SIGNALEMENT JTAG: ZO VANZELF- SPREKEND ALS GELD UIT DE MUUR BOUNDARY-SCAN TECHNOLOGIE GROEIT MET DE MARKT MEE

Transcriptie

1 Periodiek branchemagazine van FHI, federatie van technologiebranches SIGNALEMENT JTAG: ZO VANZELF- SPREKEND ALS GELD UIT DE MUUR 1 BOUNDARY-SCAN TECHNOLOGIE GROEIT MET DE MARKT MEE LAB EN ELEKTRONICA ZOEKEN ELKAAR OP IT SECURITY, RAMPMANAGEMENT OF RISICOPREVENTIE 14e jaargang maart 2006

2 INHOUD Rubrieken Arbeidsmarkt en regelgeving 8 Faillissement komt nooit onverwacht Mkb en grootbedrijf: kunnen die samen door één deur? En meer... Conjunctuur 16 Producentenvertrouwen vrijwel onveranderd Meer investeringen in 2005 En meer... (redactioneel) Stoom onder een goed gesternte Federatief 19 Aanpassen als managementkunst Water for African Cities En meer... Industriële Elektronica 34 Massa-meeting rond elektronicaketen Synergie tussen de branches: lab en elektronica zoeken elkaar op En meer... Development Club 39 Xs2HiTek Industriële Automatisering 40 IT Security in de industrie, rampmanagement of risicopreventie Dag High Tech Equipment Engineering in Evoluon En meer... PROFIBUS 46 PROFIBUS Waterdag 2006 Vertrouwen in Veldbustechnologie definitief Weeginstrumenten 47 Weeginstrumenten en wetgeving Agenda Laboratorium Technologie 48 Eindrapportage strategieproject laboratoriumtechnologie in de maak En meer... Medische technologie 51 Nieuw evenement: Zorgtotaal 2007 DBC-informatiebijeenkosmst En meer... Informatie 56 JTAG: zo vanzelfsprekend als geld uit de muur JTAG Technologies in Eindhoven is vandaag de dag wereldleider op het gebied van IEEE toepassingen. 32 HET Instrument 2006 HET Instrument 2006 in CineMec Ede, waarvoor velen een feestelijke strik en een zakje haarglitter ontvingen, heeft talloze complimenten opgeleverd. Niet geweest? Dan heeft u wat gemist Europees aanbestedingsbeleid Er bestaat al lange tijd onduidelijkheid over de vraag of de zorgsector al dan niet onder het Europese aanbestedingsbeleid valt. Water for African cities Schenkingen in het kader van het FHI-jubileum komen ten goede aan een project van UNESCO-IHE. 21 Het jaar 2006 stoomt. Er is veel gaande. Opeens is er optimisme over de economie. We zien het terug in een groei van de inschrijvingen voor onze eigen beurs HET Instrument, voor het eerst sinds jaren. Aan alle kanten zijn bedrijven op zoek naar innovaties. En gelukkig ook vaak naar technologische innovaties. In verschillende hoeken binnen FHI zijn we druk met projecten waar de overheid, EZ, geld in wil steken. Er vinden allerlei workshops plaats en nieuwe initiatieven komen van de grond. Als dat maar goed gaat De elektronicabranche ziet overal brood in. Zelfs ingrijpende milieuregelgeving rond gevaarlijke stoffen in producten, RoHS, wordt al heel snel gezien als een kans in plaats van bedreiging! Het DevLab komt op stoom. Het sleurt FHI langzamerhand mee in grotere, internationale initiatieven. Het MicroNano-cluster MinacNed heeft nu ook twee trajecten lopen: de roadmap voor Food & Nutrition en een kennispositie benchmarking. In Industriële Automatisering gaan we tegelijk een paradigmashift entameren bij procestechnologen en innovatie gebruiken als argument om toch nog weer een nieuwe slag te maken in efficiency bij de klant via nieuwe IT-koppelingen tussen boardroom en productie. Voor de laboratoriumbranche openen zich nieuwe perspectieven door verbindingen met elektronica en nano-ontwikkelingen, richting diag nostiek en echt hoogwaardige apparatuur voor fundamenteel onderzoek. Medische Technologie mag al helemaal niet mopperen over aandacht, in de media en in de markt. Iedereen is bezig met zorg en gezondheid. Iedereen is bezorgd dat er te weinig geld voor is. Dat kan nooit slecht zijn voor de markt. Dan moet hinderlijk overdreven regelgeving bij openbaar aanbesteden aan te passen zijn. Als FHI vieren we dezer dagen ons vijftigjarig bestaan onder een goed gesternte. We hebben een nieuwe, stevige federatievoorzitter. De organisatie staat als een huis dankzij zijn voorganger. Stap voor stap wordt het fundament steviger. De lidbedrijven hebben er baat bij en tegelijk ook onze maatschappij en economie. Als we het ons kunnen veroorloven, laat Afrika dan maar meeprofiteren, liefst in perspectief van mondiale vooruitgang richting 2056, het jaar dat we ons eeuwfeest vieren. Kees Groeneveld 2 3

3 INTERVIEW MET PETER VAN DEN EIJNDEN JTAG Technologies in Eindhoven is vandaag de dag wereldleider op het gebied van IEEE toepassingen. Zonder deze boundary-scan standaard is het testen van complexe elektronica zo goed als onmogelijk. Mét de boundary-scan-applicaties van JTAG Technologies is ook de meest complexe elektronica toegankelijk en wordt het onmogelijke mogelijk: vergelijk het maar met het behangen van alle vertrekken in een huis... dóór de brievenbus in de voordeur. JTAG zet wereldwijd de standaard Boundary-scan technologie groeit met de markt mee In het Eindhovense JTAG Technologies-pand aan de Boschdijk praten we met Peter van den Eijnden, zo op het oog een opgeruimde natuur met een ongedwongen, optimistische we hebben er zin in mentaliteit, directeur en een van de drie oprichters van JTAG Technologies. JTAG Technologies begon met een management buy out, vertelt hij. We waren met z n drieën; inmiddels zijn er twee met pensioen. Bij Philips waren we rond 1990 bezig met het ontwikkelen van een logic analyzer en om die goed te kunnen testen, ontwikkelden we parallel daaraan boundaryscan hardware en software. In die tijd was dat juist een standaard geworden voor het testen van elektronica, een beetje uit nood geboren omdat het structureel testen van elektronicaboarden traditioneel met behulp van naaldenbedden de grenzen van zijn mogelijkheden naderde. Door het steeds kleiner worden van componenten, de komst van SMD-technologie en het alsmaar toenemende aantal aansluitingen van een chip, werd structureel testen steeds problematischer. Ook functioneel testen bood geen goed alternatief door de onbekende foutendekking en de complexe diagnose. Al snel bleek hoeveel profijt we van boundary-scan-testen hadden bij de ontwikkeling en productie van onze logic analyseer. En omdat we in de T&M markt actief waren lag de conclusie om deze boundary-scan tools als nieuwe productlijn te introduceren voor de hand. En zo kwam van het een het ander. Zo n naaldenbed voldoet zolang je fysiek toegang hebt tot alle pinnen en sporen op het board. Al in de jaren tachtig zag de industrie aankomen dat er een alternatief nodig was. Binnen Philips research is daarvoor een oplossing ontwikkeld, het testen met behulp van boundary-scan. De werkgroep Joined Test Action Group waarin een aantal internationale bedrijven vertegenwoordigd waren heeft er vervolgens aan gewerkt om deze methode te standaardiseren want alleen dan zou boundary-scan levensvatbaar kunnen zijn. In 1990 werd de methode onder de code bekrachtigd door de IEEE. Chipsfabrikanten begonnen daarop hun devices aan te passen en vervolgens moesten er natuurlijk tools komen, en software. Zo groeide de methode en wij groeiden mee. U maakte zich vervolgens los door een management buy out. Had Philips zelf geen oog voor het potentieel van de methode? Het was de tijd van Centurion en alles wat niet onmiddellijk met de core business in verband stond, werd afgestoten. De test- en meetapparatuurtak van Philips ging bijna in zijn geheel naar Fluke. Alleen paste boundaryscan daar weer niet in het strategisch plaatje. Toen hebben wij gezegd: we nemen de stap en beginnen voor onszelf. Vanuit Philips is een aantal werknemers meegegaan; in het begin waren we met elf man. We hebben van meet af aan wereldwijd geopereerd, in het buitenland maakten we gebruik van onafhankelijke partijen die ons vertegenwoordigden. Ondertussen hebben we wereldwijd werknemers. In Europa zijn er verkoopkantoren in verschillende landen, verder hebben we in de VS een vestiging en ook een in China. De boundary-scan-technologie heeft zich niet anders ontwikkeld dan andere nieuwe technologiën. In het begin heb je de technologieenthousiastelingen, vaak specialisten, die er gewoon mee aan de gang willen. En later, als de markt meer ontwikkeld is, volgen de generalisten, de mensen die de technologie wel willen toepassen maar daarvoor tools zoeken die gemakkelijk te gebruiken zijn omdat ze voor hun andere werkzaamheden nog zoveel andere tools ook moeten kennen. Boundary-scan is inmiddels bijna zo vanzelfsprekend als geld uit de muur en mobiele telefonie... verschuiving van het denkkader (paradigm shift) noem je dat. En wij zijn met die markt meegegroeid. Elektronicabedrijven zijn onze klanten, de technologie is ingebouwd in hun printed circuit boards. Om die te kunnen testen, moeten we interfacen met die boards daartoe moeten we de specificaties, de netlist-informatie ervan kunnen inlezen. Die is er in 1001 formaten... En zo zijn er talloze andere aspecten, omgevingsfactoren die bepalen welke kant het uitgaat met onze producten. 4 (Peter van den Eijnden, JTAG) 5

4 INTERVIEW MET PETER VAN DEN EIJNDEN Je kunt als fabrikant wel mikken op de behoefte aan een stand-alone apparaat, maar dan zijn er juist weer anderen die hun tests in een netwerk willen uitvoeren: dezelfde functionaliteit, alleen een andere vormfactor. Zo hadden we vroeger VXI, een extensie op de VME-bus. Nog niet zolang geleden kwam daar PXI voor in de plaats, een extensie op de PCI-bus. Daar moet je je aanpassen aan hetgeen de klant vraagt. Daarnaast hebben we ook PC plug-in kaarten als ook units die via Ethernet, USB, en Firewire aangestuurd worden. Het is dus niet alleen je eigen technologie die je constant wilt verbeteren, je hebt ook te maken met je constant veranderende omgeving. Eerst hadden we Unix, toen werd het DOS, Windows 3.1, 98, NT, 2000, XP. Dat lijkt wel hetzelfde, maar het betekent steeds weer een nieuwe stap die medebepalend is voor het product dat je maakt. Het grote voordeel van deze technologie is dat je geen adapters nodig hebt. De enige eis is een aansluiting op het board vier pinnetjes en dat is voldoende om de tests te kunnen uitvoeren. Of ik een serie van twee, van tweeduizend of van twintigduizend maak, de technologie stelt mij in staat ze te testen. En juist bij kleine series heb je vaak te maken met complexe, hoogwaardige producten. Is er een alternatief? Nee. Want dat zou neerkomen op functioneel testen. Dat betekent dat je vanaf de rand van het board gaat kijken of de functie die je verwacht, ook echt optreedt. En zo niet, dan heb je een probleem. Dan moet je de fout diagnosticeren. En daar komen we bij het verschil tussen structureel en functioneel testen. Bij functioneel testen zoek je aan de hand van een foutzoekboom net zo lang tot je de fout hebt gevonden. Dat is een langdurig en kostbaar proces. En de kans dat je een fout vindt, is onzeker, bij functioneel testen heb je geen garantie. Structureel testen met boundary-scan is fundamenteel anders, want daar test je of structuren waarvan je weet dat ze aanwezig moeten zijn, er ook daadwerkelijk zijn. Anders gezegd: als ik een specifieke verbinding test, dan weet ik of die er is of niet. De functionele betekenis van die verbinding is daarbij niet relevant.is de verbinding die ik verwacht ook echt aanwezig? Zo niet, dan is er een fout en die fysieke fout kan ik ook meteen aanwijzen. Dus iedereen gebruikt boundary-scan? Iedereen... is misschien wat overdreven, maar van lieverlee wel, ja. Het komt er gewoon van. De technologie is nu ruim vijftien jaar oud en is gemeengoed geworden. Programmeerbare logica zoals de devices van Xlinx en Altera... ze hebben allemaal boundary-scan aan boord. Er zijn dus al heel veel bedrijven die boundary-scan op hun boards hebben maar daar nu nog geen gebruik van maken, of alleen om bepaalde componenten mee te configureren een interessant neveneffect van de technologie. Weliswaar is boundary-scan ontwikkeld om structureel testen mogelijk te maken. Maar als je bedenkt dat je op een board in feite een serieel kanaal tot je beschikking hebt gekregen... daarmee moest meer mogelijk zijn dan alleen testen. Daar hebben de fabrikanten van programmeerbare logica in het begin van de jaren negentig al op ingehaakt en hun programmeermethodieken Het grote voordeel van deze technologie is dat je geen adapters nodig hebt voor hun logica zodanig aangepast, dat die via boundary-scan te programmeren zijn. De voordelen zijn duidelijk. Vroeger moest je een maagdelijke component off line programmeren met speciale apparatuur. Vervolgens werd die component op een board geplaatst. Logistiek gaf dat een probleem, helemaal als je die component in verschillende configuraties op verschillende boarden gebruikte. Het betekende dat je die componenten moest kunnen onderscheiden van componenten die nog niet of anders waren geprogrammeerd. En indertijd kon dat nog niet automatisch. Zo ontstond het in-system programmeren dat bood gigantisch veel voordelen. Je kon gewoon de maagdelijke component plaatsen en die zo laat mogelijk in het proces programmeren. Toen eenmaal duidelijk werd dat in-system programming het zou worden, werd allengs besloten voor de toegang tot de component een bestaande standaard te gebruiken... inderdaad, de IEEE , daar heb je hem weer. Draait JTAG Technologies mee in die standaardisatie? En is dat ook meteen de gelegenheid om eens met de concurrentie bij te praten? Zeker, we hebben zitting in verschillende werkgroepen. En niet alleen met concurrenten, er zitten natuurlijk ook eindgebruikers. Wat ik al zei, veel uitbreidingen van boundary-scan zijn sterk klantgedreven, dat is logisch. Hebt u concurrenten? Geen Nederlandse bedrijven in elk geval, laat ik het zo formuleren. Onze concurrenten zijn bedrijven uit de VS, Engeland en het voormalige Oost-Duitsland. Daarbij hebben we het over business-to-business, dat werkt toch heel anders dan in de consumentenmarkt. We waren de eerste en zijn nu met meer dan 4000 systemen de leveranciers met de meeste installaties. Moet u een helpdesk bemannen? Wij leveren support, heel breed, tot en met design reviews voor klanten. Die vragen ons bijvoorbeeld: dit is de eerste keer dat we boundary-scan gebruiken, hier is een printed circuit board, kijk eens of we iets vergeten zijn. Want er zijn uiteraard een aantal regels waar je op moet letten, wil je boundary-scan maximaal kunnen benutten. Stel, je hebt een buffer zonder boundary-scan, maar ervoor en erachter zitten componenten die dat wel hebben. Zorg dan dat je het enable-signaal van die buffer kunt besturen... dat je daar met boundary-scan bij kunt. Want daarmee heb je dan toch greep op het geheel. Hetzelfde geldt voor geheugens. Verder helpen we bij de ontwikkeling van applicaties. Wij hebben alle tools waarmee klanten zelf hun applicaties kunnen ontwikkelen, maar soms hebben ze niet voldoende capaciteit. Dan ondersteunen wij de ontwerpers, of de test-engineers. Als iets niet werkt, moet je soms in het design kijken, soms is er een file niet correct... Je moet niet alleen interfacen met de netlist, maar ook met de files van de chipleveranciers waarin de boundary-scan-eigenschappen van de component staan beschreven. Daar heb je het over de BSDL-files, van boundaryscan description language. Ook daar kan het gebeuren dat zo n file niet correct is, misschien syntactisch wel correct, maar toch een onjuiste beschrijving van wat er nu precies in die chip zit. Het oplossen van dergelijke support-vragen is heel interessant en onze mensen zijn daarmee wereldwijd actief. Is er bij u een regel dat een bepaald percentage van de winst naar innovatie gaat? Niet direct. Wij zijn niet financieel gedreven, om het zo maar even te formuleren. Je moet natuurlijk voldoende omzet en winst draaien, duidelijk. Maar wij zullen nooit bezuinigen op innovatie om de winst op te voeren. Je moet ook een beetje idealist blijven in het leven, niet alles draait om geld of laat zich glashard berekenen... Dat kunt u misschien makkelijk zeggen vanuit een comfortabele monopoliepositie. Nee, dat is niet zo. We zitten niet in een monopoliepositie. We moeten er terdege rekening mee houden dat t allemaal niet vanzelf gaat. Natuurlijk heb je omzet en winst nodig. Maar om nu te roepen dat je over tien jaar beslist 500 man in dienst wilt hebben... Dat hoeft toch niet? In dat soort termen heeft Philips honderd jaar geleden ook niet gedacht. Welnee. En zo zijn er meer. Neem VDL. Vraag daar waarom niet alle productie naar China wordt overgeheveld. Dan hoor je En dan alle medewerkers die dit bedrijf hebben opgebouwd, op straat zetten? Waarom zouden we dat doen? Alles gaat naar wens. Iedereen tevreden en gelukkig. En daar gaat het toch om?. We zullen er alles aan doen om technologisch bij te blijven. De meeste ontwikkelaars zijn bij ons in vaste dienst, minimaal HBO en verder universitair. De tijd die nodig is om je in te werken in ons soort producten is toch behoorlijk. Dat kun je niet meteen als je net van school bent. Dat u in Eindhoven zit, is dat strategisch? Nog in de verleiding geweest om op de High Tech Campus aan te schuiven? We zitten hier een beetje toevallig, maar eigenlijk wel logisch en ook wel gunstig. Er zit hier veel industrie. Dat is wel een voorwaarde om als bedrijf te functioneren. De High Tech Campus is voor ons niet noodzakelijk.we zitten hier op een goed bereikbare locatie en direct bij het centrum, dat heeft ook voor medewerkers voordelen. Overigens las ik toevallig in de krant hoeveel medewerkers van bedrijven niet gelukkig zijn met hun plekje op een bedrijventerrein. U bent niet alleen lid van FHI, maar ook toegetreden tot het bestuur van de branche Industriële Elektronica, zo konden we in het vorige nummer van Signalement lezen. Waarom is een bedrijf lid van FHI... even heel berekenend: FHI = de beurs Het Instrument... en als exposant op Het Instrument heeft een FHI-lid heel snel z n lidmaatschapsgeld eruit. Zo was dat. En was FHI er vroeger vooral voor distributeurs van componenten en apparaten; tegenwoordig is dat anders. De wereld is veranderd. Van lieverlee zijn er andersoortige bedrijven lid van FHI geworden, bedrijven met een eigen productontwikkeling zoals JTAG Technologies. Dat moet natuuurlijk ook zijn weerslag krijgen in de samenstelling van het bestuur, zo mag ik dat misschien formuleren. Dat is de reden dat ik benaderd ben, naast het feit dat JTAG Technologies internationaal is georiënteerd. Nu vind ik het heel prettig om breed actief te zijn in vrijwilligerswerk en mijn expertise hier ten nutte te maken. Daarbij gaat het dan even niet om maximale efficiency, ook het sociale aspect is heel belangrijk. Daarvoor moet je soms 180 graden draaien. En het werkt twee kanten op, want ik krijg daar veel voor terug en léér daar ook weer veel van. Ook mijn lidmaatschap van het IE bestuur zie ik toch vooral in dat kader van het algemeen belang, als een vorm van vrijwilligerswerk. Recentelijk zijn de taken verdeeld; ik zal me meer met events gaan bezighouden. Ook daar is de wereld veranderd. We zitten met een kleine club, wat moet je in Nederland met een elektronicabeurs? Maar een event, dat werkt juist weer wél, een seminar over een bepaald thema... < 6 7

