Oraal medicatie- gebruik bij de ziekte van Parkinson

Transcriptie

1 Oraal medicatiegebruik bij de ziekte van Parkinsn

2 Oraal medicatiegebruik bij de ziekte van Parkinsn Figuur1: Medicatin, clck, generic, pills and drugs (nbcphiladelphia, 2014) Kelly Reybruck

3 Inhudstabel INLEIDING... 3 ALGEMENE REGELS BIJ HET INNEMEN VAN UW MEDICATIE... 5 OVERZICHT PARKINSONMEDICATIE... 6 LEVODOPA... 6 DOPAMINE-AGONISTEN... 8 MAO-B-REMMERS... 9 COMT-REMMERS ANTICHOLINERGICA IS HET TOEGELATEN OM MEDICATIE TE PLETTEN EN/OF TE DELEN? HULPMIDDELEN OM UW MEDICATIE NIET TE VERGETEN PRAKTISCHE INFORMATIE VRAGEN

4 Inleiding Vr de behandeling van de ziekte van Parkinsn kmt er een mment dat uw behandelend neurlg medicatie gaat vrschrijven. Vaak gebeurt dit wanneer de klachten u beperken in het dagelijks leven. De ziekte van Parkinsn ntstaat ten gevlge van een tekrt aan dpamine in smmige kernen van de hersenen. De rzaak is het afsterven van de dpamine-prducerende cellen. Dpamine is een neurtransmitter (stf die zrgt dat zenuwcellen met elkaar kunnen cmmuniceren) die belangrijk is bij het willekeurig bewegen van nze spieren. Een gebrek aan dpamine verrzaakt prgressief (tenemend) verlies aan sepelheid van nze bewegingen. Kenmerken van de aandening zijn dus in de eerste plaats mtrisch (met betrekking tt beweging). Anderzijds wrden hierdr k nietmtrische functies beïnvled, minder vr de hand liggend maar niet minder belangrijk. De belangrijkste mtrische symptmen zijn: Tremr f beven Vral aan de handen, sms aan de veten (en sms ter hgte van de kin). De tremr det zich vral vr in rust (rusttremr), wanneer de handen p de dijen rusten f als ze tijdens het stappen naast het lichaam hangen en verdwijnt tijdens de slaap. In het begin van de ziekte det het beven zich vral ver één lichaamshelft vr; Hypkinesie f bewegingsarmede, bradykinesie f bewegingstraagheid Manifesteert zich nder de vrm van kleine passen, verminderd armzwaaien tijdens het stappen (vaak verwegend aan één lichaamshelft), een verminderde sepelheid in de gewrichten, een vrvergebgen rmp, meilijk draaien, blkkeren tijdens het stappen (vastvriezen aan de grnd), kleiner schrijven, een meilijke fijne mtriek, eentnige en stille spraak, een uitdrukkingsls gelaat en slikstrnissen. De vrnaamste niet-mtrische symptmen zijn: Vermeidheid en slaapstrnissen; Veranderde smaak- en reukzin; Gevelsstrnissen zals pijn en tintelingen; Stemmingsstrnissen zals depressie en angst; Cgnitieve strnissen zals meilijkheden met plannen en rdenen van gedachten; Autnme strnissen zals speekselvled, een sterke daling van de bleddruk die ptreedt wanneer u rechtp gaat staan (rthstatische hyptensie), urgenitale prblemen (met betrekking tt de urinewegen en de geslachtsrganen) en vermatig zweten. Omdat de ziekte van Parkinsn een niet te genezen chrnische aandening is, bestaat de behandeling enkel uit symptmbestrijding. Daarin nderscheiden we drie verschillende behandelingstypes: Medicamenteuze behandeling; Paramedische behandeling zals kinesitherapie, ergtherapie, lgpedie (Parkinsnschl); Neurchirurgische behandelingen zals de diepe hersenstimulatie. 3

