Materialen, stoffen, mengsels en ingrediënten onderscheiden en benoemen. materiaal

Transcriptie

1 Tussendoelen Natuur en Techniek ( po ) Natuur en Techniek primair onderwijs Materie ingredienten Materialen zoals roestvrijstaal, papier, hout, triplex, glas, rubber, plastic, textiel materiaal Stoffen zoals metaal (ijzer, lood, zilver), suiker, zout stof Mengsels zoals lucht, brons, vruchtensap, melk, mayonaise mengsel Ingrediënten van bijv. voedselproducten: ei, vlees, boter, olijfolie, zout, suiker ingrediënt materiaaleigenschap Eigenschappen van materialen die in producten verwerkt zijn of in ontwerpen worden toegepast zoals geur, kleur, stroperigheid, wateroplosbaarheid, drijvend vermogen, buigzaamheid, geleiding en isolatie (van geluid, warmte en elektriciteit), magnetisch (ij Materialen en hun eigenschappen in voorwerpen en producten herkennen en eigenschap, materiaalverandering Veranderingen van het materiaal: onder invloed van temperatuur (uitzetten, krimpen, stollen, smelten, verdampen, condenseren) treden andere vormen of fasen op: vast (bij water: ijs), vloeistof, gas (bij water: damp) Materiaalveranderingen onder invloed van temperatuur en de bijbehorende fasen onderscheiden en uitzetten, krimpen, stollen, smelten, verdampen, condenseren, fase, vaste stof, vloeistof, gas (Bio-)chemische) reacties uit het dagelijks leven, zoals bij voedselbereiding (bijv. kaas- en yoghurtproductie, koken, bakken, gisten), verbranding (bijv. verwarming, autorijden), roesten (oxidatie) van voedselbereiding, verbranding uit leefwereldcontexten beschrijven b ereiden, verb randen, roesten PO 34,, materiaalgebruik Hergebruik en veilig gebruik van materiaal: papier, plastic, glas, klein chemisch en afval (KCA) en groentefruit-tuinafval (GFT) Toelichten van het belang van veilig en milieubewust omgaan met materiaal afvalscheiding, product, hergeb ruik, recyclen, verb randen PO 34, PO 39, PO 49 Energie Energiebron Energiebronnen, waaronder olie, gas, steenkool, kernenergie, wind, zon, stromend water, biomassa Voorbeelden van energiebronnen onderscheiden en Energieb ron, Energievorm Vormen van energie, waaronder kracht, elektrische energie, bewegingsenergie, warmte, licht, geluid Enkele vormen van energie onderscheiden en energievorm Aanwijzingen voor energieverbruik in energielabel Toelichten dat het energielabel op apparaten het energieverbruik aangeven PO 39,

2 energieverb ruik, energielab el Aanwijzingen voor veilig gebruik van energiebronnen voor milieu en gezondheid Beschrijven hoe te handelen met energiebronnen om milieu- en gezondheidseffecten te voorkomen PO 34, PO 39 luchtverontreiniging, gezondheid energieomzetting Omzetten van de ene vorm van energie in (een) andere vorm(en): bewegingsenergie omzetten in elektrische energie en vice versa; elektrische energie omzetten in licht en warmte (lamp, föhn, kookplaat) beschrijven dat energie van de ene vorm in de andere vorm kan overgaan energieomzetting Warmtebron Warmtebronnen, waaronder centrale verwarming, fornuis Onderscheiden en van enkele warmtebronnen warmteb ron Warmte Componenten in verbranding: brandstof, zuurstof, temperatuur Componenten die nodig zijn bij verbranding PO 35, verb randing, b randstof, zuurstof Manieren van warmtetransport en het voorkomen van warmtetransport beschrijven dat warmte zich kan verspreiden via straling of geleiding of kan worden tegengehouden door materiaal of lucht, transport, geleiding, straling, stroming, isolatie Elektriciteit Principe en onderdelen van gesloten stroomkring: stroomdraadjes, schakeling(en), spanningsbron Onderdelen van een gesloten stroomkring onderscheiden en onderdelen stroomdraad, schakeling, spanningsb ron Eenvoudige stroomkring ontwerpen stroomkring Geleiding en isolatie van elektriciteit beschrijven dat bepaalde materialen eigenschappen hebben die elektriciteit kunnen geleiden of isoleren, isolatie, geleiding Aanwijzingen voor veilig gebruik van elektriciteit Toelichten hoe veilig om te gaan met elektriciteit PO 35, PO 39 elektriciteitsgeb ruik Elektriciteitsbron Opwekken van elektriciteit in elektriciteitscentrales, batterij en accu; transport en opslag via hoogspanningsmast, transformatorhuisje Elektriciteitbronnen en opslag en transport van elektriciteit onderscheiden en b atterij, accu, magnetisme Magneet met magnetische kracht en noord- en zuidpool; gelijke polen stoten elkaar af en noord- en zuidpool trekken elkaar aan Toelichten dat sommige materialen magnetisch (te maken) zijn, een noorden zuidpool hebben en dat magneten elkaar kunnen aantrekken en afstoten magnetisme, noordpool, zuidpool, aantrekken, afstoten Opwekking magneetveld via elektrische stroom Beschrijven dat sommige magneten elektrisch aan - en uit gezet kunnen worden elektromagneet

