Tweede Kamer der Staten-Generaal

Transcriptie

1 Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar Wijziging van de Wet op het wetenschappelijk onderwijs, de Wet op het hoger beroepsonderwijs en de Wet op de studiefinanciering, in verband met verhoging van het collegegeld en compensatie van de verhoging ïn het studiefinancieringsbudget Nr. 6 MEMORIE VAN ANTWOORD Ontvangen 15 februari 1991 Graag gaat ondergetekende, mede namens zijn ambtgenoot van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij, in op de opmerkingen die door de vaste Commissie voor Onderwijs en Wetenschappen in het voorlopig verslag zijn gemaakt en op de vragen die daarin zijn gesteld. 1. ALGEMEEN De leden van de C.D.A.-fractie toonden zich bevreemd, dat de wetsvoorstellen voortkomend uit de Heroriëntering studiefinanciering (Kamerstukken II, , , VIII, nr. 78) als afzonderlijke wetsvoorstellen zijn ingediend, in weerwil van de onmiskenbare samenhang en zij vroegen om een nadere verklaring hiervan. Voorts wilden deze leden weten, wat de reden is, dat het wetsvoorstel inzake de privatisering nog niet is ingediend. Ondergetekende wil op deze vragen, die deze leden bij de andere wetsvoorstellen eveneens naar voren brengen, graag aldus reageren. Met de leden van de C.D.A.-fractie ziet ondergetekende de samenhang tussen de wetsvoorstellen. Daarbij is de lijn die bij de bespreking van de Heroriëntering studiefinanciering tussen de Tweede Kamer en de regering is uitgezet, het uitgangspunt. Tegelijk valt vast te stellen, dat overeenstemming over een maatregel of groep van maatregelen niet noodzakelijkerwijze samenvalt met overeenstemming over de vormgeving daarvan in de wetgeving. Dit type ondervinding vormt de aanleiding om niet alle maatregelen in een wetsvoorstel samen te brengen en aldus het risico te vermijden, dat ontbreken van overeenstemming over de uitwerking van een onderdeel negatieve gevolgen heeft voor de voortgang over de volle breedte. Deze vormgeving is gekozen met het oogmerk de Staten-Generaal de grootst mogelijke vrijheid te laten bij de beoordeling van de per groep van maatregelen voorgestelde uitwerking. Bovendien geldt, dat elk van de maatregelen op zich daardoor ook beter kan worden beoordeeld, zowel op de eigen merites als in zijn samenhang. Over het wetsvoorstel voor de verzelfstandiging van studieleningen valt op te merken dat de vormgeving meer tijd vergt dan aanvankelijk was F ISSN SDU uitgeverij 's Gravenhage 1991

2 voorzien. Dit kan als volgt worden verklaard. Het stuk Heroriëntering studiefinanciering voorziet in verzelfstandiging van de kapitaalverwerving voor de studieleningen. Nader regeringsberaad leidde ertoe te bezien of het niet wenselijk is om bij die verzelfstandiging ook de verstrekking en de inning van de leningen mee te nemen. Dit zou een stap verder betekenen op de in de Heroriëntering studiefinanciering ingeslagen weg. Het daarvoor benodigde wetsvoorstel is technisch aanmerkelijk ingewik kelder dan wat aanvankelijk was voorzien. Dit komt vooral doordat er een afzonderlijk te regelen rechtsbetrekking tot stand komt tussen de (ex-)studerende en de rechtspersoon die leningen verstrekt en int, alsmede tussen de Minister van Onderwijs en Wetenschappen en die rechtspersoon. Daarnaast hangt dit samen met het noodzakelijke overgangsregime. Het wetsvoorstel kon in de tweede helft van oktober 1990 in eerste instantie afgerond worden en ligt thans voor advies bij de Raad van State onder de titel wetsvoorstel heroriëntering studiefinan ciering V. De leden van de C.D.A.