Gott soll allein mein Herze haben BWV 169. Johann Sebastian Bach. 24 november :00 uur Cantatedienst b.g.v. Laatste zondag kerkelijk jaar

Transcriptie

1 De volgende data van de cantatediensten voor uw agenda. 24 november :00 uur Cantatedienst b.g.v. Laatste zondag kerkelijk jaar Cantate BWV 140 Wachet auf ruft uns die Stimme J.S.Bach Liturg: Sopraan: Alt: Bas: Koor: Orkest: Orgel: Ds Stephan de Jong Mignon Primus Karen Sanders Rob van Surksum Het vocaal ensemble Voices Het Wilhelmina consort Wybe Kooijmans Gott soll allein mein Herze haben BWV 169 Johann Sebastian Bach Deze liturgie zal op de website worden gepresenteerd. Inmiddels traditioneel De Evensongs in Advent Op zaterdag 7, 14 en 21 december worden er in de Advent drie choral evensongs gehouden in de Spieghelkerk, aanvang uur. Alle bezoekers worden van harte uitgenodigd om de (kerst en advents) liederen mee te zingen. Deze liturgieën zullen op de website worden gepresenteerd. Liturg: Ds. Stephan de Jong Vocaal ensemble Voices

2 2 11

3 Gebeden en voorbeden Stil Gebed Onze Vader Collecte Wij hopen dat u deze cantatediensten waardeert. Wij proberen deze diensten maandelijks te houden op de derde zondag van de maand. Daarvoor hebben wij financiële middelen nodig en wij hopen dat u de collecte wilt gebruiken om uw waardering uit te spreken voor deze diensten en voor de instandhouding daarvan. Ter overweging, de kosten voor een gemiddelde cantatedienst is gerekend naar het gemiddeld aantal bezoekers ongeveer 6,50 per persoon. Avondlied vers 1, 2,5 koor 3 en 4 allen Abide with me; fast falls the eventide; The darkness deepens; Lord, with me abide; When other helpers fail and comforts flee, Help of the helpless, oh, abide with me. Swift to its close ebbs out life s little day; Earth s joys grow dim, its glories pass away; Change and decay in all around I see O Thou who changest not, abide with me. I need Thy presence every passing hour; What but Thy grace can foil the tempter s pow r? Who, like Thyself, my guide and stay can be? Through cloud and sunshine, Lord, abide with me. I fear no foe, with Thee at hand to bless; Ills have no weight, and tears no bitterness; Where is death s sting? Where, grave, thy victory? I triumph still, if Thou abide with me. Blijf mij nabij, wanneer het duister daalt, De nacht valt in, waarin geen licht meer straalt. Andere helpers, Heer, ontvallen mij. Der hulpelozen hulp, wees mij nabij. Wees bij mij, nu de dag ten einde spoedt. Alles verdoft wat glans bezat en gloed. Alles vervalt in 't wisselend getij, maar Gij die eeuwig zijt, blijf mij nabij. U heb ik nodig, uw genade is mijn enig licht in nacht en duisternis. Wie anders zal mijn leidsman zijn dan Gij? In nacht en ontij, Heer, blijf mij nabij. Ik vrees geen kwaad, want bij mij is de Heer. Tranen en leed zijn nu niet bitter meer. Waar is uw prikkel, dood, wat dreigt ge mij? Ik triomfeer, mij is de Heer nabij. Hold Thou Thy cross before my closing eyes; Shine through the gloom and point me to the skies; Heav n s morning breaks, and earth s vain shadows flee; In life, in death, O Lord, abide with me. Deep peace of the running wave to you Deep peace of the flowing air to you Deep peace of the quiet earth to you Deep peace of the shining stars to you, Deep peace of the gentle night to you, Moon and stars pour their healing light on you Deep peace of Christ Christ the light of the world to you, Deep peace of Christ to you. A Gaelic Blessing John Rutter Zegen Houd, Heer, uw kruis hoog voor mijn