diverse levensmiddelen op de. Nederlandse markt ( )

Transcriptie

1 Zout (NaCl) gehalte van diverse levensmiddelen op de Nederlandse markt ( ) Voedsel en Waren Autoriteit Afdeling Signalering en Ontwikkeling Regio Zuid Thema Voeding & Gezondheid Augustus 2008

2 Inhoudsopgave Inhoudsopgave... 1 Samenvatting Inleiding Werkwijze Resultaten Discussie en conclusie Bijlage: natriumchloride gehalte () in levensmiddelen Zout (NaCl) gehalte van diverse levensmiddelen op de Nederlandse markt ( ) 1

3 Samenvatting De Gezondheidsraad adviseert in de Richtlijnen Goede Voeding 2006 om de hoeveelheid zout te beperken tot maximaal 6 gram per dag. Volgens de Consumentenbond en het RIVM ligt de inname van zout ruim boven deze aanbeveling. In de nieuwe nota voeding en gezondheid Gezonde voeding van begin tot eind staat de doelstelling dat het zoutgehalte in bedrijfsmatig bereide levensmiddelen geleidelijk gereduceerd wordt met 20-30%. Het is te verwachten dat hierdoor zoutgehaltes in producten gaan veranderen. Daarom heeft de VWA gegevens over zout van 2004 tot en met 2007 als inventarisatie samengevat in dit rapport. De VWA heeft 6429 producten bemonsterd en geanalyseerd op zout. De producten zijn in te delen in verschillende productgroepen waaronder: brood, menu s afkomstig uit fastfood restaurants, kant-enklaarmaaltijden uit de supermarkt en soep. De hoeveelheid zout varieert gemiddeld van gram/100g (koek) tot 3,3 (maaltijd fastfood). Binnen de productgroepen zijn er grote verschillen. Van een aantal productgroepen is ook een inschatting gemaakt wat betreft de hoeveelheid zout per portie. Een kom soep bevat gemiddeld 2,8 gram zout, twee sneetjes brood gemiddeld 1 gram zout en een pizza gemiddeld 5,4 gram zout. Ook binnen productgroepen varieert de hoeveelheid zout. De VWA resultaten komen overeen met gegevens van de Consumentenbond en Nederlands Voedingsstoffenbestand (NEVO). Zout (NaCl) gehalte van diverse levensmiddelen op de Nederlandse markt ( ) 2