-fractie memoreerden dat zij eerder reeds hadden ingestemd met de voorgestelde collegegeldverhoging. Zij benadrukten daarbi] de noodzaak van de handhaving van de systematiek van de draagkrachtmeting in de terugbetalingsfase, omdat de voorge stelde collegegeldverhoging door het bijlenen daarvan tot verhoging van studieschulden zal kunnen leiden. Ter vermijding van eventueel misver stand wil de ondergetekende onderstrepen, dat er door het onderhavige wetsvoorstel we! meer mensen kunnen zijn met een studieschuld (vooral door de ouderonafhankelijke leenfaciliteit ter grote van de collegegeld verhoging) zodat het belang van terugbetaling naar draagkracht toeneemt, maar dat het wetsvoorstel in het algemeen niet leidt tot hogere studieschulden, omdat het maximaal per jaar te lenen bedrag gelijk blijft. Studenten met een aanvullende beurs krijgen de verhoging in die beurs gecompenseerd. Een beperkt deel van de studenten gaat binnen het onveranderde maximum meer lenen. Er zullen studerenden zijn die het leenmaximum halen en daarboven in aanmerking komen voor aanvullende beurs en er zullen studerenden zijn met nu alleen basisbeurs die gebruik maken van het recht om ouderinkomen-onafhankelijk de collegegeldverhoging bij te lenen. Op de vraag van deze leden, of het door aanpassing van het systeem mogelijk zou zijn, om de ouderinkomen-onafhankelijke aanvullende finan ciering eveneens per 1 augustus 1991 in te laten gaan, is het antwoord ontkennend. Deze vraag is bij het ontwikkelen van het wetsvoorstel aan de orde geweest, maar de Informatiseringsbank gaf te kennen dat hier te grote uitvoeringstechnische problemen aan kleven. Dit was voor onder getekende reden om de compensatie voor de collegegeldverhoging in het komende studiejaar iets later uit te betalen, en wel in de eerste zeven (h.b.o.) of acht (w.o.) maanden van Ondergetekende meent, dat dit niet ernstig is nu artikel III van het wetsvoorstel erin voorziet dat betrokkenen de betreffende leengelden alsnog ontvangen in Dit gaat om een totaalbedrag van maximaal f42, waarop compensatie aanspraken kunnen ontstaan over de maanden van het studiejaar 1991/1992 die in 1991 vallen. In dat studiejaar vindt de compensatie van de collegegeldverhoging dus na 1 januari plaats. De leden van de P.v.d.A.-fractie vroegen hoe aan de toegankelijkheid van het onderwijs recht wordt gedaan bij de verhoging van het colle gegeld. Zij vroegen met name naar de inkomenseffecten voor de verschillende studerenden en de compensatie in de aanvullende finan ciering. De leden van de V.V.D.-fractie stelden een overeenkomstige vraag.

3 Ondergetekende wil daarop als volgt reageren. De collegegeldver hoging wordt in haar geheel gecompenseerd in de aanvullende finan ciering. Dit schept een waarborg voor de toegankelijkheid. Voor studenten met een aanvullende beurs betekent een collegegeldverhoging van f 100 ook een verhoging van de aanvullende beurs met f 100. Voor studerenden met alleen een maximale lening als aanvullende financiering wordt de lening niet verhoogd. Zij krijgen dus de collegegeldverhoging als aanvullende beurs uitgekeerd. Er zullen voorts studenten zijn die naar het onveranderde leenmaximum gaan en daarboven nog het restant van de collegegeldverhoging als aanvullende beurs krijgen. Voor studerenden met alleen een basisbeurs wordt in artikel III een ouderinkomen-onafhan kelijke leenmogelijkheid geschapen ter hoogte van de collegegeldver hoging. In het huidige systeem zou er geen compensatie voor de college geldverhoging voor deze groep studerenden hebben plaats gevonden. De leden van de V.V.D.-fractie hadden vastgesteld dat de compensatie van de collegegeldverhoging zodanig is uitgewerkt, dat degenen met aanvullende beurs de verhoging in de vorm van een gift gecompenseerd krijgen en degenen zonder aanvullende beurs de verhoging moeten bijlenen. In verband hiermee vroegen zij informatie en cijfermateriaal met betrekking tot de vraag of de ouderlijke bijdrage geheel of gedeeltelijk wordt voldaan. Voor de bespreking van het punt van het al dan niet voldoen van de ouderbijdrage wil de ondergetekende op deze plaats verwijzen naar het betreffende antwoord gegeven aan de leden van de Groen Links-fractie in de memorie van antwoord bij wetsvoorstel heroriëntering studiefinan ciering IV (Kamerstukken ). Op deze plaats volstaat ondergete kende met de mededeling dat hem hierover thans geen cijfermateriaal ter beschikking staat. Overigens bestaat er geen verplichting tot het bijlenen van de collegegeldverhoging voor degenen die geen aanvullende beurs krijgen. Op de vraag van de leden van de V.V.D.