5 ARBEIDSMARKT EN REGELGEVING Faillissement komt nooit onverwacht Het vluchtgedrag van de ondernemer Elke ondernemer bevindt zich wel eens in zwaar weer. De omzet kan te wensen overlaten of, door welke oorzaken dan ook, rijzen de kosten de pan uit. Er zijn tal van situaties te bedenken waardoor er een bedrijfscrisis kan ontstaan. En de ondernemer die zo n crisis laat voor wat die is, vindt zichzelf op zeker moment terug in de rechtszaal: failliet. Wanneer komt het faillissement in beeld en hoe valt het faillissement af te wenden? En nóg een bepaald niet onbelangrijke vraag: hoe herken je een ondernemer die op punt staat failliet te gaan? Faillissement onverwacht? Wie met gefailleerde ondernemers spreekt, krijgt vaak te horen dat het faillissement onverwacht kwam, doorgaans als gevolg van een verslechterde economie. Toch kloppen deze beweringen niet, een faillissement komt nooit onverwacht. Bedenk dat het faillissement kan worden uitgesproken als de schuldeisers óf de schuldenaar zelf een aanvraag (bij de rechtbank) indienen. Tussen de eerste aanmaning en de aanvraag de schuldenaar failliet te laten verklaren, ligt een periode van meestal vele maanden tot soms meer dan een jaar. Als de schuldenaar dan door de rechter wordt opgeroepen, kan hij toch nauwelijks serieus genomen worden als hij stelt dat de faillissementsaanvraag als donderslag bij heldere hemel kwam Elk onderzoek naar de oorzaken van failliet gaan, wijst erop dat het faillissement volgt op fouten. De economische situatie heeft hier niet of nauwelijks mee te maken. Vooral kleinere ondernemers maken zich schuldig aan managementfouten: slechte kostenbeheersing, te weinig inzichten in ondernemersaspecten, onvoldoende deskundigheid, ontoereikend personeelsbeleid enzovoort. De ondernemer die er moeite mee heeft de eigen bedrijfsvoering tegen het licht te houden, doet er verstandig aan om zeer snel hulp te zoeken: accountant of administrateur, bedrijfsadviseur of bank. Vluchtgedrag voor naderende ondergang Ondanks voorgaand mag echter niet de conclusie worden getrokken dat de schuldenaar in kwestie het niet zo nauw neemt met de waarheid. Wie zijn ondergang (als ondernemer) ziet naderen, neigt ernaar om daarvoor te vluchten. De ondernemer ontkent het beeld van het naderende faillissementsspook, niet alleen naar zijn schuldeisers toe, maar vooral ook naar zichzelf en andere betrokkenen (werknemers, gezinsleden enzovoorts). Daarbij laten de schuldeisers de vordering te vaak te lang op z n beloop. Bank De bank grijpt doorgaans te laat in omdat die vooral afgaat op jaar- en halfjaarverslagen; die verslagen komen op een tijdstip waarop er al lang sprake kan zijn van een situatie die niet uit die verouderde financiële rapportages te distilleren valt. Maar ook grijpt de bank te laat in als ook andere signalen wijzen op een sterk verslechterde situatie. Bedenk dat het verloop van het bankkrediet in rekening courant een prima spiegel is van de bedrijfsvoering. Als er nauwelijks bewegingen (mutaties) voorkomen op de rekening courant, dan weerspiegelt deze situatie een flauwe bedrijfsvoering. Staat de rekening courant voortdurend tegen of óver de toegestane limiet, dan duidt dat op weinig of geen omzet of hoge kosten. Vraagt de kredietnemer regelmatig om toestemming de kredietlimiet te mogen overschrijden of vraagt hij deze te verhogen, ook dan mag dat worden gezien als een signaal waarop de bank in actie zou moeten komen. Openheid van zaken geven Buiten het (willen) herkennen van crisissignalen die op een naderend faillissement duiden en buiten de bereidheid om eventueel ingrijpende maatregelen te treffen, dient de ondernemer ook snel openheid van zaken te geven in de richting van schuldeisers, waaronder dus ook de bank. De praktijk toont dat de gemiddelde ondernemer daarmee veel te lang wacht. Toch kan eerlijkheid over de verslechterde situatie bij het eigen bedrijf, de ondernemer redden van zijn ondergang. Ten eerste houdt die oprechtheid de goede relatie in stand. Bedenk dat vrijwel elke ondernemer er wel eens slecht(er) voor staat. Dat is dus géén schande. Schuldeisers zullen het waarderen indien zij erop worden gewezen dat voldoening van hun vorderingen te laat komt als gevolg van problemen en zullen bereid zijn betalingsregelingen te treffen of uitstel van betaling verlenen. Op tijd praten, luisteren naar adviezen en maatregelen nemen leidt in de meeste gevallen uiteindelijk tot verbetering en dus geenszins tot het faillissement. Er bestaan voldoende creditmanagementinstrumenten waarmee de leverancier zijn afnemers kan toetsen en waarmee hij de actuele situatie op de voet kan volgen. Maar ook dan is het nodig alert te blijven en de afnemers te blijven observeren. Bedenk dat er bij een klant ook plotseling iets kan gebeuren waardoor de goede kredietwaardigheid niet meer gewaarborgd is. Signalen van een faillissement Het sleutelwoord in dit verband is verandering bij de klant tevens schuldeiser. Verandering bijvoorbeeld, in betalingstermijn, ontslag/vertrek van personeel en/of sluiten van vestigingen. Dit kan erop duiden dat de ondernemer zich in de gevarenzone bevindt. En is daar sprake van, schroom dan niet om achter de oorzaak te komen van die verandering. Onderzoek zo snel mogelijk de actuele stand van zaken met betrekking tot kredietwaardigheid en betalingsgedrag. Is die situatie verslechterd en wenst de klant hier niet over te communiceren, stop dan met het leveren van goederen en/of diensten. De situatie moet eerst duidelijk zijn! Uiteraard is met het voorgaande niet alles gezegd over crisis, faillissement en de signalen die daarbij horen. De onderzoeken die aan deze conclusies ten grondslag liggen, zijn veelomvattend en gedetailleerd. Alertheid is dan ook van groot belang, niet alleen om het eventueel naderend faillissement van het eigen bedrijf onder ogen te (durven) zien, maar ook om het faillissement te zien aankomen van de klant van wie nog vorderingen open staan. Voorkomen is nog altijd beter is dan genezen! < Robert J. Blom Onderzoeker Faillissement & Ondernemerschap Graydon Nederland BV FHI-leden FHI-leden kunnen gebruik maken van speciale tariefafspraken met Graydon. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met FHI, Andreas Meijer, telefoon: (033) , a.meijer@fhi.nl 8 9

6 ARBEIDSMARKT EN REGELGEVING Mkb en grootbedrijf: kunnen die samen door één deur? Loek Hermans licht plannen toe voor samenwerking met VNO-NCW MKB-Nederland en VNO-NCW hebben op een aantal dossiers gemeenschappelijke uitgangspunten, ondanks de verschillen tussen groot en klein. Echter, door als twee afzonderlijke organisaties met twee monden te spreken, krijgt de politiek de kans de koepels uit elkaar te spelen. Intensievere samenwerking levert een sterkere lobby op voor werkgevers. Het onderwerp verdergaande samenwerking tussen VNO-NCW en MKB-Nederland kwam tijdens de Algemene Ledenvergadering van MKB-Nederland op 14 november uitgebreid aan de orde. MKB-Nederland-voorzitter Loek Hermans lichtte toe waarom in zijn ogen de beide organisaties hechte banden moeten aangaan. Naast de wens voor een sterkere lobby ziet hij ook dat veel zaken dubbel worden gedaan, met name in de informatievoorziening naar de achterban. In de regio zijn al bewegingen gaande om meer samen op te trekken. Het aantreden van Bernard Wientjes, een oude bekende van Hermans, als voorzitter van VNO-NCW eerder dit jaar, gaf de aanzet om een beweging in gang te zetten de werkgeverskoepels meer in elkaar te schuiven. Het gaat niet om een fusie, zo zei Hermans, de identiteit van het mkb moet overeind blijven. Hij kondigde tevens aan dat een bestuurlijke commissie met vier vertegenwoordigers van MKB-Nederland en dito van de kant van VNO-NCW de komende maanden gaat onderzoeken hoe en waar er meer kan worden samengewerkt. In februari moeten zij een advies uitbrengen. (Deze commissie is inmiddels de eerste keer bijeen geweest, noot redactie). De heren Van Walsum (Fosag), Boerland (ANKO), Maris (Cumela) en Verkroost (Oost-Nederland) hebben zitting in deze commissie. Wisselend kritisch De reacties van de leden in de zaal waren wisselend en licht kritisch van toon. Algemeen was het ongenoegen dat de plannen voor de samenwerking al waren toegelicht in de pers voordat de achterban was geïnformeerd. Ook de snelheid waarmee Hermans de plannen wil uitvoeren, was punt van zorg. Branches als de OBN gaven aan juist bewust lid te zijn geworden van MKB-Nederland omdat ze zich daar beter bediend voelen. Het gaat om de ondernemer die centraal moet staat, niet het ondernemen. Dat is het verschil. FHI zou een dubbel lidmaatschap zijn aangegaan (ook bij VNO-NCW), maar ziet daar nu voorlopig van af. De vertegenwoordiger van de Centra voor de Kunsten benadrukte dat er al een vehikel bestaat om samen te werken, namelijk de Raad voor Centrale Ondernemingsorganisaties. De afgezant van Bergen op Zoom vroeg aandacht voor de specifieke situatie van de lokale ondernemersverenigingen. Het onderscheid klein/groot is daar nog meer voelbaar wellicht dan in branches. Vanuit de Gebra werd teruggeblikt op de besprekingen over een fusie tussen het NCOV en NCW destijds. Uiteindelijk is die gestrand vanwege de te grote belangenverschillen. De Mitex ging bij monde van de oudvoorzitter in op het cultuurverschil tussen groot en klein en de arrogantie en het dédain van met name de eerste partij. De NOvAA liet weten dat meer efficiency goed is voor de begroting, maar dat voor het overbrengen van het eigen geluid een eigen organisatie nodig is. MKB-Haarlem repte van de succesvolle kanteling die de regionale organisatie nu aan het doormaken is. Ook branches zouden meer regionaal moeten gaan werken, is de stelling. Steun Steun voor Hermans kwam er onder andere van Uneto-VNI. Deze organisatie is lid bij zowel MKB-Nederland als VNO-NCW. De concurrentie tussen de beide organisaties, die vooral in de media naar buiten komt, wordt als storend ervaren. Ook de dubbele contributielasten spelen een rol. In de eigen tamelijk recent gefuseerde organisatie is te zien dat je diverse doelgroepen kunt blijven bedienen, als je daar je structuur op aanpast. De regio Oost- Nederland heeft sinds enige tijd ervaring met regionale samenwerking tussen MKB- Nederland en VNO-NCW. Het gezamenlijke doel: ondernemersbelangen is wat voorop moet staan, niet hoe dat wordt bereikt. < Bron: MKB-Nederland 11

