Kader Primair. thema _ Passend onderwijs

Transcriptie

1 jaargang 15 _ nummer 4 _ december Kader Primair vakblad voor leidinggevenden in het primair onderwijs thema _ Passend onderwijs Hoe verder na koerswijziging? _ Samenwerken én leerkracht centraal in Enschede _ Ouders: schoolleider kan onderwijskansen maken of breken _ Discussie over nut, noodzaak en uitvoering _ actueel _ Onderwijsraad: Onderwijs kan doelmatiger nieuws _ Moties ingediend tegen bezuiniging op bestuur en management

2 Kader Primair Kader Primair is een uitgave van de Algemene Vereniging Schoolleiders (AVS), dé vereniging voor alle leiding gevenden in het basis-, voortgezet en speciaal onderwijs. Kader Primair verschijnt tien keer per jaar. Overname van artikelen na overleg met de hoofd redacteur. ISSN Redactie Marc Mathies (hoofdredactie), Vanja de Groot, Joëlle Poortvliet (bureau- en eindredactie), Hans van den Berg, Jos Hagens (gastredacteur), Carine Hulscher-Slot, Tom Roetert Redactieadres: AVS Medewerkers deze maand Jaan van Aken, Lex Albers, Femke Bakkeren, Lisette Blankestijn, Jos Collignon, Ineke Dezentjé Hamming- Bluemink, Ton Duif, Maarten Hartman/Hollandse Hoogte, Gerard Helt, Irene Hemels, Andrea Holwerda, Annemiek Mommers, Marijke Nijboer, Justin Peter, Hans Roggen, Harry van Soest, Studio ruz, Philip Vos Abonnementen AVS-leden ontvangen Kader Primair en Kadernieuws gratis. Abonnementprijs voor niet-leden: t 113 (excl. 6% BTW). Administratie: AVS-secretariaat Grafische vormgeving en druk Thoben Offset Nijmegen Telefoon: Advertenties Recent, Ray Aronds, Postbus 17229, 1001 JE Amsterdam Telefoon: , fax: info@recent.nl Ledenservice AVS Postbus 1003, 3500 BA Utrecht Telefoon: , fax: info@avs.nl Helpdesk Voor adviezen over wet- en regelgeving, functiewaardering, de individuele rechtspositie en arbeidsvoorwaarden. maandag t/m vrijdag: uur telefoon: Bestuur Ton Duif (voorzitter), Jan Morsink (secretaris), Petra Palokaj (penningmeester), Hans Pennings Decentraal Georganiseerd Overleg De AVS overlegt namens het Ambtenarencentrum. Secretariaat: Winlan Man, tel Onderhandelaars: Jos Kooij en Eelco Dam Lidmaatschap Lidmaatschap schooljaar 2009/2010 Persoonlijk deel: t 135 Managementdeel: t 195 t 285, afhankelijk van het aantal leerlingen (1 x per school) Postactief lid: t 102 (FPU, pensioen) Aspirant lid: v.a. t 30 (u bent (nog) geen (adjunct-)schoolleider) Buitengewoon lid: t 102 Kijk voor het huidige actieaanbod en de lidmaatschapsvoorwaarden op De mening van in Kader Primair geïnterviewde personen is niet noodzakelijkerwijs de mening van de AVS. Ook duidt adverteren in dit blad niet op samenwerking of goedkeuring van de AVS met of voor de betreffende organisatie, behoudens de AVS Voordeelpartners. Kader Primair wordt gedrukt op papier dat het FSC-keurmerk draagt. Uitgelicht thema _ Is willen ook kunnen? Vier schoolleiders gingen enkele dagen na de koerswijziging voor Kader Primair met elkaar in gesprek over het nut, de noodzaak en de invulling van Passend onderwijs. De brief van de staatssecretaris zorgde voor ophef, maar het veld staat nog steeds coöperatief tegenover het mogelijk maken van geschikt onderwijs voor élk kind. pagina 12 achtergrond _ Medisch handelen op school Aspirientjes, vingerprikjes, sondevoeding: de school lijkt soms net een dokterspraktijk. Onderwijspersoneel dient vaak medicijnen toe en verricht medische handelingen, maar is daarvoor eigenlijk niet opgeleid. Hoe kun je dit onder vangen? Over aansprakelijkheid, grenzen en verantwoordelijkheden. pagina 38 actueel thema _ Het roer om Staatssecretaris Sharon Dijksma bedacht een nieuwe opzet voor Passend onderwijs, omdat het nog te weinig smoel had, vooral in de klas. Dit betekent een omscha keling voor alle betrokkenen. Hoe gaan zij daarmee om? En: kunnen alle eerdere inspanningen nu in de prullen bak? pagina 8 nieuws _ Donkere wolken boven behandeling Onderwijsbegroting Ondanks diverse moties tégen, lijkt de korting van 90 miljoen op bestuur en management bij het ter perse gaan van deze Kader Primair onafwendbaar. Verslag van een begrotingsbehandeling die zorgde voor veel vraagtekens, maar waarin wel het belang van schoolleiding duidelijk werd. pagina 30 2 Onderwijsraad: Onderwijs kan doelmatiger Methoden uitproberen, geldbesef kweken, tijdschrijven en teambonus 3 Oplossing voor vergoeding nieuw cao-akkoord Aanpassing bekostiging besturen 4 Smallere bevoegdheid leerkracht verzwakt arbeidsmarktpositie Advies flexibeler kwalificatie- en opleidingenstelsel Foto omslag: Annelies van Slooten met haar dochter Renée (10). Foto: Hans Roggen

3 Inhoud december Kaderspel _ door ton duif thema _ Passend onderwijs 8 Passend onderwijs moet een gezicht krijgen Volop werk aan de winkel, maar we beginnen niet bij nul 12 Samenwerking staat centraal in Enschede Ná de training Kind op de Gang! 16 Schoolleider spil in creëren van goodwill en veilig schoolklimaat Er is teveel aandacht voor beperkingen in plaats van mogelijkheden 20 We willen graag, maar we zien ernstige zorgpunten Discussie Passend onderwijs verder in dit nummer 30 Korting 90 miljoen op bestuur en management lijkt onvermijdelijk Behandeling Onderwijsbegroting 34 Gezocht: bevlogen, empathische schoolleider Egocentrisme is uit, anderen laten excelleren is in 38 Juf, help je me met mijn vingerprikje? Medisch handelen op school: grenzen en verantwoordelijkheden 41 Wie is verantwoordelijk: overheid, markt of burgersamenleving? Rapport commissie Don in breder perspectief iedere maand 7 Illustratie Jos Collignon 23 Uw mening telt _ peiling 25 Zo kan het ook! _ Good practice Groot en klein inspireren elkaar 29 Speciaal (basis)onderwijs Nieuwe koers Passend onderwijs = nieuwe koers speciaal (basis)onderwijs? 43 Politieke column Ineke Dezentjé Hamming-Bluemink (VVD) 44 Van de AVS 46 AVS School for Leadership 48 Voor u geselecteerd 49 Boekbespreking Gebouwkosten Een onterecht afgeschoten advies De Onderwijsraad, het adviescollege van de minister van Onderwijs, publiceerde onlangs het rapport Naar doelmatiger onderwijs (zie ook pagina 2). Daarin constateert de raad dat er in het onderwijs nog te weinig wordt nagedacht over hoe mogelijke toekomstige bezuinigingen kunnen worden opgevangen. Of zoals u wilt, hoe met de huidige middelen een beter resultaat kan worden bereikt. Ze komt daarbij op zes manieren om de doelmatigheid te bevorderen: andere onderwijsvormen met meer mogelijkheden voor variatie, zoals het werken in grotere groepen met meer leerkrachten; professioneel hrm en personeelsbeleid met aandacht voor doelmatiger werken; vormen van leren van elkaar, met de mogelijkheid van peer tutoring en samenwerkend leren; betere inzet van e-learning en ict; beter gebruik van benchmarking. Bij verdere lezing van het rapport treft de lezer tal van interessante adviezen en ideeën aan waar we als school én als onderwijsgevende ons voordeel mee kunnen doen. Leerkrachten en schoolleiders ervaren een hoge werkdruk. Inzicht in de besteding van de werktijd kan zeker helpen om je werk efficiënter en beter te kunnen indelen, dat is in andere sectoren volkomen normaal. Zelfreflectie is daartoe een belangrijk instrument. Dat de Onderwijsraad de mogelijkheid van tijdschrijven in haar rapport opneemt, is blijkbaar voor menigeen bedreigend. Zowel in de media als door belangenbehartigers is dit tot een karikatuur gemaakt, waardoor het hele advies dreigt te worden afgeschoten. Zelfs de media roepen of schrijven elkaar na. Ik twijfel er dan ook sterk aan of ze het rapport daadwerkelijk hebben gelezen. Daarmee gaat een belangrijk en evenwichtig advies verloren. Maar misschien moet de Onderwijsraad ook zelf eens nadenken over haar eigen manier van communiceren. _ kader primair december