-fractie hoe zich de verhoging van studieschulden verhoudt tot het streven naar de toegankelijkheid van het onderwijs wijst de ondergetekende op de budgethandhaving per studerende en de terugbetaling naar draagkracht, als garanties voor die toegankelijkheid. Hiervóór is in het antwoord op een overeenkomstige vraag van de leden van de P.v.d.A.-fractie geschetst hoe een en ander in dit wetsvoorstel in de uitkeringsfase is uitgewerkt. De in de wetsvoor stellen heroriëntering studiefinanciering uitgewerkte maatregelen staan overigens alle in het teken van het toegankelijkheidsstreven, gegeven de budgettaire ruimte. De regering gaat daarbij de pijnlijke, maar noodzake lijke keuze voor toegankelijkheid boven ouderinkomen-onafhankelijkheid niet uit de weg. Voorts wezen de leden van de V.V.D.-fractie erop dat het collegegeld voor auditoren na vijf jaar zal zijn opgelopen tot f In verband hiermee merkten deze leden op dat nog steeds niet uniform is geregeld in welke gevallen een recht bestaat op uitkering uit het auditorenfonds en zij vroegen de regering of deze van plan is terzake richtlijnen te gaan verstrekken. Ondergetekende merkt daarover het volgende op. Op uniforme wijze is geregeld in welke omstandigheden een college van bestuur c.q. bevoegd gezag aan een auditor financiële ondersteuning kan verlenen (Besluit van 3 juli 1990, Stb. 1990, 408). Het is aan het college van bestuur of het bevoegd gezag om te bepalen of een dergelijke omstandigheid zich heeft voorgedaan en zo ja, of deze tot de studievertraging heeft geleid. Deze vaststelling is bewust - zo blijkt uit de nota van toelichting bij bovenge noemd besluit - overgelaten aan de instellingsbesturen. Het ligt derhalve niet in de rede dat de regering nadere richtlijnen zal vaststellen.

4 De thematiek van de toegankelijkheid van het onderwijs is overigens bij het auditorenfonds niet in het geding. Het gaat hier veeleer om een decentrale noodvoorziening om individuele studenten financieel tegemoet te kunnen komen. De leden van de D66-fractie wezen erop dat uiteindelijk het colle gegeld met f 500 verhoogd zal zijn en dat dus de vraag gesteld moet worden of dit totale bedrag de toegankelijkheid zal schaden. Dit vraagstuk hing huns inziens weer samen met het effect van de college geldverhoging op de studieschuld en de andere maatregelen die de studieschuld omhoog drijven. Ondergetekende wil naar aanleiding hiervan opmerken dat er geen sprake is van een vermindering van de toegankelijkheid van het hoger onderwijs. Hij wijst erop dat, juist terwille van de toegankelijkheid, de verhoging beperkt is gehouden tot f 500. Bovendien wordt de verhoging niet ineens doorgevoerd maar met jaarlijks f 100 gedurende vijf jaar. Dat maakt de noodzakelijke maatschappelijke gewenning mogelijk. Bovendien wijst de ondergetekende erop dat juist in verband met de toegankelijkheid compensatie geboden wordt van de verhoging van het collegegeld. De ondergetekende gaf hiervoor reeds aan wat de ontwik keling van de leenbedragen zal zijn. Er is geen sprake van een stijging van het maximum leenbedrag Het effect van deze maatregel zal op dit punt derhalve bescheiden zijn. De leden van de D66-fractie constateerden dat gezocht wordt naar een evenwicht tussen de overheidsbijdrage en de bijdrage van de studenten aan de kosten voor hoger onderwijs en in de kosten voor levensonderhoud. Enige jaren geleden is vastgesteld dat het collegegeld 15% zou bedragen van de gemiddelde exploitatielasten per student. De leden van de D66-fractie vroegen in dit kader naar de hoogte van de exploitatielasten op dit moment. Indien 15% hiervan minder is dan het bedrag aan collegegeld dat vanaf 1995 betaald zal moeten worden, vernamen deze leden graag waarom er afgeweken wordt van de norm die nog maar zo kort geleden is vastgelegd en waarbij overigens alle partijen van oordeel waren dat deze norm voor een groot aantal jaren vast zou liggen. Ondergetekende kan met het betoog, dat de door deze leden gestelde vraag voorafgaat, niet instemmen. Bij de indiening en de behandeling van de zogeheten Harmonisatiewet (Kamerstukken II, , ) is de norm van 15% expliciet losgelaten. Ondergetekende heeft niet de behoefte deze norm te herintroduceren. Wel is het uiteraard zo dat het te heffen collegegeld in een redelijke verhouding moet staan tot de gemaakte kosten. Dit is één van de redenen waarom in het voorstel van Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek (WHW, Kamerstukken II, , ) de instellingen in de gelegenheid worden gesteld om een lager collegegeld te heffen dan het door de overheid vastgestelde normbedrag. De leden van de D66-fractie vroegen of de circulaire aan de bevoegde gezagsorganen van de h.b.o.