3e Ontwerp norm NEN Bodem - Monsterneming van grondwater Publicatie uitsluitend voor commentaar

Transcriptie

1 Nederlandse 3e Ontwerp norm NEN 5744 Bodem - Monsterneming van grondwater Publicatie uitsluitend voor commentaar Soil quality - Sampling of groundwater juli 2008 ICS ; ; Commentaar vóór 31 december 2008 Vervangt NEN 5744: e Ontw. Zal vervangen NEN 5744:1991; NEN 5745:1997 Dit document mag slechts op een stand-alone PC worden geinstalleerd. Gebruik op een netwerk is alleen. toestaan als een aanvullende licentieovereenkomst voor netwerkgebruik met NEN is afgesloten. This document may only be used on a stand-alone PC. Use in a network is only permitted when a supplementary license agreement for us in a network with NEN has been concluded. Normcommissie "Bodemkwaliteit" Apart from exceptions provided by the law, nothing from this publication may be duplicated and/or published by means of photocopy, microfilm, storage in computer files or otherwise, which also applies to full or partial processing, without the written consent of the Netherlands Standardization Institute. The Netherlands Standardization Institute shall, with the exclusion of any other beneficiary, collect payments owed by third parties for duplication and/or act in and out of law, where this authority is not transferred or falls by right to the Reproduction Rights Foundation. Auteursrecht voorbehouden. Behoudens uitzondering door de wet gesteld mag zonder schriftelijke toestemming van het Nederlands Normalisatie-instituut niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van fotokopie, microfilm, opslag in computerbestanden of anderszins, hetgeen ook van toepassing is op gehele of gedeeltelijke bewerking. Het Nederlands Normalisatie-instituut is met uitsluiting van ieder ander gerechtigd de door derden verschuldigde vergoedingen voor verveelvoudiging te innen en/of daartoe in en buiten rechte op te treden, voor zover deze bevoegdheid niet is overgedragen c.q. rechtens toekomt aan de Stichting Reprorecht. Although the utmost care has been taken with this publication, errors and omissions cannot be entirely excluded. The Netherlands Standardization Institute and/or the members of the committees therefore accept no liability, not even for direct or indirect damage, occurring due to or in relation with the application of publications issued by the Netherlands Standardization Institute. Hoewel bij deze uitgave de uiterste zorg is nagestreefd, kunnen fouten en onvolledigheden niet geheel worden uitgesloten. Het Nederlands Normalisatie-instituut en/of de leden van de commissies aanvaarden derhalve geen enkele aansprakelijkheid, ook niet voor directe of indirecte schade, ontstaan door of verband houdend met toepassing van door het Nederlands Normalisatie-instituut gepubliceerde uitgaven Nederlands Normalisatie-instituut Postbus 5059, 2600 GB Delft Telefoon (015) , Fax (015)

2 Inhoud Voorwoord Onderwerp en toepassingsgebied Normatieve verwijzingen Beginsel Toestellen en hulpmiddelen Werkwijze Maken van boorgaten en plaatsen van peilbuizen Bepalen van de grondwaterstand Onderzoek naar drijf- en zaklagen Voorpompen voorafgaand aan de monsterneming Nemen van de monsters Algemeen Aanvullende eisen voor de monsterneming t.b.v. analyse op anorganische stoffen Aanvullende eisen voor de monsterneming t.b.v. analyse op vluchtige stoffen Verpakken, conserveren en transport Verslag...10 Bijlage A (informatief) Aanwijzingen voor de keuze van een monsternemingsmethode...11 Bibliografie