4 actueel methoden uitproberen, geldbesef kweken, tijdschrijven en teambonus Onderwijsraad: Onderwijs kan doelmatiger Het onderwijs stevent af op een stevig debat over doelmatigheid. Het kostenbesef binnen het onderwijs kan omhoog. Ook kunnen scholen zich meer richten op doelmatig werken: huidige middelen en personeel kunnen beter worden benut. Scholen krijgen zo meer armslag voor onderwijsvernieuwing. Dat stelt de Onderwijsraad in het recente advies Naar doelmatiger onderwijs. Doelmatigheid is geen doel op zich. We willen streven naar een zo hoog mogelijk kwaliteitsniveau met inzet van de huidige middelen stimuleren. Het versterken van doelmatigheidsbesef is hiervoor een belangrijke voorwaarde. Draconische bezuinigingen zijn niet realistisch, maar zoeken naar doelmatigheidswinst in het onderwijs is legitiem, aldus Fons van Wieringen, voorzitter Onderwijsraad. Aanbevelingen De doelmatigheid van de organisatie vraagt hernieuwde aandacht voor de verhouding tussen de uitgaven voor primaire processen en ondersteunende processen. Op de werkvloer kan volgens de Onderwijsraad winst worden geboekt als leerkrachten verschillende aanpakken en methoden uitproberen en de beste kiezen. Bij initiatieven tot onderwijsvernieuwing is er tot nu toe vooral aandacht voor de onderwijskundige kant. Dat deze vernieuwing vaak gepaard gaat met extra kosten en extra inzet van mensen, blijft volgens de raad onderbelicht. De reden hiervoor is dat scholen en leerkrachten vaak een beperkt inzicht hebben in de feitelijke kosten van het onderwijs op het niveau van de klas, groep of afdeling. De raad pleit er daarom voor instrumenten te ontwikkelen, die inzicht kunnen geven in de kosten, zoals de Onderwijscalculator. Hiermee kunnen instellingen en teams systematischer en meer kostenbewust ervaringen opdoen met verschillende aanpakken en methoden. Een derde aanbeveling van de Onderwijsraad speelt in op het feit dat meer bereiken met de gegeven middelen in het onderwijs niet tot de cultuur behoort. Streven naar doelmatig(er) onderwijs is binnen het onderwijs geen gemeengoed, concludeert de raad. Toch vindt die het zoeken naar de beste oplossingen met de voordeligste inzet ook voor onderwijs van belang. De raad adviseert om op de werkvloer een lerarenteam ook de verantwoordelijkheid te geven om met middelen te schuiven, om zo te komen tot die combinatie die leidt tot optimale resultaten. Bijvoorbeeld door leerkrachten hun eigen tijdsbesteding zelf systematisch bij te laten houden, zoals gebruikelijk in een professionele organisatie. Tot slot stelt de Onderwijsraad dat met goed hrm-beleid de kwaliteiten van leerkrachten beter benut kunnen worden: het takenpakket kan worden aangepast aan de sterke kwaliteiten van de individuele leerkracht, en daar kan het team als geheel van profiteren. De teambonus als beloning past hier goed bij, vindt de raad. Voor de leerkracht kan deze aanpak leiden tot meer werktevredenheid: specifieke inzet wordt erkend en meer gewaardeerd. Geen oplossing Met name de aanbevelingen voor tijdschrijven en de teambonus zijn niet overal goed gevallen in het veld. De AVS vindt dat er niet voorbij gegaan kan worden aan de boodschap van de Onderwijsraad, maar, aldus voorzitter Ton Duif: Tijdschrijven lijkt ons geen oplossing, al kan het leerkrachten wel inzicht geven in de manier waarop zij hun tijd besteden. Organisaties moeten hoe dan ook regelmatig kijken naar de doelmatigheid van hun handelen. Als we met hetzelfde geld of met dezelfde inspanning betere resultaten kunnen bereiken, dan moeten we die kans niet voorbij laten gaan. Leerkrachten die beter presteren ook beter belonen is nu reeds mogelijk, al staat het gelijkheidsdenken op scholen effectieve invulling vaak in de weg. Dat maakt het voor bestuur en schoolleiding lastig dit in te voeren. _ Kijk voor het volledige advies van de Onderwijsraad op publicaties/2009/naar-doel matiger-onderwijs. Nieuw onderwijspersoneel nodig? Laat het weten aan lezers! Uit lezersonderzoek blijkt dat personeelsadvertenties in Kader Primair en Kader nieuws vaak gelezen en goed gewaardeerd worden door bijna abonnees. Plaats ook een vacature in Kader Primair en/of Kadernieuws! Neem contact op met Recent, tel , info@recent.nl of kijk op NB: gratis doorplaatsing mogelijk naar dé vacaturesite van de AVS. 2

5 actueel actueel aanpassing bekostiging besturen Oplossing voor vergoeding nieuw cao-akkoord Onlangs zijn afspraken gemaakt over verbetering van de cao voor de rest van 2009 (zie Kadernieuws 4), in verband met het aflopen van de sector CAO PO per 1 augustus De betaling van de maatregelen vergt extra middelen. Daarvoor is een oplossing gevonden. Het betaalritme van de bekostiging van het budget Personeels- en Arbeidsmarktbeleid (PA) wordt zo aangepast, dat daardoor voldoende extra geld bij de besturen terecht komt. Met de nieuwe GPL (gemiddelde personeelslast), vast te stellen in juni 2010, wordt dan met terugwerkende kracht de bekostiging formeel aangepast. Zo ontstaat ruimte om pas in juni te komen tot de definitieve vaststelling van de prijzen van de GPL over 2009/2010 (met daarin ook de mogelijke effecten van premieaanpassingen per 1 januari 2010 die bij Voorjaarsnota vastgesteld worden). Die aanpassing van de GPL moet dan alles weer rechttrekken met een eenmalige verhoging, in verband met de maatregelen die gelden voor de periode 1 januari tot 1 augustus 2009 (want het leidt gelukkig niet tot een aanpassing van de definitieve bedragen 2008/2009). De aanpassing van het betaalritme betekent dat tot en met december 2009 bijna 18 procent van het budget PA eerder wordt toegekend en dat komt overeen met de benodigde circa 76 miljoen euro. Het gewijzigde betaalritme van de subsidies (artikel 47) wordt aangepast in de Regeling bekostiging personeel PO (Bron: PO-Raad) _ monitor cultuureducatie Cultuureducatie in de lift, maar weg is nog lang Scholen doen steeds meer aan cultuureducatie en betrekken ook andere vakken daarbij. Van een doorlopende leerlijn is echter nog weinig sprake en het aantal vakleerkrachten neemt af. Dit blijkt uit de geïntegreerde monitor Cultuureducatie in het primair en voortgezet onderwijs, die het afgelopen schooljaar werd uitgevoerd in opdracht van het ministerie van OCW. In het primair onderwijs zijn positieve ontwikkelingen te onderscheiden die voorwaardenscheppend zijn om cultuureducatie gestalte te geven en te waarborgen voor de toekomst. Bijvoorbeeld in de vorm van een grote toename van het aantal cultuurcoördinatoren. Ook hebben veel scholen inmiddels een visie op cultuureducatie ontwikkeld en is het aantal scholen met een apart cultuurbeleidsplan enorm toegenomen. Wel zijn er nog relatief weinig scholen die beleid en doelstellingen evalueren. Minder positief in de voorwaardensfeer is de afname van het aantal vakleer krachten voor de kunstvakken. Dit gaat niet samen met toenemende aandacht voor het vergroten van de deskundigheid van groepsleerkrachten. Want ook al zijn directies niet erg optimistisch over de deskundigheid van de groepsleerkrachten, het (geoormerkte) budget voor cultuureducatie wordt zelden ingezet voor nascholing, maar meer voor cultuureducatieve activiteiten. Wel is er een toenemend aantal scholen (32 procent) waarvan de cultuurcoördinator de cursus interne cultuurcoördinator heeft gevolgd. Door vakken te integreren binnen cultuureducatie, kan een betere verankering tot stand komen in het onderwijsaanbod. Scholen maken daar een duidelijke ontwikkeling in door; het percentage dat cultuureducatie integreert met andere vakgebieden is in de loop der tijd behoorlijk gestegen. Het aantal projecten dat scholen uitvoeren waarbij verschillende vakken en leergebieden worden gecombineerd, is eveneens weer (iets) gestegen. Ook krijgen steeds meer scholen aandacht voor het ontwikkelen van een doorgaande lijn, maar er is niet vaak sprake van een doorlopende leer- en ontwikkelingslijn op het terrein van cultuureducatie: ruim de helft van de scholen stemt sommige activiteiten op elkaar af, werkt in enige mate met een cumulatief programma en stemt binnen- en buitenschoolse activiteiten enigszins op elkaar af. Ondanks de positieve ontwikkelingen op het gebied van cultuureducatie zijn er nog veel verschillen tussen voorlopers en andere scholen. In dat opzicht is er dus nog wel een weg te gaan voor de meeste scholen in het primair onderwijs. _ kader primair december