7 ARBEIDSMARKT EN REGELGEVING Europees mkb krijgt miljarden extra voor R&D ARBEIDSMARKT EN REGELGEVING De Europese Commissie (EC) trekt bijna vijf keer meer geld uit voor toepassing van technologische ontwikkelingen in het midden- en kleinbedrijf. In het Zevende Kaderprogramma (dat 2007 ingaat en loopt tot 2013) is 1,9 miljard euro gereserveerd voor mkb-specifieke programma s (Craft and Collective Research). In het Zesde Kaderprogramma was slechts 400 miljoen beschikbaar. MKB-Nederland en haar Europese koepel UEAPME zijn uitermate content met deze bijna vervijfvoudiging van het budget. Veel mkb-bedrijven maken gebruik van deze zeer toepasbare en toegankelijke regeling, die daardoor al snel was uitgeput. Op voorstel van de Raad van Ministers voor research, wordt bovendien opnieuw vijftien procent van de algemene thematische programma s (in geld zo n zeven miljard euro) exclusief toegewezen aan het mkb. Voor Nederland gaat het naar schatting om jaarlijks 50 tot 70 miljoen euro. Er zit nog wel een addertje onder het gras. De bedragen zijn gebaseerd op de Europese begroting, die nog niet is goedgekeurd. Waarschijnlijk valt de uiteindelijke begroting lager uit, en zal er ook worden gekort op de R&D-fondsen. Voor nadere informatie: EG-Liaison, telefoon: (070) , info@egl.nl. < Last in, first out geldt niet meer Het last in, first out bij ontslag om bedrijfseconomische redenen gaat plaatsmaken voor een systeem waarbij de verdeling over de leeftijdscategorieën in een bedrijf leidend wordt. Het gewijzigde Ontslagbesluit is op 1 maart 2006 in werking getreden. MKB-Nederland is altijd voorstander geweest van een systeem waarbij de werkgever zelf een belangrijkere stem in de afweging heeft. Een medewerker die onmisbaar wordt geacht, moet nu wellicht toch wijken. De Tweede Kamer heeft echter in september al dit voorstel van minister De Geus van Sociale Zaken aangenomen. Het Ontslagbesluit regelt verder dat er geen toetsing meer plaatsvindt door het CWI van collectieve ontslagen om bedrijfseconomische motieven van twintig of meer werknemers. Voorwaarde is dat de werkgever en vakbonden het met elkaar eens zijn over het aantal banen dat moet verdwijnen. CWI controleert overigens wel of het afspiegelingsbeginsel goed wordt toegepast. De nieuwe situatie geldt niet voor lopende ontslagverzoeken of voor Ontslagrecht: Afspiegeling wordt leidend principe meldingen van collectief ontslag die voor 1 maart 2006 zijn gedaan. Idem geldt dit voor een overeenkomst die voor 1 maart met de bonden is gesloten en waarvan het collectief ontslag voor 1 oktober volgend jaar is gemeld. Tot slot vervalt de verplichting langdurig zieke werknemers bij ontslag scholing aan te bieden als dat hun enige kans is om weer aan het werk te gaan. Dit is op 1 januari reeds ingegaan, tegelijk met de WIA. < Makkelijker speuren en ontwikkelen Verdergaande vereenvoudiging WBSO De Tweede Kamer is onlangs akkoord gegaan met een verdergaande vereenvoudiging van de belangrijkste technologieregeling: de Wet Bevordering Speur- en Ontwikkelingswerk (WBSO). Daarmee zijn diverse wijzigingen in de WBSO een feit. Het jaar 2006 wordt een overgangsjaar waarin de definitieve regeling voor 2007 en verder wordt voorbereid. Een groot deel van de nu doorgevoerde wijzigingen heeft MKB-Nederland twee jaar geleden actief ingebracht in de Werkgroep stroomlijning uitvoering WBSO. De bedoelde veranderingen zijn kort samengevat: met ingang van 2006 zal de Belastingdienst niet meer controleren; uitvoering van de WBSO vindt voornamelijk door SenterNovem plaats; de eindafrekening wordt afgeschaft; de S&O-verklaring is in beginsel tevens de definitieve afrekening; wanneer de uiteindelijke omvang lager blijkt te zijn dan vooraf ingeschat, en de ondernemer overschrijdt daarbij een marge van tien procent, is hij verplicht om binnen twee maanden aangifte te doen; op verzuim hiervan staat een boete; aanvragen kunnen tot maximaal drie keer per jaar worden ingediend over een periode van drie tot zes maanden; bedrijven die al eerder hebben ingediend en een onderzoek of ontwikkelafdeling hebben, mogen ook per jaar aanvragen; uurtarieven worden vast, gebaseerd op het gemiddelde S&O-loon over 2004, of voor nieuwe indieners, een inschatting van het gemiddelde over 2006; voor 2006 geldt een overgangsregeling zodat aanvragen de komende ronde op de gebruikelijke wijze kunnen worden ingediend, en er halverwege 2006 nog een aanvullende aanvraag mogelijk is. < NIEUWE BEDRAGEN MINIMUMLONEN Het ministerie van SZW heeft de nieuwe bedragen bekend gemaakt voor de minimum (jeugd-)lonen en de sociale verzekeringen per Voor werknemers van 23 jaar en ouder is het bruto minimumloon vastgesteld op 1272,60 per maand, respectievelijk 293,70 en 58,74 per week/dag. De jeugdlonen zijn van dit bedrag afgeleid. De volledige informatie is terug te vinden op persberichten. < 12 13

8 ARBEIDSMARKT EN REGELGEVING WIA-oplossingen Wanneer een medewerker in de WIA terecht komt, kan zijn inkomen dalen tot onder het bijstandniveau. FHI en HBR Branche Verzekeringen hebben een verzekeringsmantel die het inkomen garandeert tot 70% van het laatst verdiende salaris (maximum ,-). Voorbeeld: Salaris werknemer ,- Arbeidsongeschiktheidspercentage 40% Werknemer vindt geen werk na afloop van de loondoorbetalingperiode. Werkervaringregeling gedeeltelijk arbeidsongeschikten (WGA-uitkering): Wachtperiode twee jaar (ziekteverzuimperiode) Uitkering tijdens WGA-loongerelateerde periode: 70% x (oud loon -/- nieuw loon) = 70% x ,- = ,- Uitkering bij geen werk: 70% x minimumloon x arbeidsongeschiktheidspercentage = 70% x ,- x 40% = 4.590,- Conclusie: Situatie 1 De werkgever heeft een FHI WGA-aanvullingsverzekering Bedrag in Euro s Loondoorbetaling Loongerelateerde uitkering Vervolguitkering FHI WGA-aanvulling De werkgever heeft een FHI WGA-aanvullingsverzekering Werknemer ontvangt vanuit de FHI-polis na de Bedrag in Euro s loongerelateerde periode een uitkering van 70% De werkgever maakt GEEN gebruik van de FHI WGA-aanvullingsverzekering (oud loon -/- nieuw % loon) -/- WGA-uitkering = Bedrag in Euro s 70% x ,- -/ ,- = , Totale uitkering: , ,- = ,- zijnde 70% van zijn oude inkomen! Loondoorbetaling Loongerelateerde Vervolguitkering FHI WGA-aanvulling 0 uitkering Loondoorbetaling Loongerelateerde Vervolguitkering WGA-aanvulling Situatie uitkering2 andere verzekeraar De werkgever maakt GEEN gebruik van de FHI WGA-aanvullingsverzekering Bedrag in Euro s Loondoorbetaling Loongerelateerde uitkering Vervolguitkering WGA-aanvulling andere verzekeraar 28% De FHI WGA-aanvullingsverzekering biedt meer! Voor de FHI WGA-aanvullingsverzekering geldt een premiekorting. Informatie: HBR Branche Verzekering B.V. telefoonnummer (023) Contactpersonen: Ruud Roker, Eliab Salomony, Praveen Sewnarain. Uitkering verzekeraar na de loongerelateerde periode: 70% x oud loon x arbeidsongeschiktheidspercentage -/- uitkering van het UWV = 70% x ,- x 40% -/ ,- = Totale uitkering: = zijnde 28% van zijn oude inkomen! ARBEIDSMARKT EN REGELGEVING Korting op juridische bijstand voor FHI-leden Beslissing van het UWV aanvechtbaar? Het kan gebeuren; een medewerker die door toedoen van een derde arbeidsongeschikt raakt of recht heeft op vervangend werk, terwijl dat er gewoonweg niet is. De financiële consequenties zijn dan voor de ondernemer. Vooral kleinere bedrijven kunnen dit risico nauwelijks dragen en zien hun voortbestaan in gevaar komen. Met een goed juridisch advies kan zo n beslissing meestal met succes worden aangevochten. Werkgevers hebben geen inzage in het medische dossier van hun zieke werknemers. Een artsgemachtigde biedt dan uitkomst. Chiel van der Mast, bedrijfsarts en bedrijfsjurist bij MedRecht, treedt geregeld op als artsgemachtigde. Het kan bijvoorbeeld zijn dat een werknemer deels in de WAO zit en opnieuw ziek wordt. Is het dezelfde ziekte, dan betaalt de werkgever maar een maand Ziektewet, want hij heeft al twee jaar betaald. Is het een andere aandoening, dan kan het zo zijn dat de werkgever wéér maximaal twee jaar Ziektewet betaalt. Alleen het medische dossier geeft hierover uitsluitsel. Als artsgemachtigde kan ik dit inkijken en een onredelijke beslissing van het UWV als bedrijfsjurist aanvechten. Door het inhuren van een artsgemachtigde blijft de privacy van de werknemer gewaarborgd, terwijl de ondernemer wel zijn recht kan halen. Als de werkgever al weet wat precies de klachten zijn, bieden we extra deskundigheid om het dossier te interpreteren. Dat geeft in een bezwaar- of beroepsprocedure tegen een beslissing van het UWV meer gewicht. Komen we er met het UVW niet uit dan volgt soms een gang naar de rechtbank. Dan treden wij op als advocaat. En meestal met succes. MedRecht MedRecht staat ondernemers bij met juridisch advies. Naast het inhuren van een artsgemachtigde kan een bedrijf ook bij MedRecht terecht voor onder andere het verhalen van loon- en letselschade wanneer een werknemer door toedoen van een derde ziek of arbeidsongeschikt is geworden. Korting voor leden FHI-leden die een contract bij ArboNed hebben voor de verzuimbegeleiding, kunnen de aanvullende module MedRecht afsluiten. Het bedrijf is dan verzekerd van deskundige bijstand bij claims als gevolg van beroepsziekten en bedrijfsongevallen. Onder deze module valt ook een telefonisch spreekuur voor medisch-juridisch advies over onder meer bezwaar- en beroepszaken tegen het UWV, verhalen van loon- en letselschade, en sociaal zekerheidsrecht. De module is er vanaf 250,- per bedrijf per jaar. FHI-leden ontvangen vier procent branchekorting op de tarieven van MedRecht. Voor meer informatie kunt u een sturen naar: medrecht@arboned.nl.< 14 15