brekend oog, licht in het duister, wijs de weg omhoog. Uw dag breekt aan, de schaduw gaat voorbij. In dood en leven, Heer, wees Gij nabij. De eeuwige rust van de rollende golven voor u De eeuwige rust van de stromende lucht voor u De eeuwige rust van de stille aarde voor u De eeuwige rust van de blinkende sterren voor u De eeuwige rust van de vriendelijke nacht voor u Maan en sterren geven u hun genezende licht Eeuwige vrede van Christus Christus het licht van de wereld voor u Eeuwige vrede van Christus voor u Medewerkenden aan deze dienst: Liturg: Ds Nico den Bok Sopraan: Marge Merlerna Koor: Het vocaal ensemble Voices Bussum Orkest: Het Wilhelmina consort (concertmeester Wouter Groesz) Orgel: Wybe Kooijmans Koster: Kosterij Wilhelminakerk Organisatie: Cantatedienstcommissie Liturgie opmaak: Piet Philipse Vermeingvuldiging: Kerkelijk Bureau Orgel 10 3

4 4 Cantate BWV 169 Gott soll allein mein Herze haben Johann Sebastian Bach Cantate BWV 169 Gott soll allein mein Herze haben is geschreven in 1726 voor de 18e zondag na Trinitatis. Bach heeft voor deze dag, voor zover wij weten, maar twee cantates geschreven. Het is één van de vier cantates die Bach schreef voor altsolo, waarvan de meeste kenners zeggen de beste van de vier. Of dit werkelijk zo is moeten we denk ik aan de luisteraar overlaten. Cantate 169 begint in ieder geal al anders dan de meeste anderen. Het begin is een instrumentaal deel voor orgel en orkest, wat Bach al eerder had geschreven als clavecimbel concert BWV Het eerste deel van dit concert gebruikt Bach als inleiding op deze cantate als Sinfonia in Da Capo stijl. Of hier een speciale reden voor was, zoals iets met het orgel of een organist, is niet bekend. Misschien heeft Bach het voor zichzelf geschreven, want dat hij een uitmuntende organist was is zeker en die heb je voor deze cantate dan ook wel nodig gezien die virtuoos geschreven orgelpartij. Het tweede deel van deze cantate is een Arioso voor alt en continuo, waar Bach dit deel verdeelt in 3 stukken, waarbij hij iedere stuk afwisselt in een aria achtig deel en een recitatief gedeelte. Wat verde opvalt aan dit deel is dat Bach steeds op nieuw het aria achtige laat beginnen met niet alleen dezelfde tekst Gott soll allein mein Herze haben maar ook met dezelfde melodie in deze 3 vorm zou je ook kunnen kenmerken als een kyrie, waarbij de tekst in het recitatief gedeelte steeds opnoemt de bedreigingen die de ziel bestormen, maar wat steeds vooraf gaat is Gott soll allein mein Herze haben Met die zelfde tekst eindigt dit deel dan ook maar dan als recitatief om deze tekst nogmaals te benadrukken. De nu volgende aria heeft als thema opnieuw de tekst Gott soll allein mein Herze haben maar nu uitgewerkt als volledige aria met opnieuw naast de sopraan een hoofdrol voor het orgel. Bach voegt echter ook iets toe aan de tekst. Gott soll allein mein Herze haben, ich find in ihm dass höchsten Gut, waarna Bach aan het slot van de aria delen uit de tekst van Psalm 23 gebruikt, dat Hij (God) mij liefheeft en mij zal laven in zijn huis In het nu volgende recitiatief stelt Bach niet alleen de vraag wat Gods liefde is, maar geeft gelijktijdig het antwoord, waar muziek en tekst elkaar versterken met een dalende tonenreeks bij het sluiten van de hel en een stijgende tonenreeks bij het openen van de hemel. De laatste aria van deze cantate somt alles op wat in mij moet sterven om de liefde van God te kunnen ervaren. Een aria geschreven als een siciliano (een langzaam deel in een