6 actueel advies flexibeler kwalificatie- en opleidingenstelsel Smallere bevoegdheid leerkracht verzwakt arbeidsmarktpositie Staatssecretaris Van Bijsterveldt vroeg afgelopen voorjaar alle sociale partners in het onderwijs afzonderlijk om een advies over de wenselijkheid en de mogelijkheden van een flexibeler stelsel, met smalle opleidingen en kwalificaties naast de bestaande brede opleidingen en kwalificaties in te dienen. De AVS, AOb, CMHF, CNV Onderwijs, PO-Raad, MBO Raad en VO-raad dienden deze maand gezamenlijk een advies in over een flexibeler kwalificatie- en opleidingenstelsel. De sociale partners zien niets in het versmallen van de bevoegdheid van leerkrachten. Het versmallen van de bevoegdheid van leerkrachten, bijvoorbeeld specifiek opgeleid zijn voor en lesgeven aan de onderbouw, is volgens de partners niet de oplossing voor het gesignaleerde probleem. Want, zo redeneren zij: hun arbeidsmarktpositie wordt zwakker naarmate de bevoegdheid smaller is. De sociale partners formuleerden vier adviezen voor flexibilisering van de lerarenopleidingen: De bestaande brede kwalificaties (brede bevoegdheden) moeten gehandhaafd blijven, zowel voor het po-veld als voor het vo- en mbo-veld. Dit achten de partners van groot belang voor de doorlopende leerlijnen en voor het continuüm van onderwijs. Maar ook voor de arbeidsmarktpositie van de leerkracht, de aantrekkelijkheid van het leraarsberoep en de inzetbaarheid van leerkrachten in de schoolorganisatie. Er wordt opgeleid voor het beroep leerkracht en niet voor een functie. De uitstroomprofielen kunnen daarbinnen gehandhaafd blijven (bij de pabo bijvoorbeeld het jonge/oude kind). Daarnaast zullen er (duale) na- en bijscholingen gevraagd/ aangeboden kunnen worden aan leerkrachten die naar een ander kwalificatiegebied willen overstappen. Een leerkracht die bevoegd is, is nog niet permanent bekwaam. In de permanente ontwikkeling van de beroepsbekwaamheid menen de sociale partners dat een betere afstemming tussen vraag en aanbod mogelijk en wenselijk is. De aantrekkelijkheid van de smalle bevoegdheid voor leerkrachten trekken de partners in twijfel, vanwege problemen met de inzetbaarheid. Met name bij po-scholen waar sprake is van krimp en bij de kleinere vakken in het vo (kan leiden tot meer kleine baantjes of tot vergroting van het percentage onderbevoegden ). De sociale partners zien ook heil in andere oplossingen, maar die behoeven nader onderzoek vragen. Zoals: verruiming van de onderwijstijd, verbetering van de kwaliteit van de instroom, het zoeken van efficiencywinst in de taakverdeling tussen de lerarenopleidingen en de scholen die verantwoordelijk zijn voor het praktijkdeel van de opleiding (stages, leer- en werkplekken), voortgezette opleidingen die tot een verdieping of een specialisatie leiden, effectievere naen bijscholingstrajecten. Uitgangspunten De sociale partners realiseren zich dat de opbrengsten in het onderwijs in alle onderwijssectoren verbetering behoeven. Het opbrengstgericht werken in het algemeen en het vaststellen van de referentieniveaus taal en rekenen in het bijzonder zullen gevolgen hebben voor de inrichting van de opleidingen voor onderwijspersoneel. Voor een opleidingsstelsel voor de onderwijsberoepen hanteren de sociale partners dan ook de volgende uitgangspunten: De opleidingen sluiten aan bij de ontwikkelingen in het scholenveld, zowel in functies als in de diverse vakgebieden; Ze sluiten aan bij de nadrukkelijke wens om doorgaande leerlijnen voor de leerlingen te realiseren; De opleidingen bieden mensen kansen op een sterke arbeidsmarktpositie waar loopbaanmogelijkheden en mobiliteit deel van zijn; Het opleidingsstelsel bevordert een open onderwijsarbeidsmarkt (verticale doorstroom binnen de onderwijsberoepen en flexibele instapmomenten binnen de opleidingen en voor trajecten naar het leraarsberoep, zoals voor zij-instromers). Structurele adviesrol Tot slot pleiten de sociale partners ervoor om hen voortaan een structurele adviesrol toe te kennen met betrekking tot de kwalificatie- en opleidingsstructuur. Want zoals de minister het ooit zelf formuleerde: De onderwijssector als geheel heeft zelf, vanuit zijn eigen behoeft, directe invloed op het formuleren van het basispakket aan bekwaamheidseisen voor alle onderwijsberoepen. Bij een gezamenlijke verantwoordelijkheid van sociale partners voor de onderwijsarbeidsmarkt, voor de kwaliteit en de kwantiteit van het onderwijspersoneel, voor een cao in de diverse onderwijssectoren die goed werkgeverschap mogelijk maken, gaat het volgens de partners onder meer om de adviesvragen die op dit moment zijn ondergebracht bij het Landelijk Platform Beroepen in het Onderwijs (LPBO). Dit orgaan zou dan in de toekomst overbodig zijn. De sociale partners benadrukken er in deze situatie voor te waken genoemde vraagstukken te mengen met de cao-vraagstukken. Wél willen ze alle vraagstukken in hun samenhang bezien, zodat er optimaal draagvlak voor de aanpak van arbeidsmarktproblemen ontstaat. _ 4