9 Bruto binnenlands product (BBP) CONJUNCTUUR %-volumemutaties 2,5 CONJUNCTUUR 1,5 Producentenvertrouwen saldo % positieve en negatieve antwoorden 2,0 1,2 6 1,5 Meer 0,9 investeringen 3 in ,0 0,6-3 De ondernemers in de industrie gaven in aan een daling van de investeringen in dan in Terughoudendheid over een 0,5 0,3-6 het najaar van 2005 aan dat zij verwachten Met uitspraken over hun investeringsplannen volgend kalenderjaar is gebruikelijk voor de -9 0,0 dit jaar 130,0 procent meer te zullen investeren voor 2006 waren de industriële ondernemers investeringsverwachting die ondernemers in -12 dan in De waarde van in gebruik te in het voorjaar -0,5-0, van 2005 nog 2 0 0erg 4 voorzichtig het 0voorjaar 6 uitspreken. In het najaar is deze nemen investeringen in 2005 werd lager De waarde van de in gebruik te nemen verwachting in positieve zin bijgesteld. Zij -1,0 ingeschat - 0,6 dan een half jaar eerder. Toen investeringen zou in 2006 naar hun verwachtten nu dat de investeringen in ,5 dachten - de 0,9ondernemers in de industrie verwachting 17 procent lager uitkomen gelijk blijven aan het niveau in < I I I I I I I V I I I I I I I V I I I I I I I V I I Iin 2005 I I I nog 20 procent meer te gaan investeren 5 dan in Investeringen in de industrie T.o.v. zelfde kwartaal vorig jaar (linkeras) Vooral de ondernemers in de aardolie- en x mld euro T.o.v. voorgaande kwartaal seizoensgecorrigeerd (rechteras) chemische industrie verwachtten in een forse stijging van de investeringen. 9 In 2004 daalden de investeringen in de 8 chemische industrie overigens fors en zijn 7 daardoor dit jaar nog steeds lager dan in De ondernemers in de voedings- en 5 genotmiddelenindustrie dachten als enige Producentenvertrouwen vrijwel onveranderd Het producentenvertrouwen in de industrie is in januari 2006 vrijwel onveranderd gebleven en uitgekomen op 3,0. Het vertrouwen is voor de vierde maand op rij relatief hoog. Een vergelijkbaar niveau werd voor het laatst in het begin van 2001 gemeten. Toen verkeerde Nederland in de laatste fase van de hoogconjunctuur. Het producentenvertrouwen is samengesteld uit drie deelindicatoren: de verwachte productie in de komende drie maanden, het oordeel van de ondernemers over de voorraden gereed product en het oordeel over de orderpositie. De Nederlandse industriële ondernemers zijn in januari optimistischer over hun toekomstige productie. Dit geldt vooral voor de producenten van halffabrikaten. Ook over hun voorraadpositie oordeelden de ondernemers iets positiever. Daarentegen beoordeelden ze hun orderpositie negatiever. Dit geldt met name voor de producenten van consumptiegoederen. Het aanhoudend positieve producenten- Middelen en bestedingen (volume) %-volumemutaties t.o.v. jaar eerder vertrouwen in de industrie leidt tot minder geworden over de huidige bedrijvigheid en plannen om het aantal werknemers 2 te de verwachte bedrijvigheid in de komende verkleinen. Nog maar 13 procent van de zes maanden. Dit geldt ook voor de buitenlandse markt. 0 ondernemers wil het aantal personeelsleden verminderen, terwijl 9 procent verwacht -2 B B P I n v o e r C o n - C o n - I n v e s - de personeelsomvang in de komende drie Net als in Nederland laat de IFO-indicator s u m p t i e s u m p t i e t e r i n g e n maanden uit te breiden. Deze cijfers zijn de van het producentenvertrouwen o v e r h e i d h u i s -voor meest positieve sinds juni Duitsland sinds de zomer hvan o u d2005 e n seen Het aantal ondernemers in de industrie dat opwaartse lijn zien. In een Focusartikel dat M i d d e l e n B e s t e d i n g e n hogere prijzen verwacht blijft toenemen. op 11 januari in het Conjunctuurbericht is In januari verwacht 23 procent van de ondernemers de verkoopprijzen te verhogen, eenkomst tussen de Nederlandse en de 2005-I geplaatst, 2005-II wordt 2005-III ingegaan op de over- terwijl 11 procent lagere prijzen verwacht. Duitse economische ontwikkeling in de De producenten van investeringsgoederen afgelopen jaren. < en halffabrikaten verwachten per saldo hogere prijzen, terwijl de producenten van consumptiegoederen lagere prijzen verwachten. Volgens het Institut für Wirtschaftsforschung (IFO) is het producentenvertrouwen van de Duitse industriële ondernemers in januari sterk gestegen. De Duitse ondernemers zijn positiever Producentenvertrouwen saldo % positieve en negatieve antwoorden van een maand eerder. De voor seizoeninvloeden gecorrigeerde werkloosheid nam verder af. Het banen- Conjunctuurbeeld: Inflatie % 3,0 verbetering zet gestaag door 2,5 2,0 uit op 1,3 procent. De rente bleef in januari verlies is tot staan gekomen. Er waren in 1,5 vrijwel 1,0 gelijk. De industriële afzetprijzen het derde kwartaal - gecorrigeerd voor zijn 0,5 in december voor de tweede achtereenvolgende seizoeneffecten - zelfs iets meer banen 0,0 maand iets gedaald ten opzichte dan in het tweede kwartaal. Het aantal Uit de conjunctuurklok van eind januari blijkt dat de verbetering van de conjunctuur gestaag doorzet. Alle in januari beschikbaar gekomen indicatoren laten een verbetering zien ten opzichte van december. Alle vijftien indicatoren bevinden zich nu U i t v o e r in de opgaande fase. Het zwaartepunt ligt echter nog wel in de herstelfase. In januari 2006 veranderde het consumentenvertrouwen vrijwel niet ten opzichte van een maand eerder. Ook het vertrouwen van de ondernemers in de industrie bleef vrijwel gelijk. Zowel het consumenten- als het producentenvertrouwen vertonen de laatste maanden een stijgende lijn. De ondernemers in de zakelijke dienstverlening verwachten in het eerste kwartaal een verdere stijging van omzet en orders. De productie van de industrie was in december 1,4 procent hoger dan in dezelfde maand een jaar eerder. Het volume van de uitvoer van goederen was in november 7 procent groter. Huishoudens besteedden in november 1,6 procent meer. De bestedingen aan duurzame goederen zijn in de tweede helft van 2005 duidelijk aangetrokken. De inflatie daalde sterk in januari en kwam %-volumemutaties 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0-0,5-1,0-1,5 Bruto binnenlands product (BBP) I I I I I I I V I I I I I I I V I I I I I I I V I I I I I I T.o.v. zelfde kwartaal vorig jaar (linkeras) T.o.v. voorgaande kwartaal seizoensgecorrigeerd (rechteras) openstaande vacatures nam in deze periode sterk toe. Ook het aantal uitzenduren is verder toegenomen. < 1,5 1,2 0,9 0,6 0,3 0,0-0,3-0,6-0, Investeringen in de industrie

10 M i d d e l e n B e s t e d i n g e n CONJUNCTUUR 2005-I 2005-II 2005-III Producentenvertrouwen saldo % positieve en negatieve antwoorden Inflatie daalt naar 1,3 procent in januari De inflatie kwam in januari 2006 uit op 1,3 procent. Dat is een forse daling ten opzichte van december, toen de inflatie 2,0 procent bedroeg. De inflatie wordt gemeten als de stijging van de consumentenprijsindex ten opzichte van dezelfde maand een jaar eerder. De daling van de inflatie is voor een groot deel toe te schrijven aan de afschaffing van het gebruikersdeel van de onroerendzaakbelasting. Deze maatregel droeg voor bijna 0,5 procentpunt bij aan de daling. Ook de ouderlijke bijdrage aan de kosten van kinderopvang verminderde. Dit droeg voor ongeveer 0,2 procentpunt bij aan de daling van de inflatie. Naast de bovengenoemde overheidsmaatregelen had ook de ontwikkeling van de energieprijzen een drukkend effect op de inflatie. Zoals gebruikelijk in januari stegen de tarieven voor gas en elektriciteit weer flink ten opzichte van de voorgaande maand. In januari van dit jaar was de tariefverhoging echter kleiner dan in januari Voor het vergelijken van de inflatie tussen de lidstaten van de Europese Unie worden Investeringen in de industrie x mld euro 10 Bijna zes op de tien consumenten vindt dat 9 de prijzen in de afgelopen twaalf maanden 8 sterk of matig gestegen zijn. Het aandeel consumenten dat in de komende twaalf 7 maanden een gelijke of sterkere prijsstijging 6 verwacht, is de laatste maanden wat groter geworden en kwam uit op 56 procent. Dit 5 komt naar voren uit de vragen naar houdingen aparte geharmoniseerde indices berekend. Hierin wordt de onroerendzaakbelasting niet meegeteld. Gemeten volgens deze geharmoniseerde methode kwam de inflatie in Nederland in januari 2006 uit op 1,8 procent. In december was dit nog 2,0 procent. In de eurozone steeg de inflatie in januari met 0,2 procentpunt naar 2,4 procent. De inflatieontwikkeling in de eurozone wordt nader beschreven op de rentepagina van het Conjunctuurbericht. Inflatie % 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0, en verwachtingen van consumenten in het Consumenten Conjunctuuronderzoek. < FEDERATIEF Topondernemers op de Week van de Ondernemer Wat is de week van de ondernemer? Het succesvol runnen van een bedrijf is een kunst. Meer omzet, meer winst, betere kwaliteit, meer service et cetera. U als ondernemer weet als geen ander wat er allemaal bij komt kijken. Daarom is goed het om regelmatig inspiratie op te doen, kennis te vergaren en uw netwerk kwalitatief te verbreden. De Week van de Ondernemer, het grootste ondernemersevenement van Nederland, is hiervoor het uitgelezen moment. Alles wat nodig is om van een bedrijf een succes te maken komt hier aan bod. De Week van de Ondernemer is bestemd voor alle directeuren, eigenaren en/of managers van middelgrote en kleinere bedrijven. In 2005 bezochten ruim directeur/eigenaren de Week van de Ondernemer. De Week van de Ondernemer vindt plaats in Utrecht, van dinsdag 28 maart 2006 t/m donderdag 30 maart Kennis tijdens het mkb-congres U kunt de meest actuele kennis tot u nemen over de hoofdbrekens van ondernemen. In het plenaire ochtendprogramma worden de economische ontwikkelingen van uw sector belicht. Vervolgens kunt u zich in de middag - tijdens de themasessies - laten bijpraten over trends en ontwikkelingen op het gebied van personeel, marketing, communicatie, ICT en financiën. Netwerken op Business Plaza Hier komen alle bezoekers en kennispartners gedurende de dag bij elkaar. Onder het genot van een hapje en een drankje kunt u hier uitstekend netwerken. Het vormt de ideale zakelijk ambiance voor business, pleasure & lifestyle. U treft hier interessante partijen en belangenorganisaties aan. U kunt uw dag extra rendabel maken door deelname aan de netwerklunches, 1-op-1 adviesgesprekken, matchmakingprogramma s en rondetafelgesprekken. De organisatoren MKB-Nederland, Synpact Project Management en Reed Business Information. In samenwerking met vooraanstaande brancheorganisaties, ondernemersverenigingen en belangenbehartigers in het mkb. Inschrijven en programma Actuele informatie over het programma, de sprekers en de activiteiten en inschrijven kan via de website: Via FHI korting op de entreeprijs FHI-leden betalen slechts 75,- (in plaats van 150,-) voor de entree. Hiervoor ontvangt u naast de entree voor één dag van de Week van de Ondernemer ook alle bijbehorende activiteiten, lunch, diner, drankjes en deelnemersbescheiden. U kunt zich via de website met de volgende kortingscode inschrijven: Kortingscode FHI: W06FHI < 18 19

11 FEDERATIEF Door Freek Rooze Aanpassen als managementkunst Elke werkdag krijg ik in mijn mailbox een spreuk opgestuurd van com. Die van woensdag 18 januari wil ik u niet onthouden: The art of life lies in a constant readjustment to our surroundings (Okakura Kakuzo, , Japanese teacher & art critic). Onmiddellijk moest ik daarop denken aan de Survival of the fittest. van managementmethoden. In het kort komt het er op neer dat er door de jaren heen vier opeenvolgende hoofdstromingen in managementland zijn geweest. In het rationele doelmodel (begin vorige eeuw) is het de taak van de manager om een harde bestuurder en producent te zijn. Mensen doen er niet veel toe. Alleen resultaten tellen. In het interne procesmodel staan verheven tot managementkunst! Dus dames en heren managers; kijk nog eens goed in de zelfkennisspiegel of laat uw profiel eens maken. Welke rol ligt u het beste? Voor welke eigenschappen kunt u nog enige verbetering gebruiken? Stap eens buiten uw comfortzone en doe dingen die u anders nooit zou doen. Hoe meer verschillend uw bewust gebruikte arsenaal aan Water for African Cities FHI-jubileumgeschenk voor UNESCO-IHE Schenkingen in het kader van het FHIjubileum zullen ten goede komen aan een project van UNESCO-IHE, het Institute for Water Education in Delft. Het streefbedrag, euro, gaat naar een project in Ghana om de drinkwatervoorziening te verbeteren: Managing Water for African Cities. De bedoeling is om twee betrokken Afrikaanse studenten te sponsoren, een promovendus en een afstudeerder, zodat niet alleen het project wordt gesteund maar ook blijvend de kennis op een hoger plan komt. Kortgeleden heeft Vitens een managementcontract van twaalf miljoen euro gesloten met Ghana Water. In totaal gaat het om een investering van 103 miljoen euro. Daartoe is een consortium opgericht: AquaVitensRent. Het mes snijdt hier aan alle kanten, want het ligt voor de hand dat voor het project apparatuur van de leden moet worden ingekocht, bijvoorbeeld voor het analyseren van grondwater en voor het drinkbaar maken ervan. Het IHE mag dan niet erg bekend zijn, het is een mooi instituut met veel internationale werknemers. Zo promoveren er Afrikanen op onderzoek hoe je met biologische hulpmiddelen water zuivert. Er is een heel behoorlijk lab in Delft aanwezig dat vol staat met apparatuur van FHI-leden. Met het doorsluizen van het jubileumcadeau wil FHI bijdragen aan de training en capacity building van Afrikaanse technici. In het kader van het jubileum kijken we vanaf 1956 via 2006 naar 2056, aldus federatiemanager Kees Groeneveld. Wel, in 2056 moet Afrika de booming economy van de wereld zijn. China zal dan zijn uitgegroeid, dus heeft de wereldeconomie een nieuwe motor nodig. De impact van de FHI-steun wordt doorgetrokken naar de beurs HET Instrument, waar de gesponsorde student en promovendus tijdens de opening wellicht iets kunnen vertellen over het project. Ook een van de pagina s in de officiële uitnodiging voor de beurs zal zijn gewijd aan het project. En wie weet is dat voor IHE-chairman of the board, de bekende Nederlander Henk Vonhoff een mooie aanleiding voor een toespraakje tijdens de opening. Op de beursvloer zal naar verwachting ook zichtbaar worden wat het project inhoudt. Een en ander past ook prima bij het beursthema van HET Instrument 2006: veiligheid, gezondheid en milieu. < Een term uit de evolutietheorie die wordt toegeschreven aan Charles Darwin ( ). Hij schreef in On the Origin of Species (1859): In the struggle for survival, the fittest win out at the expense of their rivals because they succeed in adapting themselves best to their environment. Of Kakuzo s spreuk op Darwin geïnspireerd is, is niet te zeggen. En het is ook niet belangrijk. Het frappeert mij dat beiden het hebben over het vermogen om jezelf aan omstandigheden te kunnen aanpassen. Darwin zag het als noodzakelijk om als soort te overleven. Hij wist echter niet dat soortoverleving meer te maken heeft met genetische selectie dan met bewuste aanpassing. Daarom vind ik de spreuk van Kakuzo ook zo aansprekend. Hij verheft het bewuste aanpassen tot levenskunst. In die opvatting is hij niet de enige. In zijn Handboek voor managementvaardigheden beschrijft Robert Quinn een evolutie controle en coördinatie van processen op de voorgrond. Doel is een zo hoog mogelijke efficiëntie te bereiken. Na 1925 ontstaat het human relations-model, dat pas tegen het einde van de jaren vijftig op de voorgrond treedt. De menselijke benadering en het motiveren van medewerkers staat hierin centraal. De manager is mentor, coach en stimulator. In de laatste stroming, het open systeemmodel, zijn expansie en verandering de drijvende factoren. De manager moet sindsdien innovatief, politiek en flexibel zijn. Quinn concludeert dat op zichzelf staand nu geen van de modellen meer voldoen. Moderne managers moeten zich zodanig ontwikkelen dat ze de rollen die bij alle vier modellen horen situatieafhankelijk kunnen spelen. Soms moeten ze directief en op resultaat gericht zijn, maar soms ook organiserend, stimulerend, ondersteunend, analyserend, bemiddelend, controlerend of innoverend. En dat alles met alle taken die erbij horen. Ik geloof wel in dat streven. Aanpassingsvermogen in optima forma en gedragingen is, hoe gemakkelijker u zich aan veranderende situaties kunt aanpassen. Dat is de werkelijke overlevingskunst in de managementjungle! Freek Rooze < Nieuwe medewerker FHI Medische Technologie Barbara Abels is per 1 december 2005 Liesbeth Kamp opgevolgd als managementassistent voor Medische Technologie. Haar adres is: b.abels@fhi.nl < FHI-Strategieproject Federatieve knelpunten basis voor eindrapport Het strategieproject is momenteel in de fase dat het eindrapport wordt voorbereid. Met de verschillende taskforces is afgestemd hoe dat eruit moet gaan zien. Er komt een snel leesbare versie voor de leden, als managementinfo. Een andersoortige, uitgebreidere versie is in de maak voor de subsidiegever. Verder komt er per branche een specifieke bijlage met een beschrijving van de procedure en wat er in het kader van het project is gedaan. Een aantal items die voor alle vier branches gelden, is al onderkend, zoals de problematiek rond (Europees) aanbesteden. Federatief zijn ook de onderwerpen consortiumvorming en security geïdentificeerd als prioriteit. Op cluster-, branche- en federatieniveau volgen nu aanbevelingen en er worden twee belangrijke vragen beantwoord: wat moet er gebeuren aan de kennispositie van de leden om markt voor hen te ontwikkelen? En: welke concrete stappen moeten er worden genomen op het niveau van individuele bedrijven, van clusters, branches, federatie, federatiebureau en overheid? Het eindrapport komt dit jaar beschikbaar. Na het eindrapport volgen de actieplannen. En als er concreet iets in de markt moet gebeuren, dan worden er samen met stakeholders projecten gedefinieerd, die dan in het kader van de Omnibus-regeling bij EZ kunnen worden ingebracht om tot roadmapping te komen voor ontwikkeling. Een van de segmenten waaraan wordt gedacht is analytische chemie, waar grote bedrijven niet meer bereid blijken te investeren, zodat bestaande kennis dreigt te verdwijnen. < Voorlopige federatieve knelpunten uit het strategieproject: balanskeuze tussen handel technologie en projecten; openbare aanbestedingen; standaard contracten; milieu en duurzaamheid; procestechnologie als aanjager investeringen; weglekken van markt door weglekken kennis; brancheoverschrijding door integratie technologie; dynamiek in clusters/marktsegmenten; behoefte aan consortiumvorming; (IT) Security problematiek