-instellingen over de heffingen door deze instellingen van verplichte extra bijdragen voor additionele en reguliere onderwijsvoorzieningen effect heeft gehad en zo nee, welke middelen er dan voorhanden zijn om deze misstand te verhelpen. Ondergetekende merkt op dat deze circulaire - ondersteund door een tweetal uitspraken van kantonrechters - in die zin effect heeft gehad, dat de instellingen er thans van doordrongen zijn dat zij het betalen van een additionele bijdrage niet kunnen afdwingen door de toelating tot de instelling of deelname aan examens en tentamens te weigeren. Er is dan ook duidelijk sprake van een daling van het aantal (klachten over) gevallen waar in strijd met de regels een extra bijdrage wordt gevraagd.

5 Overigens verbiedt de wet het vragen van bijdragen voor additionele activiteiten niet op voorhand. Slechts het afdwingen van deze bijdragen via bovengenoemde middelen is niet toegestaan. Het ontstaan van problemen in dit opzicht kan worden voorkomen als voornemens van besturen van de instellingen om bovenwettelijke bijdragen te vragen, in de sfeer van de medezeggenschap aan de orde worden gesteld. Op de vraag van de leden van de Groen Links-fractie of de regering voornemens is de collegegeldverhoging te toetsen aan de conclusies van een eerder met de kamer gevoerd overleg over de aard en omvang van onderwijsretributies, antwoordt ondergetekende als volgt. Een dergelijke toetsing acht ondergetekende niet aan de orde, aangezien de thans voorgestelde maatregelen in een bredere context staan dan die van het overleg waarop de leden van Groen Links doelen. Aan de orde is thans de wijze waarop de verhouding tussen onderwijsre tributies en het systeem van studiefinanciering neerslaat bij groepen burgers in de samenleving. Daarin spelen ook elementen van inkomens politieke aard een rol. Ondergetekende acht een dergelijke brede optiek een beter uitgangspunt voor een gesprek over de mechanismen van hoger onderwijsfinanciering dan een geïsoleerde beschouwing over de relatieve en absolute hoogte van het collegegeld ten opzichte van de directe onderwijskosten. Immers, de hoogte van de rijksbijdrage, de onderwijsretributies en de studiefinanciering hangen onderling samen. Er is dus geen sprake van een willekeurige verhoging van de collegegelden. Integendeel, in de bredere afweging die aan de heroriëntering studiefi nanciering ten grondslag ligt, is juist gepoogd om een zo groot mogelijke zorgvuldigheid in acht te nemen met betrekking tot de gevolgen van de restrictieve financiële kaders voor uiteenlopende (inkomens)groepen in de samenleving. Voorts vroegen deze leden of de extra collegegelden in mindering worden gebracht op de rijksbijdrage aan de instellingen. Ondergetekende merkt naar aanleiding van deze vraag op dat de collegegelden door de instellingen worden geïnd. De instellingen behouden de ontvangsten uit de collegegelden. Deze worden door het Rijk verrekend met de aan de instelling toe te kennen rijksbijdrage. Dit systeem blijft onaangetast door de voorgestelde verhoging van de collegegeldbedragen. Naar aanleiding van de opmerking van deze leden, dat er bij het colle gegeld voor het hoger onderwijs en de studiefinanciering sprake zou zijn van een «vestzak-broekzak-wijze» van werken, merkt de ondergetekende het volgende op. Tot op heden is die typering niet geheel ten onrechte, zij het dat niet de hele studentenpopulatie in het hoger onderwijs aanspraak op studiefi nanciering heeft