3 Voorwoord Dit derde normontwerp maakt deel uit van een reeks normen op het gebied van monsterneming van grond, sediment en grondwater waarin aspecten van de monsternemingsprocedure zijn beschreven. Het derde normontwerp beschrijft de monsterneming van grondwater ten behoeve van de bepaling van de gehalten aan metalen, anorganische verbindingen, vluchtige en matig-vluchtige organische verbindingen en fysisch-chemische bodemkenmerken. De monsterneming omvat het nemen van de monsters alsmede het verpakken, het conserveren en het transport naar het laboratorium. Voorheen werd de werkwijze voor de bemonstering van grondwater in twee aparte normen beschreven: NEN 5744 en NEN NEN 5744 betrof monsterneming van grondwater ten behoeve van de bepaling van metalen, anorganische verbindingen, matig-vluchtige organische verbindingen en fysisch-chemische eigenschappen. NEN 5745 betrof monsterneming van grondwater ten behoeve van de bepaling van vluchtige verbindingen. De normsubcommissie Veldwerk Bodemonderzoek heeft geoordeeld dat het duidelijker was om deze normen te combineren tot één norm. Dit derde normontwerp is het resultaat van de samenvoeging én grondige herziening van de oorspronkelijke normen. In essentie komt de belangrijkste wijziging er op neer dat het voorpompen sterk vertraagd moet plaatsvinden. Hierdoor wordt de mobilisatie van gronddeeltjes uit de bodem onmiddellijk rond het peilbuisfilter voorkomen (of ten minste sterk verminderd). Desondanks zal de benodigde tijd voor de monsterneming in de meeste gevallen korter zijn dan voorheen. De nieuwe methode vereist namelijk niet meer dat het water in het blinde deel van de peilbuis wordt verwijderd. De opvoerslang wordt voortaan alleen in het peilbuisfilter gesitueerd waarbij de daling van het waterpeil in de peilbuis tijdens het voorpompen gelimiteerd moet blijven. Het bemonsteren kan vervolgens worden gestart op het moment dat het opgeloste zuurstofpercentage en het elektrisch geleidend vermogen, te meten in een doorstroomcel, stabiel zijn geworden. De praktijk in het buitenland, waar deze procedure al langere tijd als low flow purging of micropurging bekend staat, is dat dit vaak al na één à twee filtervolumes het geval is. Belangrijker dan tijdwinst is de forse toename in monsterkwaliteit door de afname van de troebelheid van het monster. Al vele jaren zijn publicaties bekend die duidelijk maken dat het nemen van monsters in troebel monsterwater leidt tot slechte monsters. Een uitgebreide en goed gedocumenteerde evaluatie door Novem (Nederlandse onderneming voor energie en milieu) van NEN 5744, in 1995 uitgevoerd door Arcadis (toen nog Heidemij), formuleerde al dat de procedure rondom bemonstering van grondwater waarschijnlijk moest worden herzien. Bij filtratie van grondwater verdwenen namelijk PAK s (polycyclische aromatische koolwaterstoffen); maar zonder filtratie waren de gehalten veel te hoog! Een recenter kleinschaliger onderzoek in opdracht van NEN door CSO (toen nog Chemielinco) resulteerde in een eerste aanzet voor wijziging van de norm; vervat in de 2 e Ontw.NEN Het was echter duidelijk dat het meer, zo niet alle te analyseren stofgroepen moest betreffen. Daartoe zijn diepgaande contacten gelegd met de meest vooraanstaande onderzoekers op het vakgebied zoals prof. Michael J. Barcelona en prof. John McCarthy. McCarthy onderzocht vele jaren uitgebreid het transport van contaminanten in de vorm van al dan niet toxische colloïden en daaraan gebonden toxische stoffen in de bodem. Daarbij horen, naast vele organische stoffen, eveneens de zware metalen. Tevens werd de desbetreffende literatuur bestudeerd en beslag gelegd op onder andere de Amerikaanse EPA540-richtlijn. Dichter bij huis onderstreepte ir. Karel Verschueren (auteur van het ondermeer het standaardwerk Handbook of Environmental Data on Organic Chemicals) in een onderhoud de noodzaak tot het terugbrengen van de troebelheid van grondwatermonsters. Een monster troebel water analyseren kan al snel tot een overschatting leiden van de mobiliteit van stoffen met een factor 10, 100 en meer. De keuze voor een 0,45µm-filtratie bij de monsterneming van zware metalen is niet meer dan een redelijk compromis om de troebelheid weg te nemen. Om een uitspraak te doen over de mobiliteit van colloïden en gesuspendeerde stoffen is filtratie zelfs als noodgreep niet mogelijk (onafhankelijk van het type of poriegrootte filter. Zelfs fors grotere deeltjes dan colloïden (bijvoorbeeld contaminanten in suspensie) blijken vrijelijk met het grondwater mee te bewegen. Aangezien het troebelheidsprobleem over de volle breedte van te analyseren parameters bleek te gelden was er alle reden om tot één uniforme procedure te komen. Door het invoeren van een troebelheidsmeting kan nu achteraf het belang van een overschrijding van een of meer parameters worden geïnterpreteerd. Of, anders gezegd, de waarde van een meting is pas écht groot, wanneer de troebelheid van het watermonster vergelijkbaar is met het heldere water zoals dat ook onder invloed van natuurlijke krachten door de formatie (bodem) beweegt. Met deze nieuwe lage-troebelheid-bemonstering meent de commissie zowel de kwaliteit als effectiviteit van de monsterneming te verhogen. Daarnaast zal het ook de reproduceerbaarheid van grondwaterbemonsteringen naar het niveau 3

