Handleiding instrumentarium verkeersveiligheidsmonitor. Thérèse Steenberghen, Anuja Dangol, Diederik Tirry, Valerie Dewaelheyns RA

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Handleiding instrumentarium verkeersveiligheidsmonitor. Thérèse Steenberghen, Anuja Dangol, Diederik Tirry, Valerie Dewaelheyns RA-2015-009"

Transcriptie

1 Handleiding instrumentarium verkeersveiligheidsmonitor Thérèse Steenberghen, Anuja Dangol, Diederik Tirry, Valerie Dewaelheyns RA /11/2015

2 Steunpunt Verkeersveiligheid Wetenschapspark 5 bus Diepenbeek Consortium UHasselt, KU Leuven en VITO Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt zonder uitdrukkelijk te verwijzen naar de bron. Dit rapport kwam tot stand met de steun van de Vlaamse Overheid, programma Steunpunten voor Beleidsrelevant Onderzoek. In deze tekst komen onderzoeksresultaten van de auteur(s) naar voor en niet die van de Vlaamse Overheid. Het Vlaams Gewest kan niet aansprakelijk gesteld worden voor het gebruik dat kan worden gemaakt van de meegedeelde gegevens. Het Steunpunt Verkeersveiligheid voert in opdracht van de Vlaamse overheid beleidsondersteunend Wetenschappelijk onderzoek uit over verkeersveiligheid. Het Steunpunt Verkeersveiligheid is een samenwerkingsverband tussen de Universiteit Hasselt, de KU Leuven en VITO, de Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek.

3 Inhoudstafel Figuren... 5 Gebruikte afkortingen... 6 Samenvatting... 7 English Summary Startpagina Inleiding Context Wat is de Verkeersveiligheidsmonitor? Doelstellingen van de Verkeersveiligheidsmonitor Systeemontwerp Geografisch Content Management Systeem Logisch ontwerp Fysisch ontwerp Datalaag Applicatielaag Presentatielaag Installatie Virtuele machine Reverse Proxy architectuur Veiligheid Loadbalancing & High Availability Caching Virtual Host configuratie van de Reverse Proxy Gebruik van de Verkeersveiligheidsmonitor Consultatie via de website door middel van Drupal Content Management System (CMS) Verkeersveiligheidsmonitor: Homepage Verkeersveiligheidsmonitor: Menu Verkeersveiligheidsmonitor: Search Verkeersveiligheidsmonitor: Geoloket Verkeersveiligheidsmonitor: Nieuwe en gewijzigde indicatoren Verkeersveiligheidsmonitor: Nieuws Verkeersveiligheidsmonitor: Login Consultatie via het Geoloket Opzetten en beheren van de website Login als Admin Verkeersveiligheidsmonitor: Admin Strategisch beheer Inleiding... 28

4 6.2 Strategisch beheer van indicatoren Validatie en evaluatie van indicatoren Nieuwe soorten indicatoren Strategie voor tijdreeksen Automatisatie Richtlijnen met betrekking tot historiek en kwaliteit van gegevens Gebruikersbeheer Juridisch kader Basislagen Gebruik van indicatoren Formalisering van gebruiksovereenkomsten data & software Operationeel beheer Inleiding Een nieuwe indicator publiceren Algemeen stappenplan Technische specificaties data & metadata Stap 1: inladen van geografische data Stap 2: configuratie van WMS/WFS Stap 3: configuratie dynamische kaart in CMS Stap 4: metadata toevoegen in CMS Stap 5: laag toevoegen in het Geoloket Indicatoren wijzigen en verwijderen Gebruikersbeheer Linked Data Bijlage 1: Metadata fiche... 41

5 Figuren Figuur 1: Architectuur van het logisch ontwerp Figuur 2: Fysisch ontwerp Figuur 3: De reverse proxy architectuur Figuur 4: Homepage Figuur 5: Introductie Figuur 6: Toegang tot indicatoren via risicodomeinen Figuur 7: Elementen van visualisatie per indicator Figuur 8: Thematische toegang tot indicatoren Figuur 9: Toegang tot het Geoloket Figuur 10: Weergave van kaarten in het Geoloket Figuur 11: Navigatie doorheen de kaartenbibliotheek Figuur 12: Kaartweergave Figuur 13: Aanpasbare legende Figuur 14: Een user account maken Figuur 15: Ingelogd als Admin Figuur 16: Menubalk voor het operationeel beheer Figuur 17: Stappen bij de publicatie van een indicator Figuur 18: Maken van connectie met de PostGIS server van de Verkeersveiligheidsmonitor en het gebruik van een PostGIS plug-in voor het importeren van shapefiles Figuur 19: Connectie met PostGIS databank door middel van pgadmin III software Figuur 20: Geïmporeerde data bevindt zich onder de map Public > Tables Figuur 21: Wijzigen van de beschrijving van een indicator of verwijderen van een indicator

6 Gebruikte afkortingen CMS GeoCMS GIS GNU General Public License GUI OGC RDF SLD VM WFS WIKI WMS XML Content Management Systeem Geografisch Content Management Systeem Geografisch Informatie Systeem GNU General Public License of kortweg de GPL is een copyleftlicentie voor software die stelt dat je met de software mag doen wat je wilt, inclusief aanpassen en verkopen, mits je dat recht ook doorgeeft aan anderen en de auteur(s) van de software vermeldt. Graphical User Interface Open Geospatial Consortium Resource Description Framework Styled Layer Descriptor Virtuele Machine Web Feature Service Een wiki is een applicatie waarmee webdocumenten door meer redacteuren samen kunnen worden bewerkt. Web Map Service Extensible Markup Language 6

7 Samenvatting Het verbeteren van de verkeersveiligheid in Vlaanderen vergt inzicht in de verkeersveiligheidstoestand op het terrein alsook in de potentiële en reële impact van het beleid. De analyse van verschillende soorten data levert hierbij waardevolle informatie op. Deze data worden echter gefragmenteerd beheerd door verschillende stakeholders, vaak ook op verschillende beleidsniveaus. Door data van heterogene oorsprong te harmoniseren in een consistente set van verkeersveiligheidsindicatoren, kunnen de beïnvloedende factoren beter begrepen worden, en is een meer proactief beleid mogelijk. De resulterende indicatoren-set bestaat daarom niet alleen uit ongevallenstatistieken, maar omvat een gebalanceerde mix van eindeffecten, context-, performantie- en beleidsindicatoren. Werkpakket 1 van het Steunpunt Verkeersveiligheid heeft als doel een consistente en coherente set van verkeersveiligheidsindicatoren te ontsluiten door middel van een verkeersveiligheidsmonitor. De verkeersveiligheidsmonitor heeft 3 hoofdfuncties: in de eerste plaats het opnemen van effect- en omgevingsindicatoren om een zicht te geven op de verkeersveiligheidstoestand en de drijvende krachten of ruimtelijke condities die de toestand beïnvloeden. Ten tweede is de monitor een instrument gericht op het evalueren van beleidsdoelstellingen, alsook het evalueren van de effectiviteit en efficiëntie van beleidsmaatregelen. Ten slotte dient de monitor ook als een communicatiemiddel beschouwd te worden die de voortgang van verkeersveiligheid rapporteert aan beleidsmedewerkers en specifieke doelgroepen. Dit rapport is een handleiding voor het instrumentarium van de Verkeersveiligheidsmonitor. De volgende thema s komen aan bod: een korte inleiding, systeemontwerp, installatie, gebruik, strategisch beheer, operationeel beheer, publicatie van indicatoren als Linked Data. Deze handleiding is in de eerste plaats bedoeld voor applicatiebeheerders en ontwikkelaars die expertise hebben in de ontwikkeling en het beheer van Geo-ICT systemen. De gebruikte software van de verkeersveiligheidsmonitor is open source. De handleiding wordt ontwikkeld als een Wiki, waarin verschillende beheerders, ontwikkelaars en gebruikers de informatie kunnen editeren. Dit biedt de mogelijkheid om in de toekomst de monitor als een open instrument verder te ontwikkelen met meerdere gebruikers, zowel onderzoeksinstellingen, overheden, organisaties, bedrijven, en deze ontwikkelingen te documenteren in een gemeenschappelijke Wiki-handleiding. Dit rapport is een momentopname, waarin de versie van de verkeersveiligheidsmonitor van april 2015 wordt weergegeven. De inhoud van het rapport is gegenereerd door de Wiki pagina s te publiceren als een e-boek. 7

8 English Summary Title: Manual Instruments road safety monitor The improvement of road safety in Flanders requires insight in the existing traffic safety conditions on the road as well as in potential and actual policy impacts. The analysis of various data provides valuable information for this purpose. However, the data are often fragmented and managed by different stakeholders and also at different policy levels. Harmonization of heterogeneous data in a consistent set of traffic safety indicators can help improve the understanding of influencing traffic safety factors and allow for more proactive policy. The resulting set of indictors not only includes accident statistics but a balanced mix of end-effects, context, performance and policy indicators. The purpose of Work Package 1 of the Policy Support Research Center for Traffic Safety is to develop a consistent and coherent set of road safety indicators accessible through the Traffic Safety Monitor of Flanders. The Traffic Safety Monitor has 3 main functions: first, to provide impact- and environmental indicators for insight into the traffic situation and the driving forces or spatial conditions affecting traffic safety. Second; the monitor is a tool to support evaluation of the policy objectives as well as evaluation of effectiveness and efficiency of policy measures. Finally, the monitor also serves as a communication tool to report the traffic safety progress to policymakers and specific target groups. This report is a handbook for The Traffic Safety Monitor instrument. The following themes are covered: a short introduction, system design, installation, operation, strategic management, operations management, publication of indicators as Linked Data. This handbook is primarily intended for application-managers and developers with expertise in the development and management of GEO-ICT systems. The software used for the monitor is open source. The handbook is developed as a Wiki where various managers, developers and users can add and edit the information. This offers the opportunity to further development of the monitor as an open tool in the future with multiple users such as research institutions, governments, organizations, businesses... and to document these developments in a common Wiki. This report is a snapshot of the situation in April The content of the report was generated by publishing the Wiki page an e-book. 8

9 1 Startpagina Welkom op de Verkeersveiligheidsmonitor. De Verkeersveiligheidsmonitor Vlaanderen is een centrale toegangspoort tot indicatoren voor de monitoring en de evaluatie van de verkeersveiligheid in Vlaanderen. Deze indicatoren dienen voor de ondersteuning van het Vlaamse verkeersveiligheidsbeleid. De Verkeersveiligheidsmonitor voorziet een directe en gebruiksvriendelijke toegang tot relevante indicatoren voor diverse beleidsonderwerpen en - thema s. In deze handleiding wordt gerapporteerd over de ontwikkeling van het instrumentarium voor indicatoren. Deze handleiding is bedoeld voor de systeembeheerder: ze bevat praktische informatie en richtlijnen met betrekking tot de installatie, de configuratie en het bijwerken van de beschikbare gegevens in de Verkeersveiligheidsmonitor. De handleiding is als volgt opgebouwd: 1. Inleiding 2. Systeemontwerp 3. Installatie 4. Gebruik 5. Strategisch Beheer 6. Operationeel Beheer 7. Linked Data 9