3 Licht, geluid en straling Geluidsbron Geluidsbronnen, waaronder stem, muziekinstrumenten, apparaten, verkeer kenmerken van geluid, waaronder geluidssterkte, toonhoogte Verschillende geluidsbronnen onderscheiden en aan de hand van geluidsterkte en toonhoogte geluidsb ron, geluidssterkte, toonhoogte Geluid als trilling door lucht en (tegen) materiaal (vaste stof en vloeistof) met daarbij optredende effecten Geluid beschrijven als een trilling door lucht of materiaal en dat geluid door materialen kan worden teruggekaatst trilling, weerkaatsing, echo Geluid kan worden waargenomen via het oor Toelichten dat de mens kan horen doordat het oor geluidstrillingen opvangt via de lucht PO 41, horen, oor Gehoorschade Gehoorschade door geluidssterkte en tijdsduur Toelichten dat door hard geluid gedurende langere tijd gehoorschade kan ontstaan PO 35, gehoor, geluidssterkte Isolatie en geleiding Isolatie en geleiding van geluid door constructies of materialen, zoals muren, textiel, metaal toelichten dat constructies en materialen geluid kunnen geleiden of zorgen voor geluidisolatie isolatie, geleiding Lichtbron Licht ontstaat in een lichtbron, waaronder zon en lamp en is nodig om te kunnen zien Lichtbronnen onderscheiden en beschrijven dat deze nodig zijn om te kunnen zien lichtb ron Licht als lichtstraal of lichtbundel verspreidt zich in alle richtingen langs rechte lijnen Beschrijven van licht als stralen lichtstraal Zonlicht is wit licht dat bestaat uit verschillende kleuren die zichtbaar worden als het licht breekt (regendruppels, prisma: regenboog) of als er een kleurenfilter voor wordt gehouden Beschrijven dat zonlicht bestaat uit verschillende kleuren en het ontstaan van een regenboog toelichten kleur Weerkaatsing of doorlaten van licht Weerkaatsing/reflectie of doorlaten van licht door voorwerpen en daarbij optredende effecten Beschrijven dat voorwerpen opwarmen als er licht op valt opwarming Beschrijven dat een schaduw kan ontstaan als licht op een voorwerp valt schaduw Beschrijven dat breking van licht optreedt bij de overgang van lucht naar glas/ water en van water/glas naar lucht breking Beschrijven dat licht dat op een voorwerp valt wordt weerkaatst weerkaatsing Licht kan worden waargenomen via het oog Toelichten dat de mens kan zien doordat het gereflecteerde licht van een voorwerp wordt waargenomen via het oog PO 41, zien, oog