12 FEDERATIEF Strenger optreden is nodig Rapportage aan stichting RTA loopt nog niet glad Toch nog een behoorlijk aantal bij FHI aangesloten bedrijven heeft zich nog niet aangemeld bij de stichting RTA, meldt Henk de Folter. Daarvan is niet bekend of zij zich hebben aangesloten bij een ander collectief, of misschien zelfstandig iets hebben geregeld. Voorzover we kunnen terugvinden op de VROM-site is dat slechts sporadisch het geval. Ik wil nog eens benadrukken dat bedrijven die in Nederland apparatuur op de markt brengen, in dat opzicht risico lopen. FHI heeft 800 leden. Daarvan hebben zich 270 aangesloten. Nu zijn er natuurlijk ook bedrijven die alleen diensten leveren of componenten. Maar er is zeker nog een groep die al of niet bewust een risico loopt. FHI gaat echt niet op een pot met geld zitten. En de stichting RTA is er één zonder winstoogmerk. Het bestuur van de stichting wordt gevormd uit afgevaardigden van de aangesloten bedrijven, dus de belangen zijn duidelijk. De verwijderingsbijdragen zoals die in eerste instantie zijn vastgesteld, worden misschien als hoog ervaren. Maar mocht blijken dat ze te hoog zijn, dan worden de bedragen meteen aangepast. Zo heeft het bestuur al besloten om de verwijderingsbijdrage te verlagen voor twee categorieën producten. Voor producten die voor tachtig procent of meer uit metalen bestaan, is de bijdrage zeventig procent verlaagd. En voor apparaten die voor tachtig procent zijn samengesteld uit RVS, is de verwijderingsbijdrage zelfs op nul gezet. Dat moet toch een signaal zijn: we zitten er als stichting bovenop. De verlaging geldt overigens met terugwerkende kracht. Herinnering Enige weken geleden is een herinnering gestuurd aan de bedrijven die nog niet hebben gerapporteerd. Het blijkt dat een aantal bedrijven die rapportage nog in hun operationele werk moet opnemen. Overigens heeft het overgrote deel al wel gerapporteerd. RTA zal op termijn harder moeten optreden tegen deelnemers die niet rapporteren. Dat kan helaas niet anders, wil de reputatie van RTA en FHI niet in diskrediet worden gebracht bij het ministerie van VROM. Immers, ook wij zijn weer gehouden om te rapporteren. Wat de opgegeven hoeveelheden betreft: die komen redelijk in de richting van de ramingen in het businessplan. Wel is er tot op heden nog maar een beperkte hoeveelheid goederen daadwerkelijk retour genomen. Maar dat zal een kwestie zijn van onder de aandacht brengen Om het inzamelen van afgewerkte apparaten te vergemakkelijken, implementeert RTA binnenkort de mogelijkheid van pakketpost, waarbij het verzenden naar het inzamelpunt gratis is, restricties als maximaal dertig kg bij bepaalde afmetingen daargelaten. < Afgedankte apparatuur RTA zamelt in, Shanks verwerkt Voor de daadwerkelijke recycling van de door de stichting RTA ingezamelde afge dankte apparatuur is een contract aangegaan met Shanks Nederland. Signalement sprak met Ale Meijer van Shanks. De corebusiness van Shanks is de inzameling en verwerking van afvalstoffen in de meest brede zin. Shanks richt zich daarbij op bedrijfsafvalstoffen, op de zakelijke markt dus. Een belangrijke taak betreft het inzamelen, sorteren en bewerken van bouw- en sloopafval, bedrijfsafval en agrarisch afval. Veel reststoffen, zoals hout en puin, worden opgewerkt tot grondstof. Shanks zamelt in en verwerkt ook gevaarlijk afval, zoals chemische stoffen, vervuild water en slib, ziekenhuisafval En we reinigen grond, zowel thermisch als extractief. Dan hebben we nog een tak industrieel reiniging, denk aan grote installaties, waarbij we de vrijgekomen afvalstoffen dan weer verwerken. Logisch dus dat de stichting RTA bij u terechtkwam? Eigenlijk wel. We hadden al een bedrijf op het gebied van computerrefurbishment, waar computers geschikt werden gemaakt voor hergebruik door bijvoorbeeld scholen. We hadden dus ervaring met elektronische apparatuur. Daarop zijn wij ons ook gaan richten toen de wetgeving veranderde. De consument kon altijd al elektronica inleveren bij de gemeentes. Althans, producenten van consumentenelektronica hadden dat op die manier geregeld. In het kader van de nieuwe regelgeving (AEEA-richtlijn) zijn wij ons gaan richten op die zakelijke markt, werd onze doelgroep aangesproken en zijn wij ons daar verder in gaan verdiepen. Daarop zijn wij de markt opgegaan en zo in contact gekomen met RTA. Wat is er zo lucratief aan het inzamelen van afval? Onze onderneming wil eigenaar worden van afvalstoffen om daar vervolgens wat mee te doen. Niet-gesorteerde afvalstoffen komen bij ons binnen en die scheiden wij: daarmee krijgen die stoffen toegevoegde waarde. En daarop probeer je je marge te halen. Sorteren, verwerken, terugbrengen in de keten als nieuwe grondstof. Of via opwekking van energie. Geldt dat ook voor apparatuur die via RTA bij u belandt? Precies. Daarop is die hele wetgeving gebaseerd. Die eist bepaalde recyclingpercentages en materiaalhergebruik. Wij demonteren de apparatuur en scheiden in de verschillende monostromen: kunststoffen, metaalsoorten, batterijen Die monostromen gaan vervolgens naar gespecialiseerde verwerkers, metaalsmelters et cetera. En zo ontstaat hergebruik. Wat overblijft wordt door gespecialiseerde ver werkers ingezet bij de opwekking van energie. Wat komt er via RTA bij u binnen en is dat eenvoudig verwerkbaar? Dat wisselt heel sterk. Bij de producenten wordt nu nog niet echt veel aangeboden. Wij hebben dus ook nog niet veel apparatuur gekregen. Wat binnen komt, is zeer divers. Wat wij wel duidelijk merken, is dat ziekenhuizen verder zijn dan bedrijven. Logisch natuurlijk, zij moesten van oudsher betalen om van hun apparatuur af te komen en nu kunnen ze er gratis vanaf. Daar is de drijfveer dus ook groter dan voor bedrijven. Weliswaar kan de producent apparatuur bij ons aanbieden, maar hij kan die natuurlijk ook tweedehands verkopen. Alleen heeft hij daar niet altijd belang bij. Wij als Shanks hebben met RTA afgesproken dat er niets terugkomt in het circuit. Wij verwerken alleen. Is de hoeveelheid in overeenstemming met wat u nodig hebt om uw marge te halen? Het gaat hier om nieuwe business. In Nieuwegein hadden we al onze vaste kosten qua werknemers en apparatuur. Wat van RTA komt, wordt momenteel veelal nog handmatig gedemonteerd. De hoeveelheid apparatuur die binnenkomt, bepaalt vooral het aantal mensen dat wij moeten inzetten en dat is variabel. De hoeveelheid apparatuur is dus niet kritisch. De investeringen zijn daar relatief laag en kunnen omhoog naarmate er meer te verwerken is. Dat is op dit moment nog niet aan de orde. De vraag is ook of er veel te automatiseren valt, omdat de apparatuur zo divers is. Overheid moet stimuleren De overheid zou het retourneren van afgedankte apparatuur veel meer moeten stimuleren. Ontdoeners moeten ervan bewust raken dat ze er kosteloos vanaf kunnen. Zolang ze daarvan niet doordrongen zijn Stichting RTA kan dat doen, maar de overheid heeft daar een cruciale rol dan nemen de ingezamelde aantallen vanzelf toe. Veel mensen weten nog niet van dit retoursysteem en de wetgeving daaromheen. Inzamelen doet Shanks ook: wij gaan langs de producent. Als wij worden afgeroepen, zorgen wij dat er voor de inzameling emballage op de locatie komt te staan. Ook kunnen we, als RTA dat opgeeft, inzamellocaties bij de ontdoener inrichten, bijvoorbeeld containers bij de grote ziekenhuizen. Daar hebben we ook gespecialiseerde voertuigen voor. Wij zamelen volgens dezelfde methodiek bijvoorbeeld ook alle stukgoederen van Auto Ale Meijer Recycling Nederland in. < 22 23

13 FEDERATIEF PPM, Pre Project Management Fonds Consortiumvorming gericht op technologieontwikkeling Jet-Net projecten in de praktijk van scholen en bedrijven De Kennisalliantie Zuid-Holland is toegetreden tot het PPM-fonds. Zij heeft euro gestort. De stand is nu: EZ , FHI en Kennisalliantie Bart Ronteltap, de vroegere directeur/eigenaar van Van Essen Instruments, neemt namens de Kennisalliantie zitting in het bestuur. In november was de Holland Innovation-meeting in het Congresgebouw Den Industriepoort Industrie en politiek in Nieuwspoort FHI participeert sinds kort in Industriepoort, een vast ontmoetingscentrum in het middelpunt van de politieke besluitvorming. Industriepoort is hét ontmoetingspunt voor vertegenwoordigers van industrie, politiek, beleidsmakers en media. Zij ontmoeten elkaar daar om van gedachten te wisselen, om contacten te versterken en om samen de positie van de industrie in Nederland te versterken. Daarom wordt Industriepoort gehouden midden in het hart van de publieke Haag. Daar deed FHI drie workshops met de Kennisalliantie in het kader van het PreProjectManagement-traject. De eerste over sensoren in de tuinbouw, de tweede over het monitoren van containers in de haven en de derde over het monitoren van aangroei in leidingen in de procesindustrie. In februari zijn daar vervolgsessies op om te komen tot een project per onderwerp. Voor Clean Water Sensing, waarvoor reeds arena in Nederland, in het Internationaal Perscentrum Nieuwspoort in Den Haag. Industriepoort is een initiatief van vier industriewoordvoerders uit de Tweede Kamer (CDA, PvdA, VVD en D66) en een aantal overkoepelende organisaties: Metaalunie (metaalnijverheid), FME-CWM, Uneto VNI (installatie) VNCI, (chemische industrie), NRK (rubber- en kunststofindustrie), VAI (voedingsmiddelenindustrie), KIVI-NIRIA (de verenigde Nederlandse Ingenieursvereniging), werkgeversorganisatie VNO-NCW, een project is gedefinieerd, is het wachten nu op de bereidheid van SenterNovem om gelden beschikbaar te stellen. In voorbereiding is verder een vervolgsessie op de oktobermeeting vanuit micronano over het meten van bacteriën in voedselstromen en over de minifabriek. De volgende PPM-sessie vindt plaats tijdens Sense of Contact en is weer een projectgeneratieworkshop. < MKB-Nederland en FHI als federatie van technologiebranches. Twee keer per jaar is er een bijeenkomst. Op 21 maart 2006 spreekt Frits Bolkenstein. Een van de onderwerpen zal zijn: hoe verhoudt Nederland zich ten opzichte van andere landen als het gaat om het eigen bedrijfsleven te helpen aan overheidsopdrachten? Frankrijk en Duitsland lijken dat méér te doen dan Nederland, met name richting (kleinere) technologiebedrijven. < Wat is Jet-Net? Jet-Net, het Jongeren en Technologie Netwerk Nederland, is een samenwerkingsverband tussen onderwijs, bedrijfsleven en overheid. In Jet-Net werken bedrijven samen met havo- en vwo scholen. Doel is het onderwijs in de exacte vakken aantrekkelijker te maken. En de beroepsperspectieven in industrie en technologie beter zichtbaar te maken. Het landelijk coördinatiepunt Jet-Net is de initiator en coördinator die scholen en bedrijven één op één bij elkaar brengt. Samen ontwikkelen zij uitdagende activiteiten die aansluiten bij de bètavakken in het curriculum. In het najaar van 2005 hebben alle FHIleden een mailing ontvangen, om actief deel te nemen in Jet-Net projecten. Voor degene aan wie deze mailing voorbij is gegaan, hierbij een volgende kans om alsnog enthousiast mee te gaan doen. Voor zes bedrijven kwam de kans al uit. Zij kunnen en zullen op hun eigen wijze invulling geven aan een Jet-Net-project. In alfabetische volgorde stellen de bedrijven de volgende projecten voor: Bio-Rad Laboratories: lessen geven aan circa 30 leerlingen met explorer kits voor DNA-analyse. Chess Engineering: scholieren betrekken bij jaarlijkse robocup wedstrijd. DaVinci Europe: workshops voor scholieren in laboratory automotive en gas chromatografie. DIS: lessen geven met betrekking tot het ontwikkelen en produceren van sensoren. Synspec: lessen geven in het meten van uitstoot van milieu verontreinigende componenten in het verkeer. Digitale Risico-Inventarisatie en -Evaluatie (RIE) voor FHI-leden FHI heeft in samenwerking met ArboNed een branchespecifieke digitale Risico- Inventarisatie en -Evaluatie (RIE) ontwikkeld. U kunt hiermee snel en simpel werken aan een veilige en gezonde werkomgeving. Via het afgeschermde ledengedeelte van de FHI-website leden.fhi.nl kunt u de nieuwe RIE eenvoudig en kosteloos installeren. Risico inventarisatie en evaluatie (RIE) Vanaf 1998 is elke werkgever verplicht een risico-inventarisatie en -evaluatie (RIE) uit te voeren. De werkgever moet onderzoeken welke risico s werknemers lopen bij het werken in het bedrijf. Met de nieuwe volledige RIE kunt u als FHI-lid snel en simpel werken aan een veilige en gezonde werkomgeving. Door beantwoording van een aantal vragen kunt u alle belangrijke risico s in uw bedrijf inventariseren en beoordelen. Er rolt vanzelf een opzet voor het plan van aanpak uit, die u alleen nog maar hoeft aan te vullen. Door het uitvoeren van het plan van aanpak worden risico s weggenomen of verminderd. Wie kan u hierbij helpen? KeurCompany, onderdeel van ArboNed, heeft een aantrekkelijk aanbod om u te Actemium: gastles op school geven voor het gebruik van sensoren en actoren in de industriële automatisering, gecombineerd met webles en toetsing. Er zal vanuit Jet-Net naar contacten met scholen worden gekeken, maar ook kunnen de bedrijven zelf met invulling van de projecten bij scholen in de eigen contactenkring aankomen. De extra faciliteiten die de scholen moeten aanschaffen, worden vanuit een fonds voor lesmateriaal ter beschikking gesteld. Dit levert een mooie combinatie op: de interesse voor techniek wordt gestimuleerd en de inzet van kleinere bedrijven wordt beloond. Als deze eerste zes projecten succesvol blijken te zijn, zal FHI haar leden uitnodigen voor een vervolg. Voor meer informatie: FHI, Paul Petersen, telefoon (033) , p.petersen@fhi.nl < helpen bij de RIE. U voldoet hiermee aan de wettelijke verplichting om over een actuele en getoetste RIE te beschikken. U kunt zelf de RIE uitvoeren en laten toetsen door KeurCompany, of de uitvoering van de RIE geheel uitbesteden. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Paul van Strien, senior consultant KeurCompany, via (030) Voor vragen over de RIE zie de downloads op leden.fhi.nl of neem contact op met Andreas Meijer van het FHI-bureau op (033) < 24 25