10 2 Inleiding Dit rapport is een handleiding voor het instrumentarium van de Verkeersveiligheidsmonitor en is een momentopname waarin de stand van zaken in april 2015 wordt weergegeven. De inhoud is gegenereerd door middel van de Wiki-pagina s. 2.1 Context Het verbeteren van de verkeersveiligheid in Vlaanderen vergt inzicht in de verkeersveiligheidstoestand op het terrein, alsook in de potentiële en de reële impact van het beleid. Een geïntegreerde benadering van verkeersveiligheid vraagt het verzamelen van alle relevante gegevens en het opstellen van indicatoren die een beeld schetsen van de huidige toestand en dynamiek. Naast ongevallenstatistieken die het eindeffect meten, worden nog andere data verzameld en analyses uitgevoerd die eerder peilen naar de oorzaken van verkeersonveiligheid. Deze data worden echter gefragmenteerd beheerd door verschillende stakeholders, vaak op verschillende beleidsniveaus. Door data van heterogene oorsprong te harmoniseren in een consistente set van verkeersveiligheidsindicatoren, kunnen de beïnvloedende factoren beter begrepen worden en is een meer proactief beleid mogelijk. 2.2 Wat is de Verkeersveiligheidsmonitor? De Verkeersveiligheidsmonitor is een integraal monitoringplatform dat (1) verkeersveiligheidsindicatoren op een consistente en geharmoniseerde wijze ontsluit; en (2) de onafgebroken en geharmoniseerde uitwisseling van gegevens over verkeersveiligheid ondersteunt. De monitor heeft 3 hoofdfuncties: door het opnemen van effect- en omgevingsindicatoren, zicht geven op de verkeersveiligheidstoestand en de drijvende krachten of ruimtelijke condities die dit beïnvloeden; de evaluatie van beleidsdoelstellingen, alsook van de effectiviteit en efficiëntie van beleidsmaatregelen; een communicatiemiddel zijn dat rapporteert over de voortgang van de verkeersveiligheid aan beleidsmedewerkers en specifieke doelgroepen. 2.3 Doelstellingen van de Verkeersveiligheidsmonitor De doelstellingen van de Verkeersveiligheidsmonitor zijn tweeledig: Beleidsmatig: het opstellen van indicatorenbundels voor het monitoren van de vooropgestelde beleidsdoelstellingen door het samenbrengen van data vanuit verschillende beleidsdomeinen en beleidsniveaus; Onderzoeksmatig: het onderzoeken van de mogelijkheden om Linked Open Data te gebruiken als een onderliggend raamwerk voor het bevorderen van de interoperabiliteit en de uitwisseling van verkeersveiligheidsgegevens binnen een geo-informatie infrastructuur. Open data zijn data of gegevens die vrij gebruikt of hergebruikt worden en opnieuw verspreid kunnen worden door iedereen ( Linked data is een methode voor het publiceren van data in een structuur die ervoor zorgt dat beschikbare data onderling gelinkt kunnen worden. Dit verhoogt de bruikbaarheid ( 10

11 Linked Open Data zijn alle opgeslagen data die via het internet met elkaar verbonden zijn en die voor het algemeen belang toegankelijk gemaakt worden, zonder beperkingen op gebruik of verdere verspreiding. De inleiding van dit rapport dient als inleiding op de Dokuwiki (gebruikershandleiding) van de Verkeersveiligheidsmonitor. Voor verdere toelichting over het conceptuele kader van de Verkeersveiligheidsmonitor verwijzen we naar de volgende rapporten: Tirry, D., Steenberghen, T. (2013). Een conceptueel kader voor een verkeersveiligheidsmonitor., Steunpunt Verkeersveiligheid , RA , 59p. RA pdf Tirry, D., Steenberghen, T. (2014). Ontwikkeling van de Vlaamse Verkeersveiligheidsmonitor, Steunpunt Verkeersveiligheid , RA , 22p. RA pdf 11

12 3 Systeemontwerp 3.1 Geografisch Content Management Systeem De term Content Management omvat het verzamelen, creëren, publiceren en beheren (management) van de inhoud (content) van een website. Met een Content Management Systeem (CMS) wordt dit proces geautomatiseerd. Hierdoor kunnen gebruikers zonder veel technische kennis en op een toegankelijke manier documenten, allerlei media en andere gegevens op het internet publiceren. In een CMS zijn inhoud, vormgeving en structuur van elkaar gescheiden. Door het toepassen van sjablonen worden gegevens die ingevoerd werden zonder lay-out, wel in een bepaalde lay-out gepresenteerd aan de bezoekers van de website. Een CMS is dus uitermate geschikt voor websites waarvan de inhoud regelmatig geactualiseerd wordt. De meest populaire CMS'en zijn Joomla, Drupal en Wordpress. Een Geografisch Content Management Systeem (GeoCMS) is een geavanceerd CMS dat de traditionele eigenschappen van een CMS combineert met die van een Geografisch Informatie Systeem. Door bijkomende softwarecomponenten aan het CMS toe te voegen, kan de beschrijvende informatie verrijkt worden met ruimtelijke gegevens, bijvoorbeeld in de vorm van een interactieve kaart. Deze extra componenten ondersteunen de toegang tot geografische data, dikwijls met behulp van geografische webservices. Aangezien een GeoCMS de mogelijkheid biedt om geografische gegevens te beheren en te visualiseren, is het uitermate geschikt voor het beheer en de presentatie van ruimtelijke indicatoren die gericht zijn op het aanleveren van thematische informatie. 3.2 Logisch ontwerp De uitbouw van de Verkeersveiligheidsmonitor start met het logisch ontwerp van een model. Een logisch ontwerp is een conceptueel systeemontwerp van de verschillende deelcomponenten van een (informatie)systeem en hun onderlinge relaties. In een logisch ontwerp ondersteunt de plaatsing van de componenten de manier van redeneren over de structurele eigenschappen van het (informatie)systeem. De systeemarchitectuur moet toelaten om een gebruiksvriendelijk maar tegelijk ook performant informatiesysteem te ontwikkelen. Een systeemarchitectuur is een gestructureerd geheel van beschrijvingen van het geheel en van de delen van een (informatie)systeem. De onderstaande figuur (Figuur 1) toont de architectuur van het logisch ontwerp van de Verkeersveiligheidsmonitor. Het logisch model bestaat uit drie lagen: een datalaag, een applicatielaag en een presentatielaag. 12

13 Figuur 1: Architectuur van het logisch ontwerp De basis van het model wordt gevormd door de datalaag. Deze laag bestaat uit twee databanken. De eerste databank is een ruimtelijke databank en bevat de eigenlijke meetgegevens van de ruimtelijke indicatoren. De tweede databank bevat naast de niet-ruimtelijke indicatoren ook de beschrijvende informatie (ook wel metadata genoemd) over alle indicatoren en bouwstenen van het CMS. De indicatoren zelf zijn afkomstig van externe databanken en shapefiles (i.e. geografische bestanden), en worden beheerd door verschillende stakeholders. Bovenop de datalaag is een applicatielaag gebouwd die uit twee componenten bestaat. De geografische data worden ontsloten via gestandaardiseerde webservices. Het beheren en editeren van informatie, het gebruikersbeheer en de toegangscontrole gebeurt door middel van allerlei tools van het geografisch CMS. Voor de volledigheid worden in het logisch ontwerp ook externe webservices (i.e. webdiensten) toegevoegd, aangezien deze ook bevraagd worden via de presentatielaag. De applicatielaag wordt weergegeven in de presentatielaag. Het aanspreken van de applicatielaag kan op twee manieren: Via het CMS: het CMS voorziet een consistente interface zodat elke webpagina gevisualiseerd wordt volgens een vast sjabloon en eenzelfde stijl. Alle beschikbare indicatoren en beleidsassessments worden gefilterd en gepresenteerd via CMS-sjablonen. Dit omvat ook het presenteren van indicatoren via tabellen en grafieken. Via kaarten: indicatoren die gebaseerd zijn op ruimtelijke data worden ontsloten via Web Map Service (WMS) en Web Feature Service (WFS). WMS is een standaard protocol voor het aanbieden van gegeorefereerde kaarten op internet, die aangemaakt worden door een kaartserver met gegevens van een GIS-databank. WFS is een interface die toelaat om de geografische gegevens te gaan bevragen en bewerken. Het gebruik van WMS en WFS laat dus toe om de gegevens als kaart te visualiseren en de gegevens te downloaden. Deze kaarten kunnen geïntegreerd worden in het geografisch CMS en aangeroepen worden in een onafhankelijke GIS-toepassing (desktop GIS, Geoloket, ). 13

14 3.3 Fysisch ontwerp De onderstaande figuur (Figuur 2) toont hoe het logisch ontwerp uitgewerkt werd. De deelcomponenten van de Verkeersveiligheidsmonitor worden van beneden naar boven besproken en de onderlinge relaties worden duidelijk uitgewerkt. De Linked Data componenten worden in een aparte sectie toegelicht. Figuur 2: Fysisch ontwerp Datalaag De twee databanken die de datalaag opbouwen, hebben elk hun eigen databaseserver en software: ruimtelijke databank voor de ruimtelijke indicatoren: PostgreSQL & PostGIS databank voor niet-ruimtelijke indicatoren, de metadata en de bouwstenen van het geografisch CMS: MySQL PostgreSQL & PostGIS PostgreSQL is een vrije relationele databaseserver, uitgegeven onder de PostgreSQL licentie. Dit is een eenvoudige softwarelicentie voor opensourcesoftware. PostgreSQL biedt een alternatief voor andere opensourcesystemen en commerciële systemen zoals Oracle, DB2 en Microsoft SQL Server. PostGIS is software met een PostgreSQL extensie. De PostGIS software levert de mogelijkheid om geografische objecten (geometrie) en ruimtelijke query s toe te voegen aan een PostgreSQL databank. Vanaf dan wordt dit een ruimtelijke databank genoemd. Dit systeem is te vergelijken met ESRI's SDE 14

15 of met de Oracle Spatial extensie. PostGIS is opensourcesoftware en valt onder de GNU General Public License. Verschillende andere opensourcesoftware pakketten, zoals de open source server voor het delen van ruimtelijke data GeoServer ( zijn zo ontwikkeld dat ze makkelijk verbinding kunnen maken met een PostGIS databank. Alle ruimtelijke indicatoren werden als individuele tabellen ingelezen in de databank (datawarehouse principe). In zulke ruimtelijke dataset stelt elke record van de tabel één ruimtelijk object voor, vergezeld van een set coördinaten. PostGIS heeft een handige shapefile/dbf import tool, waardoor het inlezen van de data in de databank sterk vereenvoudigd wordt. MySQL MySQL is ook een relationele databaseserver, en valt als opensourcesoftware onder de GNU General Public License. Het installeren van een tweede relationele databank server is nodig omdat het gekozen CMS hierop steunt. Het gekozen CMS is Drupal. Alle informatie die rechtstreeks met Drupal gerelateerd is, zoals niet-ruimtelijke indicatoren, metadata en natuurlijk de bouwstenen van Drupal zelf, wordt hierin opgeslagen Applicatielaag De applicatielaag bestaat uit twee componenten, opnieuw elk met hun eigen software: Drupal als CMS voor het beheer en editeren van de inhoud van en de toegang tot de website. GeoServer om de ruimtelijke data te ontsluiten via gestandaardiseerde webservices; Drupal Drupal is een opensource CMS, ontwikkeld in de programmeertaal PHP en uitgebracht onder de GNU General Public License. Drupal is een CMS softwarepakket dat toelaat om makkelijk een grote verscheidenheid aan inhoud te publiceren, beheren en organiseren op een website. Drupal is een heel populair CMS voor het maken van verschillende soorten websites, waaronder community portaalsites en discussiesites, intranet portaalsites en websites van bedrijven, persoonlijke websites, fanwebsites, e-commerce applicaties en resource directories. Alle inhoud van een Drupal website wordt bewaard en behandeld als een node. Nodes zijn bijdragen zoals blogs, verhalen, enquêtes en forums. Elke node heeft een uniek nummer en is gebaseerd op een sjabloon. Dit sjabloon ( content type ) definieert de velden of attributen die aan de node verbonden zijn. Zo kunnen velden gedefinieerd worden voor tekst, cijfers, datums, afbeeldingen, etc. Op basis van de specificatie van het uitwisselmodel werden bijvoorbeeld meerdere sjablonen gecreëerd voor geografische indicatoren. Deze laten toe om alle metadata-elementen te beschrijven. Omdat Drupal een opensourcesysteem is, is het makkelijk om uitbreidingen te ontwikkelen. Eén van de uitbreidingsmodules is bijvoorbeeld RDF extensions. Deze module voegt extra functionaliteit toe voor het maken van RDF mappings via een user interface, en het exporteren van de inhoud van de website naar RDF. RDF staat voor Resource Description Framework en is een standaard model voor de datauitwisseling over internet ( Dit is een belangrijke functionaliteit met het oog op de ontwikkeling van een uitwisselingsmodel voor Linked Data. Zowel de inhoud (= alle nodes) als de instellingen van Drupal worden opgeslagen in een database, in dit geval een MySQL database. Drupal wordt binnen de Vlaamse overheid steeds meer gebruikt om websites te bouwen. Het toonvoorbeeld daarvan is kañooh ( een totaalpakket dat de instellingen binnen de Vlaamse overheid helpt om sneller, goedkoper en beter websites te ontwikkelen en te beheren. 15