en het collegegeld een belangrijke functie heeft om het kostenbewustzijn van de student te vergroten. Nu echter een deel van het collegegeld gecompenseerd gaat worden via rentedragend lenen, wordt de typering als zou er sprake zijn van een «vestzak-broekzak werkwijze» minder juist. Naar aanleiding van de vraag van deze leden of andere prijsstijgingen dan die van het collegegeld ook via direkte politieke besluitvorming tot stand komen wijst ondergetekende op het feit, dat hier sprake is van een gemengd beeld. Deels betreft het autonome ontwikkelingen, deels aspecten die door politieke besluitvorming worden beïnvloed. Op de vraag van deze leden in welk deel van de toelage correcties voor «algemene prijsstijgingen» plaatsvinden reageert ondergetekende met de mededeling, dat hier het in de Wet op de studiefinanciering (Stb. 1988,

6 336) neergelegde mechanisme van toepassing is, waarin de regering tracht via onder meer wetsvoorstel heroriëntering studiefinanciering VII (Kamerstukken ) vereenvoudiging aan te brengen. Het betreft het normbedrag voor de kosten van levensonderhoud en het normbedrag voor boeken en leermiddelen. Op de vraag van de leden van de Groen Links-fractie naar de uitvoer baarheid van het wetsvoorstel voor de instellingen in relatie tot het voorlichtingsbeleid richting studenten, reageert ondergetekende als volgt. Evident is, dat met het voorlichten van de belanghebbenden niet kan worden gewacht tot het laatste moment. Dit is voor ondergetekende reden om de beide Kamers der Staten-Generaal begrip te vragen voor het feit, dat hij de voorlichting in april 1991 ter hand doet nemen. Dit betreft het geheel van de wetsvoostellen in het kader van de heroriën tering op de studiefinanciering. Uiteraard zal daarbij een voorbehoud worden gemaakt voor het oordeel der Staten-Generaal over de wetsvoor stellen. Daarnaast merkt ondergetekende op, dat de instellingen van de maatregelen op de hoogte zijn. De leden van de Groen Links-fractie vroegen waarom de drempel om als auditor de studie af te maken nog verder verhoogd wordt. Deze leden miskennen met deze vraag het gegeven, dat het beleid erop is gericht vlot doorstuderen te bevorderen. Het auditorschap is geen reguliere onderwijsweg, maar een noodvoorziening. Voorts vroegen deze leden de regering of deze het met hen eens is dat het risico, dat studenten als gevolg van de verhoging van het collegegeld voor auditoren hun studie staken op het moment dat zij auditor worden, maatschappelijk onverantwoord groot wordt. Ondergetekende deelt deze mening niet. In de eerste plaats omdat dit risico relatief gezien niet groter wordt door de voorgestelde verhoging van het collegegeld voor auditoren. De bestaande verhouding tussen het collegeld voor voltijdsstudenten en voor auditoren blijft immers gehand haafd. Bovendien wijst ondergetekende op de mogelijkheid van finan ciële ondersteuning uit het auditorenfonds voor studenten die als gevolg van bepaalde omstandigheden hun studie niet binnen de vastgestelde inschrijvingsduur hebben kunnen voltooien. Hierdoor wordt het door de Groen Links-fractie bedoelde risico beperkt. De leden van de S.G.P.-fractie konden zich vinden in de afweging die strekt tot de voorgestelde collegegeldverhoging maar hadden wel vragen over de wijze waarop de verhoging wordt gecompenseerd. Met deze leden onderkent ondergetekende dat het vormgeven van een ouderinkomen-onafhankelijke leenfaciliteit een extra belasting voor de uitvoeringsorganisatie betekent. De leden van de S.G.P.-fractie vroegen voorts of de compensatie van de collegegeldverhoging niet eenvoudiger vorm gegeven had kunnen worden door verhoging van de grens van het inkomen van de ouders, waarboven een ouderlijke bijdrage wordt gevraagd en voorts of de maximale ouderlijke bijdrage niet verhoogd zou kunnen worden, nu het aantal tweeverdieners sterk toeneemt. Aangaande de suggestie om de inkomensgrens waarboven een ouder bijdrage wordt verondersteld te verhogen, merkt ondergetekende op dat dit zou betekenen, dat een deel van de belanghebbenden geen compen satiemogelijkheid zou hebben voor de collegeldverhogingen. Wel erkent ondergetekende dat dit eenvoudiger zou zijn geweest. Afhankelijk echter van de mate waarin deze grens zou zijn verlegd, zou er ook sprake zijn van een verminderde opbrengst van de maatregel. Alles afwegende wil