4 1 Inleiding Het menselijk lichaam heeft natrium (Na) nodig voor het evenwicht in de vochthuishouding. In combinatie met het mineraal kalium is natrium ook belangrijk voor het doorgeven van prikkels door de zenuwen en het samentrekken van de spieren. Daarnaast levert natrium een belangrijke bijdrage aan de regeling van de bloeddruk, samen met het mineraal kalium. Natrium komt van nature in bijna alle voedingsmiddelen voor, maar is ook een bestanddeel van (keuken)zout (NaCl). Van natrium hebben mensen maar heel weinig nodig. De hoeveelheid natrium die van nature in de voeding voorkomt, is al meer dan voldoende. Onder normale omstandigheden is de kans op een tekort aan natrium uiterst klein. Het teveel aan natrium wordt uitgescheiden via de urine en via transpiratievocht. Een hoge inname van natrium is slecht voor de nieren, vergroot de kans op hoge bloeddruk en kan leiden tot botontkalking, omdat een overmaat aan natrium de calciumstofwisseling extra belast 1. De Gezondheidsraad adviseert daarom in de Richtlijnen Goede Voeding 2006 om de hoeveelheid zout (NaCl) per dag te beperken tot maximaal 6 gram 2. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) geeft het advies om het zoutgebruik in alle landen terug te dringen naar minder dan 5 gram per dag 3. De Consumentenbond heeft de inname van zout door de Nederlandse bevolking geschat op gemiddeld gram per dag 4. Het RIVM heeft de zoutinneming van volwassenen in Doetinchem bepaalt op gemiddeld bijna 9 gram per dag, op basis van voedingsstatusonderzoek 5. De inname van de hoeveelheid zout door de Nederlandse bevolking lijkt dus ruim boven de aanbeveling te liggen. Volgens de Britse Food Standards Agency (FSA) komt 75% van de totale zoutinname van bewerkt voedsel, 10-15% wordt tijdens het koken toegevoegd en 10-15% zit al van nature in voedsel. De productgroepen die de hoogste bijdrage leveren aan de natriuminname zijn: brood (28%), kaas (11%), vleeswaren (10%), soepen (7%) 6. Er zijn geen wettelijke eisen voor het zoutgehalte in producten met uitzondering van brood. Brood mag op dit moment maximaal 2,5 gram zout per 100 gram droge stof bevatten. Broodzout is een belangrijke leverancier van jodium en het gebruik ervan is wettelijk geregeld. Vanwege de norm in de Warenwet heeft de VWA in afgelopen jaren onderzoek uitgevoerd naar het zoutgehalte in brood. Daarnaast heeft in mindere mate onderzoek plaatsgevonden in andere productgroepen, als kant-enklaarmaaltijden, soepen en sauzen om het zoutgehalte hierin te monitoren. 1 Voedingscentrum. 2 Richtlijnen Goede Voeding Gezondheidsraad, Den Haag, World Health Organisation. Diet, nutrition and prevention of chronic disease. Report of a joint WHO/FAO Expert consultation, Geneva Symposium Opzouten. Consumentenbond. Den Haag, 26 april Van den Hooven C, Fransen H, Jansen E, Ocké M. 24-uurs urine-excretie van natrium. 6 VCP jongvolwassenen 2003, symposium Opzouten, Consumentenbond, april Zout (NaCl) gehalte van diverse levensmiddelen op de Nederlandse markt ( ) 3

5 De Federatie Nederlandse Levensmiddelenindustrie (FNLI) heeft in 2007 een Taskforce Zout in Levensmiddelen opgericht om in de toekomst de Richtlijnen Goede Voeding van de Gezondheidsraad zo goed mogelijk te benaderen. Recent is de nieuwe Nota voeding en gezondheid Gezonde voeding van begin tot eind verschenen. Een doelstelling uit deze nota is dat het zoutgehalte in bedrijfsmatig bereide levensmiddelen geleidelijk gereduceerd wordt met 20-30%. Het is te verwachten dat de zoutgehaltes in levensmiddelen hierdoor zullen wijzigen. Daarom worden de bij de VWA beschikbare gegevens uit 2004 tot en met 2007 bij wijze van inventarisatie samengevat in deze rapportage. Inmiddels zijn er al bedrijven gestart met de reductie van de hoeveelheid zout en kunnen de zoutgehaltes van sommige producten inmiddels lager zijn dan weergegeven in deze rapportage. Zout (NaCl) gehalte van diverse levensmiddelen op de Nederlandse markt ( ) 4

6 2 Werkwijze In tabel 1 wordt een overzicht gegeven van het aantal verschillende producten waarvan het zoutgehalte tussen 2004 en 2007 is bepaald. Tabel 1: monsters waarvoor zoutgehalte is bepaald. Productgroep Monstername n Producten Locatie monstername Brood 2004 t/m o.a. Melkbrood, volkorenbrood, tarweroggebrood en krentenbrood Bakkerijen en supermarkten 2005 t/m Nasi/bami, pasta, pizza, stamppot, stoommaaltijden, overig Supermarkten* Soepen Vers, diepvries, blik, pot Supermarkten* Sauzen Kant-en-klaar als fritesssaus, ketchup en snacksaus Supermarkten* Koek Roomboterkoek Supermarkten* Chips en zoutjes Supermarkten* Kant-enklaarmaaltijden Kant-enklaarmaaltijden Pizza, hamburgermenu, gevuld (lunch)broodje Pilot, fastfoodrestaurants Vlees(gerechten) Stoofvlees, shoarmavlees, gehaktbal, gereed voor consumptie Snacks Bapao, kaassnack, kroket, loempia Horeca, supermarkten, productie- en ambachtelijke bedrijven Horeca, supermarkten, productie- en ambachtelijke bedrijven * Als monsternamelocaties zijn supermarkten bezocht die een gezamenlijk marktaandeel hebben van meer dan 70%. Een maaltijd werd als kant-en-klaarmaaltijd bestempeld als aan de definitie voor een kant-en-klaarmaaltijd van het Voedingscentrum werd voldaan. Volgens het Voedingscentrum is een kant-en-klaarmaaltijd een hoofdgang van een warme maaltijd die bestaat uit aardappelen(vervanger), vlees(vervanger) en groente. De maaltijdcomponenten worden in één verpakking aangeboden. Alle maaltijdcomponenten zijn vooraf gegaard en hoeven alleen nog eventueel te worden verwarmd. Volgens het Voedingscentrum behoren ook pizza s en éénpansmaaltijden tot de kant-en-klaarmaaltijden. Zout (NaCl) gehalte van diverse levensmiddelen op de Nederlandse markt ( ) 5