4 Lenzen Lenzen, waaronder ooglens, met als doel om dichterbij of in detail (bril, loep, microscoop) of in de verte (bril, telescoop, telelens, verrekijker) te kunnen zien toepassingen van lenzen en de functie van de ooglens beschrijven lens, ooglens, Kracht en beweging soorten en eigenschappen van krachten Soorten krachten, waaronder spierkracht, veerkracht, windkracht, opwaartse kracht, zwaartekracht, magnetische kracht, wrijvingskracht Enkele soorten krachten onderscheiden en en waar ze voorkomen kracht Eigenschappen van krachten, zoals grootte en richting Toelichten dat krachten in grootte en richting kunnen verschillen grootte, richting beweging Een of meer krachten kunnen een voorwerp in beweging zetten of laten rusten Beschrijven dat krachten een voorwerp kunnen laten bewegen of rusten b ewegen, rust, Bewegingsrichting Voorbeelden geven van bewegingsrichting, richting Snelheid, met eenheden: waaronder km per uur, meter per seconde Begrippen snelheid en versnelling toelichten en voorbeelden geven van snelheden PO 45 snelheid, km per uur, meter per seconde, versnelling Ruimte Zonnestelsel Het zonnestelsel: de zon met de aarde en haar andere planeten in hun banen om de zon en de maan in een baan om de aarde De opbouw van het zonnestelsel beschrijven aan de hand van de relatie tussen de zon, de aarde en de maan zonnestelsel, aarde, maan, planeet, baan Positie van de maan ten opzichte van aarde en zon en de fasen van de maan (schijngestalten: nieuwe maan, eerste kwartier, volle maan, laatste kwartier) Schijngestalten van de maan onderscheiden en toelichten schijngestalte Ontstaan dag en nacht door draaiing van de aarde om haar eigen as Beschrijven hoe dag en nacht ontstaan dag, nacht, draaiing, as Seizoen Ontstaan seizoenen (winter, lente, zomer, herfst) door stand van aarde en haar baan om de zon Beschrijven hoe seizoenen ontstaan seizoen Weer Weersverschijnselen gerelateerd aan de seizoenen winter, lente, zomer, herfst De relatie uitleggen tussen weersverschijnselen onderling en in relatie tot de seizoenen PO 43 weer, temperatuur, neerslag, wind, b ewolking, seizoen Eigenschappen van lucht, zoals (hoge en lage) luchtdruk en beweging van lucht (wind) De relatie tussen luchtdruk en wind beschrijven luchtdruk, wind, PO 43

5 weersverwachting, satellietbeeld Een eenvoudige weersverwachting uitleggen weersverwachting, satelliet PO 43 Technologie overbrenging Katrollen zoals in hijskraan, takel, met als functie verandering van bewegingsrichting en (bij meerdere katrollen) verminderen van kracht die nodig is voor de beweging (bijvoorbeeld om iets op te tillen) De functie van katrollen beschrijven katrol, b ewegingsrichting, b ewegingskracht, functie Tandwielen zoals in fiets, klok, molen, met als functie verandering van bewegingsrichting en bewegingssnelheid (vertragen, versnellen) Enkele functies van tandwielen in voorwerpen herkennen tandwiel, b ewegingsrichting, b ewegingssnelheid Hefbomen zoals in wip, pincet, schaar, notenkraker, knoflookpers Toepassingen van hefbomen in voorwerpen onderscheiden en beschrijven hefb oom, b eweging Hydrauliek en pneumatiek zoals in remsysteem, graafmachine, vuilniswagen, pneumatische boor, bureaustoel Voorbeelden van hydraulische en pneumatische systemen hydrauliek, pneumatiek Constructies Eisen, waaronder evenwicht, stabiliteit, stevigheid Beschrijven aan welke eisen constructies moeten voldoen, PO 45 evenwicht, stab iliteit, stevigheid Vormen die krachten verdelen (constructieprincipes), waaronder piramide, boog, driehoek, profiel en voorbeelden van constructies zoals toren, brug, bouwkraan, verpakking, stoel, tafel Verschillende constructieprincipes en toepassingen ervan in voorwerpen onderscheiden en beschrijven piramide, b oog, driehoek, profiel, PO 45 verbinding Vaste en beweegbare verbindingen, via materiaal (lijm, metselspecie), vorm (schroefdop op fles of tube, legosteentje) of een ander voorwerp (nietje, veter, schroef, spijker, scharnier, plakband) verschillende verbindingen onderscheiden en beschrijven functie, materiaal, vorm, voorwerp, PO 45 Geautomatiseerd systeem Onderdelen en functies van geautomatiseerde systemen Onderdelen en functies van geautomatiseerde systemen onderscheiden en toelichten automatiseren, signaal, chip, sensor