7 actueel actueel langer doorwerken wel zoveel mogelijk stimuleren Vakcentrale AC tegen verplichte verhoging aow-leeftijd Het Ambtenarencentrum (AC) wijst een verplichte verhoging van de aow-leeftijd naar 67 jaar in 2025 af. Het AC vertegenwoordigt circa ambtenaren in het onderwijs, de zorg en diverse overheidssectoren. De AVS is aangesloten bij het AC. Het AC vindt dat iedereen die dat wil de mogelijkheid moet hebben om na het 65e jaar door te werken, maar wijst een verplichting daartoe af. Belemmeringen die langer doorwerken verhinderen of bemoeilijken moeten worden volgens het AC worden weggenomen. Het AC is van mening dat de arbeidsparticipatie van mensen tot de 65 alhoewel groeiende ver achter blijft bij de gewenste situatie. Het AC vindt dan ook dat deze gestimuleerd moet worden. Ook maatregelen met een meer verplichtend karakter kunnen daarbij horen. Met maatregelen die langer doorwerken stimuleren moet men volgens het AC rekening houden met het feit dat veel onderwijs-, zorg- en overheidsmedewerkers een vak uitoefenen dat door mentale en/of fysieke belasting al niet tot 65, laat staan tot 67 vol te houden is. Bestaande instrumenten die hen daarin tegemoet komen moeten gehandhaafd worden en nieuwe ontwikkeld. Als aan de zwaarte van veel beroepen onvoldoende aandacht wordt geschonken, bestaat de vrees dat grote groepen medewerkers terecht komen in een uitkeringssituatie. Dat zou haaks staan op de verbreding van de arbeidsparticipatie die het AC voorstaat. Het AC vindt dat de werkgevers in de (semi-) publieke sfeer op dit punt een meer dan gebruikelijke verantwoordelijkheid hebben. Het kabinet komt de eisen van het AC al deels tegemoet, blijkt uit eerder aangekondigde maatregelen. Mensen die lang en substantieel gewerkt hebben (42 jaar lang minimaal drie dagen in de week) kunnen alsnog met 65 jaar stoppen, maar krijgen dan een lagere aow-uitkering (lagere inkomens worden deels gecompenseerd). Ook moeten werkgevers en werknemers van het kabinet tussen nu en 2020 een duurzaam inzetbaarheidsbeleid invoeren, zodat dat werknemers in goede gezondheid en in goede omstandigheden hun werk kunnen blijven doen tot 67 jaar. Werknemers die zogenaamde zware beroepen scholensluiting dreigt in zeeland, groningen en limburg Onderzoek gevolgen bevolkingsdaling voor onderwijs Staatssecretaris Dijksma gaat onderzoeken welke gevolgen teruglopende bevolkingsaantallen in Zeeuws-Vlaanderen, Noordoost-Groningen en Limburg hebben voor het onderwijs. Het onderzoek zal zich richten op de systematiek van opheffingsnormen, financiële en personele problemen, de breedte van het onderwijsaanbod en regionale regie. Uit de genoemde regio's komen signalen dat bijvoorbeeld de vijfjaarlijkse bijstelling van de opheffings- en stichtingsnormen te laat komen. Dijksma wil bekijken of er voor dit soort problemen een oplossing te vinden is. Kleine scholen krijgen nu al veel meer geld dan (middel)grote scholen. Het kabinet heeft eerder al ingestemd met een voorstel dat de minister van Onderwijs een discretionaire bevoegdheid geeft om te kleine scholen tóch te bekostigen onder bepaalde voorwaarden. Ook is wetgeving in de maak die het makkelijker moet maken om een school met meer onderwijslocaties te splitsen in zelfstandige scholen. _ (hoge slijtagekans) vervullen zullen in de toekomst een aanbod moeten krijgen van minder belastend werk of de werkgever moet financieel faciliteren dat zij de mogelijkheid krijgen om na hun 65ste te stoppen met werk. Wat deze zware beroepen zijn, zal de komende tien jaar mede op aanreiken van de sociale partners duidelijk worden. Voor oudere werknemers komt er een nieuwe inkomensgerelateerde arbeidskorting die langer doorwerken stimuleert. Tegelijkertijd met protesten van vakcentrales neemt de landelijke actiebereidheid tegen de kabinetsmaatregel om de aowleeftijd te verhogen af. Minder dan een miljoen Nederlanders is nog bereid om daartegen in opstand te komen. Dat blijkt uit een peiling van TNS NIPO. Een korte werkonderbreking en een landelijke actiedag zijn het meest favoriet. Slechts een kwart van de respondenten gaf aan mee te willen doen aan een staking. Op 19 oktober was dit nog 34 procent. De FNV heeft inmiddels enkele regionale actiebijeenkomsten gehouden. De achterban van de AVS blijkt na een korte enquête erg verdeeld over het onderwerp. De AVS roept daarom niet als organisatie haar leden op om in actie te komen. Natuurlijk kunnen individuele leden zich wel aansluiten bij door de FNV georganiseerde acties. _ kader primair december

8 actueel gezondheid en prestaties van meer dan miljoen kinderen onder druk Noodklok voor onfrisse scholen Rijksbouwmeester Liesbeth van der Pol sprak onlangs over de onfrisse werkelijkheid van de Nederlandse schoolgebouwen. Naar aanleiding van het verschijnen van haar rapport Gezond en goed. Scholenbouw in topconditie, luidde Van Der Pol de noodklok voor de gezondheid van de kinderen in Nederland. De noodzaak voor betere onderwijshuisvesting is groot. Van de anderhalf miljoen leerlingen in het basisonderwijs zit 80 procent in schoolgebouwen met een slecht binnenklimaat, blijkt uit onderzoek van de Rijksbouwmeester. Het is hoog tijd om onderwijshuisvesting aan te pakken, benadrukt van der Pol. Dat het kabinet 100 miljoen euro heeft vrijgemaakt voor het binnenklimaat en betere energieprestaties van basisscholen juich ik zeer toe. Ik wil graag benadrukken dat voor het realiseren van werkelijk structurele verbeteringen meer stappen noodzakelijk zijn. De meeste klaslokalen zijn 2.80 meter hoog. In schoolklassen zitten al gauw 25 leerlingen, die warmte uitstoten en zuurstof nodig hebben. De lage plafonds leiden tot een te hoge CO2-concentratie, waardoor kinderen last kunnen krijgen van ontstekingen aan luchtwegen en hoofdpijnklachten. Leerlingen eten aan het tafeltje waarop ze ook hun opdrachten maken, omdat een schoolkantine niet is opgenomen in het Programma van Eisen. Van der Pol wil opdrachtgeverschap voor scholenbouw verbeteren en ondersteunen. Het onlangs afgesloten convenant Partnership Scholenbouw een samenwerking tussen onderwijs (PO-Raad), bouw (brancheverenigingen) en het Servicecentrum Scholenbouw (SCSB) gaat het komende jaar kennis en ervaring uit twintig scholenbouwprojecten bundelen, zodat schoolbesturen en gemeenten goed worden geïnformeerd over het realiseren van een gezond, functioneel en toekomstbestendig schoolgebouw. In het verlengde van de noodkreet van Van der Pol en het tot stand komen van het Partnership Scholenbouw verscheen de publicatie Geen meter te veel. Agenda scholenbouw van het Stimuleringsfonds voor Architectuur. In het boek komen misstanden in de huisvesting van het basis- en voortgezet onderwijs aan de orde, onder meer door de lage budgetten en krappe ruimtes. Directeur Janny Rodermond van het Stimuleringsfonds zegt in dagblad Trouw dat leerkrachten nauwelijks betrokken zijn bij het bedenken en inrichten van hun school en dat het schoolbesturen vaak ontbreekt aan kennis en ervaring, waardoor de meeste scholen een adviesbureau inhuren. Maar volgens Rodermond gaan die vaak routinematig te werk en leveren ze geen maatwerk. _ Meer informatie: inhaalslag Verbeterde financiële positie ABP biedt ruimte voor enige indexatie Het bestuur van ABP wil de pensioenen in 2010 gedeeltelijk laten meegroeien met de lonen in de sectoren overheid en onderwijs (indexatie). De gedeeltelijke indexatie bedraagt 0,45 procent. Ook de premies worden aangepast. De voorgenomen besluiten van het ABP-bestuur worden nog voor advies voorgelegd aan de deelnemers- en werkgeversraad. De vermogenspositie van ABP is in 2009 verbeterd. De dekkingsgraad is opgelopen tot 105 procent. Hierdoor is gedeeltelijke indexatie mogelijk. De pensioenen gaan per 1 januari 2010 omhoog met 0,45 procent. Hiervan is 0,28 procent structureel en 0,17 procent incidenteel. Een hogere indexatie is op dit moment niet mogelijk omdat de financiële positie van ABP dat niet toelaat. In mei 2010 bekijkt het bestuur of het pensioen verder verhoogd kan worden. Of dat er, bij economische tegenwind, misschien andere maatregelen zoals een tijdelijke premieverhoging nodig zijn. Volgens het herstelplan van ABP is per 1 juli 2009 de premie voor ouderdoms- en nabestaandenpensioen tijdelijk verhoogd met 1 procent. Deze verhoging vervalt vooralsnog per 1 januari De geplande tijdelijke verhoging per 1 januari 2010 van 2 procent gaat ook vooralsnog niet door. De premie voor ouderdoms- en nabestaandenpensioen in 2010 stijgt met 0,3 procent. Dit wordt veroorzaakt doordat enerzijds de deelnemers langer doorwerken en anderzijds er jaarlijks steeds minder deelnemers onder het overgangsrecht Fpu vallen. De premie voor de ANW-compensatie (Algemene Nabestaandenwet) daalt van 0,4 naar 0,3 procent. De premie voor het arbeidsongeschiktheidspensioen wijzigt niet. _ 6