16 GeoServer Web Map Services (WMS) zijn de standaard om kaartafbeeldingen met ruimtelijke gegevens op te vragen via het internet. Deze standaard wordt gedefinieerd door het Open Geospatial Consortium (OGC). GeoServer is een opensourcesoftware pakket dat deze standaard handhaaft. Zelf draait GeoServer op Apache Tomcat, een opensource webcontainer. GeoServer ondersteunt de verbinding met zowel opensource als met propriëtaire databank servers, waaronder ook PostGIS. De configuratie van deze verbinding, net als de configuratie van de WMS, gebeurt via een verzameling XML-bestanden. Eens een verbinding met zulke ruimtelijke databank gelegd is, kunnen de verschillende kaarten gevisualiseerd worden met een GetMap aanvraag (request). Een ruimtelijke dataset, zoals opgeslagen in PostGIS, bevat echter geen informatie over de visualisatie zelf, zoals het gebruik van kleuren, transparantie, labels, etc. Hiervoor moet er eerst een stijl gedefinieerd worden met behulp van een Styled Layer Descriptor (SLD). SLD is een standaard laag die gedefinieerd wordt door het OGC, en die dient om de visualisatie van ruimtelijke gegevens te beschrijven met behulp van XML. Een SLD kan vergeleken worden met een layer bestand in ESRI ArcGIS. Per laag kunnen er verschillende stijlen gedefinieerd worden. De gewenste keuze moet dan als parameter meegegeven worden aan de GetMap request. Aangezien er met beelden gewerkt wordt (hier PNG), is het continu uitsturen van aanvragen (requests) naar de server een relatief zware operatie. Daarom maakt GeoServer gebruik van GeoWebCach voor het opslaan van deze beelden in verschillende tegels (tiles). Dit kan het inladen van grote bestanden aanzienlijk versnellen Presentatielaag De opgeslagen informatie wordt op twee manieren aan de gebruiker ontsloten: Via de Drupal GUI (Hraphical User Interface): dit is de primaire toegang om informatie over beleidsonderwerpen, assessments en geografische indicatoren te bekomen; Via het Geoloket: dit is een secundaire toegang die specifiek ontwikkeld werd voor het visualiseren en bevragen van alle ruimtelijke gegevens. Drupal Graphical User Interface (GUI) De Drupal Graphical User Interface (GUI) is de publicatie van het systeem naar de gebruiker toe. De Graphical User Interface (GUI) is hoofdzakelijk gebaseerd op twee pijlers: het presenteren van de nodes in een vooraf aangemaakte vormgeving het grafisch vormgeven van de volledige site Nodes zijn gebaseerd op sjablonen. Deze sjablonen maken het mogelijk om velden of attributen te definiëren, en om de weergave van de node per sjabloon te configureren. Zo kunt u bepalen dat een nieuwsartikel op een andere manier wordt weergegeven dan bijvoorbeeld een indicator. U kunt ook aangeven hoe bepaalde sjablonen weergegeven moeten worden: als een volledige pagina of als een block. Ook de volledige website kunt u grafisch vormgeven met behulp van bestaande stijlen ( themes ) of een zelfgemaakte stijl. Op die manier is de GUI van elke drupal site in zekere mate uniek. Het configureren van de stijl is volledig onafhankelijk van de inhoud. Indien u de stijl van de site wil veranderen, heeft dit weinig tot geen gevolgen voor de inhoud van het CMS. 16

17 Geoloket Het Geoloket van de Verkeersveiligheidsmonitor is een interactieve pagina voor het tonen en onderzoeken van alle ruimtelijke indicatoren. Deze webpagina is gebouwd in HTML en javascript en steunt op de Ext, GeoExt en OpenLayers bibliotheken. De gebruiker kan zelf kiezen welke kaart of kaarten bekeken worden. Van de gevisualiseerde kaarten is er telkens een legende beschikbaar. De gebruiker kan de volgende acties uitvoeren: pan zoom previous/next extent print PDF De gebruiker kan ook de Web Map Service (WMS) aanvraag opvragen die zich achter een getoonde kaart bevindt. Door te klikken op de kaart, kan de gebruiker de waarden opvragen die gelinkt zijn aan het ruimtelijke object. Als laatste kan de gebruiker ook navigeren op adres via de Google Geocoder. 17

18 4 Installatie 4.1 Virtuele machine Om het monitoringsysteem te ontwikkelen, werd een virtuele machine opgezet. Een virtuele machine is een computerprogramma dat een computer nabootst. Op deze nagebootste computer kunnen dan andere programma's uitgevoerd worden. In een moderne omgeving is de virtualisatietechniek het antwoord op de wildgroei aan servers in datacenters. Door een server te virtualiseren, wordt deze opgedeeld in meerdere Virtuele Machines (VM). Deze VM'en gedragen zich elk als een volwaardige, onafhankelijke server met een gegarandeerde hoeveelheid resources. Zo wordt de hardware efficiënter gebruikt en krijgen we meer VM'en op één server, zonder enig verlies aan performantie. Dit bespaart kosten en is beter voor het milieu omdat de hardware optimaal gebruik wordt. Daarnaast zorgt virtualisatie ook voor meer flexibiliteit: er kunnen op een eenvoudige manier nieuwe omgevingen ('klonen') worden gecreëerd, zonder daarvoor nieuwe fysieke apparaten aan te schaffen of machines van 'scratch' te installeren. De virtualisatie-omgeving aan de KU Leuven is gebaseerd op VMWare. Op de virtuele machine werd het monitoringsysteem Ubuntu LTS als besturingssysteem geïnstalleerd. De verschillende systeemcomponenten werden aangegeven zoals besproken in het Systeemontwerp : Drupal PHP MySQL PostGreSQL PostGIS GeoServer OpenLayers Virtuoso Etc. 4.2 Reverse Proxy architectuur In plaats van de Verkeersveiligheidsmonitor rechtstreeks aan het internet te ontsluiten, werd een 'Reverse Proxy' server opgezet. Een reverse proxy server verzorgt de communicatie tussen de buitenwereld (i.e. internet) en de interne servers. Elke aanvraag ('request') voor het monitoringsysteem wordt eerst naar de reverse proxy gestuurd, die checkt of de aanvraag geldig is. Vervolgens wordt de aanvraag doorgestuurd naar de desbetreffende interne server. De interne server antwoordt aan de reverse proxy met de gevraagde informatie, waarop de reverse proxy ervoor zorgt dat dit antwoord bij de gebruiker terecht komt. De onderstaande figuur (Figuur 3) illustreert hoe de reverse proxy door SADL KU Leuven werd opgezet. Voor de gebruiker lijkt het dus alsof hij rechtstreeks communiceert met het monitoringsysteem, terwijl hij in de praktijk alleen communiceert met een reverse proxy. Dit biedt tal van mogelijkheden inzake veiligheid, loadbalancing & High Availability, en Caching. 18

19 Figuur 3: De reverse proxy architectuur Veiligheid Het belangrijkste voordeel is dat de monitor zelf in het interne, veilige netwerk geplaatst kan worden. Hierdoor kan er rechtstreeks vanuit de interne server gecommuniceerd worden met achterliggende databanken of bedrijfssystemen. De firewall kan zo worden ingesteld dat aanvragen alleen vanaf de reverse proxy worden toegestaan. Omdat een reverse proxy alleen correcte aanvragen kan behandelen, is het voor een hacker niet meer mogelijk om de monitor direct te hacken. De hacker kan hooguit de reverse proxy aanvallen. Deze reverse proxy is dus volledig ingesteld op het afweren van hackers Loadbalancing & High Availability Daarnaast is het mogelijk om de onderliggende systemen op elkaar af te stemmen, bijvoorbeeld door redundante monitors te configureren. Dit wil zeggen dat als één applicatieserver onbeschikbaar wordt, de nieuwe aanvragen doorgestuurd worden naar andere beschikbare servers in de pool. De reverse proxy zal dus nagaan welke interne server de concrete aanvraag zal behandelen. Zo kan men een volledig redundante webdienst uitbouwen. Let op, dit werd op dit ogenblik (april 2015) niet geconfigureerd Caching Een ander voordeel kan het cachen van gegevens zijn, i.e. het dupliceren van een deel van de gegevens waarvan de oorspronkelijke waarden elders opgeslagen zijn. Als eenzelfde aanvraag duizend keer per dag wordt uitgevoerd door verschillende gebruikers, is het onzinnig om al deze aanvragen telkens opnieuw door te sturen naar de interne server. De reverse proxy weet immers uit een voorgaande zelfde bevraging het antwoord al. Daarom bieden de meeste reverse proxies ook goede cachingsmogelijkheden. Dit ontlast de interne servers, waardoor resources gebruikt kunnen worden voor andere zaken. 4.3 Virtual Host configuratie van de Reverse Proxy De onderstaande code geeft weer hoe de Reverse Proxy geconfigureerd werd voor de Verkeersveiligheidsmonitor. 19

20 <VirtualHost *:80> ServerName ServerAlias verkeersveiligheidsmonitor.be #DocumentRoot htdocs #log file settings are set in the global Apache httpd.conf file RedirectMatch ^/$ /cms # Drupal proxy ProxyRequests Off ProxyPass /cms ProxyPassReverse /cms <Location /cms> Options MultiViews Indexes SymLinksIfOwnerMatch IncludesNoExec AllowOverride FileInfo Order deny,allow Allow from all </Location> # Geoserver proxy ProxyPass /geoserver ProxyPassReverse /geoserver <Location /geoserver> Options MultiViews Indexes SymLinksIfOwnerMatch IncludesNoExec Order deny,allow Allow from all </Location> # Geoloket proxy ProxyPass /geoloket ProxyPassReverse /geoloket <Location /geoloket> Options MultiViews Indexes SymLinksIfOwnerMatch IncludesNoExec Order deny,allow Allow from all </Location> #Linked Data Ontology - Not important ProxyPass /vocab ProxyPassReverse /vocab <Location /vocab> Options MultiViews Indexes SymLinksIfOwnerMatch IncludesNoExec rder deny,allow Allow from all </Location> # Linked Data Virtuoso proxy 20