7 ondergetekende dan ook vasthouden aan zijn voorstel. Daarbij moet worden bedacht dat als gevolg van wetsvoorstel heroriëntering studiefi nanciering IV de rol van de ouderbijdrage al enigszins wordt vergroot. Naar aanleiding van de overweging van deze leden dat er steeds meer ouders tweeverdiener zijn merkt ondergetekende op, dat ook thans het inkomen van beide ouders in de beschouwing wordt betrokken bij de bepaling van de normatieve ouderbijdrage. Tenslotte vroegen deze leden om meer informatie over het overleg in de studentenkamer. In het bijzonder wilden zij weten of de financiële ruimte die de minister had, bepalend is geweest voor zijn standpunt ten opzichte van de voorstellen van de studenten. Ondergetekende heeft zich met name ingespannen om duidelijk te maken, dat het overleg wat hem betreft slechts kon worden gevoerd tegen de achtergrond van de voorstellen uit de Heroriëntering studiefi nanciering, binnen de kaders van het regeerakkoord en met inacht neming van de regels die voor de overheidsboekhouding gelden. Hij beoogde uiteraard niet om de verantwoordelijkheid daarvoor bij de studenten te leggen, maar moest er wel aan vasthouden dat dit kader in het overleg als feitelijk referentiepunt zou dienen. Inderdaad trokken de studenten de conclusie dat er in het overleg voor hun ideëen, die zich met name bewogen buiten het regeerakkoord en de regels voor de overheidsboekhouding, te weinig ruimte was. 2. UITVOERING VAN MAATREGELEN DOOR DE INFORMATISE RINQ8BANK De leden van de D66-fractie merkten op dat het verstrekken van leningen als gevolg van de collegegeldverhoging een extra belasting betekent voor de Informatiseringsbank. Zal de Informatiseringsbank vanaf 1 augustus 1991 op deze taak berekend zijn, vroegen deze leden. Het antwoord daarop luidt bevestigend. Overigens zij hier verwezen naar de memorie van antwoord bij wetsvoorstel heroriëntering studiefi nanciering I (Kamerstuk ), waar het punt van de uitvoerings toetsing door de Informatiseringsbank naar aanleiding van vragen van deze leden uitgebreider aan de orde komt. 3. FINANCIËLE GEVOLGEN De leden van de D66-fractie vroegen - evenals de leden van de Groen Links-fractie - naar de vermoedelijke opbrengsten van de verhoging van de collegegelden voor auditoren en meenden dat deze maatregel niet was voorzien in de Heroriëntering studiefinanciering. Ondergetekende merkt hierover op, dat het aantal auditoren zeer gering is. De bijbehorende opbrengst aan collegegelden is ongeveer f 1 mln. 4. POSITIE VAN MEISJES EN VROUWEN De leden van de D66-fractie hadden zich afgevraagd hoe zij de in hun ogen obligaat aandoende zinsnede over de positie van vrouwen op moesten vatten. Zij stelden, dat in hun ogen een hogere studieschuld een drempel zou kunnen zijn om te gaan studeren. Ondergetekende begrijpt niet, waarom het aangaan van een studie schuld voor vrouwen een ander effect zou hebben dan voor mannen,

8 zeker niet voorzover het gaat om de groep van 18 tot 27 jaar, die hier in het geding is. De leden van de D66-fractie spraken vervolgens over de tweedegraads lerarenopleiding verpleegkunde, waar 60 a 70% van de studenten vrouw is, waarvan een deel herintredend. Ondergetekende wijst erop dat volgens zijn informatie thans ruim 70% van de instromers in deze opleiding ouder is dan 30 jaar. Het gaat hier dus om mensen die uit hoofde van hun leeftijd ook nu geen recht op studiefinanciering hebben. Oit betekent naar zijn oordeel, dat het ontbreken van studiefinanciering geen handicap is voor het volgen van de opleiding, die bovendien zowel voltijds als deeltijds wordt aange boden. De vraag van deze leden waarom de voorgestelde maatregel de positie van vrouwen in casu niet anders beïvloedt dan die van mannen, verliest daarmee betekenis. De Minister van Onderwijs en Wetenschappen, J. M. M. Ritzen