14 FEDERATIEF Branche- en salarisonderzoek 2006 Dit jaar vinden binnen FHI zowel het brancheonderzoek als het salarisonderzoek plaats. Het zijn onderzoeken die een benchmarkinstrument geven aan de leden. Om een zo betrouwbaar en nauwkeurig mogelijk onderzoek uit te kunnen voeren, is een grote respons vanuit de branches altijd noodzakelijk. Brancheonderzoek, de markt De vragenlijst voor het brancheonderzoek bestaat uit onderdelen over de omzet, het personeel, trends en algemene onderwerpen. De omzet wordt verdeeld over productgroepen, afzetmarkten, regio s en activiteiten. De ingevulde vragenlijsten zullen een uitgebreide analyse mogelijk maken. Naast het brancheonderzoek onder de leden wordt informatie verzameld van de afzetmarkten op zich. Bij FHI voert Valentine van Vuuren dit onderzoek uit. Voor een zo hoog mogelijke respons zal zij de non-respons nabellen om zoveel mogelijk ingevulde vragenlijsten te ontvangen. Zij verzorgt ook de opzet van de verwerking, de analyse en de eerste rapportage. Dat betekent dat deze eerste fase zal worden afgerond in juni De tweede fase levert de uiteindelijke rapportage op en wordt in september 2006 afgerond. Gratis De leden die hebben meegewerkt aan de schriftelijke respons, ontvangen een gratis exemplaar. Andere leden kunnen in het najaar van 2006 voor 110 euro (exclusief BTW) een rapport aanschaffen. Salarisonderzoek, arbeidsvoorwaarden Begin maart zal het salarisonderzoek 2006 worden gestart. Voor dit onderzoek verzorgt Sander van Ginkel de uitvoering binnen FHI. In vergelijking met het vorige onderzoek wordt andermaal een aantal functies toegevoegd. De vragenlijst is vergelijkbaar met de vorige edities. De analyse wordt daardoor verspreid over drie edities. Het onderzoek levert informatie over de salarissen in de branche en dat op een efficiënte en klantvriendelijke manier voor de deelnemers, voor 110 euro (exclusief BTW) per rapport. De doelstelling voor de deelnemer is duidelijk. Voor de betreffende functie moet in één oogopslag duidelijk zijn hoe medewerkers binnen de branche worden beloond. De concrete voordelen zijn zo evident dat het niet moeilijk is voldoende deelnemers te krijgen voor dit onderzoek. Dat zijn elke keer ongeveer 150 bedrijven. Bij die aantallen wordt het tevens mogelijk per branche te rapporteren. Indien de respons en verwerking snel en goed verlopen, is het mogelijk om dit rapport vroeg in het najaar van 2006 te ontvangen. Beide onderzoeken hebben een vergelijkbare timing en zullen daardoor rond dezelfde tijd worden afgerond. Voor meer informatie: FHI, Paul Petersen, telefoon (033) , p.petersen@fhi.nl < Nieuwe FHI-voorman houdt niet van polderen Marcel van den Broek (51) is sinds 1 januari de nieuwe voorzitter van FHI, federatie van technologiebranches. De directeur van een groep van elf bedrijven die apparatuur en producten voor thuispatiënten leveren, bekleedt al elf jaar diverse bestuursfuncties binnen de sector. Van den Broek is een resultaatgerichte pragmaticus die niet van borrelpraat houdt. Je moet de dingen niet moeilijker maken dan ze zijn. Welke koers vaart u in de belangenbehartiging? Ik ben niet zo n voorstander van het poldermodel. Als branchevereniging hebben we een bepaald belang. Als je dat op een betrokken en gepassioneerde wijze uitdraagt, kom je vaak tot een goed compromis. Maar als je al begint met het compromis, leidt dat tot verslapping. Voor welke beleidsthema s gaat u zich sterk maken? De lijn van mijn voorganger Tom Fransen zet ik voort. Twee thema s zijn belangrijk: innovatie stimuleren en de administratieve lastendruk verminderen. Dat klinkt niet sexy, maar dit zijn de thema s waar onze ondernemers dagelijks mee bezig zijn. Daar hameren we al zes jaar op en dat blijven we doen. De aandacht voor onze sector is gelukkig toegenomen. Technologie op de politieke kaart zetten is lastig. Dat neemt meer dan een kabinetsperiode in beslag. Een veel gehoorde klacht van ondernemers is dat zij vastlopen op de aanbestedingsprocedures van innovatieprojecten. Waar ligt het probleem? Aanbestedingen worden tegenwoordig geschreven door gespecialiseerde bureaus. Voor doorsnee ondernemers zijn die teksten niet meer te behappen. Zij maken nauwelijks een kans, terwijl vanuit het mkb innovaties moeten komen. De hele procedure is zo juridisch dat iedereen zich aan alle kanten indekt. Tot innovatie leidt dat niet. We moeten teruggaan naar de producten en diensten, dus naar de zaken waar het om draait. Veel innovatiegelden gaan naar grote bedrijven en kennisinstellingen. Wat vindt u daarvan? Op zich vind ik subsidiering van grote kennisinstellingen niet erg, als er maar een spin-off is naar het mkb. Het probleem is dat subsidies nogal eens worden gebruikt om de vaste kosten te dekken. Maar erger is dat grote bedrijven veel productie naar het buitenland hebben verplaatst, terwijl ze daarvoor wel subsidie krijgen. De overheid zou zich wat dat betreft eens goed achter de oren moeten krabben. Ook is de overheid weinig creatief als het om subsidieverstrekking gaat. Ze zou zich moeten beperken tot het scheppen van voorwaarden om bedrijven meer ruimte te geven. En niet zitten kissebissen op procedures en regeltjes. Dat kost bakken met geld dat veel beter is te besteden. U neemt als FHI-voorzitter ook zitting in het hoofdbestuur van MKB-Nederland. Hoe kijkt u tegen een eventuele samenwerking met VNO-NCW aan? Wij juichen dat proces toe. Op veel dossiers zijn er geen verschillen, dan moeten we geen dubbel werk gaan doen. Ook wordt het bedrijfsleven steeds diffuser. Het onderscheid tussen groot en klein vervaagt. Beter is bedrijven in te delen naar de markt waarin ze opereren, dus lokaal, nationaal en internationaal. Belangrijk is dat de verenigingen niet intern maar naar buiten gericht bezig zijn. In Nederland hebben veel brancheorganisaties een competitief element in zich. Terwijl bedrijven geen belang hebben bij concurrentie tussen verenigingen. Vaak draait het dan om de ego s van bestuurders en de belangen van de bureaus. Dat is dodelijk voor het bedrijfsleven. Dan ben je voor de politiek geen serieuze partij. Daarom zeg ik: houd het simpel. Het gaat om de bedrijven die je vertegenwoordigt, daar sta je voor. FHI is een vereniging die veel voor haar leden organiseert, zoals de beurs HET Instrument. Zou de belangenbehartiging in Nederland meer die kant op moeten gaan? Ja, maar daar zitten wel grenzen aan. We willen absoluut geen secretariaatsbureau of inkooporganisatie worden. Ook met keurmerken zijn we heel voorzichtig. Je ziet dat die een handel op zich zijn geworden. Dat is kapitaalvernietiging. Er zijn organisaties die ons graag in de hoek van beursorganisatiebureau drukken. Die formule is jaren geleden opzij geschoven. Financieel is de vereniging niet afhankelijk van de beurs. Niettemin zullen we onze oude corebusiness niet verloochenen. Daarmee laten we per slot van rekening zien dat we ook marktgericht zijn. Dit interview is gehouden door Mike Schellart, redacteur van Ondernemen, een uitgave van MKB-Nederland. < 26 27

15 FEDERATIEF Programma Starters op Buitenlandse Markten Duwtje in de rug voor startende exporteurs Als duwtje in de rug voor startende exporteurs is er PSB, het Programma Starters op Buitenlandse Markten. Deze PSB-regeling heeft tot doel mkb-bedrijven die geen of weinig exportervaring hebben, te ondersteunen bij het betreden van een nieuwe of praktisch nieuwe buitenlandse markt. Een bedrijf dat wil gaan exporteren, krijgt via de PSB-regeling gratis advies bij het opstellen en uitvoeren van een zogenoemd internationaliseringsplan, dat gericht moet zijn op een doelland of op een doelregio. Bovendien ontvangt men een bijdrage in de kosten voor het realiseren van een aantal hieruit voortvloeiende activiteiten. De PSBregeling kan van toepassing zijn op elk land in de wereld. FHI is een van de uitvoerders van deze EVD-regeling en organiseert ondersteuning voor de leden in de persoon van exportconsulent Harry van de Pol. Toen FHI daar vorig jaar mee begon, heb ik meteen mijn diensten aangeboden, vertelt Van de Pol, omdat ik al veel ervaring heb met het uitvoeren van dat programma, dat ik al vanaf 1998 heb uitgevoerd voor de Koninklijke Metaalunie. Van de Pol werkte toen nog bij een organisatieadviesbureau dat gelieerd is aan de Metaalunie. Dat bureau voerde als onderaannemer de regeling PSB uit voor de Metaalunie; ik was daar een van de dertig adviseurs. Bedrijven die overwegen om met export te starten kunnen contact opnemen met FHI Achttien maanden Vorig jaar toog Van de Pol aan het werk voor FHI-leden. In 2005 hielp hij er veertien, dit jaar al weer zes. Tussen eerste kennismaking en afscheid ligt een traject van achttien maanden. Bedrijven die overwegen om met export te starten vaak doen ze al wel iets kunnen contact opnemen met FHI. Dan bezoek ik dat bedrijf en praten we over de plannen. Vervolgens werken we samen een plan van aanpak uit voor het bewerken van een specifiek land. Vervolgens wordt goedkeuring gevraagd bij de EVD in Den Haag. Bij een positieve beslissing mag het bedrijf achttien maanden kosten maken die met dat plan in verband staan. Naderhand help ik weer om te zorgen dat de helft van die kosten worden teruggestort. Gaande het traject houden we contact om te zien hoe het gaat, om links en rechts nog wat te helpen en de positie ten opzichte van de voorgenomen doelstellingen in de gaten te houden. Dat is mijn rol. Zijn er landen waarvan u zegt: daar begin ik niet aan? Bedrijven die deelnemen aan het PSB moeten de OESO-richtlijnen (Organisatie voor Ecnomische Samenwerking en Ontwikkeling) onderschrijven en daarin is het een en ander opgenomen over corruptie of milieubelasting en dergelijke. Maar ik heb geen landen op de zwarte lijst staan. Als bedrijven met zeer exotische landen op de proppen komen, waarbij ik bedenkingen heb, dan gaan we wel in gesprek. Maar dat komt niet vaak voor. Over t algemeen hebben startende exporteurs al wel een goed beeld van wat ze willen. En dat is zelden een exotisch uitstapje. FEDERATIEF Welke landen zijn populair? Tachtig procent van de plannen wordt geschreven op een Europees land binnen de Unie. Dat is soms ook erg afhankelijk van persoonlijke voorkeur van de ondernemer de buitenlandse vrouw met wie hij is getrouwd, bijvoorbeeld. Hoe komt u aan uw expertise, gaat u zich ter plaatse oriënteren? Ik doe al tien jaar verkoopondersteuning bij bedrijven. Soms heeft dat met export te maken, soms met een andere vorm van verkoopondersteuning. Vanuit die expertise kan ik goed helpen. Het is niet zo dat ik ervaring heb opgedaan in allerlei landen. Verder dan Indonesië gaat mijn specifieke kennis niet. Maar op grond van mijn ervaring kan ik contacten leggen met de juiste mensen. Ontstaat er altijd een duurzame relatie tussen het bedrijf en het beoogde buitenland? Bedrijven die met PSB aan de slag gaan, zijn altijd gericht op het structureel opbouwen van een relatie, ze zoeken niet iets eenmaligs. Soms doet een bedrijf onderzoek en is de conclusie dat het er maar beter niet aan kan beginnen. Het komt ook voor dat het niet in één keer lukt om een goede dealer te vinden. Maar over het algemeen is het zo dat PSB helpt te focussen op een land waar kansen zijn. Meestal lukt het. Hebt u te maken met protectionisme door het beoogde buitenland? Willen ze u wel eens tegenhouden om de binnenlandse markt te beschermen? Dat is zeker aan de orde; je treft dat in bijna elke doelmarkt. Alleen de mate waarin verschilt per land en per product. Maar je krijgt er altijd mee te maken als je in de export iets wilt. Je zet in je aanvraag dan ook vooral datgene wat je extra hebt te bieden, op grond waarvan je een kans meent te hebben. Als een product teveel lijkt op iets wat in die markt al aanwezig is, dan gaat het niet lukken, tenzij op prijs en dat is niet de manier waarop je dit moet willen. Ook is er wel eens sprake van belemmerende regelgeving, maar minder in de sectoren waarin FHI-bedrijven actief zijn. Welke branche maakt het meest van u gebruik? Het meest doe ik zaken in de branches Laboratorium Technologie en Industriële Elektronica en de combinatie daarvan. Voorwaarden Misschien is het goed de belangrijkste voorwaarden te noemen om voor PSB in aanmerking te komen: je mag als bedrijf niet meer dan honderd man in dienst hebben en je hebt in het jaar voorafgaand aan de aanvraag minder dan dertig procent geëxporteerd. Veel informatie is te vinden op de website van de kamer van koophandel Of anders: neem meteen contact op met mij: ir. Harry van de Pol, telefoon (06) Binnen FHI is Andreas Meijer de verantwoordelijke manager die deze activiteit heeft opgezet en begeleidt. < De EVD, Agency for international Business and Cooperation van EZ, wijdde de januariuitgave van haar magazine Made in Holland geheel aan embedded systems. De uitgave kwam tot stand in nauwe samen werking met FHI. Het gekozen onderwerp is in feite een spin off van de Hightech Connections-reis naar Boston, waar micronano en embedded ook centraal stonden. De sterkte van Nederland wordt op aanstekelijke wijze internationaal onder de aandacht gebracht. De bijdragen gaan ondermeer over DevLab en DevClub, HRM-DAG 2006 DE DIEPTE IN Ook voor 2006 staat weer een HRM-dag in de agenda. Op 5 oktober komt een nieuwe editie van deze in 2005 zo geslaagde dag. Het evenement wordt iets anders van opzet: minder onderwerpen, maar met de uitdrukkelijke mogelijkheid om per item dieper op het onderwerp in te gaan. Ook wordt gedacht aan een combinatie van lezingen en workshops. De HRM-groep van FHI werkt de ideeën op dit moment verder uit. < Made in Holland, embedded systems over Protonic, Nedap, Dutch Space, Neways, Ricore Systems, TNO FEL, ARS, Chess, Tom Tom, Almende, Decis, Bruco, Priva, Thales, Technolution, JTAG, Buhrs, Enraf, Xsens, Sioux, BESI en Spark Holland. Het magazine wordt door de Nederlandse ambassades en technisch wetenschappelijke attachés verspreid all over the world, in het kader van Holland-promotie. < 28 29