9 illustratie _ jos collignon kader primair december

10 thema _ passend onderwijs volop werk aan de winkel, maar Over het thema Omdat Passend onderwijs nog te weinig gestalte heeft gekregen in de klas, gooide Het speciaal onderwijs moet blijven, leerkrachten uit het reguliere basisonderwijs moeten zich eerst laten bijscholen en de financiering voor extra handen in de klas moet worden gegarandeerd. Dat zeggen de (ex-)schoolleiders aan de discussietafel (zie pagina 20). Op één na staan ze welwillend tegenover Passend onderwijs, dat vlak voor de zomer nog spaak liep. De staatsecretaris zette het traject on hold en presenteerde begin november een bundel aan maatregelen die mits deze het gewenste effect bereiken de invoering vergemakkelijken en meer draagvlak creëren. De thema-artikelen in deze Kader Primair gaan in op de herziene versie van Passend onderwijs. Naast onderwijsmensen en deskundigen, komen ouders uitgebreid aan het woord, want zij zijn na hun zoon of dochter het meest gebaat bij wat Passend onderwijs moet brengen: het beste onderwijs voor élk kind. Veel leesplezier! staatssecretaris Sharon Dijksma het roer om. Welke knelpunten spelen een rol, en wat betekent de nieuwe opzet voor leerlingen, leerkrachten, schoolleiders en andere betrokkenen? En vooral: hoe nu verder? tekst marijke nijboer Passend moet Dijksma constateerde een aantal serieuze problemen: te weinig leerlingen kwamen op de juiste plek terecht, de Passend onderwijs-netwerken functioneren meestal alleen nog maar op bestuurlijk niveau en leerkrachten merken ondanks de forse investering nog maar bar weinig van Passend onderwijs in de klas. Maar natuurlijk is er de afgelopen jaren ook wel degelijk een en ander bereikt. De ongeveer dertig veldinitiatieven en drie experimentele regio s die voorop liepen, hebben al praktische vormen van samenwerking en ondersteuning neergezet. Veel veldinitiatieven zijn ook pas vorig jaar begonnen, zegt Ursie Lambrechts, voorzitter van de Evaluatie en adviescommissie Passend onderwijs, die Dijksma adviseert. Het is daarom nog te vroeg om te kunnen zeggen hoeveel baat kinderen hier bij hebben. Maar ik zie bij de betrokkenen een grote inzet en betrokkenheid om de volgende slag te maken. 8

11 we beginnen niet bij nul onderwijs een gezicht krijgen Ook op andere plaatsen begint Passend onderwijs vorm te krijgen (zie het kader over de Rijnstreek). Het concept inspireerde sommige eigenzinnige regio s om tot een heel eigen variant te komen. Zo zag het Rotterdamse schoolbestuur Kind en Onderwijs niets in het ene loket waar Passend onderwijs naar streeft. Bestuursvoorzitter Arie de Bruin: In grote steden komt daar één grote file voor te staan. Zijn scholen participeren daarom al sinds twee jaar in kleine wijknetwerkjes van scholen, die samen expertise opbouwen en een ambulant begeleider of orthopedagoog in dienst hebben. De Bruin bouwt liever op relaties dan op regels. Het werkt pas als je de mensen kent. Juf Elly kan iets goed, en dus vraag je háár. Draagvlak Passend onderwijs moet worden gedragen door een vijfhoek, zegt Henk Keesenberg, secretaris van het overleg over Passend onderwijs tussen de De recente brief van staatssecretaris Sharon Dijksma over de koerswijziging van Passend onderwijs deed veel stof opwaaien (op de foto is Dijksma te zien in september van dit jaar tijdens een debat over de vrijheid van onderwijs). Foto: Maarten Hartman/ Hollandse Hoogte sectororganisaties, vakbonden, ouderorganisaties en het ministerie van OCW: Bestuur, management, leerkrachten, ouders en kinderen. Dat heeft echter niet overal gewerkt. Misschien was de doelstelling van de vorming van regionale netwerken te ambitieus. Hij wijst er op dat het om een groeiproces gaat. De dertig bestaande netwerken hebben allemaal plannen om met ouders en leerkrachten aan de slag te gaan, voor zover ze dat nog niet deden. Men kent elkaar en er is een infrastructuur die functioneert. > kader primair december

12 nieuwe opzet Dijksma verschuift de invoering van Passend onderwijs van 2011 naar augustus De rugzakken verdwijnen. Een kind krijgt niet langer óf een indicatie en hulp, óf niks. In plaats daarvan komt er handelingsgerichte diagnostiek: een indicatie van wat er aan de hand is, plus instructies voor de leerkracht. Het grootste deel van het geld dat nu nog naar ambulante begeleiding gaat, stroomt straks via de bestaande WSNS-verbanden naar reguliere scholen. Leerkrachten kunnen daarvoor hulp in de klas krijgen. De bestaande WSNS-netwerken moeten een sluitend zorgaanbod gaan bieden. Daarbinnen stellen de scholen hun eigen zorgprofiel op. De al gevormde Passend onderwijsnetwerken mogen blijven bestaan als zij dat willen. De Bruin: Binnen de WSNS-verbanden hebben de verschillende besturen en zuilen elk hun eigen belangen. Zij vinden dat het geld eerlijk moet worden verdeeld. Dat hoeft niet altijd het belang te dienen van de inhoud. Een vergelijkbare spanning speelt tussen de verschillende sectoren, zegt senior AVS-adviseur Hagens. Aan de ene kant staat ambtelijk OCW, aan de andere kant de PO-Raad, de VOraad, de ouderorganisaties en vakbonden. De ambtenaren moeten de boel bij elkaar houden. Iedereen is, begrijpelijk, beducht voor de eigen zeggenschap. Er zit daarom veel compromis in dit voorstel. Lambrechts over de traagheid van het proces: Al die mensen en besturen moeten samen een visie ontwikkelen, deze omzetten in een plan, en dan de slag naar de implementatie maken. Dat is nogal wat. SP-onderzoek subjectief Keesenberg vindt dat de voorlichting over Passend onderwijs voldoende effectief was. Als leerkrachten nog niet bezig waren met Passend onderwijs, hebben de betreffende schoolleiders die discussie nog niet volop met hen gevoerd. De AVS heeft met Kind op de Gang! veel scholen bereikt en ook het Infopunt Passend onderwijs heeft veel gedaan. Ik denk dat zeker een derde van de leerkrachten direct of indirect met Passend onderwijs te maken heeft gehad. Hij verwacht dat de nieuwe opzet, met meer ondersteuning in de klas, een beter draagvlak zal krijgen. Uit het SP-onderzoek De leraar aan het woord blijkt dat maar een op de vier leerkrachten vindt dat hij/zij zorgleerlingen onderwijs van voldoende kwaliteit kan geven. Drie van de vijf leerkrachten is het oneens met de stelling dat zorgleerlingen zoveel mogelijk binnen het reguliere onderwijs moeten worden opgevangen. AVS-adviseur Hagens: Dit onderzoek was niet wetenschappelijk opgezet. Begrippen waren niet goed gedefinieerd en de vraagstelling was subjectief. Een beetje leerkracht zegt niet dat ie Passend onderwijs best ziet zitten, wanneer iedereen roept dat het niet kan. De kritiek dat leidinggevenden niet vanaf het begin bij Passend onderwijs waren betrokken, vindt Keesenberg niet terecht. Dit was een beweging van onderop. De schoolleiders die dat wilden, hebben het opgepakt. Iedereen kon meedoen. Handvatten Foto: Studio ruz De evaluatiecommissie onderschrijft Dijksma s heroverweging, maar wil meer duidelijkheid op een paar punten. Lambrechts: Bijvoorbeeld over de positie van de veldinitiatieven. Die weten nu niet of ze een voorhoedestatus houden, of eerder gedoogd worden. Hagens van de AVS is bezorgd over de financiering. Het budget mag jaarlijks niet de ruim 2 miljard overschrijden die hiervoor was begroot in Nu de invoering van betere verantwoording zorggelden Het is staatssecretaris Dijksma niet goed duidelijk waar de zorggelden aan worden besteed. Zij baseert zich onder andere op het Infinite-onderzoek Zicht op zorggelden van mei Infinite spitte de jaarverslagen van 84 schoolbesturen door en concludeerde dat geen enkele jaarrekening uitge breide financiële informatie bevatte over de rugzakleerlingen van de school. Bijna driekwart van de jaarverslagen repte met geen woord over rugzakleerlingen. Senior AVS-adviseur Jos Hagens: Het zou goed zijn als schoolleiders hun verantwoording verbeteren. Dan heb je ook eventuele munitie voor de Tweede Kamer. Ook de MR moet het zorgprofiel en de besteding van middelen, op school en in het samenwerkingsverband, goed in de gaten houden. 10

