Samenvatting Economie Hoofdstuk

Transcriptie

1 Samenvatting Economie Hoofdstuk Samenvatting door E woorden 12 juli ,7 10 keer beoordeeld Vak Methode Economie Percent Economie hoofdstuk Havo 4 en 5 Hoofdstuk 21: Conjuctuur in Nederland 21.1 Schommelingen in de productie De nominale groei is de toename van het BBP in euro s. De reële groei is de toename van de hoeveelheid geproduceerde goederen en diensten; we spreken ook wel van de volumetoename van het BBP. Nieuwe BBP oude BBP : oude BBP x 100% = de toename van het nominaal BBP Index reëel BBP = index nominaal BBP : index algemeen prijspeil x 100 Onder de conjunctuur verstaan we de schommelingen in de groei van het reëel bruto binnenlands product rond de trend. De trend is de gemiddelde groei over een langere periode. Als het reëel BBP meer dan gemiddeld groeit, wordt dit aangeduid met de term hoogconjunctuur. Als het reëel BBP minder dan gemiddeld groeit, wordt dit aangeduid met de term laagconjunctuur. Als het reëel BBP gedurende minstens twee achtereenvolgende kwartalen krimpt, wordt van een recessie gesproken. De term depressie is niet precies omschreven, maar wordt gebruikt ij een ernstige vorm van recessie Inflatie Inflatie doet zich voor als het algemeen prijspeil stijgt. We verdiepen ons nu in de vraag hoe we veranderingen in het Pagina 1 van 10

2 algemeen prijspeil kunnen berekenen. Daarbij wordt gebruikgemaakt van indexcijfers. Veronderstel dat in 2009 de huur van een bepaalde woning 650 per maand was. In 2010 bedroeg de huur van deze woning 682,50 per maand. Als we de huur in 2009 op 100 stellen, kunnen we de index van de huur in 2010 berekenen. Index in 2010 = huur in 2010 : huur in 2009 x 100 Index in 2010 = 682,50 : 650 x 100 Index in 2010 = 105 Deze uitkomst betekent dat de huur in % hoger was dan in Hoe berekenen we de verandering van het algemeen prijspeil? De consument kan een groot aantal goederen en diensten aanschaffen. Veel van de producten zullen jaarlijks in prijs veranderen, maar niet allemaal in dezelfde maken. Om een idee te krijgen van de verandering in het algemeen prijspeil, stelt het Centraal Bureau voor de Statistiek een mandje samen van veel gekochte producten. Het samenstellen van zo n pakket goederen en diensten is het resultaat van een budgetonderzoek. Stel dat het statisch bureau van een bepaald land in 2008 een budgetonderzoek houdt naar het koopgedrag van consumenten Productgroep Gewicht in 2008 Voeding 20% Woning 30% Kleding en schoeisel 5% Ontspanning 25% Overige uitgaven 20% Totaal 100% Vervolgens wil het bureau de inflatie in ten opzichte van 2008 berekenen. Voor deze berekening zijn de prijsindexcijfers van de verschillende productgroepen nodig. Productgroep Prijsindex in 2011 (2008 = 100) Voeding 115 Woning 107 Kleding en schoeisel 95 Ontspanning 105 Overige uitgaven Pagina 2 van 10