21 ProxyPass /sparql ProxyPassReverse /sparql <Location /sparql> Options MultiViews Indexes SymLinksIfOwnerMatch IncludesNoExec Order deny,allow Allow from all </Location> ProxyPass /fct ProxyPassReverse /fct <Location /fct> Options MultiViews Indexes SymLinksIfOwnerMatch IncludesNoExec Order deny,allow Allow from all </Location> ProxyPass /describe ProxyPassReverse /describe <Location /describe> Options MultiViews Indexes SymLinksIfOwnerMatch IncludesNoExec Order deny,allow Allow from all </Location> ProxyPass /conductor ProxyPassReverse /conductor <Location /conductor> Options MultiViews Indexes SymLinksIfOwnerMatch IncludesNoExec Order deny,allow Allow from all </Location> #proxy dokuwiki ProxyPass /dokuwiki ProxyPassReverse /dokuwiki <Location /dokuwiki> Options MultiViews Indexes SymLinksIfOwnerMatch IncludesNoExec Order deny,allow Allow from all </Location> </VirtualHost> 21

22 5 Gebruik van de Verkeersveiligheidsmonitor Gebruik omvat alle informatie die bij het dagelijks gebruik van de Verkeersveiligheidsmonitor van belang is. Er zijn drie manieren waarop indicatoren via de Verkeersveiligheidsmonitor geconsulteerd kunnen worden: via de website door middel van CMS, via het Geoloket en via webservices. 5.1 Consultatie via de website door middel van Drupal Content Management System (CMS) De website is gebouwd met Drupal CMS. Hieronder vindt u algemene informatie over de website Verkeersveiligheidsmonitor: Homepage Figuur 4: Homepage Verkeersveiligheidsmonitor: Menu Welkom: Dit is de eerste pagina van de website. Er wordt een korte introductie gegeven over de Verkeersveiligheidsmonitor en hoe u deze kunt gebruiken. Hier kunt u ook doorklikken naar de indicatoren, die gerangschikt zijn volgens risicodomeinen en volgens thema. U kunt ook de volledige lijst met indicatoren oproepen. Figuur 5: Introductie Risicodomeinen: Op deze pagina kunt u alle indicatoren vinden, gerangschikt volgens de volgende risicodomeinen: Mens: handhaving, gedrag en sensibilisering, regelgeving 22

23 Voertuig: beveiligingssystemen, voertuigenpark Omgeving: vorm, functie, gebruik, hulpverlening Figuur 6: Toegang tot indicatoren via risicodomeinen Hoe te gebruiken Klik op de afbeelding van het risicodomein waarover u meer informatie wenst, om een overzicht te krijgen van de gerelateerde indicatoren Er wordt een korte beschrijving gegeven van het desbetreffende risicodomein Er wordt een overzicht gegeven van de gerelateerde indicatoren Klik op een van de indicatoren voor meer informatie (Figuur 7). Op elke indicatorpagina staat een interactieve kaart, waarop de ruimtelijke gegevens voor de indicator weergegeven worden. Het is ook mogelijk om verschillende ruimtelijke informatielagen te visualiseren. Klik op 'Meer info' voor Metadata over de gekozen indicator Figuur 7: Elementen van visualisatie per indicator 23

24 Thematisch: Op deze pagina kan u alle indicatoren vinden, gerangschikt volgens thema (Figuur 8): Alcohol Fietsers en voetgangers Infrastructuur Locatie van ongevallen Ouderen Snelheid Voertuigen Figuur 8: Thematische toegang tot indicatoren Hoe te gebruiken Klik op de afbeelding van het thema waarover meer informatie gewenst is om een overzicht te krijgen van de gerelateerde indicatoren Er wordt een korte beschrijving gegeven van het desbetreffende thema Er wordt een overzicht gegeven van de gerelateerde indicatoren Klik op een van de indicatoren voor meer informatie Op elke indicatorpagina staat een interactieve kaart, waarop de ruimtelijke gegevens voor de indicator weergegeven wordt (cf. Figuur 7). Het is ook mogelijk om verschillende ruimtelijke informatielagen te visualiseren. Klik op 'Meer info' voor Metadata over de gekozen indicator Over de monitor: Op deze pagina kunt u de doelstelling van de Verkeersveiligheidsmonitor terugvinden en enkele basisgegevens zoals het webadres, de datum van laatste wijziging en de uitgever. Contact: Op de contactpagina kunt u de gegevens terugvinden van de verantwoordelijke voor het onderhoud en het beheer van de website Verkeersveiligheidsmonitor: Search Aan de rechterkant van elke webpagina van de Verkeersveiligheidsmonitor is er een link beschikbaar naar het Geoloket. Klik op de afbeelding om de applicatie te starten. 24

25 In dit Geoloket kunt u op een interactieve manier alle ruimtelijke indicatoren bekijken, evenals een aantal basislagen. Zie verder voor meer uitleg over het Geoloket Verkeersveiligheidsmonitor: Geoloket Figuur 9: Toegang tot het Geoloket Aan de rechterkant van elke webpagina van de Verkeersveiligheidsmonitor is er een link beschikbaar naar het Geoloket. Klik op de afbeelding om de applicatie te starten. In dit Geoloket kunt u op een interactieve manier alle ruimtelijke indicatoren bekijken, evenals een aantal basislagen. Zie verder voor meer uitleg over het Geoloket Verkeersveiligheidsmonitor: Nieuwe en gewijzigde indicatoren Deze sectie geeft een overzicht van de indicatoren die recent toegevoegd en/of gewijzigd werden Verkeersveiligheidsmonitor: Nieuws Deze sectie geeft een overzicht van het laatste nieuws over de Verkeersveiligheidsmonitor Verkeersveiligheidsmonitor: Login Login als admin of gebruiker met naam en wachtwoord. 5.2 Consultatie via het Geoloket Het Geoloket is een interactieve webpagina voor het tonen en onderzoeken van alle ruimtelijke indicatoren beschikbaar in de Verkeersveiligheidsmonitor. Figuur 10: Weergave van kaarten in het Geoloket 25

26 Kaartenbibliotheek: Lijst van alle indicatoren en beschikbare kaarten, die interactief getoond worden. U kan zelf aanvinken welke kaarten u wil zien. Figuur 11: Navigatie doorheen de kaartenbibliotheek Kaart: Via de werkbalk kan u in de viewer een aantal acties uitvoeren: pan, zoom, creëren PDF, tonen van de WMS url. Figuur 12: Kaartweergave Legende: weergave van de legendes van de gekozen kaarten Figuur 13: Aanpasbare legende 5.3 Opzetten en beheren van de website Login als Admin 1. Open de website van de Verkeersveiligheidsmonitor in uw browser: 2. Voer uw gebruikersnaam en wachtwoord in Figuur 14: Een user account maken 26

27 5.3.2 Verkeersveiligheidsmonitor: Admin Figuur 15: Ingelogd als Admin Na een succesvolle login als admin kunt u volgende afbeelding zien. Er wordt ook een nieuwe werkbalk getoond waarmee u de website kunt beheren. Meer informatie over het gebruik van deze werkbalk kunt u terugvinden onder Operationeel beheer. Figuur 16: Menubalk voor het operationeel beheer 27

28 6 Strategisch beheer Het beheer van de Verkeersveiligheidsmonitor bestaat uit meerdere concrete taken en processen. Deze kunnen grotendeels gegroepeerd worden in twee types verantwoordelijkheden: Strategisch beheer en Operationeel beheer. Hieronder volgt meer informatie over het strategisch beheer. 6.1 Inleiding Het strategisch beheer omvat alle aspecten die van belang zijn voor het waarborgen van de continuïteit van het monitoringsysteem. Het belangrijkste aspect van het strategisch beheer is het vormgeven van de monitor. Voor deze vormgeving en voor het bewaken van de focus en het bereik van de monitor is er nood aan een visie met duidelijke langetermijndoelstellingen voor de monitor. Hierbij moeten ook criteria bepaald worden die gebruikt zullen worden om beslissingen te nemen over het ontwikkelen van nieuwe versies van het monitoringsysteem en de wijzigingen die daarin opgenomen moeten worden. Het strategisch beheer omvat ook het afstemmen met de belanghebbenden bij de ontwikkeling en exploitatie van de monitor. De belanghebbenden of geïnteresseerde partners kunnen een toegevoegde waarde betekenen bij het uitzetten van de strategische lijn van het instrument. Strategisch beheer is gebaseerd op de volgende vijf pijlers: Continuïteitsbeheer: dit omvat de processen die nodig zijn om de continuïteit van de informatievoorziening vanuit de Verkeersveiligheidsmonitor op langere termijn te verzekeren. Dit beheer is gebaseerd op het opstellen van een conceptuele visie en kader, en een meerjarenprogramma & -planning om dit operationeel te realiseren. Het continuïteitsbeheer wordt eveneens gekenmerkt door juridische aangelegenheden, zoals de bewaking van gebruiksovereenkomsten en dataprotocollen. Prestatiebeheer: het prestatiebeheer dient om op regelmatige basis de efficiëntie en effectiviteit van de Verkeersveiligheidsmonitor te meten, te evalueren en bij te sturen. Financieel beheer: een belangrijk aspect bij het strategisch beheer is het opstellen van een financieel model. Dit model moet duidelijk maken welke partijen welke kosten dragen, en welke bijdragen van specifieke gebruikers eventueel nodig zijn om de kosten mee te helpen dragen. Belangrijke kostenelementen zijn: 1) de data op basis waarvan indicatoren berekend worden; 2) de serverruimte waarop de Verkeersveiligheidsmonitor gehost wordt; 3) het beheer en onderhoud van de server, de website, gebruikers, data, etc.; 4) software die niet als open sourve beschikbaar is, zoals ArcGIS en GeoCAT; en 5) communicatie over en promotie van de Verkeersveiligheidsmonitor. Gebruikersbeheer: op het vlak van gebruikersbeheer is het belangrijk dat er een gebruikersgemeenschap ontstaat rondom de Verkeersveiligheidsmonitor. Zoals eerder werd aangegeven, dient het gebruikersbeheer zich te baseren op het wederkerigheidsprincipe en een evenwicht tussen een open en gesloten systeem. Promotie en communicatie: het strategisch beheer behelst ook de algemene coördinatie tussen de organisatorische entiteiten en het verzorgen van een algemene communicatiestrategie. 28