13 thema _ passend onderwijs Passend onderwijs een jaar wordt uitgesteld, kun je je afvragen of dat vol te houden is. Er komen namelijk steeds meer kinderen bij die om zorg vragen. Tegelijk relativeert hij deze toename enigszins. Een deel wordt namelijk veroorzaakt doordat sommige scholen problemen met een kind wat aandikken, zodat zij hiervoor geld krijgen. Kinderen met een problematiek die net niet zwaar genoeg is voor een indicatie, krijgen straks ook hulp. Keesenberg: De huidige indicaties vertellen vooral wat er mis is. Straks kijken we vooral naar wat het kind kàn en welke handvatten de leerkracht kan gebruiken. Ook bestuursvoorzitter De Bruin van Kind en Onderwijs is blij met deze verandering. Zodra een kind in het zorgcircuit terechtkomt, komt er een handelingsplan. Voor een bepaalde categorie is dat goed, maar de meeste kinderen kunnen zich heel goed zelf ontwikkelen in een pedagogische omgeving met een goed onderwijsaanbod. Volgens De Bruin kijken veel leerkrachten alleen nog op een diagnostische manier naar kinderen. Veel zogenaamd probleemgedrag is echter normaal. Acht van de tien kinderen met het etiket adhd zijn gewoon druk; een heel normale reactie als je opgroeit in een omgeving met veel stress. De vraag is niet of een kind wel voldoet aan de standaard, maar of het goed in zijn vel zit. We moeten niet meteen problematiseren. Dan zet je een kind onder druk en presteert het juist niet. Stigma Het zorgprofiel kan ertoe leiden dat meer scholen zich enigszins gaan specialiseren en bijvoorbeeld een autiklas (een klas voor kinderen met een Autisme Spectrum Stoornis) of extra taalversterking opzetten. Hierover zijn de meningen verdeeld. Keesenberg vertelt over een school in Culemborg die goed werk doet met kinderen met een rugzakje. Volgens hem trekt de school dankzij haar kwaliteit ook ouders die het een pluspunt vinden dat hun kinderen in aanraking komen met leerlingen met een handicap. Maar De Bruin is beducht voor de stigmatiserende werking van een specialisme. Hij vertelt over een school die een handjevol kinderen met het Downsyndroom had en daar successen mee boekte. Ze kregen aanmeldingen uit de hele regio. Het stigma werkte averechts op de rest van de instroom. Je moet je niet te eenzijdig profileren. Eigenzinnig Hoe nu verder? Keesenberg adviseert schoolleiders om snel met hun teams te gaan werken aan een zorgprofiel. Bezoek andere scholen, houd lerarendagen. Zorg dat je netwerk een dekkend aanbod heeft en bepaal welke rol jouw school daarbinnen moet hebben. Wees op dat laatste punt eigenzinnig, adviseert Hagens. Kies voor je eigen ontwikkeling. Waar zijn we goed in en wat moeten we beter ontwikkelen? Zoek je weg, in verbinding met anderen. De Bruin ziet de beste slagingskansen in de eigen wijk van de school. In de jaren zeventig werkte hij als schooldirecteur al nauw samen met de vlakbij gelegen Lomschool. Als we ergens mee zaten, haalden we elkaar erbij. Dan was het: waar denk je aan? Zij kregen ook wel eens een leerling die misschien beter op z n plaats zou zijn op een reguliere school. Vonden wij dat ook, dan kwam die bij ons. Het werkte omdat we elkaar kenden en vertrouwden. Hij adviseert schoolleiders om leerkrachten en ib ers goed toe te rusten. Zíj moeten het e e n b e e t j e l e e r k r ac h t z e g t n i e t dat h i j pa s s e n d o n d e r w i j s b e s t z i e t z i t t e n, wa n n e e r i e d e r e e n roept dat het niet kan doen. Nu heerst nog het idee dat de werkvloer niet professioneel genoeg is. De leerkracht durft niet te handelen zonder fiat van de ib er. Die wacht weer op de ambulant begeleider. En die is afhankelijk van het multidisciplinair team. De mensen op het uitvoeringsniveau zijn handelingsverlegen. Er is volop werk aan de winkel. Maar Keesenberg is optimistisch. Er zijn al heel veel fantastische dingen gebeurd; we beginnen gelukkig niet bij nul. _ rijnstreek biedt al jaren passend onderwijs Heeft Passend onderwijs in den lande nog te weinig smoel gekregen; in de regio Rijnstreek (rond Alphen aan de Rijn) draait het al jaren. Trajectbemiddeling helpt ouder en kind bij de indicatie en overstap naar een andere school of hulpverlening. Mede hierdoor hebben wij in het basisonderwijs helemaal geen thuiszitters, zegt Jan Willem Bos, bestuursvoorzitter van WSNS Rijnstreek. Kinderen die vastlopen mogen tijdelijk naar de Trajectklas. Op verzoek van ouders kwamen er een sova-training en een bovenschoolse Plusklas voor begaafde leerlingen. De cluster 4-school startte met een autiklas voor havisten met een Autisme Spectrum Stoornis. Het Steunpunt Neveninstroom ondersteunt leerkrachten vanwege de groeiende instroom van Oost-Europese leerlingen en het Excellentieproject helpt om problemen te signaleren en de juiste begeleiding te geven. Eén basisschool heeft groep 8 ondergebracht bij een school voor voortgezet onderwijs aan de overkant van de straat, om de overstap naar het vo te versoepelen. Basis voor het succes is volgens Bos de al lang bestaande uitstekende samenwerking tussen primair en voortgezet onderwijs. kader primair december