3 Met behulp van deze gegevens kunnen we de consumentenprijsindex (CPI) berekenen, die we doorgaans gebruiken voor het aangeven van het algemeen prijspeil. De aandelen van de verschillende soorten uitgaven in het budget fungeren daarbij als wegingsfactoren. De berekening van het CPI voor 2011 verloopt als volgt: CPI2011 = 20/100 x /100 x /100 x /100 x /100 x 102. CPI2011 = 106,5 De CPI en daarmee het algemeen prijspeil lag in 2011 dus 6.5% hoger dan in Inflatie en deflatie Een stijging van de consumentenprijsindex noemen we inflatie. Het algemeen prijspeil kan ook dalen, we spreken dan van deflatie. Waardevast en welvaartsvast Inflatie tast de koopkracht van een gegeven bedrag in euro s aan. Om dit verlies aan koopkracht te repareren willen werknemers en ontvangers van een uitkering elk jaar een hoger loon of een hogere uitkering ontvangen. We noemen een pensioen waardevast wanneer de koopkracht van het pensioen gelijk blijft. Het pensioen moet dan net zoveel stijgen als de consumentenprijsindex. We spreken van een welvaartsvast pensioen als de koopkracht van het pensioen minstens even snel stijgt als het gemiddelde loon in het bedrijfsleven. Oud loon/uitkering x 1 + (gemiddelde % inflatie over x jaar ) ^x jaar = nieuw loon/uitkering 21.3 Conjunctuurindicatoren Een conjunctuurindicator geeft een aanwijzing voor de fase waarin de conjuncturele ontwikkeling van een bepaald land zich bevind. Werkloosheid en vacatures Mensen zijn werkloos als ze geen betaald werk hebben, maar er wel naar op zoek zijn. Met behulp van het werkloosheidscijfer kunnen we het werkloosheidspercentage berekenen. We drukken dan de werkloosheid uit in een percentage van de beroepsbevolking. Dus: Werkloosheidspercentage = werkloze beroepsbevolking / beroepsbevolking x 100% De beroepsbevolking bestaat uit de personen van 15 tot en met 64 jaar die minstens 12 uur per week werken of willen werken. Het aantal beschikbare banen noemen we de werkgelegenheid. De werkgelegenheid valt in twee gedeelten uiteen: Pagina 3 van 10

4 de banen die bezet zijn en de banen waarvoor nog iemand wordt gezocht: de vacatures. Consumenten- en producentenvertrouwen Het consumentenvertrouwen wordt gemeten door vragen te stellen over de verwachting van de economische ontwikkeling, de eigen financiële situatie en de mate waarin consumenten bereid zijn duurzame consumptiegoederen te kopen. Het producentenvertrouwen wordt gemeten door ondernemers vragen te stellen over zaken als de verwachte economische ontwikkeling en de eigen orderpositie. Het aantal uitzenduren Het aantal uitzenduren, het aantal uren dat ondernemingen gebruikmaken van uitzendkrachten, wordt wel gebruikt om de conjuncturele ontwikkeling te voorspellen. Het verband tussen de conjunctuurindicatoren In een hoogconjunctuur groeit het reëel BBP sneller dan gemiddeld. In een laagconjunctuur groeit het reëel BBP minder dan gemiddeld. Hoofdstuk 22: Een macro-economisch model 22.1 De macro-economische vraag De macro-economische vraag bestaat uit de volgende onderdelen: * De consumptieve bestedingen à de totale vraag van huishoudens naar consumptiegoederen * De (netto)investeringen à aanschaf kapitaalgoederen door ondernemingen * De overheidsbestedingen à consumptie door de overheid * De netto-export à saldo van export en import van goederen en diensten. In het algemeen is er een omgekeerd evenredig verband tussen het algemeen prijspeil en de macro-economische vraag Het macro-economisch aanbod Pagina 4 van 10