5 Deze brchure bespreekt enkel de medicamenteuze via de mnd (raal) ingenmen behandeling van mtrische symptmen bij de ziekte van Parkinsn. De neurlg bepaalt de keuze vr een geneesmiddel afhankelijk van nder andere uw leeftijd, de hfdklacht, de aanwezigheid van meerdere aandeningen, de levensverwachting en de duur van de aandening. Medicatie die werkt kan k bijwerkingen hebben. Het vraagt de neurlg sms enige tijd en geduld m hierin een ged evenwicht te vinden, want iedereen reageert immers anders p medicatie. De verschillende medicatie die regelmatig wrdt vrgeschreven bij de ziekte van Parkinsn wrdt verder in deze brchure vr u p een rijtje gezet. Daarnaast wrdt belangrijke infrmatie gegeven ver het innemen, de verschillende tedieningsvrmen, hun werking en bijwerking. He ernstig de bijwerking is, kan per persn verschillen en hangt nder meer af van uw leeftijd evenals van andere aandeningen waarvr u medicatie krijgt. Het is bekend dat u p udere leeftijd ver het algemeen geveliger bent vr bijwerkingen dan p jngere leeftijd. Daarm valt het aan te bevelen m eerst af te wachten f u aan het medicijn kunt wennen. De bijwerkingen zijn immers vaak alleen tijdelijk. Als na ngeveer twee weken de bijwerkingen nveranderd zijn f zelfs tenemen, neem dan cntact p met de neurlg. 4

6 Algemene regels bij het innemen van uw medicatie Met vcht U neemt de medicatie altijd in met vcht, bijvrbeeld met water (liever geen pmpelmessap f melk). Als de medicatie drg wrdt ingenmen, gaat de pname van de medicatie in het lichaam trager en kan het maagslijmvlies geïrriteerd raken. Als het drslikken van de medicatie teveel meite kst, kan het helpen de medicatie in te nemen met kud water f appelmes. Kude prducten verbeteren de slikreflex en verminderen de kans p verslikken. Slikken kan men best met een licht vrver gebgen hfd. Op tijd Om ged te functineren is het essentieel dat u de medicatie vr de ziekte van Parkinsn p het afgesprken uur inneemt. De bedeling is m schmmelingen in de beweeglijkheid te vermijden. Op basis van uw ervaringen kunt u met uw neurlg het schema van inname bespreken en eventueel aanpassen. Levdpa-preparaten neemt u best een half uur vóór de maaltijd in. Het is aangewezen u te huden aan strikte tussentijden, k wanneer de eerste inname van de dag niet steeds p hetzelfde uur plaats heeft, mdat bijvrbeeld wat langer f minder lang wrdt geslapen. Sms is het nuttig de eerste dsis reeds in te nemen in bed mdat hierdr de mbiliteit bij het pstaan reeds vldende sepel en veilig wrdt. Vergeten Bent u vergeten de medicatie in te nemen, zrg dan dat u de medicatie z snel als mgelijk inneemt. De tijd tussen de (te late) inname en de vlgende met gelijk zijn aan de gebruikelijke tijd tussen de andere innamen. Vr die dag schuiven de tijden van inname van de medicatie dus iets p. Het gaat er hierbij vral m dat niet teveel medicatie in een krte tijd wrdt ingenmen. Bij het vergeten van medicatie die slechts één keer daags wrdt ingenmen, wrdt geadviseerd deze tch ng te nemen, tenzij dit meer dan zes uur later is dan gebruikelijk. Als u de medicatie éénmalig vergeten bent en u bent al aan de vlgende dsis, neem dan geen dubbele dsis bij de vlgende inname. Bij twijfel cntacteert u steeds een arts. Stppen Stp niet met de medicatie f verander niet pltseling van dsis znder eerst advies in te winnen van de neurlg. Anders lpt u het risic dat er bijwerkingen ptreden waardr uw klachten tenemen. 5