soloconcert), maar waar niet het orgel een hoodrol speelt maar de alt. Het recitatief wat nu volgt herinnert ons aan het gebod wat Christus ooit gaf, om niet alleen God lief te hebben maar ook uw naaste. Met de bede in het slotkoraal om Gods liefde die ons zijn gunst schenkt en wij van harte God en onze naaste zullen liefhebben en van de zonde bevrijd, eindigt deze cantate met de bede Heer Ontferm U. Zwar merk ich an der Welt, Die ihren Kot unschätzbar hält, Weil sie so freundlich mit mir tut, Sie wollte gern allein Das Liebste meiner Seele sein. Doch nein; Gott soll allein mein Herze haben: Ich find in ihm das höchste Gut. Wir sehen zwar Auf Erden hier und dar Ein Bächlein der Zufriedenheit, Das von des Höchsten Güte quillet; Gott aber ist der Quell, mit Strömen angefüllet, Da schöpf ich, was mich allezeit Kann sattsam und wahrhaftig laben: Gott soll allein mein Herze haben, Ich find in ihm das höchste Gut. Er liebt mich in der bösen Zeit Und will mich in der Seligkeit Mit Gütern seines Hauses laben. Was ist die Liebe Gottes? Des Geistes Ruh, Der Sinnen Lustgenieß, Der Seele Paradies. Sie schließt die Hölle zu, Den Himmel aber auf; Sie ist Elias Wagen, Da werden wir in Himmel auf In Abrahms Schoß getragen. Stirb in mir, Welt und alle deine Liebe, Dass die Brust Sich auf Erden für und für In der Liebe Gottes übe; Stirb in mir, Hoffart, Reichtum, Augenlust, Ihr verworfnen Fleischestriebe! Doch meint es auch dabei Mit eurem Nächsten treu! Denn so steht in der Schrift geschrieben: Du sollst Gott und den Nächsten lieben. Du süße Liebe, schenk uns deine Gunst, Laß uns empfinden der Liebe Brunst, Dass wir uns von Herzen einander lieben Und in Friede auf einem Sinn bleiben. Kyrie eleis. Johann Sebastian Bach Ik merk wel aan de wereld, Die zichzelf onschatbaar acht, Doet heel vriendschappelijk met mij, Zij wil graag alleen Mijn liefste zijn. Maar nee; In Hem vind ik mijn hoogste doel Wel zien we op aarde hier en daar Een stroom van tevredenheid, Dat als hoogste goed geld; Maar God is de bron, geheel en al gevuld, dan put ik wat mij altijd kan verzadigen en laven: In Hem vind ik mijn hoogste doel Hij heft mij lief zelfs in slechte tijden, En wil mij in de eeuwigheid, Met de zegen van zijn huis laven. Wat is de liefde Gods? Dat is hartenrust, Het volle genieten Van het harten paradijs. Zij sluit de hel af, Maar de hemel open; Zij is Elias wagen Zo worden wij ten hemel gedragen In Abrahams schoot. Sterf in mij, Wereld en al uw schatten, Dat het hart op aarde steeds opnieuw In de liefde Gods werkt; Sterf in mij, Hoogmoed, Rijkdom, Afgunst, Haar verworven rechten van het vlees! Maar het betekent daarbij ook Met liefde voor uw naaste! Want er staat geschreven in de Schrift: Gij zult God en uw naaste liefhebben. Gij heerlijke liefde, schenk ons uw gunst, Laat ons de liefde ervaren, Dat wij van harte onze naaste liefhebben En in vrede met elkaar leven. Kyrie eleis. 9

5 Lezing uit het oude testament Jeremia 2 : 11 t/m heeft ooit een volk zijn goden ingeruild? En goden zijn het nog niet eens! Maar mijn volk heeft zijn eer verruild voor iets dat geen hulp bieden kan. 12 Hemel, wees ontzet! Huiver, sidder en beef! spreekt de HEER. 13 Twee wandaden heeft mijn volk begaan: het heeft mij verlaten, de bron van levend water, en het heeft waterkelders uitgehouwen, kelders vol scheuren, waarin het water niet blijft staan. Epistel lezing Romeinen 1:21 t/m want hoewel ze God kennen, hebben ze hem niet de eer en de dank gebracht die hem toekomen. Hun overpeinzingen zijn volkomen zinloos en hun onverstandig hart is verduisterd. 