5 Het macro-economisch aanbod is de totale hoeveelheid goederen die ondernemingen (en overheid) willen produceren en verkopen. Het macro-economisch aanbod op korte termijn Op korte termijn liggen veel kosten vast. Bij gelijke prijzen kunnen ondernemingen in veel gevallen op korte termijn hun productie aan de vraag aanpassen. De macro-economische aanbodcurve voor de korte termijn loopt horizontaal. Het horizontale verloop wil zeggen dat de prijzen star of rigide zijn, dat wil zeggen niet veranderen. Het macro-economisch aanbod op lange termijn De productie van een land is uiteindelijk. Dat wil zeggen: op lange termijn, afhankelijk van de kwantiteit en kwaliteit van de productiefactoren. Op lange termijn is het macro-economisch aanbod afhankelijk van veel verschillende factoren, maar niet van het algemeen prijspeil. Wel is op lange termijn het macro-economisch aanbod afhankelijk van de hoeveelheid en kwaliteit van de productiefactoren. De macro-economische aanbodcurve heeft daarom een verticaal verloop Het macro-economisch vraag-en-aanbodmodel. Het macro-economisch model op de korte termijn Het model bestaat uit: * De macro-economische vraagcurve * De macro-economische aanbodcurve * De evenwichtsvoorwaarde: de macro-economische vraag is gelijk aan het macro-economische aanbod. Op korte termijn ligt het algemeen prijspeil vast. De macro-economische vraag geeft de omvang van de totale bestedingen weer bij verschillende hoogten van het algemeen prijspeil. (zie bladzijde 123) De macro-economische vraag neemt toe Door een toename van het consumentenvertrouwen verschuift de macro-economische vraagcurve naar rechts. Op korte termijn zijn de prijzen in principe star. Door de toegenomen vraag breiden ondernemingen hun productie bij hetzelfde prijspeil uit van Q1 naar Q2 (zie bladzijde 124) Uiteraard moeten ondernemingen wel voldoende capaciteit hebben om deze productietoename tot stand te brengen. Er treedt een plotselinge kostenstijging op Pagina 5 van 10

6 Stel dat op korte termijn de energie aanzienlijk duurder wordt. Ondernemingen zijn nu genoodzaakt op korte termijn hun prijzen te verhogen. De macro-economische aanbodcurve schuift omhoog. (zie bladzijde 124) Door de gestegen productiekosten willen ondernemingen hun producten uitsluitend aanbieden tegen een hogere prijs. De macro-economische vraag neemt af, en de productie zal zich aan deze vraagvermindering aanpassen. Een stijging van het algemeen prijspeil noemen we inflatie. De afname van het reëel BBP kunnen we aanduiden als een stagnatie. Deze combinatie van inflatie en stagnatie wordt stagflatie genoemd. Starre lonen veroorzaken werkloosheid Wanneer de groei van het reëel BBP gering is of zelfs negatief, kan de werkloosheid toenemen. Met een model van de arbeidsmarkt kunnen we dit verklaren. (bladzijde 125) Dit model laat zien dat bij een star loonpeil werkloosheid kan ontstaan. Het macro-economisch model op de lange termijn Op lange termijn wordt het macro-economisch aanbod bepaald door de hoeveelheid en kwaliteit van de productiefactoren. Het aanbod is dan onafhankelijk van het algemeen prijspeil en heeft daarom een verticaal verloop. Gegeven door de productiefactor en bepaalde productiecapaciteit kan er een hoeveelheid worden geproduceerd. In de evenwichtssituatie zullen vraag en aanbod aan elkaar gelijk zijn en zal er een algemeen prijspeil tot stand komen. Door economische groei kan de aanbodcurve naar rechts schuiven zde productiefactoren zijn volledig ingeschakeld. Ondernemingen kunnen dan niet gemakkelijk voldoen aan de extra vraag en zullen hun prijzen verhogen Sturing van de macro-economische vraag Conjuncturele schommelingen kunnen nadelen met zich meebrengen. Tijdens een laagconjunctuur, vooral als deze uitmondt in een recessie of een depressie, nemen productie en inkomen af, terwijl de werkloosheid oploopt. In tijden van hoogconjunctuur bestaat de kans dat de productie tegen de capaciteitsgrenzen aanloopt, waardoor het algemeen prijspeil snel kan gaan stijgen. Kortetermijnbewegingen worden vooral veroorzaakt door veranderingen in de macro-economische vraag. Consumenten kunnen meer of minder vertrouwen hebben in de economie, waardoor ze meer of minder duurzame consumptiegoederen aanschaffen. Ondernemers kunnen de toekomst zonnig of juist pessimistisch tegemoet zien, wat invloed heeft op hun investeringsgedrag. De overheid kan trachten de macroeconomische vraag te beïnvloeden. In een periode van laagconjunctuur kan de overheid proberen de bestedingen te stimuleren, in een periode van hoogconjunctuur kan de overheid proberen de bestedingen af te remmen. En dergelijk beleid wordt wel anticyclische conjunctuurpolitiek genoemd., waardoor productie en werkgelegenheid kunnen toenemen. Pagina 6 van 10