4 tillen dat nodig is om de forse kosten in bodemonderzoek en bodemsanering te kunnen verantwoorden en rechtvaardigen. Internationaal kan lage-troebelheid-bemonstering meteen door Nederlandse bedrijven worden toegepast omdat in de (aankomende) ISO ruimte is geschapen voor traag voorpompen. Dit derde normontwerp is opgesteld door de normsubcommissie "Veldwerk Bodemonderzoek" en aanvaard door de normcommissie "Bodemkwaliteit". Op het ogenblik van publicatie van het derde normontwerp was de commissie als volgt samengesteld: Dhr. L.M.M. Bakker (voorzitter) Dhr. W. van Bommel Dhr. W. Broer Dhr. G. van Dijk Dhr. G.A. Doornbos Dhr. A.G. van Etten Dhr. M.P. Harkes Dhr. F.P.J. Lamé Dhr. R.A. van der Meer Dhr. H.J. Perebolte Dhr. G.A.M. Peters Mw. I.H. Pijnacker Hordijk Dhr. G. Schuur Dhr. S.A.C. Dijkstra (secretaris) Tauw Ingenieursbureau Gemeentewerken Rotterdam FeNeLab (Alcontrol) Eijkelkamp Training & Consultancy Grontmij Arcadis Heidemij Advies GeoDelft Deltaris ILOW (Wetterskip Fryslan) Provincie Noord-Brabant VVMA (Enviro Plan) Royal Haskoning Oranjewoud NEN Gebruikers van dit normontwerp worden nadrukkelijk verzocht hun ervaringen aan NEN mee te delen. Commentaar op dit normontwerp kan worden gestuurd vóór 31 december 2008 naar het Nederlands Normalisatie-instituut, Postbus 5059, 2600 GB Delft. Fax , Gebruik hiervoor de commentaartabel die bij dit normontwerp wordt aangeboden. 4

5 Bodem Monsterneming van grondwater 1 Onderwerp en toepassingsgebied Deze norm beschrijft de monsterneming van grondwater in het kader van bodemonderzoek gericht op chemische parameters. Deze norm behandelt onder andere het voorpompen voorafgaand aan de monsterneming (zie 5.4), het nemen van de grondwatermonsters (zie 5.5) en het verpakken en conserveren van de monsters in het veld alsmede het transport naar het laboratorium (zie 5.6). OPMERKING 1 Deze norm is zowel van toepassing op de monsterneming van verontreinigd grondwater als op de monsterneming van niet-verontreinigd grondwater ten behoeve van de bepaling van natuurlijke concentraties. OPMERKING 2 Onder matig-vluchtige organische verbindingen worden, in overeenstemming met NVN 5730, verbindingen verstaan met een kookpunt hoger dan 300 C (bij een druk van 101 kpa). Hiertoe behoren onder meer: minerale olie; polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK); polychloorbifenylen (PCB); organochloorbestrijdingsmiddelen (OCB); organostikstof- en organofosforbestrijdingsmiddelen; extraheerbare organohalogeenverbindingen (EOX); gesubstitueerde fenolen (gechloreerde fenolen, cresolen). OPMERKING 3 Onder vluchtige verbindingen worden, in overeenstemming met NVN 5730, verbindingen verstaan met een kookpunt lager dan 300 C (bij een druk van 101 kpa), evenals een aantal organische kwik- en arseenverbindingen. OPMERKING 4 Zwavelwaterstof, kooldioxide, waterstofcyanide en waterstofnitriet zijn vluchtig bij lage ph, ammonium bij hoge ph. Deze stoffen behoren onder die omstandigheden ook als vluchtig te worden aangemerkt, doch de bemonstering kan worden gecompliceerd door het verschuiven van chemische en/of fysische evenwichten. De geschiktheid van hier vermelde methoden voor de bepaling van stoffen met een ph-afhankelijke vluchtigheid en voor zuurstof is niet aangetoond. 2 Normatieve verwijzingen De volgende documenten waarnaar is verwezen zijn onmisbaar voor de toepassing van dit document. Bij gedateerde verwijzingen is alleen de aangehaalde versie van toepassing. Bij ongedateerde verwijzingen is de laatste versie van het document (met inbegrip van de wijzigingsbladen) waarnaar is verwezen van toepassing. NEN 5706 NEN 5740 NEN 5740/C1:2000 NPR 5741 NEN 5766 Richtlijnen voor de beschrijving van zintuiglijke waarnemingen tijdens de uitvoering van milieukundig bodemonderzoek Bodem Onderzoeksstrategie bij verkennend onderzoek Onderzoek naar milieuhygiënische kwaliteit van bodem en grond Bodem Boorsystemen en monsternemingstoestellen voor grond, sediment en grondwater, die worden toegepast bij bodemverontreinigingsonderzoek Bodem Plaatsing van peilbuizen ten behoeve van milieukundig bodemonderzoek 5