7 Overzicht Parkinsnmedicatie Er zijn verschillende grepen medicijnen die wrden vrgeschreven bij de ziekte van Parkinsn. Welke medicatie wrdt vrgeschreven is afhankelijk van de efficiëntie, bijwerkingen, mtrische cmplicaties en gebruiksgemak. levdpa Tedieningsvrmen De diverse tedieningsvrmen in de grep van de levdpa verschillen in werkingssnelheid en dsis. Er zijn langzame, gewne en snel werkende vrmen. Levdpa wrdt nder de vlgende stfnamen vrgeschreven (de merknaam staat telkens tussen haakjes): Cmbinatie van levdpa en benserazide (Prlpa ) (Bijsluiter, klik hier) 100 mg levdpa + 25 mg benserazide (Prlpa 100/25) 200 mg levdpa + 50 mg benserazide (Prlpa 200/50) Met verlengde afgifte (Prlpa HBS) Tabletvrm die plsbaar en deelbaar is (Prlpa dispersible) Generisch prduct: levdpa/ bensarazide Teva Cmbinatie van levdpa + carbidpa + entacapn (Stalev ) (Bijsluiter, klik hier) 50 mg levdpa mg carbidpa mg entacapn (Stalev 50) 100 mg levdpa + 25 mg carbidpa mg entacapn (Stalev 100) 150 mg levdpa mg carbidpa mg entacapn (Stalev 150) 200 mg levdpa + 50 mg carbidpa mg entacapn (Stalev 200) He werkt levdpa? Bij de ziekte van Parkinsn is er een tekrt aan dpamine in bepaalde kernen van de hersenen. De hersenen zelf zitten als het ware verpakt in een afznderlijk cmpartiment van ns lichaam. Dpamine kan vanuit het bled de hersenen niet bereiken mdat het de zgenaamd de bledhersenbarrière niet kan passeren. Vandaar dat er gebruik wrdt gemaakt van levdpa, deze kan via de bledbaan wel de hersenen bereiken. Levdpa wrdt in de hersenen mgezet in dpamine. De cmbinatie van levdpa met carbidpa f benserazide (Prlpa ) zrgt ervr dat levdpa niet wrdt mgezet naar dpamine vóór het in de hersenen aankmt. Dit zu immers vr veel algemene nevenwerkingen kunnen zrgen. De cmbinatie van entacapn met levdpa versterkt en verlengt het effect van levdpa. Wanneer wrdt levdpa vrgeschreven? Levdpa wrdt vrgeschreven p basis van het klachtenpatrn en uw leeftijd. In het algemeen geeft het k de beste resultaten. Met name de stijfheid en de traagheid van de bewegingen verminderen. Het beven reageert vaak minder ged. Levdpa presteert het zwakst p klachten van articulatie, evenwichtsmeilijkheden, hudingsstrnissen en startprblemen. Levdpa bestaat k met gereguleerde (langzame) afgifte (Prlpa HBS), waarbij levdpa geleidelijk aan het bled wrdt afgegeven. Hierdr werkt de medicatie trager, maar langer. Deze medicatie kan wrden gegeven als u veel last heeft van piek-verbeweeglijkheid f m de nacht te verbruggen. Levdpa met versnelde afgifte (dispersible) werkt sneller, zrgt vr een betere pname en wrdt gegeven m u snel p gang te helpen, bijvrbeeld als u last heeft van chtendstijfheid. 6

8 Inname en tijdstip van inname U neemt levdpa best een half uur vóór de maaltijd in. Het is beter m levdpa niet tijdens f direct na de maaltijd in te nemen. De pname van de medicatie vindt plaats in de dunne darm en verlpt sneller als deze niet gevuld is met vedsel. Levdpa wrdt k beter niet gecmbineerd met eiwitrijke prducten zals melk, pudding, yghurt en vlees. Eiwitten gaan in cmpetitie met de pname van levdpa in de dunne darm, waardr er minder levdpa in de hersenen beschikbaar is en het effect verzwakt. Het vermijden van een eiwitrijke maaltijd s middags is dan k aangewezen. Overleg de innametijden van uw medicatie altijd met uw arts in functie van uw eigen dagschema. Bijwerkingen Misselijkheid, duizeligheid en slaperigheid zijn de drie meest vrkmende bijwerkingen tijdens het begin van de behandeling. Dr met een lage dsering te beginnen en die langzaam te verhgen, kunnen deze klachten wrden beperkt. Wanneer braakneigingen erg hinderlijk blijven, kan hiertegen vr dmperidne (Mtilium ) wrden gekzen, dat best vraf wrdt ingenmen. Andere middelen tegen misselijkheid, zals metclpramide (Primperan ) kunnen de verschijnselen van de ziekte van Parkinsn den verergeren en wrden daarm best niet gebruikt. Verder kunnen als bijwerkingen slaapstrnissen, een vermindering van het reactievermgen, een veranderde smaak, duizeligheid bij snel pstaan, dnkere urine en ntlasting en een afname van eetlust vrkmen. Hge dseringen levdpapreparaten kunnen sms aanleiding geven tt hartritmestrnissen, verwardheid en hallucinaties. Het succes van een behandeling met levdpa is helaas bij de meeste mensen niet blijvend. Omdat niet de prgressie van de aandening zelf maar enkel de symptmen wrden behandeld, neemt de werking na een aantal jaren langzaam af, zdat de dsering steeds verder verhgd met wrden. Op een gegeven mment treden bij verhging van levdpa meer bijwerkingen p nder de vrm van specifieke mtrische cmplicaties. Zals: 1. Het vrspelbaar ptreden van fases waarin het anti-parkinsn effect van levdpa geleidelijk afneemt (wearing-ff, end-f-dse deteriratin). 2. Het nvrspelbaar ptreden van een gunstig effect f net het niet verklaarbaar uitblijven ervan znder duidelijk verband met de inname. (n-ff-fase). 3. Het ptreden van ngewilde bewegingen in de n-fase (dyskinesieën/dystnieën). De vrspelbare mtrische cmplicaties van de levdpabehandeling hangen samen met het tijdstip van inname van de medicatie. Bij de nvrspelbare mtrische cmplicaties is die samenhang met de mmenten van inname niet aan te tnen. Als u deze klachten pmerkt, kunt u ze met uw neurlg bespreken. Dit kan leiden tt het aanpassen van de medicatie. 7