22 Terwijl ze beweren wijs te zijn, zijn ze dwaas 23 en hebben ze de majesteit van de onvergankelijke God ingewisseld voor beelden van vergankelijke mensen, vogels, lopende en kruipende dieren. 24 Daarom heeft God hen in hun lage begeerten uitgeleverd aan zedeloosheid, waarmee ze hun lichaam onteren. 25 Ze hebben de waarheid over God ingewisseld voor de leugen; ze vereren en aanbidden het geschapene in plaats van de schepper, die moet worden geprezen tot in eeuwigheid. Amen. Evangelie lezing Mattheus 22 : Nadat de farizeeën hadden vernomen dat hij de sadduceeën tot zwijgen had gebracht, kwamen ze bij elkaar. 35 Om hem op de proef te stellen vroeg een van hen, een wetgeleerde: 36 Meester, wat is het grootste gebod in de wet? 37 Hij antwoordde: Heb de Heer, uw God, lief met heel uw hart en met heel uw ziel en met heel uw verstand. 38 Dat is het grootste en eerste gebod. 39 Het tweede is daaraan gelijk: heb uw naaste lief als uzelf. 40 Deze twee geboden zijn de grondslag van alles wat er in de Wet en de Profeten staat. Overweging God be in my head and in my understanding. God be in mine eyes and in my looking God be in my mouth and in my speaking God be in my heart and in my thinking God be at my end and at my departing. koor Love divine, all loves excelling, Joy of heaven to earth come down; Fix in us thy humble dwelling; All thy faithful mercies crown! Jesus, Thou art all compassion, Pure unbounded love Thou art; Visit us with Thy salvation; Enter every trembling heart. dames Breathe, O breathe Thy loving Spirit, Into every troubled breast! Let us all in Thee inherit; Let us find that second rest. Take away our bent to sinning; Alpha and Omega be; End of faith, as its Beginning, Set our hearts at liberty. heren Come, Almighty to deliver, Let us all Thy life receive; Suddenly return and never, Never more Thy temples leave. Thee we would be always blessing, Serve Thee as Thy hosts above, Pray and praise Thee without ceasing, Glory in Thy perfect love. Orgel Koor: God be in my head John Rutter Introïtus Love Divine God wees in mijn hoofd en in mijn begrijpen, God wees in mijn ogen en in mijn zien, God wees in mijn mond en in mijn spreken, God wees in mijn hart en in mijn gedachten, God, wees bij mijn einde en bij mijn heengaan. Liefde Gods die elk beminnen hemelhoog te boven gaat, kom in onze harten binnen met uw milde overdaad. Jezus, een en al ontferming, daal van uit den hoge neer met uw heerlijke bescherming in ons bevend hart, o Heer. Adem, o adem uw liefdevolle Geest in elk verontrust hart; Maak ons allen tot uw erven, laat ons de rust vinden die U beloofd hebt. Ontneem ons het verlangen naar de zonde; wees onze alfa en omega; voltooiing van het geloof, zoals het zijn begin is, maak onze harten vrij. God almachtig boven mate, die zo nederig verscheen, keer opeens terug en laat ons nooit meer, nooit meer hier alleen. Laat ons in de kerk U prijzen met uw heiligen omhoog tot in 's hemels paradijzen wij U zien van oog tot oog. allen Finish, then, Thy new creation; Pure and spotless let us be. Let us see Thy great salvation Perfectly restored in Thee; Changed from glory into glory, Till in heaven we take our place, Till we cast our crowns before Thee, Lost in wonder, love, and praise. Wat Gij eenmaal zijt begonnen o voltooi het: maak ons rein, tot de wereld is gewonnen en in U hersteld zal zijn, tot wij eeuwig bij U wonen, schrijdende van licht tot licht, leggend onze gouden kronen zingend voor uw aangezicht. 8 5