7 In 2005 zijn bij een achttal verschillende supermarktformules sauzen, chips & zoutjes, koek en soep bemonsterd. Binnen de groep soep zijn diverse soorten kant-en-klaar soep (vers, diepvries, blik en pot) meegenomen. De bemonsterde sauzen waren ook allemaal kant-en-klaar. Van alle producten zijn diverse (huis)merken meegenomen. Van alle producten is het zoutgehalte vastgesteld gebaseerd op de analyse van chloride. Zowel natrium als chloride kunnen ook via andere bronnen dan keukenzout in voedingsmiddelen voorkomen. Hierdoor kan het voorkomen dat het berekende keukenzoutgehalte op basis van chloride afwijkt van het werkelijke keukenzoutgehalte. Uit onderzoeken in de jaren 80 7 blijkt dat er voor productgroepen sperziebonen (pot/blik), aardappelproducten, beschuit en brood geen significante verschillen waren tussen het keukenzoutgehalte dat gebaseerd was op natrium of op chloride. Voor kaas, margarine en vleeswaren was er wel een significant verschil. De verschillen worden gewijd aan productiewijze, analysefout of andere toegevoegde natriumzouten in het geval van vleeswaren. In het algemeen wordt natrium bij de bedrijfsmatige productie van levensmiddelen voornamelijk toegevoegd in de vorm van keukenzout 7. 7 Vermindering gebruik keukenzout, Eindadvies. Voedingsraad, Den Haag, Zout (NaCl) gehalte van diverse levensmiddelen op de Nederlandse markt ( ) 6

8 3 Resultaten Van 2004 tot en met 2007 zijn 6429 producten bemonsterd en geanalyseerd op zout (NaCl). De producten zijn in te delen in een negental productgroepen: brood, chips & zoutjes, koek, menu s afkomstig uit fastfood restaurants (maaltijd fastfood), kant-en-klaarmaaltijden afkomstig uit de supermarkt (maaltijd supermarkt), kant-en-klare sauzen, snacks, kant-en-klare soep en vlees. In Tabel 2 wordt het gemiddelde, spreiding, mediaan en standaarddeviatie (SD) per productgroep weergegeven. Tabel 2: Het gemiddelde NaCl gehalte () per productgroep. Productgroep n Gemiddelde Minimum Maximum Mediaan SD Brood ,7 Chips & zoutjes 75 0,0 5,0 2,0 Koek 127 Maaltijd fastfood 20 3,3 8,9 2,4 2,5 Maaltijd supermarkt 900 5,0 Sauzen 116 8,2 Snack 37 2,2 Soep 67 3,3 Vlees 207 4,6 De hoeveelheid NaCl varieert gemiddeld van (koek) tot 3,3 (maaltijd fastfood). De hoeveelheid NaCl in gram per 100 gram van specifieke levensmiddelen binnen de productgroepen brood, koek, maaltijden supermarkt, sauzen en vlees wordt weergegeven in de bijlage. Binnen de productgroep brood varieert het NaCl gehalte van gemiddeld (witbrood, roomboterbrood, roggebrood) tot (roggetarwebrood). Het gemiddeld gehalte NaCl in brood op basis van droge stof is 2,3. In figuur 1 wordt de verdeling van het aantal onderzochte broden in relatie tot het NaCl-gehalte op de droge stof weergegeven. Rekeninghoudend met een meetfout (0,05%) is 4% van het totaal aantal onderzochte broden afwijkend hoger dan het vereiste maximumgehalte van 2,5% volgens de Warenwet. Zout (NaCl) gehalte van diverse levensmiddelen op de Nederlandse markt ( ) 7