29 6.2 Strategisch beheer van indicatoren Validatie en evaluatie van indicatoren Een belangrijke taak op strategisch niveau is het beschrijven van een validatieprocedure voor indicatoren en het organiseren van een jaarlijkse evaluatie van de bestaande indicatoren. Om actueel en relevant te blijven, is een blijvende kritische houding nodig ten opzichte van de inhoud van de Verkeersveiligheidsmonitor. Daarom moeten voorgestelde indicatoren volgens een welbepaalde procedure gevalideerd worden. Daarnaast dient er jaarlijks een evaluatie te gebeuren van de nood aan actualisatie, van welke indicatoren kunnen blijven, en wat eventueel verwijderd kan worden. Een validatieprocedure bevat drie stappen: Indienen van een indicator; Goedkeuring van de indicator; Feitelijke publicatie Nieuwe soorten indicatoren Telkens als er een voorstel is voor de opname van een nieuw type indicator moeten er een aantal stappen doorlopen worden op strategisch niveau. Om de inhoud van de monitor beheersbaar te houden, kan niet elke voorgestelde indicator zonder meer opgenomen worden. Het beleid omtrent het opnemen en verwerken van verschillende soorten indicatoren dient op strategisch niveau uitgeklaard te worden. Zo dient er onder meer rekening gehouden worden met de positie van de indicator in het grote geheel en het potentieel van een indicator voor het maken van tijdsreeksen Strategie voor tijdreeksen Onder 'tijdreeks' verstaat men het hernemen van een bepaalde indicator voor verschillende tijdstippen (meestal jaartallen), zodat de evolutie van deze indicator over een bepaald tijdspanne bekeken kan worden. Het gebruik van tijdreeksen in de monitor wordt aangemoedigd. Uiteraard is het niet voor elke indicator mogelijk om een tijdreeks te berekenen, omdat verschillende sets van basisdata vaak slechts beschikbaar zijn voor één tijdstip. Bij het maken van tijdsreeksen is het heel belangrijk om na te gaan of de basisdata steeds op een uniforme manier tot stand zijn gekomen, zeker als er met oudere basisdata gewerkt wordt. Zo zijn doorheen de tijd wel vaker conventies over bepaalde klasses (bijvoorbeeld landgebruik), maar ook grenzen (bijvoorbeeld statistische sectoren, gemeenten) veranderd. Het kan een heel tijdsintensieve maar noodzakelijke stap zijn om dergelijke data te harmoniseren over de tijd. Daarom is het relevant om een procedure uit te werken die de aanpak voor tijdreeksen uitstippelt Automatisatie Een strategie omtrent het automatiseren van gegevens en het opstellen van minimale criteria dient eerst op strategisch niveau bepaald te worden, vooraleer dit verder uitgewerkt kan worden op operationeel niveau. 29

30 6.2.5 Richtlijnen met betrekking tot historiek en kwaliteit van gegevens In de Verkeersveiligheidsmonitor is er nood aan een constante zorg voor kwaliteit van data. Ook updates behoren hiertoe. De term 'update' kan slaan op vier verschillende types: een metadata update; een data update; een nieuwe versie; een nieuwe jaargang. Een nieuwe jaargang van een bestaande indicator heeft men als men een bestaande indicator volgens de eerder vastgelegde berekeningswijze opnieuw berekent met basisdata waarvan men een temporele update heeft. Een voorbeeld hiervan is een indicator die bevolkingsaantallen gebruikt, het soort data waarvan jaarlijks een nieuwe versie uitkomt. Een data update is er als een bestaande indicator geüpdatet wordt met verbeterde of veranderde basisdata, zonder dat het temporele karakter verandert. Een voorbeeld hiervan is wanneer een indicator gebruikt maakt van de verkeersborden, die geüpdatet wordt als verkeersbordendatabank beschikbaar wordt. Een nieuwe versie van een indicator heeft men als de berekeningswijze van de indicator aangepast wordt. Een voorbeeld hiervan is verclustering, waarbij een cluster van bijvoorbeeld winkels gedefinieerd wordt op basis van een afstandscriterium: als twee of meerdere winkels op maximaal afstand x van elkaar liggen, vormen ze een cluster. Als men nu op een bepaald moment deze indicator zou herberekenen op basis van een aangepaste afstand, heeft men een nieuwe versie van deze indicator, en moet dit als dusdanig gedocumenteerd worden. Los daarvan kan men ook enkel metadata herzien, bijvoorbeeld het wijzigen van de contactgegevens. Uiteraard kan een combinatie van voorgaande types voorkomen, zo kan een nieuwe jaargang van een indicator voortkomen uit basisdata die voor verschillende jaartallen op een verschillende wijze tot stand kwamen. Bijvoorbeeld als men werkt met landgebruik: hiervan is de afbakening van klasses door de jaren heen een paar keer veranderd, net zoals de wijze van toekenning. Bij tijdsreeksen is het dan ook belangrijk dat men goed documenteert welke soort updates er gebeurd zijn bij het berekenen van de verschillende jaargangen. Men kan immers data van verschillende jaartallen alleen maar onder voorbehoud vergelijken als de resultaten op een niet-uniforme manier tot stand kwamen. Het spreekt voor zich dat het strategisch niveau eerst een aanpak met betrekking tot de historiek van indicatoren dient te formuleren om de verschillende update-niveaus van indicatoren te kunnen verwerken. 6.3 Gebruikersbeheer Om ervoor te zorgen dat de monitor een beheersbaar geheel blijft, is niet enkel een goed beheer van data nodig. Ook een goed beheer van gebruikers is essentieel. Een systeem dat 'te open' is, kan leiden tot een wildgroei aan willekeurige gebruikers. Een streng gereglementeerd systeem kan dan weer de drempel te hoog maken voor potentiële relevante gebruikers. Een goed gebruikersbeheer moet dus een goed evenwicht vinden tussen een open en gesloten systeem, om beide uitersten te vermijden. Momenteel werd ervoor gekozen om de monitor open te stellen voor iedereen. Er wordt verwacht dat in de toekomst bepaalde componenten door de administratie afgeschermd kunnen worden. Het geografische CMS Drupal laat gebruikersbeheer toe, waarbij verschillende rollen gespecifieerd kunnen worden. Zo kunnen verschillende types gebruikers specifieke rechten krijgen, bijvoorbeeld enkel het bekijken van de indicatoren, of ook het downloaden. 30

Ontwikkeling van de Vlaamse Verkeersveiligheidsmonitor. D. Tirry, T. Steenberghen [RA-2014-005]

Ontwikkeling van de Vlaamse Verkeersveiligheidsmonitor. D. Tirry, T. Steenberghen [RA-2014-005] Ontwikkeling van de Vlaamse Verkeersveiligheidsmonitor D. Tirry, T. Steenberghen [RA-2014-005] 9/09/2014 Steunpunt Verkeersveiligheid Wetenschapspark 5 bus 6 3590 Diepenbeek Consortium UHasselt, KU Leuven

Nadere informatie

Hierbij wordt het werk van mijn college s Anuja Dangol, Thérèse Steenberghen en mezelf voorgesteld, met medewerking van Diederik Tirry.

Hierbij wordt het werk van mijn college s Anuja Dangol, Thérèse Steenberghen en mezelf voorgesteld, met medewerking van Diederik Tirry. Hierbij wordt het werk van mijn college s Anuja Dangol, Thérèse Steenberghen en mezelf voorgesteld, met medewerking van Diederik Tirry. 1 Binnen WP4 hebben wij gewerkt rond de monitoring van ruimtelijk

Nadere informatie

Client Applicaties (Browser+Desktop) http/https. Apache Webserver. http proxy. WMS WFS Adm SLD Tomcat. Tomcat. GeoServer. PostGIS

Client Applicaties (Browser+Desktop) http/https. Apache Webserver. http proxy. WMS WFS Adm SLD Tomcat. Tomcat. GeoServer. PostGIS WMS voor Kadastrale kaart Limburg GEORZ-lab Datum: 17 juli 2009 Auteur: GEORZ-lab, Just van den Broecke Versie: 2 Contact: Ebrahim Hemmatnia (Adviseur PPI GEO, Kadaster), tel. 088 183 22 16. Inleiding

Nadere informatie

Ontwikkeling van een Verkeersveiligheidsmonitor. Diederik Tirry (KULEUVEN SADL)

Ontwikkeling van een Verkeersveiligheidsmonitor. Diederik Tirry (KULEUVEN SADL) Ontwikkeling van een Verkeersveiligheidsmonitor Diederik Tirry (KULEUVEN SADL) Het Steunpunt Verkeersveiligheid verricht in opdracht van de Vlaamse Overheid beleidsrelevant, wetenschappelijk onderzoek

Nadere informatie

Spatial Metadata & Opensource Geo Software. Paul van Genuchten OSGeo.nl dag 2012 - Velp

Spatial Metadata & Opensource Geo Software. Paul van Genuchten OSGeo.nl dag 2012 - Velp Spatial Metadata & Opensource Geo Software Paul van Genuchten OSGeo.nl dag 2012 - Velp This is 2012 Uw data staat online... Metadata is de manier om gebruikers op de hoogte te stellen van gebruiksbeperkingen,

Nadere informatie

GeoKey en Catalog Services

GeoKey en Catalog Services GeoKey en Catalog Services de sleutel tot geo-informatie Studiedag NCG 18 mei 2004 ronald.bottelier@geodan.nl Programma > Begrippen > Actualiteiten in meta-informatie > Visie op doorontwikkeling > GeoKey

Nadere informatie

Inhoudsopgave. versie 0.8

Inhoudsopgave. versie 0.8 JOOMLA! INSTALLATIE HANDLEIDING versie 0.8 Inhoudsopgave Stappenplan...3 Inrichten database...4 Configuratiecentrum cpanel...4 Aanmaken van een database gebruiker...5 Aanmaken van een database...6 Gebruiker

Nadere informatie

Gebruik van raadpleeg- en downloadservices in GIS desktop software

Gebruik van raadpleeg- en downloadservices in GIS desktop software Gebruik van raadpleeg- en downloadservices in GIS desktop software Inhoud ArcGIS... 2 Gebruik WMS in ArcGIS... 2 GetFeatureInfo request... 6 Gebruik WFS in ArcGIS... 7 WFS service toevoegen... 7 Enkel

Nadere informatie

Installatie SQL: Server 2008R2

Installatie SQL: Server 2008R2 Installatie SQL: Server 2008R2 Download de SQL Server 2008.exe van onze site: www.2work.nl Ga naar het tabblad: Downloads en meld aan met: klant2work en als wachtwoord: xs4customer Let op! Indien u een

Nadere informatie

Handleiding CMS. Auteur: J. Bijl Coldfusion Consultant

Handleiding CMS. Auteur: J. Bijl Coldfusion Consultant Handleiding CMS Auteur: J. Bijl Coldfusion Consultant Inhoudsopgave 1.0 Inleiding 3 2.0 Introductie CMS en websites 4 3.0 Inloggen in beheer 5 4.0 Dashboard 6 4.1 Bezoekers totalen 6 4.2 Bezoekers 7 4.3

Nadere informatie

Verkeersbordendatabank Handleiding WMS service. Verkeersbordendatabank

Verkeersbordendatabank Handleiding WMS service. Verkeersbordendatabank Inhoudstabel 1. Inleiding... 3 2. Structuur aangeboden WMS service... 4 2.1. Inhoud... 4 2.2. Beveiliging... 5 2.3. Bereikbaarheid... 5 3. Aansluiten op de WMS service... 6 3.1. Opzetten VPN tunnel...

Nadere informatie

Viewer MapGuide Open Source/Enterprise

Viewer MapGuide Open Source/Enterprise Viewer MapGuide Open Source/Enterprise Versie 2.0, december 2012 GISkit BV Introductie Van Mapguide 6.5 MapGuide Open Source Ondanks het succes van MapGuide 6.5 had architectuur van dit product zijn beperkingen.

Nadere informatie

LearnOSM. PostgreSQL & PostGIS. PostgreSQL en PostGIS installeren. Bijgewerkt

LearnOSM. PostgreSQL & PostGIS. PostgreSQL en PostGIS installeren. Bijgewerkt PostgreSQL & PostGIS Bijgewerkt 10-09-2016 LearnOSM In dit hoofdstuk zullen we laten zien hoe PostgreSQL in te stellen op Windows en hoe een database te maken waarin u geografische gegevens kunt opslaan.

Nadere informatie

Handleiding GisWest Extensie 10.2 met Geolocator en downloadfunctionaliteit voor ArcGis for desktop

Handleiding GisWest Extensie 10.2 met Geolocator en downloadfunctionaliteit voor ArcGis for desktop Handleiding GisWest Extensie 10.2 met Geolocator en downloadfunctionaliteit voor ArcGis for desktop Installatie GIS WEST Extensie Als er al een installatie aanwezig is van de GIS West Extensie dient deze

Nadere informatie

Xampp Web Development omgeving opzetten onder Windows.