6 NEN 5861 NPR 6616 NEN-EN-ISO Milieu Procedures voor monsteroverdracht Water en slib Routinebepaling van de ph Water Monsterneming Deel 3: Richtlijn voor de conservering en behandeling van watermonsters (ISO :2003, IDT) NEN-ISO 7888 Water Bepaling van het elektrisch geleidingsvermogen (ISO 7888:1985) NEN-ISO 5814 Water Bepaling van het gehalte aan opgeloste zuurstof Elektrochemische methode (ISO 5814:1990) 3 Beginsel In het veld worden peilbuizen met filters geplaatst en schoongepompt. Na de vereiste wachttijd en het voorpompen van de peilbuizen onmiddellijk voor monsterneming, worden hieruit watermonsters genomen en, indien voorgeschreven, gefiltreerd en geconserveerd. Na verpakking en registratie worden de monsters vervoerd naar het laboratorium waar de bepalingen worden uitgevoerd. 4 Toestellen en hulpmiddelen De hierna genoemde toestellen en hulpmiddelen moeten voor gebruik zijn gecontroleerd op goede werking en afwezigheid van storende elementen die het resultaat van het onderzoek kunnen beïnvloeden. 1) Boor- en monsternemingstoestellen volgens NPR Aanwijzingen voor de keuze van een monsternemingsmethode zijn gegeven in bijlage A. 2) Filtreertoestel volgens NPR 5741 met filters met een poriëngrootte van 0,45 µm. Het membraanmateriaal en de behuizing van het filter mogen de te onderzoeken parameters niet beïnvloeden. 3) Verpakkingsmateriaal naar keuze volgens tabel 1 van NEN-EN-ISO ) Peilapparaat met visueel of akoestisch signaal. 5) ph-, geleidbaarheid-, zuurstof- en troebelheidsmeter (eventueel gecombineerd). De juiste werking van deze veldmeetinstrumenten moet minimaal aan het begin van de meetdag worden gecontroleerd. De ph wordt gemeten volgens NPR 6616, de geleidbaarheid wordt gemeten volgens NEN-ISO 7888 en zuurstof wordt gemeten volgens NEN-ISO De troebelheidsmeter moet minimaal een meetbereik hebben van 1 NTU 1000 NTU (nephelometric turbidity units) en een nauwkeurigheid van ± 5 %. De troebelheidsmeting kan in-line worden uitgevoerd met een sensor in de doorstroomcel of met een apparaat dat de troebelheid van een monster bepaalt in een glazen cuvet. 6) Doorstroomcel om de veldparameters ph, EC, zuurstof en eventueel troebelheid in-line te meten, zonder beïnvloeding van atmosferische lucht. De metingen mogen elkaar onderling niet beïnvloeden. 7) Toestel om monsters in het veld en gedurende het transport naar het laboratorium te conditioneren (bijv. koelbox of koelkast). 8) Benodigde chemicaliën voor de conservering van monsters in het veld of flessen die reeds met conserveringsmiddel zijn voorgevuld. 6

7 Bestelformulier Stuur naar: NEN Standards Products & Services t.a.v. afdeling Klantenservice Antwoordnummer WB Delft NEN Standards Products & Services Postbus GB Delft Vlinderweg AX Delft Ja, ik bestel ex. NEN 5744:2008 3e Ontw. nl Bodem - Monsterneming van grondwater T (015) F (015) Wilt u deze norm in PDF-formaat? Deze bestelt u eenvoudig via Gratis nieuwsbrieven Wilt u op de hoogte blijven van de laatste ontwikkelingen op het gebied van normen, normalisatie en regelgeving? Neem dan een gratis abonnement op een van onze nieuwsbrieven. Gegevens Bedrijf / Instelling T.a.v. O M O V Klantnummer NEN Uw ordernummer BTW nummer Postbus / Adres Postcode Plaats Telefoon Fax Factuuradres (indien dit afwijkt van bovenstaand adres) Postbus / Adres Postcode Plaats Datum Handtekening Retourneren Fax: klantenservice@nen.nl Post: NEN Standards Products & Services, t.a.v. afdeling Klantenservice Antwoordnummer 10214, 2600 WB Delft (geen postzegel nodig). Voorwaarden De prijzen zijn geldig tot 31 december 2018, tenzij anders aangegeven. Alle prijzen zijn excl. btw, verzend- en handelingskosten en onder voorbehoud bij o.m. ISO- en IEC-normen. Bestelt u via de normshop een pdf, dan betaalt u geen handeling en verzendkosten. Meer informatie: telefoon , dagelijks van 8.30 tot uur. Wijzigingen en typefouten in teksten en prijsinformatie voorbehouden. U kunt onze algemene voorwaarden terugvinden op: LEREN, WERKEN EN GROEIEN MET NEN preview