9 Figuur 1 : verdeling van het aantal onderzochte broden in relatie tot het NaCl-gehalte op de droge stof. percentage van 4880 broden <=2,5 <=2,4 <=2,3 <=2,2 <=2,1 <=2,0 NaCl-gehalte op droge stof (%) Binnen de productgroep koek varieert het NaCl gehalte van (biologische koek) tot (biscuit). Het NaCl gehalte van kant-en-klaarmaaltijden uit de supermarkt varieert van (kindervoeding) tot (pizza) en van sauzen varieert het NaCl gehalte van (mayonaise) tot 4,8 (ketjap). Binnen vlees varieert het NaCl gehalte van (gehakt) tot 3,6 (vleeswaar). Van de productgroepen snacks en maaltijden fastfood zijn de hoeveelheid geanalyseerde producten beperkt. Van een aantal soorten product(groep)en is een inschatting gemaakt wat de hoeveelheid zout per portie is. Deze gegevens staan in tabel 3. Zout (NaCl) gehalte van diverse levensmiddelen op de Nederlandse markt ( ) 8

10 Tabel 3 Gehalte NaCl (gram per portie) voor een aantal product(groep)en Product n Gewicht 1 gram per portie NaCl NaCl gram per portie Chips en zoutjes Koek Sauzen Soep ,8 Brood Nasi/bami 49 5,2 Overige maaltijden ,7 Pasta ,0 Pizza ,4 Stamppot ,7 Stoommaaltijd ,6 1 Het gewicht is gebaseerd op standaard gewichten uit de eettabel 8 ; handje chips 10 gram, koek 10 gram, sauzen 20 of 25 gram, soep 250ml en een boterham 35 gram. 2 Voor chips zijn meerdere gewichten gebruikt voor de berekening, namelijk het standaard gewicht uit de eettabel voor een handje chips, 25 gram voor een mini verpakking, 45 gram voor een bioscoop verpakking en 100 gram voor een gemiddelde zak chips. 3 Deze resultaten per portie zijn een gemiddelde van de resultaten van de rapportages kant-en-klaarmaaltijden 1 9 en Voedingscentrum. Eettabel, 2007, 2 e druk. 9 VWA, nutritionele kwaliteit kant-en-klaarmaaltijden, VWA, nutritionele kwaliteit kant-enklaarmaaltijden (2), Zout (NaCl) gehalte van diverse levensmiddelen op de Nederlandse markt ( ) 9