Xampp Web Development omgeving opzetten onder Windows. Xampp Web Development omgeving opzetten onder Windows. Inhoudsopgave 1. Lees dit eerst... 2 2. Inleiding... 2 3. Installatie Xampp... 3 1.1 Installatie Xampp Launcher... 7 1.2 Controle geïnstalleerde bestanden...

Nadere informatie

WordPress in het Kort

WordPress in het Kort WordPress in het Kort Een website maken met Wordpress. In minder dan één uur online! Inclusief installatie van een thema en plugins Alle rechten 2013, Rudy Brinkman, BrinkhostDotCom, http://www.brinkhost.nl

Nadere informatie

Nederlands WMS - SLD Profiel. Versie 1.0

Nederlands WMS - SLD Profiel. Versie 1.0 Nederlands WMS - SLD Profiel Versie 1.0 Ravi: een profiel Ravi, netwerk voor geo-informatie Stichting Ravi is een netwerkorganisatie in het publieke domein en richt zich op de ruimtelijke ontwikkeling

Nadere informatie

16. Web Station. In dit hoofdstuk komen de volgende onderwerpen aan bod:

16. Web Station. In dit hoofdstuk komen de volgende onderwerpen aan bod: 16. Web Station U kunt uw QNAP NAS gebruiken om een website te hosten. U kunt zelf een website bouwen in HTML of gebruik maken van één van de vele content management systemen die beschikbaar worden gesteld

Nadere informatie

Delft-FEWS & Web Services

Delft-FEWS & Web Services Delft-FEWS & Web Services Presentatie Delft-FEWS Gebruikers dag 2018 Marc van Dijk, Rudie Ekkelenkamp, Stef Hummel 5 Juni 2018 Delft-FEWS & (Web) Services 1. Delft-FEWS 2. Roadmap 3. Standaarden Verzamelen

Nadere informatie

Installatie SQL Server 2014

Installatie SQL Server 2014 Installatie SQL Server 2014 Download de SQL Server Express net advanced Services van de website: https://www.microsoft.com/en-us/download/details.aspx?id=42299 klik op Download. Als u een 64 bit variant

Nadere informatie

B3Partners. Handleiding services, bronnen, lagen en stijlen Geoserver. Bijgewerkt: B3Partners BV Zonnebaan 12c 3542 EC Utrecht

B3Partners. Handleiding services, bronnen, lagen en stijlen Geoserver. Bijgewerkt: B3Partners BV Zonnebaan 12c 3542 EC Utrecht Handleiding services, bronnen, lagen en stijlen Geoserver Bijgewerkt: 28-7-2016 B3Partners B3Partners BV Zonnebaan 12c 3542 EC Utrecht Telefoon 030 214 2081 E-mail info@b3partners.nl Internet www.b3partners.nl

Nadere informatie

Globale kennismaking

Globale kennismaking Globale kennismaking Kennismaking Tesla CMS 1. Dashboard 2. pagina beheer - pagina aanmaken - pagina aanpassen - pagina verwijderen - pagina seo opties - zichtbaarheid pagina 3. subpagina beheer - subpagina

Nadere informatie

De voordelen van Drupal

De voordelen van Drupal Drupal is een open source Content Management System (CMS). Daarnaast kun je Drupal zien als een framework, dit betekent dat je modules (oftewel mini-applicaties) kunt implementeren in je installatie van

Nadere informatie

Data-ontsluiting MercatorNet

Data-ontsluiting MercatorNet Data-ontsluiting MercatorNet Algemeen Draaiboek Data-ontsluiting MercatorNet- overzicht 1. Introductie 2. Algemene procedure Functionele Analyse Metadata (GeoNetwork) Overeenkomst tussen Mercator en data-eigenaar

Nadere informatie

Handleiding GisWest Extensie 10.0 met Geolocator voor ArcMap

Handleiding GisWest Extensie 10.0 met Geolocator voor ArcMap Handleiding GisWest Extensie 10.0 met Geolocator voor ArcMap Installatie GIS WEST Extensie Als er al een installatie aanwezig is van de GIS West Extensie dient deze eerst gede-installeerd te worden. Via

Nadere informatie

Handleiding PDOK gebruik ten behoeve van Afnemers

Handleiding PDOK gebruik ten behoeve van Afnemers ten behoeve van Afnemers Dit document is bedoeld voor online gebruik. Datum: 10 december 2012 Versie: 1.1 Status: definitief Versiehistorie Versie Datum Wijzigingen ten opzichte van de vorige versie 1.0

Nadere informatie

Waarom WordPress? Wat is WordPress? Bloggen en website Uniek design is mogelijk Makkelijk zelf te beheren

Waarom WordPress? Wat is WordPress? Bloggen en website Uniek design is mogelijk Makkelijk zelf te beheren Waarom WordPress? Wordpress is een bijzonder gebruiksvriendelijk systeem, zowel voor de gebruiker als de webbouwer. Iedereen kan er redelijk snel mee leren werken. Het zelf beheren van pagina s, nieuws,

Nadere informatie

HANDLEIDING DIENSTEN IN GIS DESKTOP

HANDLEIDING DIENSTEN IN GIS DESKTOP //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// ////////////// HANDLEIDING GEBRUIK VAN DIENSTEN IN GIS

Nadere informatie

Installatie SQL Server 2008R2

Installatie SQL Server 2008R2 Installatie SQL Server 2008R2 Download de SQL Server 2008.exe van onze site: www.2work.nl Ga naar tabblad: Downloads en meld aan met: klant2work en wachtwoord: xs4customer Let op! Indien u een Windows

Nadere informatie

Secure File Sync - Quick Start Guide

Secure File Sync - Quick Start Guide Secure File Sync - Quick Start Guide Secure File Sync Quick Start Guide 1. Installatie van de applicatie op een computer; 2. Gebruik van de applicatie; 3. Bestanden delen vanuit de applicatie; 4. Gebruik

Nadere informatie

Deel I Introductie Clixmaster Studio

Deel I Introductie Clixmaster Studio Deel I Introductie Clixmaster Studio R5.0 Gebruikershandleidingen Clixmaster Studio Handleiding 1/12 Deel I - Introductie Clixmaster Studio 2010 Clixmaster BV Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze

Nadere informatie

XAMPP Web Development omgeving opzetten onder Windows.

XAMPP Web Development omgeving opzetten onder Windows. XAMPP Web Development omgeving opzetten onder Windows. Inhoudsopgave 1. Lees dit eerst... 2 2. Inleiding... 2 1 Xampp downloaden... 2 2 Installatie Xampp 1.7.4 op externe harddisk... 3 3 XAMPP herconfiguren...

Nadere informatie

Handleiding PDOK wandel- en fietsroutes

Handleiding PDOK wandel- en fietsroutes Handleiding PDOK wandel- en fietsroutes Versie 1.1 (4 december 2012) Algemene informatie Stichting Landelijk Fietsplatform en Stichting Wandelnet beheren de landelijke (recreatieve) routedatabank. Vanaf

Nadere informatie

Handleiding installatie Hexagon Geospatial Software

Handleiding installatie Hexagon Geospatial Software Handleiding installatie Hexagon Geospatial Software Laatste update: 10-1-2014 1 Contents Stap 1: Software verkrijgen... 3 Stap 2: licentie verkrijgen... 4 Stap 3: Licentie inlezen... 6 Meer hulp nodig?...

Nadere informatie

WFS 3.0 De geo-api van de toekomst. Linda van den Brink, Geonovum 13 februari #DataToBuildOn

WFS 3.0 De geo-api van de toekomst. Linda van den Brink, Geonovum 13 februari #DataToBuildOn WFS 3.0 De geo-api van de toekomst Linda van den Brink, Geonovum 13 februari 2019 @brinkwoman #DataToBuildOn Eerste versie uit 2002 https://nl.wikipedia.org/wiki/web_feature_service Web Feature Service

Nadere informatie

Handleiding. WMS webservice Digitale Kadastrale Kaart (DKK) Versie 2.0

Handleiding. WMS webservice Digitale Kadastrale Kaart (DKK) Versie 2.0 Handleiding WMS webservice Digitale Kadastrale Kaart (DKK) Versie 2.0 Inhoudsopgave Inleiding... 3 1 WMS webservices... 4 1.1 Wat is een WMS webservice... 4 1.2 Doel van een WMS webservice... 5 1.3 Voordelen

Nadere informatie

Toetsen in Blackboard

Toetsen in Blackboard Toetsen in Blackboard Met de tool Test kun je toetsvragen maken en afnemen. In dit document wordt uitgelegd 1. Hoe een toets gemaakt kan worden. 2. Hoe een toets bewerkt kan worden. 3. Hoe een toets beschikbaar

Nadere informatie

WebHare Professional en Enterprise

WebHare Professional en Enterprise WebHare Professional en Enterprise Publicatie module Site inrichting handleiding Datum 19 november 2002 Aantal pagina s: 31 Versie: 2.01 Doelgroep Sysops Gebruikers met site aanmaak rechten Gebruikers

Nadere informatie

Coligo conne ct. Gebruikershandleiding

Coligo conne ct. Gebruikershandleiding Coligo conne ct Gebruikershandleiding Content 1. Inleiding... 3 1.1 Introductie... 3 2. Installeren en in gebruik nemen van Coligo Connect... 3 2.1 Downloaden... 3 2.2 Installeren... 3 2.3 Inloggen...

Nadere informatie

Handleiding Update PM-Record 8 naar 9

Handleiding Update PM-Record 8 naar 9 Handleiding Update PM-Record 8 naar 9 Pro Management biedt de nieuwe versie van een totaaloplossing aan Voor alle kantoorprocessen, behalve de boekhouding en salarisverwerkingen, beschikt u over een geïntegreerde

Nadere informatie

Functionele beschrijving: scannen naar Exact Globe.

Functionele beschrijving: scannen naar Exact Globe. Functionele beschrijving: scannen naar Exact Globe. Algemeen Met de KYOCERA scannen naar Exact Globe beschikt u over een efficiënte oplossing om uw documenten te scannen naar Exact Globe. Met deze oplossing

Nadere informatie

Op de Virtual Appliance is MySQL voorgeïnstalleerd. MySQL is momenteel de meest gebruikte database op het internet.