7 Het anticyclische beleid in de praktijk In het algemeen is de anticyclische conjunctuurpolitiek geen succes geworden. Daar kunnen de volgende oorzaken voor worden gegeven: * De timing van de maatregelen is vaak een probleem. Meestal duren maatregelen langer dan een jaar, en als de conjunctuur dan uit zichzelf alweer gestegen of gedaald is dan versterkt de maatregel eerder de conjunctuur dan dat ze de conjunctuur dempt. We spreken dan van een procyclisch effect. * Een groot deel van de macro-economische vraag komt uit het buitenland in de vorm van export. Een beleid om de vraag te stimuleren of af te remmen kan gemakkelijk doorkruist worden door veranderingen in de wereldhandel * In een laagconjunctuur of recessie is het relatief gemakkelijk voor een overheid extra geld uit te geven of de belastingen te verlagen. Maar tijdens een hoogconjunctuur is het moeilijk te verkopen dat er gesneden moet worden in de overheidsbestedingen of dat de belastingen omhoog moeten. Ingebouwde stabilisatoren Tot op zekere hoogte is het niet nodig om de overheden actief in te laten grijpen om de conjuncturele schommelingen af te zwakken. De meeste westerse economieën kennen mechanismen waardoor de conjuncturele schommelingen vanzelf gedempt worden. Inkomensoverdrachten Als de economie stagneert, neemt de werkloosheid toe en verliezen werknemers hun looninkomen. Ze kunnen in plaats daarvan een uitkering ontvangen. Doordat het inkomen van werkloos geworden personen niet tot nul daalt, ligt er een vloer in de macro-economische vraag. De conjuncturele teruggang wordt daardoor gedempt. Het minimumloon het minimumloon werkt ook als een vloer in de macro-economische vraag. Ook in een neergaande fase van de conjunctuur zijn werkgevers verplicht in elk geval het minimumloon te betalen. Progressieve belastingen De progressie in de belastingen remt in een fase van hoogconjunctuur een toename van de vraag enigszins af. Bij een stijgend belastbaar inkomen gaan mensen relatief meer belasting betalen. Daardoor nemen de bestedingsmogelijkheden minder snel toe dan het inkomen. Hoofdstuk 23: De invloed van het geld Pagina 7 van 10

8 23.1 Geldhoeveelheid en inflatie De kwantiteitsvergelijking is welke invloed en verandering van de geldhoeveelheid op de productie kan hebben. De kwantiteitsvergelijking wordt ook wel de verkeersvergelijking genoemd. De verkeersvergelijking Om betalingen te kunnen doen is chartaal en giraal geld in omloop. Samen vormen deze soorten geld de maatschappelijke geldhoeveelheid. Het aantal keren per jaar dat een euro gebruikt wordt, noemen we de omloopsnelheid. De omloopsnelheid van het geld is het aantal malen dat een euro per jaar gemiddeld van eigenaar verandert. Omloopsnelheid = totale waarde van de transacties : geldhoeveelheid M x V = P x T M = de maatschappelijke geldhoeveelheid V = de omloopsnelheid van het geld P = het algemeen prijspeil T = het aantal transacties Deze formule noemen we de verkeersvergelijking. Geldschepping kan tot inflatie leiden P = M x V : T Het algemeen prijspeil hangt nu van drie zaken af: De maatschappelijke geldhoeveelheid, de omloopsnelheid en het aantal transacties Centrale banken, rente en inflatie Algemene en centrale banken In Nederland bestaan drie grote algemene banken (ING, rabo en ABN Amro) en een groot aantal kleinere banken. W spreken van algemene banken, omdat deze banken zich niet hebben gespecialiseerd in een bepaalde vorm van financiële dienstverlening. De hoofdtaak van de Europese Centrale Bank ( ECB) is inflatiebestrijding. Daarnaast heeft de ECB een aantal Pagina 8 van 10