9 Dpamine-agnisten Tedieningsvrmen Dpamine-agnisten wrden nder de vlgende stfnamen vrgeschreven (de merknaam staat telkens tussen haakjes): pramipexl (Mirapexin ) (Bijsluiter, klik hier) Mirapexin 0.18 mg Mirapexin 0.7 mg Vertraagde vrijstelling: Mirapexin 0.26 mg, Mirapexin 1.05 mg, Mirapexin 2.1 mg, Mirapexin 3.15 mg Generisch prduct: pramipexle EG, pramipexle Mylan, pramipexle Sandz en pramipexle Retard rpinirl (Requip ) (Bijsluiter, klik hier) Requip 0.25 mg, Requip 0.5 mg, Requip 1 mg, Requip 2 mg, Requip 5 mg Verlengde afgifte: Requip-mdutab 2 mg, Requip-mdutab 4 mg, Requipmdutab 8 mg Generisch prduct: rpinirle EG, rpinirle Mylan, rpinirle Teva en rpinirle Sandz rtigtine (Neupr pleister ) (Bijsluiter, klik hier) 1 maal daags aan te brengen (niet terugbetaald in België). He werken dpamine-agnisten? Dpamine-agnisten zijn medicijnen die de werking van dpamine nabtsen. Ze binden zich aan de receptren van de specifieke hersencellen alsf ze dpamine zuden zijn. Hun werking is dus gelijkaardig maar minder krachtig, hewel langer durend. Sms wrden ze tegevegd aan de behandeling met levdpa. In dat geval kan de dsis levdpa lager blijven, waardr de kans p bijwerkingen minder grt is. Dpamine-agnisten helpen tegen bewegingstraagheid (bradykinesie) en spierstijfheid (rigiditeit) en sms in mindere mate tegen het beven (tremr). Wanneer wrden dpamine-agnisten vrgeschreven? Vaak wrdt gestart met dit medicijn bij patiënten jnger dan 65 à 70jaar, bij wie de ziekte ng geen grte handicap vrmt. Drgaans geven de artsen bij deze ppulatie liever ng geen levdpa, m het ptreden van de mtrische cmplicaties die eraan verbnden zijn uit te stellen. Daarm wrdt vaak gestart en drbehandeld met een dpamine-agnist in mntherapie. In een later stadium van de ziekte wrden ze vaak in cmbinatie met andere medicatie gegeven, bijvrbeeld met levdpa, een MAO-B-inhibitr f antichlinergicum. Inname en tijdstip van inname Dpamine-agnisten wrden altijd langzaam pgebuwd en als dit ndig is k weer langzaam afgebuwd. De dsering is meermaals daags, tenzij het, zals vaak het geval is, m preparaten gaat met een gereguleerde afgifte die maar éénmaal daags meten wrden ingenmen, bij vrkeur in de chtend. Dpamine-agnisten kunnen gewn tijdens f na de maaltijd ingenmen wrden. Tabletten met gereguleerde afgifte (de werkzame stf kmt geleidelijk vrij) meten altijd geheel ingenmen wrden, dus niet al kauwend f gebrken. 8