6 Welkom Votum en groet Cantor en koor C Heer open onze lippen, K zo zal onze mond uw lof verkondigen C Van de opgang der zon tot haar ondergang, K zij de naam des Heren geloofd. Psalmgebed Voor de koorleider. Een kunstig lied van de Korachieten. Zoals een hinde smacht naar stromend water, zo smacht mijn ziel naar u, o God. Mijn ziel dorst naar God, naar de levende God, wanneer mag ik nader komen en Gods gelaat aanschouwen? Tranen zijn mijn brood, bij dag en bij nacht, want heel de dag hoor ik zeggen: Waar is dan je God? Weemoed vervult mijn ziel nu ik mij herinner hoe ik meeliep in een dichte stoet en optrok naar het huis van God een feestende menigte, juichend en lovend. Wat ben je bedroefd, mijn ziel, en onrustig in mij. Vestig je hoop op God, eens zal ik hem weer loven, mijn God die mij ziet en redt. Mijn ziel is bedroefd, daarom denk ik aan u, hier in het land van de Jordaan, bij de Hermon, op de top van de Misar. De roep van vloed naar vloed, de stem van uw waterstromen al uw golven slaan zwaar over mij heen. Overdag bewijst de HEER mij zijn liefde, s nachts klinkt een lied in mij op, een gebed tot de God van mijn leven. Tot God, mijn rots, wil ik zeggen: Waarom vergeet u mij, waarom ga ik gehuld in het zwart, door de vijand geplaagd? Mij gaat door merg en been de hoon van mijn belagers, want ze zeggen heel de dag: Waar is dan je God? Wat ben je bedroefd, mijn ziel, en onrustig in mij. Vestig je hoop op God, eens zal ik hem weer loven, mijn God die mij ziet en redt. Psalm 43 Richte mich Gott Felix Mendelssohn Richte mich, Gott, und führe meine Sache wider das unheilige Volk und errette mich von den falschen und bösen Leuten. Denn du bist der Gott meiner Stärke; Warum verstößest du mich? Warum lässest du mich so traurig geh n, wenn mein Feind mich drängt? Sende dein Licht und deine Wahrheit, daß sie mich leiten zu deinem heiligen Berge, und zu deiner Wohnung. Daß ich hineingehe zum Altar Gottes, zu dem Gott, der meine Freude und Wonne ist, und dir, Gott, auf der Harfe danke, mein Gott. Was betrübst du dich, meine Seele, und bist so unruhig in mir? Harre auf Gott! Denn ich werde ihm noch danken, daß er meines Angesichts Hülfe, und mein Gott ist. 1 Almachtige, verheven Heer, halleluja, aan U behoort de lof en eer, halleluja. Wie kan U loven als Gij zijt, halleluja, wij zegenen uw heerlijkheid, halleluja. Halleluja, halleluja, halleluja. 9 Geloofd om elk die U bemint, halleluja, en tot vergeven is gezind, halleluja, in vrede pijn en moeite lijdt, halleluja, eens kroont Gij hem met heerlijkheid, halleluja. Halleluja, halleluja, halleluja. Gezang 400 allen 12 Geloofd, gezegend zijt Gij Heer, halleluja, wij brengen U de lof en eer, halleluja. Wij willen nederig en klein, halleluja, de dienaars van uw grootheid zijn, halleluja. Halleluja, halleluja, halleluja. Verschaf mij recht, o God, vecht voor mijn zaak. Bescherm mij tegen een liefdeloos volk, vol list en bedrog. U bent toch mijn God, mijn toevlucht, waarom wijst u mij af,? waarom ga ik gehuld in het zwart, door de vijand geplaagd? Zend uw licht en uw waarheid, laten zij mij geleiden en brengen naar uw heilige berg, naar de plaats waar u woont. Dan zal ik naderen tot het altaar van God, tot God, mijn hoogste vreugde. Dan zal ik u loven bij de lier, God, mijn God. Wat ben je bedroefd, mijn ziel, en onrustig in mij. Vestig je hoop op God, eens zal ik hem weer loven, mijn God die mij ziet en redt en mijn God is. 6 7