16 FEDERATIEF Raamwerk Arbeids Overeenkomst (RAO) is alweer toe aan een update Door de vele veranderingen op het gebied van de sociale zekerheid is de FHI- RAO steeds sneller toe aan een update. De oerversie stamt uit 1998, de meest actuele versie is van april Maar een update is alweer in de maak. de maatregelen op dit terrein. Voor deze medewerker geldt ontslagbescherming. In de RI&E zullen de taken en verantwoordelijkheden van de preventiemedewerker moeten worden vermeld. Bestaande RI&E s moeten hierop worden aangepast en naar wat de werknemer ondanks zijn arbeidsongeschiktheid nog wél kan, in plaats van zijn onmogelijkheden. De Wet WIA zorgt daarbij voor een uitkering of aanvulling op het loon wat hij nog kan verdienen. De Wet WIA kent twee regelingen. De voornaamste wijzigingen in de nieuwe RAO betreffen de preventiemedewerker, ouderschapsverlofkorting, de Wet Werk en Inkomen naar Arbeidsvermogen, doorbetaling bij ziekte, bijtelling privégebruik auto van de werkgever, ziektekostenregeling, pensioen en de Algemene Nabestaandenwet. Voor FHI-leden zal de meest recente versie te downloaden zijn via het afgeschermde ledengedeelte van de FHI-website. Aanstellen Preventiemedewerker Met ingang van 1 juli 2005 is in de Arbeidsomstandighedenwet voor bedrijven de verplichting opgenomen een preventiemedewerker aan te stellen. Bij bedrijven met minder dan vijftien medewerkers kan de ondernemer zelf de werkzaamheden verrichten. Bij bedrijven met meer dan vijftien medewerkers dient een eigen medewerker als preventiemedewerker te worden aangesteld. Het minimum takenpakket van de preventiemedewerker is het verrichten en opstellen van de RI&E, het adviseren van medewerkers over een goed arbeidsomstandighedenbeleid en het uitvoeren van vervolgens worden getoetst door de arbodienst. Het aanpassen en vernieuwen van de RI&E kan plaatsvinden tot 1 juli Ouderschapsverlofkorting Als de werknemer spaart in de levensloopregeling, heeft hij in zijn aangifte inkomstenbelasting recht op een aanvullende heffingskorting; de ouderschapsverlofkorting. Deze korting bedraagt de helft van het minimumloon per opgenomen verlofuur. Dat komt momenteel neer op een bedrag van ongeveer 636,- per maand bij voltijd ouderschapsverlof. Maximaal is de ouderschapsverlofkorting gelijk aan het verschil tussen het loon over het kalenderjaar en het loon over het vorige kalenderjaar. Indien ouderschapsverlof (gedeeltelijk) onbetaald is, kan de levensloopregeling dus gebruikt worden om het loon aan te vullen. Wet Werk en Inkomen naar Arbeidsvermogen (WIA) Met ingang van 1 januari 2006 wordt de WAO vervangen door de Wet Werk en Inkomen naar Arbeidsvermogen, de WIA. In deze nieuwe wet wordt vooral gekeken Inkomensvoorziening Volledig Arbeidsongeschikten (IVA): 80% of meer arbeidsongeschikt. Werknemers die volledig arbeidsongeschikt zijn met géén of een zeer geringe kans op herstel én die naar verwachting ten minste vijf jaar arbeidsongeschikt blijven, komen in aanmerking voor een uitkering vanuit de IVA. Werkhervatting Gedeeltelijk Arbeidsongeschikten (WGA): 35 tot 80% arbeidsongeschikt De WGA heeft als uitgangspunt dat werken loont. Met andere woorden, iemand die gedeeltelijk arbeidsgeschikt is, kán werken. Via financiële prikkels stimuleert de WIA om dat ook te doen. De hoogte van de uitkering is dan ook gerelateerd aan de zogenaamde rest- of verdiencapaciteit. Minder dan 35% arbeidsongeschikt Werknemers die minder dan 35% arbeidsongeschikt zijn, zijn niet langer arbeidsongeschikt in het nieuwe stelsel en vallen niet onder de regelingen van de WIA (huidige WAO ers vallen niet onder de WIA). < 31

17 The making of HET 2006 de beurs. De bezoekers kunnen een technisch dilemma in de denktank deponeren, waarna men een diagnose en een voorzet voor de oplossing als recept mee naar huis krijgt. De verschillende disciplines werken daartoe samen: typisch het voordeel van een grote beurs. De basis onder deze twee paviljoens is een Elektronicacluster. In het verlengde van het Maak het in Hoge Lonen Land paviljoen in 2004 wordt met de deelnemers een actueel onderwerp gekozen. De milieuwetgeving (RoHS, Ecodesign en AEEA) heeft een enorme invloed op elektronicatoepassingen en wordt daarom als mogelijk thema gezien. De keuze wordt in het voorjaar gemaakt met de deelnemers die een weerspiegeling van de branche zijn. Elektronica wordt binnen FHI enabling genoemd. Elektronica maakt immers andere producten, diensten en toepassingen mogelijk. Dat geeft deelnemers uit de branche niet alleen mogelijkheden in het netwerken tijdens de beurs maar ook al in voorbereiding naar HET Instrument Voor meer informatie: FHI, Paul Petersen, telefoon (033) , < De bijeenkomst The making of HET Instrument 2006 in CineMec Ede, waarvoor velen een feestelijke strik en een zakje haarglitter ontvingen, heeft talloze complimenten opgeleverd. Niet geweest? Dan heeft u wat gemist. Een belangrijk element op The Making Of was het bekend maken van ideeën rond de bezoekerswerving voor HET Instrument. In het vervolg daarop stuurde FHI de leden inmiddels een reminder met de opsomming van het hele pakket aan middelen om de bezoekerswerving voor te bereiden. Een voorbeeld van de radioreclame voor de beurs is al op de FHI-site te beluisteren. Bijna traditioneel bracht de show rond de FHI-presentatie een virtuele scheiding aan tussen hen die in feite nog veel meer gimmicks en glamour wensen en anderen, die juist een no nonsense en down to earth-houding nastreven. FHI wil beide groepen bedienen. En juist in de vroege fase moeten marketingmensen worden overtuigd dat een en ander goed wordt aangepakt. Dat zijn vaak anderen dan Elektronica op HET Instrument 2006 De leden van de branche Industriële Elektronica kunnen zich op verschillende manieren presenteren op HET Instrument Om een herkenbaar beeld te communiceren naar de bezoekers worden drie paviljoens georganiseerd. De formule van een paviljoen geeft een deelnemer de mogelijkheid, om efficiënt een gezamenlijke ruimte met catering degenen die straks de stand bemannen. In dat spanningsveld bewegen zich de voorbereidingsactiviteiten. Belangrijk is om enthousiasme te wekken, anders komt de boel niet aan de gang. En dat is gelukt. De inschrijving verloopt uitstekend. De score zit op meter en daarmee loopt de organisatie drie weken vóór op het schema van twee jaar geleden. Bovendien hebben alle grote IAbedrijven die voorheen een collectieve stand bemanden, weer eigen stands. Ook de invulling van het congresprogramma vordert goed.< te benutten. Daarnaast geeft de samenwerking in een paviljoen de kans om mee te draaien in de promotie vanuit FHI. Zowel in nieuwsbrieven, op de website, in artikelen als in speciale acties wordt aandacht gegeven aan de paviljoens en de deelnemers. Er wordt een Testtechnologiepaviljoen opgezet voor bedrijven uit de clusters Test & Measurement en Platform Omgevingstechnologie. Natuurlijk kunnen ook bedrijven aansluiten die een koppeling zien met testtechnologie. Leden van de Development Club, MinacNed en de Sensor Technologie Club zullen gezamenlijk het DevClub Café vormgeven. Denktank op de beurs Als speciale activiteit wordt gedacht aan een denktank op Luchtje aan LivePIL 2006 Een groep van zo n dertig bedrijven gaat op HET Instrument 2006 parfum produceren. Dit is overigens niet zomaar een parfum. De bezoeker beantwoordt via een interface een aantal vragen en de productielijn maakt aan de hand van de gegeven antwoorden het meest geschikte parfum voor hem of haar. Binnen de FHI-branche Industriële Automatisering hebben de bedrijven Bellt en Panasonic het voortouw genomen. Zij zijn samen met branchemanager, Eelco van Harten, druk bezig met de organisatie van de parfumproductielijn waar bezoekers aan de beurs HET Instrument een aardig presentje voor thuis kunnen produceren. LivePIL is de afkorting voor Live Production Integration Line; feitelijk een miniproductielijn op de beurs HET Instrument. Met deze miniproductielijn wil de organisatie meer media-aandacht genereren, wat weer moet resulteren in meer bezoekers gedurende de beursweek. Leuke bijkomstigheid is dat de deelnemende bedrijven elkaar completeren en dat er samenwerkingsverbanden ontstaan die ook na de beurs hun vruchten kunnen afwerpen. Oplossen van dit ludieke maar technisch best lastig vraagstuk zou niet mogelijk zijn zonder de medewerking van een aantal belangrijke partners. Zo heeft Van Wyk Systems uit Santpoort Noord haar medewerking inmiddels toegezegd. We wilden al enige tijd een demonstratiemachine maken waarmee we onze klanten kunnen aantonen hoe nauwkeurig en volledig automatisch we kunnen doseren. Nu hebben we een uitgelezen mogelijkheid, aldus de heer Van Dam van Van Wyk Systems. Ook IFF International Flavours & Fragrances heeft haar medewerking toegezegd. We verwachten niet dat we onze doelgroep op de beurs zullen ontmoeten, maar we vinden de actie dusdanig interessant dat we toch graag onze medewerking verlenen, aldus de heer Oosterhof van IFF. Binnenkort verwacht de organisatie ook met een flesjesleverancier rond te zijn en dan is alles in huis om de parfums te maken. Het woord is dan aan de automatiseerders om het gehele proces van transporteren, robotiseren, wegen, etiketteren et cetera te automatiseren. Het concept van het paviljoen moet voor zowel de bezoeker als voor de deelnemer een duidelijke meerwaarde hebben, wil het een succes worden. En we denken dat we met dit concept op de goede weg zijn aldus de heer Ruiter van Bellt. De heer Starink van Panasonic vult dit nog aan We verwachten dan ook veel positieve reacties van de leden die mee willen werken aan het paviljoen. < LiveLAB Dat het forensisch laboratorium, dat in het kader van LiveLab wordt ingericht op HET Instrument, aansluit bij de actualiteit, kreeg onlangs bevestiging uit onverwachte hoek. Minister Donner kondigde namelijk aan 500 forensisch specialisten te gaan werven Voor meer informatie neem contact op met FHI, Andreas Meijer, telefoon: (033) , a.meijer@fhi.nl < 32 33