Op de Virtual Appliance is MySQL voorgeïnstalleerd. MySQL is momenteel de meest gebruikte database op het internet. Het installeren van WordPress Nu je een volledig werkende virtuele server hebt is het tijd om er een applicatie op te installeren. We beginnen met de blogtool WordPress. De database De eerste stap is het

Nadere informatie

MA!N Rapportages en Analyses

MA!N Rapportages en Analyses MA!N Rapportages en Analyses Auteur Versie CE-iT 1.2 Inhoud 1 Inleiding... 3 2 Microsoft Excel Pivot analyses... 4 2.1 Verbinding met database... 4 2.2 Data analyseren... 5 2.3 Analyses verversen... 6

Nadere informatie

Handleiding. WMS webservice Kadastrale Gemeentegrenzen (KADGEM) Versie 1.0

Handleiding. WMS webservice Kadastrale Gemeentegrenzen (KADGEM) Versie 1.0 Handleiding WMS webservice Kadastrale Gemeentegrenzen (KADGEM) Versie 1.0 Inhoudsopgave Inleiding...3 1 WMS webservices...4 1.1 Doel van een WMS...4 1.2 Voordelen van een webservice...5 1.3 WMS KADGEM...5

Nadere informatie

Installatie SQL Server 2012

Installatie SQL Server 2012 Installatie SQL Server 2012 Download de SQL Server express net Advanced Services van de website: https://www.microsoft.com/en-us/download/details.aspx?id=29062 klik op Download. Als u een 64 bit variant

Nadere informatie

Bitrix Site Manager gebruikershandleiding BureauZuid

Bitrix Site Manager gebruikershandleiding BureauZuid Bitrix Site Manager gebruikershandleiding BureauZuid Introductie Deze gebruikershandleiding geeft gedetailleerde basisinformatie over hoe te werken met Bitrix Site Manager. Deze handleiding is bedoeld

Nadere informatie

dro - DSI Info voor software leveranciers

dro - DSI Info voor software leveranciers dro - DSI Info voor software leveranciers Wim De Smet Overleg SW-leveranciers 15-01-2015 1 Architectuur Service Oriented Architecture Services onderdeel van het platform Clients in gebruikerstoepassing

Nadere informatie

Installatie van WerkMeester

Installatie van WerkMeester Installatie van WerkMeester WerkMeester is een WIN32 database-applicatie op basis van een enkele executable, met een aantal werkbestanden en een MySQL database. De software is niet ontwikkeld voor gebruik

Nadere informatie

Dit voorbeeldproject beschrijft het gebruik van web services (open standaarden) voor de ontsluiting van kernregistraties bij de gemeente Den Haag.

Dit voorbeeldproject beschrijft het gebruik van web services (open standaarden) voor de ontsluiting van kernregistraties bij de gemeente Den Haag. Voorbeeldproject Een Haagse SOA Dit voorbeeldproject beschrijft het gebruik van web services (open standaarden) voor de ontsluiting van kernregistraties bij de gemeente Den Haag. Aanleiding Vanuit de visie

Nadere informatie

Zicht - Content Management Systeem een algemene beschrijving

Zicht - Content Management Systeem een algemene beschrijving Zicht - Content Management Systeem een algemene beschrijving Versie april/2008 Zicht nieuwe media ontwerpers 2008 1 Inleiding Een Content Management Systeem (CMS) is een webapplicatie waarmee je zonder

Nadere informatie

Technische nota AbiFire5 Rapporten maken via ODBC

Technische nota AbiFire5 Rapporten maken via ODBC Technische nota AbiFire5 Rapporten maken via ODBC Laatste revisie: 29 juli 2009 Inhoudsopgave Inleiding... 2 1 Installatie ODBC driver... 2 2 Systeeminstellingen in AbiFire5... 3 2.1 Aanmaken extern profiel...

Nadere informatie

Functionele beschrijving: Scannen naar AFAS Profit.

Functionele beschrijving: Scannen naar AFAS Profit. Functionele beschrijving: Scannen naar AFAS Profit. Algemeen Met de Kyocera Scannen naar AFAS Profit beschikt u over een efficiënte oplossing om uw documenten te scannen naar AFAS Profit. Met deze oplossing

Nadere informatie

Handleiding Coligo Connect installatie en gebruik

Handleiding Coligo Connect installatie en gebruik Handleiding Coligo Connect installatie en gebruik Version 1.0 Content 1. Inleiding... 3 1.1 Introductie... 3 2. Installeren en in gebruik nemen van Coligo Connect... 3 2.1 Downloaden... 3 2.2 Installeren...

Nadere informatie

Handleiding inlezen Obsurv WFS / WMS in QGIS

Handleiding inlezen Obsurv WFS / WMS in QGIS Handleiding inlezen Obsurv WFS / WMS in QGIS Definitief Grontmij Nederland B.V. De Bilt, 20 oktober 2015 Verantwoording Titel : Handleiding inlezen Obsurv WFS / WMS in QGIS Subtitel : Projectnummer : Referentienummer

Nadere informatie

LES 1: AAN DE SLAG MET WORDPRESS. Lesoverzicht: Aan de slag Wat is WordPress CMS Front-end Back-end Samenvatting. Tijd: 5 minuten

LES 1: AAN DE SLAG MET WORDPRESS. Lesoverzicht: Aan de slag Wat is WordPress CMS Front-end Back-end Samenvatting. Tijd: 5 minuten LES 1: AAN DE SLAG MET WORDPRESS Lesoverzicht: Aan de slag Wat is WordPress CMS Front-end Back-end Samenvatting Tijd: 5 minuten Doel: Aan het einde van deze les weet je wat WordPress is en kun je benoemen

Nadere informatie

Gebruikershandleiding Beeldmateriaal

Gebruikershandleiding Beeldmateriaal Gebruikershandleiding Beeldmateriaal Inhoudsopgave 1 Inleiding...3 1.1 Wat is de Landelijke Voorziening Beeldmateriaal?...3 2 Levering van de luchtfoto s...4 2.1 Luchtfoto s via webservices...4 2.2 Luchtfoto

Nadere informatie

Application interface. service. Application function / interaction

Application interface. service. Application function / interaction Les 5 Het belangrijkste structurele concept in de applicatielaag is de applicatiecomponent. Dit concept wordt gebruikt om elke structurele entiteit in de applicatielaag te modelleren: softwarecomponenten

Nadere informatie

Ondersteuning van zorg gerelateerde processen en activiteiten voor patiënt en zorgverstrekkers

Ondersteuning van zorg gerelateerde processen en activiteiten voor patiënt en zorgverstrekkers Ondersteuning van zorg gerelateerde processen en activiteiten voor patiënt en zorgverstrekkers Contact persoon: Thera Splinter: 020 6445160 team@webfysio.nl Contact persoon: Joost Nagelmaeker: 0642115336

Nadere informatie

CMS Manual Pebble Media

CMS Manual Pebble Media CMS Manual Pebble Media Inhoudstafel 1 introductie... 3 2 modules... 4 2.1 beheer van pagina s... 4 2.2 beheer van media... 7 2.3 beheer van nieuwsberichten... 8 2.4 beheer van merken... 9 3 instellingen...

Nadere informatie

Handleiding. WMS webservice Topografische Kaart 1: (TOP25raster) Versie 1.0

Handleiding. WMS webservice Topografische Kaart 1: (TOP25raster) Versie 1.0 Handleiding WMS webservice Topografische Kaart 1:25.000 (TOP25raster) Versie 1.0 Inhoudsopgave Inleiding...3 1 WMS webservices...4 1.1 Doel van een WMS webservice...4 1.2 Voordelen van een webservice...5

Nadere informatie

Installatiehandleiding TiC Narrow Casting Manager

Installatiehandleiding TiC Narrow Casting Manager Installatiehandleiding TiC Narrow Casting Manager Inhoudsopgave 1. Algemeen - 3-2. Installatie PostgreSQL database server - 4-3. Installatie FTP server - 9-4. Aanmaken account in FileZilla server - 13

Nadere informatie

Mach3Framework 5.0 / Website

Mach3Framework 5.0 / Website Mach3Framework 5.0 / Website Handleiding Mach3Builders Inhoudsopgave 1 Inloggen...5 1.1 Ingelogd blijven...6 1.2 Wachtwoord vergeten...7 2 Applicatie keuzescherm...8 2.1 De beheeromgeving openen...9 3

Nadere informatie

MijnOmgeving. Geo-informatie dvoor X de ogen van de klant

MijnOmgeving. Geo-informatie dvoor X de ogen van de klant MijnOmgeving Geo-informatie dvoor X de ogen van de klant Presentatie Hoe het scherm eruit ziet Wat het doet Onze benadering Demo Advisering inhoud Wat het niet kan Van idee naar product Projectgroep Functioneel

Nadere informatie

ArcGIS Online. Hét kaartplatform voor uw organisatie

ArcGIS Online. Hét kaartplatform voor uw organisatie ArcGIS Online SM Hét kaartplatform voor uw organisatie ArcGIS Online SM Hét kaartplatform voor uw organisatie Esri Nederland Rotterdam Zwolle Breda Groot Handelsgebouw Kantoorgebouw Weena 695 (B2-036)

Nadere informatie

Technisch Ontwerp W e b s i t e W O S I

Technisch Ontwerp W e b s i t e W O S I Technisch Ontwerp W e b s i t e W O S I WOSI Ruud Jungbacker en Michael de Vries - Technisch ontwerp Website Document historie Versie(s) Versie Datum Status Omschrijving / wijzigingen 0.1 20 nov 2008 Concept

Nadere informatie

Functionele beschrijving: scannen naar UNIT4 DocumentManager

Functionele beschrijving: scannen naar UNIT4 DocumentManager Functionele beschrijving: scannen naar UNIT4 DocumentManager Algemeen Met de KYOCERA Scannen naar UNIT4 DocumentManager beschikt u over een efficiënte oplossing om uw documenten te scannen naar UNIT4 DocumentManager

Nadere informatie

Kennis na het volgen van de training. Na het volgen van deze training bent u in staat:

Kennis na het volgen van de training. Na het volgen van deze training bent u in staat: Training Trainingscode Duur Gepubliceerd Taal Type Leermethode Kosten SF2015V8 4 dagen 02/02/2015 Nederlands & Engels Developer, basis Invidueel & klassikaal Op aanvraag Deze training richt zich op het

Nadere informatie

Installatie Handleiding voor: TiC Narrow Casting Certified. System Integrators

Installatie Handleiding voor: TiC Narrow Casting Certified. System Integrators Installatie Handleiding voor: TiC Narrow Casting Certified System Integrators Installatiehandleiding TiC Narrow Casting Manager Inhoudsopgave 1. Algemeen - 3-2. Installatie PostgreSQL database server -

Nadere informatie

Geo-Informatie. AGGN 7 Juni 2012 GIS Internet en Mobiel

Geo-Informatie. AGGN 7 Juni 2012 GIS Internet en Mobiel Geo-Informatie AGGN 7 Juni 2012 GIS Internet en Mobiel Sjaak Dieleman WUR, GIS Opleiding Nieuwland Geo-Informatie Detachering waterschap Ministerie van Buitenlandse Zaken (Azië) FAO - Wereld Voedsel Organisatie

Nadere informatie

icafe Project Joeri Verdeyen Stefaan De Spiegeleer Ben Naim Tanfous

icafe Project Joeri Verdeyen Stefaan De Spiegeleer Ben Naim Tanfous icafe Project Joeri Verdeyen Stefaan De Spiegeleer Ben Naim Tanfous 2006-2007 Inhoudsopgave 1 2 1.1 Programmeertaal PHP5..................... 2 1.2 MySQL database......................... 3 1.3 Adobe Flash...........................