10 Bijwerkingen Ok dpamine-agnisten kunnen bijwerkingen geven als misselijkheid en braken, slaperigheid verdag, duizeligheid, bledrukval bij snel pstaan, verwardheid, slaapstrnissen en hallucinaties (vaker bij uderen). Oedeem (vchtphping) in de nderste ledematen is een vaak vrkmende nevenwerking. Gedragsmatige veranderingen zals gk-, kp- f seksverslaving en een verhgd libid hren k in het rijtje van belangrijke niet steeds nmiddellijk vermelde ngewenste effecten en kunnen zich sms geleidelijk instellen. MAO-B-remmers Tedieningsvrmen MAO-B-remmers wrden nder de vlgende stfnaam vrgeschreven (de merknaam staat telkens tussen haakjes): selegiline (Eldepryl ) (Bijsluiter, klik hier) Eldepryl 5 mg Eldepryl 10 mg rasagiline (Azilect ) (Bijsluiter, klik hier) Azilect 1 mg He werken MAO-B- remmers? Een MAO-B-remmer zrgt vr verminderde afbraak van dpamine in de hersenen waardr de beschikbare heveelheid dpamine verhgt. Dit resulteert in een langere en mgelijk wat intensere werking van de dpamine in de hersenen. Wanneer wrden MAO-B-remmers vrgeschreven? MAO-B-remmers wrden in een vreg stadium van de ziekte vrgeschreven m gebruik van dpamine-agnisten f levdpa uit te stellen en mwille van het mgelijks beschermend effect in het verlp van de ziekte. In een later stadium van de ziekte kunnen MAO-B-remmers wrden tegevegd in cmbinatie met levdpa, wanneer dit medicijn te vreg raakt uitgewerkt. Het laat k te de dsis levdpa laag te huden. Inname en tijdstip van inname MAO-B-remmers wrden tijdens f na de maaltijd ingenmen. Azilect werkt 24 uur en mag éénmaal daags wrden ingenmen. Het beste is m het medicijn s mrgens in te nemen. Eldepryl met meestal tweemaal daags wrden ingenmen. Het beste is m het medicijn s mrgens en s middags in te nemen. Bijwerkingen Azilect en Eldepryl hebben weinig bijwerkingen, maar ze verschillen wel enigzins. Eldepryl kan als bijwerking hfdpijn, slaperigheid, een drge mnd en duizeligheid geven. Ok slapelsheid wrdt gemeld, waardr beter geen avndlijke inname kan gebeuren. Azilect kan hfdpijn, pijn aan de gewrichten, misselijkheid en een grieperig gevel geven. 9

11 COMT-remmers Tedieningsvrmen COMT-remmers wrden nder de vlgende stfnaam vrgeschreven (de merknaam staat telkens tussen haakjes): entacapn (Cmtan ) (Bijsluiter, klik hier) Cmtan 200 mg Cmbinatie van levdpa + carbidpa + entacapn (Stalev ) (Bijsluiter, klik hier) 50 mg levdpa mg carbidpa mg entacapn (Stalev 50) 100 mg levdpa + 25 mg carbidpa mg entacapn (Stalev 100) 150 mg levdpa mg carbidpa mg entacapn (Stalev 150) 200 mg levdpa + 50 mg carbidpa mg entacapn (Stalev 200) tlcapn (Tasmar ) (Bijsluiter, klik hier) Tasmar 100 mg He werken COMT-remmers? COMT-remmers hebben geen anti-parkinsn effect. Het is een enzym dat de afbraak van levdpa in het bled remt, waardr er meer vr de hersenen beschikbaar blijft. Het versterkt en verlengt dus het effect van levdpa. Deze grep van medicatie wrdt daardr altijd met levdpa ingenmen. Tlcapn is een COMT-remmer, maar dit middel krijgt geen vrkeur, mwille van de tegenmen kans p ernstige leverprblemen. Cmtan kan k in cmbinatie met levdpa en carbidpa in één tablet gegeven wrden nder de naam Stalev. Wanneer krijgt u COMT-remmers vrgeschreven? COMT-remmers wrden in een later gecmpliceerd stadium van de ziekte vrgeschreven wanneer er sprake is van vrspelbare respnsfluctuaties (wearing-ff). Entacapn is de COMT-remmer van de eerste keus. Cmtan (entacapn) wrdt vrgeschreven als u merkt dat een medicijn uitgewerkt raakt en u vóór de vlgende geplande medicijn-inname een peride minder ged functineert. Oplssingen vr deze verschijnselen zijn het vaker geven van medicatie (dus minder tijd tussen de verschillende innamen) f het tevegen van een COMTremmer bij iedere inname van levdpapreparaten. Inname en tijdstip van inname COMT-remmers meten steeds in dezelfde dsis en gelijktijdig met de levdpapreparaten wrden ingenmen. Dit gebeurt natuurlijk autmatisch wanneer u het cmbinatiepreparaat Stalev gebruikt. Een COMT-remmer znder levdpapreparaat is niet zinvl mdat het geen effect zal hebben. 10