18 Massa-meeting rond elektronicaketen Milieuwetgeving: meer dan loodvrij, meer dan RoHS-compliant gaat veranderen. Wie gaat deze informatie en kennis verstrekken en welke klant wil er voor betalen? Ondanks de experimenten en onderzoeken van verschillende partijen in de bedrijfsketen is men nog niet goed bekend met het gebruik van andere materialen in de voortbrenging van elektronicaproducten. Het is een cliché: voortdurende communicatie zal ook in 2006 en langer van levensbelang blijken in deze revolutie. De markt Betrouwbaarheid speelt een belangrijke rol in het imago van de nieuwe producten. De markt zal op natuurlijke wijze gaan bepalen of men meegaat. De milieuwetgeving is natuurlijk bepalend voor Europa, maar zoals al eerder vermeld: we hebben te maken met een globale markt. De voortekenen zijn positief. Men gaat wereldwijd om. De werkelijkheid zal het echter nog wel moeten bewijzen. De communicatie en het vervolg Omdat dit zo n complexe situatie is, zelfs als andere milieuwetgeving zoals REACH, Ecodesign en AEEA buiten beschouwing worden gelaten, was een congres een belangrijk communicatiemiddel. Zowel toeleveranciers, handelaren, distributeurs, OEM ers als assembleurs en producenten hebben het RoHS-belang herkend en gaan ermee aan de slag. FHI heeft met het ministerie van VROM afgesproken de onbekendheid en onduidelijkheid aan te pakken. Er wordt onder andere via de Kamers van Koophandel informatie gegeven aan de bedrijven in de regio. Binnen de branchevereniging Industriële Elektronica houdt men de communicatie levend door een mini-event te organiseren rond de vergadering van passieve- & elektromechanische componenten, in samenwerking met bedrijven als 3T, Neways, Nedap en NBG Industrial Automation. Op 30 maart 2006 wordt door deze bedrijven een programma aangeboden voor componentenleveranciers en OEM ers. Daarnaast is SenterNovem (bereikbaar via telefoonnummer (030) en afvalbeheer@senternovem.nl) een vraagbaak voor bedrijven met specifieke vragen. Is dat het dan? Nee. Communicatie hierover is ook in 2006 en 2007 van levensbelang. Leden en hun relaties blijven betrokken door het branchebestuur en branchemanagement. Voor meer informatie: FHI, Paul Petersen, telefoon (033) , p.petersen@fhi.nl < Het voorjaar komt er aan! Frisse wind waait in de elektronicabranche Tijdens het RoHS-congres op 23 november 2005 is aandacht gegeven aan de milieuwetgeving die op 1 juli 2006 ingaat. Gevaarlijke stoffen zoals lood, kwik en cadmium mogen vanaf die datum niet meer in elektronica voorkomen. Deze constatering is niet zo lastig en daarvoor is niet per se een congres nodig. De belangrijkste aanleidingen om dat toch te organiseren, waren de onbekendheid en de onduidelijkheid van de wetgeving ten aanzien van de implementatie. Dat meer mensen dat vonden, bleek uit de opkomst: 450 betalende bezoekers. Als u wilt nalezen wat zij hebben gezien, zie De milieuwetgeving Het ministerie van VROM heeft de Europese richtlijn 2002/95/EG voor de Nederlandse wetgeving geïmplementeerd. Meer informatie is te vinden op de website www. vrom.nl/pagina.html?id=7107 van VROM. Bedrijven die elektronica in hun producten gebruiken, moeten vanaf 1 juli 2006 voldoen aan nieuwe milieuwetgeving. De Europese wetgeving Restriction of Hazardous Substances Directive (RoHS) beperkt het gebruik van gevaarlijke stoffen als lood, cadmium en kwik in elektronica. Deze beperking leidt ertoe dat de productlijnen van handelaren, distributeurs, wederverkopers, producenten en OEM ers in feite hele bedrijfsketens van de markt kunnen worden gehaald. De titel van het congres was niet voor niets: Hoe houd ik mijn product na 1 juli 2006 nog op de markt? De juridische gevolgen In 2005 zijn door de verschillende bedrijfsketens heel wat brieven gegaan ter juridische voorbereiding op deze wetgeving. Bedrijven die hun fysieke productie hebben uitbesteed (handelaren, OEM ers, machinebouwers, distributeurs, et cetera), hebben hun toeleveranciers gevraagd voor een bepaalde datum schriftelijk te garanderen dat de geleverde producten RoHS-compliant zullen zijn. Dat deze kettingbrief over de hele wereld gaat, is een logisch gevolg. De logistiek Juridische zekerheid is slechts één aspect en kan voor een schijnzekerheid zorgen, aangezien de componenten, onderdelen, sub-assemblies en assemblage wel verkrijgbaar moeten zijn. Als een bedrijf niet hoeft te veranderen volgens de wetgeving, is het zelfs de vraag of de originele componenten wel te verkrijgen zijn. In een dergelijke situatie van vraag en aanbod spelen ook andere factoren een rol. Deze logistieke onduidelijkheid speelt wereldwijd, aangezien de globalisatie zeker niet aan de elektronica voorbij is gegaan. Als de producenten van componenten een beslissing moeten nemen voor consumentenelektronica, dan zal die keuze ook voor industriële elektronica gaan gelden. Als een klant in een regio of een groep zit die toevallig buiten die keuze valt, zal men er ook aan moeten geloven. De informatie De beslissing om gevaarlijke stoffen uit elektronica te halen, grijpt direct in op het proces om elektronicaproducten te maken. Ten aanzien van de miljoenen componenten willen de vele (en vooral verschillende) afnemers allerhande informatie ontvangen, omdat het proces immers op allerlei gebied Op het moment dat dit artikel geschreven wordt, kent Rusland een lekkere winter en waait de koude over naar Oost-Europa. Met de wetenschap van die barre omstandigheden is het hartverwarmend om te denken aan de voorjaarsactiviteiten van de branche Industriële Elektronica. Sense of Contact Op 28 maart 2006 heeft de achtste editie van The Sense of Contact het thema Leven als basis voor het programma. Een dergelijk revolutionair onderwerp vraagt volgens de programmacommissie ook meteen om een parallelle indeling met subthema s als Food & Flowers, Water & Lucht en Telemedicine. De frisse wind door het programma zorgt nog steeds voor een insteek vanuit de wetenschap en hightech toepassingen, maar is tevens gericht op een hoge aaibaarheidsfactor. Verschillende demo s worden in het middagprogramma als museumstukken toegankelijk gemaakt voor de bezoeker. Mozart of Robbie Williams op een waterorgel spelen, met een MediMate vaststellen of je psychisch oké richting zomer gaat en met wat apparatuur door een muur kijken. Het kan op The Sense of Contact 8. HF Technology Op 15 mei 2006 wordt in de Space Expo, de buurvrouw van ESA/ESTEC, het HF Technology seminar georganiseerd. Mei wordt de HF-maand en dat moet je helemaal vieren. Naast presentaties van ESA over hun Telecomactiviteiten en de mogelijkheden van het Galileo-project zullen sprekers van TNO, TU Delft, Philips en Utellus de bezoekers verrassen. Ook hier is op de feel-good aspecten gelet. Elektuur werkt deze keer samen met FHI aan een invulling tijdens het evenement. De uitgever vult een stand met allerlei praktische elektronicagadgets. Zo zal een smogtester aangeven hoeveel signalen er rondwaren en kan men met modules een eigen applicatie bouwen. De twintig deelnemers helpen graag mee. Met een beetje mazzel waait er tevens een briesje PROGRESS door het voorjaar en zal de algemene ledenvergadering net voor de start van het WK-voetbal een bijzondere afsluiting geven. Voor meer informatie: FHI, Paul Petersen, telefoon (033) , p.petersen@fhi.nl < 34 35

19 Synergie tussen de branches: lab en elektronica zoeken elkaar op FHI feliciteert de APR groep met 50 jaar Automatie! Het jaar 1956 was een vruchtbaar jaar. Na een elfstedentocht in februari van dat jaar werd op 6 april de coöperatieve vereniging Het Instrument opgericht. Niet toevallig dat in dat jaar ook het eerste nummer verscheen van het vakblad Automatie. Het is alle jaren daarna, door stormen en lentebriesjes heen een leidend vakblad geworden en gebleven voor wat eerst heette sector meet- en regeltechniek van Het Instrument en sinds 1991 voor de branche Industriële Automatisering van FHI. In de geest van de jubileumviering van FHI kijken we samen vooruit naar een tweede eeuwhelft waar we veel van verwachten: twee fitte vijftigers, in de kracht van hun leven en met bagage aan ervaring en levenswijsheid! Automatie is hét meest toonaangevende en onafhankelijke vakblad van Nederland en België dat de gehele industriële automatiseringsbranche maandelijks voorziet van hoogwaardig nieuws, actualiteit en het belang- Ter ere van het dubbel 50 jarig bestaan bieden wij alle IA-leden een (extra) gratis 1/2 jaar proefabonnement aan. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Erik de Jong, of e.dejong@aprgroep.nl Een spin off van de aanpak tijdens de ledenvergadering, waar verschillende branches iets vertellen over hun bezigheden, tevens te zien als spin off van het Strategieproject, is het voornemen van de besturen LT en IE om een keer bij elkaar te gaan zitten en te kijken wat ze van elkaar kunnen leren ten aanzien van historie, trends en raakvlakken. Het was een idee van IE-bestuurslid Peter van den Eijnden, die bij LT een trend waarnam waarmee hij een aantal jaren geleden in zijn eigen branche te maken had. Daar kunnen de branches van elkaar leren. Dwarsverbanden tussen de branches zijn weer actueel, en dat heeft alles te maken met de technologische ontwikkeling waarin alles steeds meer multidisciplinair wordt. < Micro Nano activiteiten In het kader van MinacNed is de food- en nutrition roadmap gestart, die wordt uitgevoerd door Prisma Partners in samenwerking met FHI en in opdracht van EZ. Daar wordt nu met de mensen van MinacNed en vertegenwoordigingen uit de volle breedte van de voedingsmiddelenindustrie gekeken naar de toekomst in verbinding met micronanotechnologie. Meteen wordt ook geprobeerd om clusters te vormen die na de totstandkoming van de roadmap aan de gang kunnen met projecten. In de kerngroep zitten onder andere Peter de Jong van NIZO, Jaap Lombaers van TNO, Frans Kampers van Wageningen Universiteit, Henk Leeuwis van LioniX, Gert Veldhuis van Nanomi, Jan Maat van Unilever, Tjeerd Jongsma van Friesland Food en Tjerk Gorter met zijn eigen consultancyfirma, Qanbridge. rijkste productnieuws. Automatie wordt aandachtig gelezen door ruim geïnteresseerden in de indus triële, productie- en machineautomatisering, informatisering, procestechniek en instrumentatie. Verder loopt er voor MinacNed ook een kennispositiestudie en wordt de competentiematrix verder uitgewerkt. Gedacht wordt voorts aan een workshop micronano voor niet-micronanotechnologen. Wat zijn dat: MEMS? Of: Microfluidics. Momenteel bestudeert MinacNed de mogelijkheid om voor microfluidics een aparte werkgroep op te zetten. De leden hebben daar om gevraagd. Ook wordt gedacht aan een seminardag tijdens HET Instrument over dat onderwerp. Een van de trekkers daar is Richard Schasfoort van MESA+. < 37

20 Of loodvrij beklijft moet blijken uit duurtesten Omgevingstechnologen steken hun licht op bij Philips Medical Het Platform OmgevingsTechnologie, PLOT, was onlangs te gast bij Philips Medical Systems in Best. Henk van Leeuwen van PMS deed zijn act van het RoHS-congres van november nog eens dunnetjes over: het is echt menens met loodvrij produceren: de componenten om met lood te kunnen produceren zijn er straks gewoon niet meer. Voor de PLOT-leden, de testtechnologen, was het natuurlijk vooral van belang om van Erik Brom, van Mat-tech en aankomend Voor ons als wereldwijde producent en leverancier van geavanceerde landbouwmachines is het heel belangrijk samen te werken met kleine, gespecialiseerde ontwikkelaars van sensoren. Voorwaarde daarbij is dat die sensorontwikkelaars onderling met elkaar samenwerken en de serieproductie goed regelen. Daarom is het heel goed dat die bedrijven zich binnen FHI hebben georganiseerd in de Sensor Technologie Club. Aan het woord was Ton van der Voort van der Kleij, directeur van Kverneland Mechatronics, in zijn bijdrage als stakeholder in een strategiesessie met de sensorclub. Imagofolder en competentiematrix Naast Kverneland waren gerenommeerde PLOT-lid, te horen hoe die nieuwe soldeerverbindingen zich gaan gedragen en hoe tests gedaan moeten gaan worden. Zoals meestal bij PLOT-meetings, konden de vakspecialisten hun hart weer ophalen bij een rondleiding langs de testfaciliteiten van Philips Medical. Normen en OTB s PLOT is een zelfstandige vereniging die binnen FHI gelieerd is aan de branche Industriële Elektronica. Circa vijfendertig bedrijven met eigen testafdelingen, leveranciers van bedrijven als ASML en Dräger Medical te gast bij de Sensor Club. Behalve een visie op samenwerking bij sensorontwikkeling, gaven respectievelijk Jean Paul van de Heuvel en Geert van Dijk feedback op de door de club ontwikkelde matrix van sensorcompetentie. Tegelijk met een prachtige nieuwe imagofolder, verscheen de tweede versie van die matrix afgelopen maand. De OEM ers adviseerden om naast de technologische competenties en de applicatiegebieden, ook nog een overzicht te maken van wie sterk is in het meten van de verschillende meetgrootheden. MESA+ De meeting met stakeholders werd gehouden bij MESA+ in Enschede. De gastheren van testapparatuur en test servicebedrijven, zijn verenigd in het netwerk waarbinnen voortdurend ervaringen worden uitgewisseld. De club leeft enorm. De attendance in de ledenmeetings is steeds hoog en er zijn twee actieve werkgroepen: de werkgroep reliability testen en de werkgroep mechanische beproevingen. Beide werkgroepen rapporteerden in de laatste ledenmeeting dat zij druk zijn met het normeren van testprocedures. Vanuit de werkgroepen worden steeds nieuwe zogenoemde OTB s ontwikkeld, OmgevingsTesten voor Beginners. Dit zijn fraai uitgewerkte documenten die vrij ter beschikking worden gesteld via internet. Via zijn de volgende OTB s te downloaden: OTB-001-Schok.1.0.pdf OTB-002-Sinus.1.0.pdf OTB-003-Random.1.0.pdf OTB-004-Overzicht tril-schok technieken.1.0.pdf OTB-005-Zoutsproei.1.0.pdf < OEM-bedrijven willen samenwerken met sensorontwikkelaars dat onderzoeksinstituut presenteerden een aantal staaltjes van hun technologie. Verschillende lidbedrijven van de SensorTechnologie- Club gebruiken MESA+ graag als resource om te kunnen voldoen aan toekomstige meetvragen. MESA+ op haar beurt is blij met de bedrijfscontacten omdat die gelegenheid bieden om hun maatschappelijke taak waar te maken: door de overheid gefinancierd onderzoek beschikbaar stellen voor het bedrijfsleven. < De nieuwe STC-folder en competentiematrix is opvraagbaar bij FHI, sandra.van.dusschoten@fhi.nl Xs2HiTek Access to High Tech Parallel aan de Development Clubkennispositiestudie loopt het project Access tot High tech. Onlangs vond in dat kader een eerste meeting plaats bij Mecon in Doetinchem. Het is één van drie workshops die voor de regio oost zijn gepland, uit te voeren door de Development Club en DevLab in samenwerking met de Saxion Hogeschool en de HAN. Ook Syntens is erbij betrokken. Kennis van de Development Club en DevLab, opgedaan in kenniscirculatie met de hogescholen, wordt daarbij gepresenteerd naar kleinere bedrijven in de regio. Het eerst was de regio Doetinchem aan de beurt. De tweede workshop is op 9 maart gehouden bij Demcon in Oldenzaal en de derde zal op 13 april in de regio Nijmegen plaatsvinden. Elke workshop wordt bezocht door een man of twintig en gaat over technologie en toekomst. Zo was de eerste sessie gericht op wireless technology in machines en apparaten. Jouke Miedema van Wireless Value presenteerde een en ander en er volgde een vruchtbare discussie waaruit weer projectideeën voortkwamen. Een achttal bedrijven gaat aan de slag om gezamenlijk een wireless-platform te ontwikkelen, dat vervolgens per bedrijf kan worden gecustomized. Ook legden bedrijven concrete problemen neer, zoals: Hoe laat ik 2000 diepvrieskasten met elkaar praten? Of: Hoe kunnen mijn servicemensen direct in een ERP-systeem geraken? Of: Hoe kan ik melkkoeling op afstand monitoren? Vaak gaat het daar om de keuze voor een bepaalde technologie: Bluetooth, WiFi, 868, RFID < 38 39