Nadere informatie

Technische implementatie De infrastructuur rondom Transit kent de volgende rollen:

Technische implementatie De infrastructuur rondom Transit kent de volgende rollen: Transit Herkent u het? Steeds dezelfde uitdagingen in migratieprojecten; meerdere variabelen, in verschillende stadia en in een blijvend veranderende omgeving, managen. Grote hoeveelheden gegevens over

Nadere informatie

Gebruikershandleiding Beeldmateriaal

Gebruikershandleiding Beeldmateriaal Gebruikershandleiding Beeldmateriaal Inhoudsopgave 1 Inleiding... 3 1.1 Wat is de Landelijke Voorziening Beeldmateriaal?... 3 2 Levering van de luchtfoto s... 4 2.1 Luchtfoto s via webservices... 4 2.2

Nadere informatie

B3Partners. Beheerhandleiding Mapfilegenerator 1.0. Gewijzigd: 23 april B3Partners BV Bedrijvenpark Lage Weide Zonnebaan 12c 3542 EC Utrecht

B3Partners. Beheerhandleiding Mapfilegenerator 1.0. Gewijzigd: 23 april B3Partners BV Bedrijvenpark Lage Weide Zonnebaan 12c 3542 EC Utrecht Beheerhandleiding Mapfilegenerator 1.0 Gewijzigd: 23 april 2012 BV Bedrijvenpark Lage Weide Zonnebaan 12c 3542 EC Utrecht T 030 214 2081 F 030 2411297 E info@b3partners.nl I www.b3partners.nl KvK Amsterdam

Nadere informatie

Content Management Systeem Specifieke modules van het Steenstra CMS 2011

Content Management Systeem Specifieke modules van het Steenstra CMS 2011 Content Management Systeem Specifieke modules van het Steenstra CMS 2011 2. Overzicht en specificering van additionele modules Naast de basis implementatie is het Steenstra CMS systeem uit te breiden met

Nadere informatie

OpenIMS 4.2 Portaal Server

OpenIMS 4.2 Portaal Server OpenIMS 4.2 Portaal Server Inhoudsopgave 1 WAT IS EEN ENTERPRISE INFORMATIE PORTAAL?...3 1.1 BESPARINGEN...3 1.2 GERICHT OP EEN SPECIFIEKE DOELGROEP...3 2 OPENIMS PORTAAL SERVER (PS)...4 2.1 CENTRAAL BEHEER...4

Nadere informatie

ONDERZOEK NAAR DE ZOEKMACHINE VRIENDELIJKHEID VAN COMMERCIËLE,

ONDERZOEK NAAR DE ZOEKMACHINE VRIENDELIJKHEID VAN COMMERCIËLE, ONDERZOEK NAAR DE ZOEKMACHINE VRIENDELIJKHEID VAN COMMERCIËLE, CLOSED SOURCE CMSEN Versie: 2.0 Dit onderzoek betreft de zoekmachine vriendelijkheid van commerciële CMS-systemen, m.a.w. systemen waar de

Nadere informatie

Message Server Handleiding voor Content Editors

Message Server Handleiding voor Content Editors Message Server Handleiding voor Content Editors 1 Message Server 15: Handleiding voor Content Editors INHOUDSOPGAVE Introductie 3 Vijf eenvoudige stappen... 4 1 Inloggen... 5 2 Berichten beheren... 6 3

Nadere informatie

Onderhoud Roels-Spaces Website

Onderhoud Roels-Spaces Website Onderhoud Roels-Spaces Website Inhoudsopgave 1. Inleiding... 3 1.1 Versiebeheer... 3 1.2 Contactgegevens... 3 2. Over We-Inspire... 4 3. Onderhoud aan de website... 5 3.1 Inloggen... 5 3.2 Afbeeldingen

Nadere informatie

Installatie Groeps Login app

Installatie Groeps Login app Installatie Groeps Login app Inleiding Deze handleiding bestaat uit twee delen: 1. Voor de systeembeheerder: technische installatie van de Groeps Login app 2. Voor de systeembeheerder of gebruiker: installatie

Nadere informatie

Technisch ontwerp. Projectteam 6. Project "Web Essentials" 02 april 2009. Versie 2.1.0

Technisch ontwerp. Projectteam 6. Project Web Essentials 02 april 2009. Versie 2.1.0 Projectteam 6 Faculteit Natuur en Techniek Hogeschool Utrecht Projectleider: Hans Allis, hans.allis@student.hu.nl Technisch ontwerp Project "Web Essentials" 02 april 2009 Versie 2.1.0 Teamleden: Armin

Nadere informatie

ChainWise server randvoorwaarden

ChainWise server randvoorwaarden ChainWise server randvoorwaarden Product ChainWise Bedrijfssoftware Datum 8-6-2018 Alle rechten voorbehouden aan ChainWise Niets in deze uitgave mag worden gebruikt in welke vorm dan ook zonder schriftelijke

Nadere informatie

E-crown. Inhoud. Communicatieplatform - Gebruikershandleiding

E-crown. Inhoud. Communicatieplatform - Gebruikershandleiding E-crown Communicatieplatform - Gebruikershandleiding Inhoud 1. Wordpress multisite 2. Content beheer a. Content types b. Speciale content c. Publiceren, wachtend op review en concept d. Content sorteren

Nadere informatie

Handleiding Beveiligen van Wordpress

Handleiding Beveiligen van Wordpress Handleiding Beveiligen van Wordpress Deze handleiding beschrijft de stappen die u dient te nemen om uw Wordpress website te beveiligen Versie 1.0 Kies een sterk wachtwoord Gebruik als wachtwoord een combinatie

Nadere informatie

HANDLEIDING DMS Plugin Installatie, configuratie & werking

HANDLEIDING DMS Plugin Installatie, configuratie & werking HANDLEIDING DMS Plugin Installatie, configuratie & werking Dit document is de handleiding voor de installatie, configuratie en werking van de DMS Plugin. Versie 1-12/09/2005 Inhoudstafel 1 Installatie...

Nadere informatie

Cash Software B.V. 2518 AD Den Haag (T) 070-3560570 (E) info@cash.nl 1

Cash Software B.V. 2518 AD Den Haag (T) 070-3560570 (E) info@cash.nl 1 Dit volledige document is eigendom van Cash Software B.V. Niets uit dit document mag worden vermenigvuldigd, openbaar gemaakt, vertaald in enige taal, in enige vorm of met enig middel zonder voorafgaande

Nadere informatie

Handleiding. HetSchoolvoorbeeld.nl. HetSchoolvoorbeeld 2.1. Websites voor het onderwijs. Websites Social media Mediawijsheid Grafisch ontwerp

Handleiding. HetSchoolvoorbeeld.nl. HetSchoolvoorbeeld 2.1. Websites voor het onderwijs. Websites Social media Mediawijsheid Grafisch ontwerp HetSchoolvoorbeeld.nl Websites voor het onderwijs Handleiding HetSchoolvoorbeeld 2.1 Websites Social media Mediawijsheid Grafisch ontwerp Handleiding HetSchoolvoorbeeld 2.1 Pagina 1 Inhoud 1 Opbouw van

Nadere informatie

1. Hardware Installatie...3 2. Installatie van Quasyscan...6 A. Hoe controleren of je een actieve internetverbinding hebt?...6 B.

1. Hardware Installatie...3 2. Installatie van Quasyscan...6 A. Hoe controleren of je een actieve internetverbinding hebt?...6 B. Quasyscan 1. Hardware Installatie...3 2. Installatie van Quasyscan...6 A. Hoe controleren of je een actieve internetverbinding hebt?...6 B. Zodra er een internetverbinding tot stand is gebracht...7 C.

Nadere informatie

MWeb 4.0. Handleiding Basis Modules Versie 1.0

MWeb 4.0. Handleiding Basis Modules Versie 1.0 MWeb 4.0 Handleiding Basis Modules Versie 1.0 Index 1. Algemeen 3 1.1. Gebruikersnamen en Wachtwoorden 3 1.2. Inloggen 3 1.3. Uitloggen 3 1.4. Belangrijk 3 2. User Manager 4 2.1. Gebruikers lijst User

Nadere informatie

Pimp je SharePoint zoekresultaten

Pimp je SharePoint zoekresultaten Pimp je SharePoint zoekresultaten Onder de motorkap is heel veel veranderd en verbeterd aan de search in SharePoint 2013. Maar de zoekresultaten moeten vooral appetijtelijk kunnen worden gepresenteerd

Nadere informatie

Inhoudsopgave Disclaimer... 3 Voorwoord... 4 Inleiding... 5 Het downloaden van XAMPP... 7 Het installeren van XAMPP... 8 Joomla installeren op

Inhoudsopgave Disclaimer... 3 Voorwoord... 4 Inleiding... 5 Het downloaden van XAMPP... 7 Het installeren van XAMPP... 8 Joomla installeren op 1 Inhoudsopgave Disclaimer... 3 Voorwoord... 4 Inleiding... 5 Het downloaden van XAMPP... 7 Het installeren van XAMPP.... 8 Joomla installeren op XAMPP... 15 Handige links... 16 2 Disclaimer Bij de samenstelling

Nadere informatie

Eenvoud, kracht en snelheid

Eenvoud, kracht en snelheid OpenIMS Open Informatie Management Server Eenvoud, kracht en snelheid Portaal Server Whitepaper Open Informatie Management Server www.openims.com OpenSesame ICT BV www.osict.com Inhoudsopgave 1 INLEIDING...

Nadere informatie

De Kleine WordPress Handleiding

De Kleine WordPress Handleiding Introductie Dit is geen uitgebreide handleiding om een WordPress website of blog mee te bouwen. Het is ook geen overzicht van alle aspecten die een WordPress website zo bijzonder maken en geen verhandeling

Nadere informatie

Handleiding voor Zotero versie 2.0

Handleiding voor Zotero versie 2.0 Handleiding voor Zotero versie 2.0 Michiel Wolda De handleiding voor Zetero is geschreven voor de lezers van het boek Deskresearch: Informatie selecteren, beoordelen en verwerken: tweede editie (Van Veen

Nadere informatie

Handleiding voor het gebruik van de community website van OBS t Padland

Handleiding voor het gebruik van de community website van OBS t Padland Handleiding voor het gebruik van de community website van OBS t Padland Versie: 1.1 Datum: 18 juli 2013 Geschreven door: ict@padland.nl 2013 OBS t Padland. Pagina 1 Inhoud Inleiding... 3 Padland Startpagina...

Nadere informatie

A SIMsubsites algemeen A-1. B Beheren van subsites B-1

A SIMsubsites algemeen A-1. B Beheren van subsites B-1 Inhoudsopgave Inhoudsopgave A SIMsubsites algemeen A-1 A.1 Over SIMsite A-1 A.2 Technische specificaties A-1 B B-1 B.1 Aanmaken van subsites B-1 B.2 Autoriseren van subsites B-4 Algemeen A SIMsubsites

Nadere informatie

Handleiding Joomla! 1.5

Handleiding Joomla! 1.5 Handleiding Joomla! 1.5 Versie :0.1 2/20 Inhoud 2. Aanmelden... 4 3. Artikelbeheer... 5 3.1 Nieuw artikel toevoegen... 5 3.2 Bestaand artikel wijzigen/verwijderen... 6 3.2.1 Front end editing... 7 4. Sectie

Nadere informatie

Realisatie BAG WFS voor Pilot Brandweer Roermond

Realisatie BAG WFS voor Pilot Brandweer Roermond Realisatie BAG WFS voor Pilot Brandweer Roermond Datum: 25 augustus 2009 Afdeling: Materiebeleid GEO/RZ GEORZ-lab, Adviseur: Ebrahim Hemmatnia Versie: 1.4 Ontwikkelaar(s): Just van den Broecke Inleiding

Nadere informatie

Sparse columns in SQL server 2008

Sparse columns in SQL server 2008 Sparse columns in SQL server 2008 Object persistentie eenvoudig gemaakt Bert Dingemans, e-mail : info@dla-os.nl www : http:// 1 Content SPARSE COLUMNS IN SQL SERVER 2008... 1 OBJECT PERSISTENTIE EENVOUDIG

Nadere informatie

Installatiehandleiding Cane Webservices.nl Integratie

Installatiehandleiding Cane Webservices.nl Integratie Installatiehandleiding Cane Webservices.nl Integratie Inhoud INHOUD... 1 1. INTRODUCTIE... 2 DOELSTELLING DOCUMENT... 2 GERELATEERDE DOCUMENTEN... 2 GEBRUIK VAN HET DOCUMENT... 2 LEZERS DOELGROEP... 2

Nadere informatie