9 andere taken: * De ECB is de bank van de banken. Alle banken hebben een rekening bij de centrale bank, die ze gebruiken om onderlinge betalingen te doen. * De ECB moet zorgen voor een goed functionerend betalingsverkeer. * De ECB houdt toezicht op de algemene banken. Het monetair beleid Om de inflatie onder controle te houden voert de ECB een monetair beleid. Een belangrijk instrument van de ECB om de inflatie te bestrijden is het geldhoeveelheidbeleid.: De geldhoeveelheid groeit te snel à De ECB verhoogt de rente die de banken aan haar moeten betalen à Banken rekenen de hogere rente door aan hun klanten à Er vindt minder geldschepping (via kredietverlening) plaats à De groei van de geldhoeveelheid wordt afgeremd Internationaal geld Landen of groepen landen gebruiken hun eigen munteenheid of valuta. Een wisselkoers is de prijs van de ene valuta uitgedrukt in een andere. Een appreciatie is een waardestijging van een valuta ten opzichte van een andere valuta Een depreciatie is een waardedaling van een valuta ten opzichte van een andere valuta. Wisselkoersen en betalingsbalans De betalingsbalans bestaat uit twee hoofdonderdelen * De lopende rekening waarop onder meer expoer en import van goederen en diensten worden weergegeven. * De financiële rekening waarop het grensoverschrijdend kapitaalverkeer wordt genoteerd. We spreken dan ook wel van kapitaalexport en kapitaalimport. Verschuivingen 2 factoren die verschuivingen kunnen veroorzaken: * De concurrentiepositie van een land heeft betrekking op verschillende zaken. In de eerste plaats op de vraag hoe succesvol een land is als het gaat om de export van goederen en diensten. De concurrentiepositie kan ook betrekking hebben op het al dan niet met succes aantrekken van buitenlandse investeringen. In dat geval hebben we te maken met de financiële rekening. De concurrentiepositie wordt door verschillende factoren bepaald. Een land met een Pagina 9 van 10

10 relatief laag loonpeil kan bij arbeidsintensieve producten een concurrentievoordeel op zijn handelspartners hebben. Ook de inflatie is van belang. Ten slotte de arbeidsproductiviteit: een hoge productie per uur leidt tot relatief lage loonkosten. * De rentestand: een land dat de rente verhoogt kan te maken krijgen met een instroom van buitenlands kapitaal dat op zoek is naar een relatief hoog rendement. Daardoor zal de vraag naar valuta van dat land toenemen De Economische en Monetaire Unie Een economische unie kent één markt met een vrij verkeer van goederen, diensten en productiefactoren. De economische grenzen tussen de lidstaten zijn dan vervallen. In een monetaire unie, ook wel muntunie genoemd, voeren de lidstaten een gemeenschappelijk monetair beleid. Motieven De regeringsleiders hadden verschillende motieven voor de vorming van een muntunie. Misschien wel het belangrijkste was het politiek motief. Een ander motief was het volgende: één munt zou de transactiekosten die samenhangen met het gebruik van verschillende valuta s doen verdwijnen. Convergentiecriteria Kandidaat-lidstaten die tot de EMU willen toetreden, moeten aan een aantal eisen voldoen. Deze eisen worden de convergentiecriteria genoemd. Er worden eisen gesteld aan inflatie, wisselkoers en rentestand. Stabiliteit- en groeipact Landen die lid zijn van de EMU moeten zich uiteraard ook na toetreding aan de convergentiecriteria blijven houden. Om situaties met hoge tekorten te voorkomen hebben de opstellers van het zogenaamde stabiliteit- en groeipact maatregelen voorgesteld om overtreders te straffen. Pagina 10 van 10