14 thema _ passend onderwijs ná de training kind op de gang! Samenwerking centraal in Om onderwijsmedewerkers klaar te stomen voor Passend onderwijs, volgen honderden scholen de AVS-training Kind op de Gang! (KOG). Menig schoolbestuur gaat na de training zelf verder aan de slag met het thema. Een kijkje in Enschede, waar inmiddels samenwerking én de leerkracht centraal staan. tekst femke bakkeren De stadsschool Paus Joannes in Enschede bestaat al jarenlang uit een mooie mix van kinderen van hoog, middel en laagopgeleide ouders. Vier jaar geleden klopte de eerste rugzakleerling op de schoolpoort. Dat was even schrikken, vertelt schoolleider Jeroen Hulsmeijers. Door de opkomst van Passend onderwijs is het proces rond adaptief onderwijs versterkt. We zijn erg gaan inzetten op het leesonderwijs en leerkrachten kregen bijvoorbeeld een cursus over dyslexie. Met Passend onderwijs in aantocht, ging Paus Joannes samen met zusterschool Marcellinus (beiden vallen onder de Stichting Katholiek Onderwijs Enschede: Stg. KOE) vorig jaar weer een stapje verder. De 45 leerkrachten van de twee basisscholen volgden samen een KOG-trainingsdag via de AVS. We hadden al een zorgprofiel, blikt Hulsmeijers terug. Maar tijdens de casussen in het ochtendgedeelte merkten we dat de meningen en wensen nogal uiteen liepen wat betreft dat profiel en de zorgleerlingen. Zo zagen de leerkrachten meer mogelijkheden dan het management, en wilde de onderbouw weer meer soorten zorgkinderen opnemen dan de bovenbouw. Hij is dan ook blij dat de training voor helderheid heeft gezorgd. De dag was een moment van bezinning: wat willen en kunnen we. Ook heeft de training onze houding aangescherpt. Openheid en acceptatie in plaats van dat kind hoort hier niet. 12

15 Onderwijspersoneel van een school uit Velsen volgt een KOG-training van de AVS. Foto s: Hans Roggen Ad Kappen, coördinator van het Steunpunt Onderwijszorg Enschede (met daarin de openbare en christelijke scholen) is twee jaar geleden meer intensief met het Passend onderwijs aan de slag gegaan. We waren al met zorgleerlingen bezig en zijn het verder gaan uitbouwen. Ik ben me gaan oriënteren, heb gekeken naar diverse initiatieven in het land en bezocht conferenties, vertelt Kappen. Met de AVS organiseerde hij eerst een algemene bijeenkomst voor directeuren en intern begeleiders. Puur om te verkennen wat Passend onderwijs inhoudt. We bespraken onze grenzen en wensen. De focus hebben we op kwaliteit gelegd. Ook hebben we duidelijk gemaakt dat we niet voor inclusief onderwijs kiezen. omdat leerkrachten geen grip kregen op sommige kinderen die zich schuldig maakten aan onderhuidse pesterijtjes. Hulsmeijers van De Paus Joannesschools: Bij ons samenwerkingsverband lag er op dat moment een aanbod voor scholen om een gedragspilot te draaien die richtinggevend kan zijn voor andere scholen van de Stichting KOE. Het is de bedoeling dat de module gedragsproblematiek opgezet in samenwerking met een gedragswetenschapper de komende jaren op alle scholen draait, laat Jos Sprakel, zorgcoördinator van Stichting KOE, weten. Door middel van maatjeswerk waarbij collega s elkaar ondersteunen en video s in de klas, om het eigen gedrag te bekijken en te verbeteren met behulp van coaches, pakken we het onderwerp op. Per school zal de module ongeveer euro kosten, betaald door het samenwerkingsverband, het bestuur van Stichting KOE en de scholen zelf. staat Enschede Consensus Kind op de Gang! zorgde in Enschede met name voor duidelijkheid, consensus en grenzen aan de ambities. De Paus Joannesschool van Stichting KOE begon daarna met het opzetten van een klasje voor hoogbegaafden. Op de Marcellinus is onder andere op verzoek van de leerkrachten een pilot gedragsproblematiek gestart, De St. KOE-scholen zijn ook doorgegaan op de leestrajecten en sinds kort is daar rekenen bijgekomen. Bovenschools aangestuurd, maar op maat gemaakt. Over drie jaar hoopt Hulsmeijers dat het rekenen net zulke positieve effecten oplevert als de leestrajecten. Belangrijk is dat de leerkracht steeds centraal staat. We doen alles in stapjes en vragen waar mensen tegenaan lopen en waar ze behoefte aan hebben. Draagvlak Zorgcoördinator Sprakel onderstreept het belang van draagvlak: We zijn afhankelijk van de leerkracht wat betreft het succes. Hun vaardigheden moeten desgewenst verbeterd worden door bijvoorbeeld scholing en begeleiding in de les. Uiteraard houden we rekening met de behoefte van bepaalde zorgleerlingen, maar dat betekent niet dat elke leerkracht op een cursus autisme moet. We zetten vooral in op de houding en vaardigheden van leerkrachten. Hoe kunnen we ze helpen om de prestaties in de klas te verbeteren? De scholen kunnen voor hulp en ondersteuning terecht bij het overkoepelende Zorgadviesteam Enschede (ZAT), waarin onder andere maatschappelijk werk, bureau jeugdzorg en de jeugdarts in zetelen. Daarnaast heeft > kader primair december

16 14 advertentie

17 thema _ passend onderwijs Kappen laat weten dat deze manier van samenwerken goed loopt. Alle deelnemers zijn erg welwillend. Lastig is wel dat we tegen een enorme bureaucratie aanlopen. We hebben te maken met wachtlijsten en als een kind volgens ons alsnog beter tot z n recht komt in het speciaal onderwijs, gaat daar een hele papierwinkel inzitten om de bekostiging rond te krijgen. De wetten en regels zouden wel iets eenvoudiger mogen zijn. w e h e b b e n d u i d e l i j k g e m a a k t d at w e n i e t vo o r i n c l u s i e f onderwijs kiezen elke school in Enschede een zorgteam (ZT) gekregen. Dit team, met onder andere de schoolmaatschappelijk werker, een medewerker van jeugdgezondheidszorg en de ib er, bespreekt zo n vier keer per jaar met de leerkracht kinderen die problemen hebben. Per kind wordt een traject uitgestippeld en passende hulp gezocht. Flinke kluif Ondanks alle inzet en hulp blijft Passend onderwijs een flinke kluif voor de teams, merkt schoolleider Hulsmeijers op. Leerkrachten moeten weten dat ze geholpen worden en niet afgebrand. We geven ze een handvat en zoeken draagvlak. Onder andere door er uitvoerig over te spreken met elkaar. Hij staat zelf positief tegenover het traject. En alle leerkrachten willen graag, ze zijn enthousiast om zich te professionaliseren. De theorie is goed, maar de praktijk wel weerbarstig. We moeten ook niet overdrijven in onze ambities. Sommige kinderen kunnen mee op een gewone basisschool, anderen verdienen een plekje in het speciaal basisonderwijs waar een deskundig team zit. Dat moet een eerlijke afweging zijn. Kappen besluit: Scholen moeten alles uit de kast halen om zoveel mogelijk kinderen binnenboord te houden. Mocht een kind niet meekomen, dan moet dat in elk geval niet aan schoolfactoren liggen. _ kind op de gang! (kog) De methode Kind op de Gang! werd in 2006 door de AVS ont wikkeld en wordt inmiddels aange boden op school-, bestuurs- en samenwerkings verbandniveau. Aan het eind van dit schooljaar heb ben ruim scholen de training gevolgd. Na 2010/2011 zullen naar schatting een derde van alle scholen in het primair onderwijs hebben meegedaan aan een KOG-dag. Op schoolniveau gaat het team s ochtends het zorgprofiel verkennen aan de hand van casussen. Wat kunnen ze nu bieden? Wat kunnen ze niet bieden, maar willen ze wel in de toekomst? En waar ligt de grens? s Middags gaat het team verder met de vraag wat ze willen leren en welke randvoorwaarden hiervoor nodig zijn. AVS-adviseur Heike Sieber: De dag levert consensus op. Ook wordt duidelijk wat iedereen nodig heeft om de ambities waar te maken. Bepaalde hulpmiddelen voor bepaalde zorgleerlingen bijvoorbeeld en specifieke scholing voor leerkrachten. En op organisatorisch niveau: met welke instanties moet de school contact leggen? Omdat de leerkrachten er zo nauw bij zijn betrokken, hun bijdrage kunnen leveren en nadenken over het onderwerp, creëer je ook draagvlak. Na de studiedagen van de scholen wordt op bovenschools niveau gekeken naar de mogelijkheden wat betreft zorgleerlingen. Sieber: De dekkings graad en eventuele blinde vlekken in de organisatie komen in beeld, waar na er strategische keuzes gemaakt kunnen worden. In 2008 is KOG vertaald naar het voortgezet onderwijs: Leerling bij de Les!. De aan pak is hier erg anders gezien de organisatie, schaalgrootte en bijvoorbeeld school populatie in het vo, maar het uiteindelijke doel is hetzelfde. Eind 2008 werd Kind op de Gang! genomineerd voor de NOT-Innovatieprijs. Meer informatie: en kader primair december