11 4 Discussie en conclusie De resultaten in deze rapportage komen goed overeen met resultaten die de Consumentenbond presenteerde tijdens het symposium Opzouten in Volgens de Consumentenbond bevatten 2 sneetjes brood bijna 1 gram zout, een kop soep 2,75 gram zout en een pizza 4,8 gram zout. Ook concludeerde de Consumentenbond dat er binnen productgroepen grote verschillen in zoutgehalte zijn. Pizza s varieerden bijvoorbeeld van 2,9 tot 9,2 gram zout. Ook dit is een conclusie van de VWA, binnen productgroepen varieert het gehalte zout sterk en dus lijkt het mogelijk om de hoeveelheid zout te reduceren. De gemiddelde resultaten van productgroepen (brood, biscuit, roomboterkoek, tussendoortje, nasi/bami, pizza, stamppot, fritessaus, ketchup, mayonaise, satésaus, slasaus) zijn vergeleken met gegevens uit NEVO 11. De VWA resultaten zijn niet significant afwijkend ten opzichte van de NEVO gegevens over natrium in producten (p=0.51). In een rapport van de Voedingsraad uit worden de keukenzoutgehaltes gegeven voor onder andere brood (5 ), chips (1,65 ) en soep (0,88-2 ) en diepvriesmaaltijden (4 ). Deze gehaltes zijn gebaseerd op onderzoek uit de jaren 80. Met uitzondering van brood lijkt het keukenzoutgehalte van chips, soep en diepvriesmaaltijden ten opzichte van de jaren 80 te zijn toegenomen. Met name de resultaten uit de categorieën brood, soepen en kant-en-klaarmaaltijden uit deze rapportage zouden gebruikt kunnen worden voor een best in class benadering zoals de Europese High Level Group on Nutrition and Physical Activity voor ogen staat. In de toekomst zullen er door de industrie mogelijk alternatieve zouten gebruikt worden om de hoeveelheid natrium te reduceren, maar tegelijkertijd zal men het oorspronkelijke smaakprofiel willen behouden. Alternatieve zouten zijn kaliumchloride en ammoniumchloride. Dit betekent dat in de toekomst het chloridegehalte geen goede parameter meer is om de toegevoegde hoeveelheid NaCl te meten. In een door de VWA onlangs uitgevoerde vergelijking van het zoutgehalte in kant-en-klaarmaaltijden dat enerzijds gebaseerd was op de hoeveelheid chloride en anderzijds op het natriumgehalte werd echter geen significant verschil aangetoond (n=26, p=0.29). 11 NEVO, Nederlands Voedingsstoffenbestand, Zout (NaCl) gehalte van diverse levensmiddelen op de Nederlandse markt ( ) 10

12 5 Bijlage: natriumchloride gehalte () in levensmiddelen. Soort: brood n Gemiddelde Minimum Maximum Mediaan SD Bruinbrood ,7 Meergranenbrood 292 Melkbrood 263 1,8 Roggebrood 46 2,1 Roggetarwebrood 9 1,8 Roomboterbrood 14 1,6 Tarweroggebrood 30 1,6 Volkorenbrood ,2 Witbrood ,2 Totaal ,7 Soort: koek n Gemiddelde Minimum Maximum Mediaan SD Biologische koek Biscuit 25 Chocolade koek 27 0,8 Kinderkoek 5 0,7 Overige koek 26 0,8 Roomboterkoek 33 Tussendoortje 9 0,7 Totaal 127 Soort: maaltijden n Gemiddelde Minimum Maximum Mediaan SD Kindervoeding 5 Nasi/bami 235 2,2 Overig 186 2,1 0,8 Pasta 192 Pizza 107 4,8 Stamppot 150 5,0 0,8 Stoommaaltijd 25 0,8 Totaal 900 5,0 Zout (NaCl) gehalte van diverse levensmiddelen op de Nederlandse markt ( ) 11

13 Soort: saus n Gemiddelde Minimum Maximum Mediaan SD Fritessaus 7 Italiaanse saus 23 2,0 Ketchup 10 2,2 3,0 2,4 0,7 Ketjap 3 4,8 2,0 8,2 4,1 3,2 Mayonaise 16 Oosterse saus 8 2,9 8,2 3,1 Satésaus 5 1,6 Slasaus-dressing 17 2,4 1,8 Snacksaus 27 3,1 Totaal 116 8,2 Soort: vlees n Gemiddelde Minimum Maximum Mediaan SD Bereid vlees 173 2,6 Gehakt 6 Product met x% vlees 5 0,7 1,8 Vlees- en vleesproducten 13 Vlees in blik 8 Vleeswaar # 2 3,6 2,7 4,6 - - Totaal 207 4,6 # Bij vleeswaar ging het om een monster runderrookvlees licht drooggezouten, en een gebraden gehakt. Zout (NaCl) gehalte van diverse levensmiddelen op de Nederlandse markt ( ) 12