18 thema _ passend onderwijs er is teveel aandacht voor beperkingen in plaats van Annelies de Zwart en haar zoon Stephan (10). Foto's Hans Roggen Schoolleider spil in goodwill en veilig 16

19 mogelijkheden Ouders met een kind met een beperking temperen hun verwachtingen van Passend onderwijs bij voorbaat. Een open houding en persoonlijke aandacht voor hun kind vinden ze al mooi meegenomen. Als spil in de organisatie kan de schoolleider de onderwijskansen van een kind maken of breken. En wat vinden zorgkinderen zélf? Manoek van de Ridder is 11 jaar (McDD: een vorm van autisme) en zit op het speciaal onderwijs. Haar moeder Astrid denkt bij Passend onderwijs meteen aan veiligheid. Als kinderen zich veilig voelen dan kunnen ze zich optimaal ontwikkelen. Maar ja, die veiligheid is voor elk kind weer anders. Voor Manoek is het heel belangrijk dat ze zich geaccepteerd en op haar gemak voelt. Ze heeft faalangst en als ze dingen moet doen die voor haar niet bereikbaar zijn, dan gaat het mis. Hoe hoger je de druk opvoert, hoe meer het gedrag en haar ontwikkeling niet tot zijn recht komen. Ze wordt dan boos en opstandig. Ik zie om mij heen dat leerkrachten van basisscholen niet altijd even capabel omgaan met zorgkinderen. De klassen zijn groot en scholen worden nog teveel afgerekend op de prestaties van de kinderen. Dat werkt helemaal niet bij kinderen die een ontwikkelingsstoornis hebben. Op de basisschool ging het al snel mis met Manoek, vertelt Astrid. De klas werd steeds voller omdat er nieuwe kleuters bij kwamen. Manoek verloor het overzicht en raakte over haar toeren. Het was voor iedereen duidelijk dat er creëren tekst irene hemels iets aan de hand was, maar wát wisten we niet. Op school zeiden ze dat Manoek er niet thuishoorde, maar waar dan wel dat wisten ze ook niet! We moesten haar maar thuis houden, vond school. Daar verbaas ik me nog het meest over. Dat niemand wist wat te doen. We voelden ons erg alleen staan. Na twee jaar medisch kinderdagverblijf kon Manoek terecht in het speciaal onderwijs. Hier voel ik me het meest serieus genomen. Kijk, wij leggen de lat niet heel hoog bij Manoek als het om leren gaat. Voor ons is het belangrijk dat ze zich prettig in haar vel voelt zitten. Grote winst Anneloes van Slooten kan zich plaatsvervangend boos maken over het onbegrip en de onwetendheid van de eerste basisschool van Manoek. Haar dochter Renée (10) met Down kwam in een warm bad terecht op een reguliere basisschool, waar ze nu met een rugzakje in groep 6 zit. Het is echt een kwestie van willen. Bij Renée op school zet het hele team zich in voor haar. Ze mág er zijn. Ze zien Renée als een uitdaging. Als er angst en huiver is, dan weet je zeker dat er drempels komen. Alles wat wij vragen is een veilige, prettige plek binnen de school om zichzelf te kunnen zijn en zich in haar eigen tempo te ontwikkelen. Ze leest AVI-4 en kan met het getal twee optellen. Het is zo belangrijk om haar niet te zien als kind binnen de groep die aan de groepsnormen moet voldoen. Daarmee voorkom je veel frustratie. Renée ontwikkelt zich ook sociaal heel goed en ze geniet ervan. Het is echt heel wat anders als je met een busje naar een school ver weg zou moeten. Je kind kan dan niet meer spelen met vriendjes en niet naar verjaardagsfeestjes. Ik zie bij Renée dat andere kinderen op school op een natuurlijk manier in aanraking komen met een handicap. Dat is ook een grote winst. Geen uitzondering Hoewel Passend onderwijs er voor elk kind anders uitziet, klinkt het woord veiligheid in alle verhalen door. Ook hechten ouders aan een goede communicatie met school. Juist in periodes dat het wat minder gaat, kun je daar op bouwen. Eugenie Hartsuiker is moeder van Sjors (11, PDD-NOS en adhd) die met een rugzakje in groep 7 op basisschool De Vallei in Leusden zit. Sjors zit in een kleine groep van 17 leerlingen en op school staat > schoolklimaat kader primair december

20 joris (16, asperger) Na een aantal jaren op een reguliere basisschool zat Joris vanaf groep 4 in het speciaal basisonderwijs, waarvan het laatste jaar met een rugzakje. Hij is blij dat hij de overstap maakte naar het voortgezet speciaal onderwijs. In het sbo was er geen veilige omgeving, ik was altijd op mijn hoede. Er werd veel gepest en er waren vaak vechtpartijen. Er was ook geen gerichte, individuele aandacht. Iedereen werd gelijk behandeld, terwijl daar kinderen zaten met allemaal verschillende problemen. Met mijn rugzakje had ik één keer in de week buiten de les om extra begeleiding, maar heel veel stelde dat niet voor. duidelijkheid en structuur op een natuurlijke manier centraal. Het is het team dat het tot een succes maakt en er wordt alles aan gedaan om je kind geen uitzondering te laten zijn, zegt Eugenie zeer beslist. Om meteen de kwetsbaarheid van de onderwijssituatie van haar zoon aan te geven. Hij heeft drie verschillende leerkrachten voor de klas en dat is funest voor een kind dat anders is. Sinds zijn vaste remedial teacher een andere baan heeft en zijn baken weg is, komt hij soms huilend en totaal van slag thuis. Hoewel de hele school altijd alles op alles gezet heeft, valt of staat het met de mensen voor de klas en of de klik er is. Een kind houdt het contact niet vast, raakt soms stuurloos, het is dan aan de leerkracht om steeds de verbinding te maken. Hartsuiker looft de reactie van de nieuwe directeur op school. Toen ik aangaf het toch wel erg chaotisch te vinden op school zei hij: wat vind jij dat er op dit moment nodig is? Ik voel me serieus genomen. Agressief en problematisch Astrid is blij met de plek voor Manoek in het speciaal onderwijs, desondanks geeft ze net als Eugenie aan dat het vaak een wankel evenwicht is. Onderwijs, en dat geldt ook voor het speciaal onderwijs, heeft de neiging om zich op het negatieve te richten. Op de reguliere basisschool was er helemaal geen kennis van problemen die bij kinderen kunnen voorkomen. Dan denk je al snel aan de onmogelijkheden in plaats van de mogelijkheden. Die kennis is er nu wel en toch is de aandacht voor de beperkingen van kinderen wel erg groot. Dat is nooit goed, daar raken kinderen van in de stress. Als het klimaat in een klas en op school open en positief is, dan doet dat wonderen voor onze kinderen, dat geloof ik echt. Soms is de sfeer op school zo slecht dat ouders hun kind van school halen. Annelies de Zwart legt uit wat haar tienjarige zoon Stephan overkwam. Vanaf het moment dat ruim twee jaar geleden bekend werd dat Stephan PDD-NOS had, veranderde alles op school (een reguliere basisschool, red.). De eerste reactie van de directeur was: dit soort kinderen hoort niet op mijn school thuis. Voor die tijd werd Stephan gezien als een lieve, meegaande jongen. Daarna was hij volgens de school agressief en problematisch. Astrid van de Ridder en haar dochter Manoek (11) Positieve houding Stephan vertoonde afwijkend gedrag, liet zich negatief uit over zichzelf, maar vooral de stempel PDD-NOS had volgens zijn 18