12 Bijwerkingen COMT-remmers p zich kunnen als bijwerkingen hebben: maag-en darmklachten (misselijkheid en diarree), verbeweeglijkheid, ee drge mnd, wanen en hallucinaties. Deze bijwerkingen treden echter maar bij een beperkt aantal mensen p. Bvendien geeft het een ranje verkleuring van de urine, wat misschien vervelend is maar verder geen kwaad kan. In Stalev wrdt gebruik gemaakt van carbidpa in plaats van het benserazide dat bij Prlpa is tegevegd. Op zich kan k dit verantwrdelijk zijn vr niet verwachte darmklachten bij mschakeling van de cmbinatie Prlpa + Cmtan naar Stalev. Antichlinergica Tedieningsvrmen Antichlinergica wrden nder de vlgende stfnamen vrgeschreven (de merknaam staat telkens tussen haakjes): biperideen (Akinetn ) (Bijsluiter, klik hier) Akinetn 2 mg trihexyfenidyl (Artane ) (Bijsluiter, klik hier) Artane 2 mg Artane 5 mg He werken antichlinergica? Naast dpamine zijn er ng andere stffen die in de hersenen een rl spelen bij het sepel laten verlpen van de bewegingen. Één daarvan heet acetylchline. Acetylchline is een tegenhanger van de dpamine in de hersenen en de twee meten met elkaar in evenwicht zijn. Afname van acetylchline dr antichlinergica versterkt het effect van dpamine p de beweeglijkheid van het lichaam. Acetylchline is echter belangrijk vr de cgnitieve functie van nze hersenen. Antichlinergica kunnen dus een verslechtering van het geheugen geven en verwarring verrzaken. Hierdr zijn deze middelen niet geschikt vr uderen. Wanneer wrden antichlinergica vrgeschreven? U krijgt antichlinergica vrgeschreven als u vrnamelijk klachten heeft van tremr (beven) en bij vrkeur jnger bent dan 60 à 65 jaar. Inname en tijdstip van inname Antichlinergica neemt u, mwille van de bijwerkingen, best niet s avnds. Bijwerkingen Akinetn en Artane kunnen bijwerkingen geven als cncentratieverlies, geheugenverlies, verwardheid en hallucinaties. Uiteraard k een drge mnd, langzame vedselvertering, vertraagde stelgang, meilijke blaaslediging (prstaatklachten!) en glaucm. 11

13 Is het tegelaten m medicatie te pletten en/f te delen? Niet alle medicatie mag geplet f gebrken wrden. Medicatie met een breukstreep mag men delen. Vr het pletten van de medicatie kijkt men er best de bijsluiter p na. Film-mhulde tabletten mgen absluut niet geplet wrden mdat ze pas vrbij de maag mgen plssen en pas dan vanuit de darm pgenmen wrden in de bledbaan. Ok medicatie met een vertraagde werking ( retard tabletten) mag niet geplet wrden, die met immers zijn werkzame stf geleidelijk vrij geven. Wat het plssen van medicatie betreft: de dispersible kan men makkelijk plssen in water (liever geen pmpelmessap) f laten smelten in de mnd. Indien men kiest m dit p te lssen, kan men deze plssing beter niet lang laten staan, xidatie zrgt immers vr een dnkere verkleuring. Medicijn Afbeelding Pletbaar Deelbar Medicijn Afbeelding Pletbaar Deelbar Prlpa Inhud Mag penen Requip 100/25 capsule pletbaar 2 mg tablet Prlpa Requip 200/50 tablet 5 mg tablet Prlpa dispersible Bij vrkeur Deelbaar Requip mdutab plssen in water 100/25 tablet 2 mg tablet Prlpa HBS Inhud niet pletbaar NIET penen Requip mdutab 100/25 capsule 4 mg tablet Stalev Requip mdutab 50/12,5/200 tablet 8 mg tablet Stalev Eldepryl 100/25/200 tablet 5 mg tablet Stalev Pletbaar NIET pletbaar Deelbaar NIET pletbaar NIET pletbaar OPGE(P)LET! Azilect 150/37,5/200 tablet 1 mg tablet Stalev NIET pletbaar Cmtan 200/50/200 tablet 200 mg tablet Mirapexin Pletbaar Deelbaar Tasmar 0.18 mg tablet 100 mg tablet Mirapexin Pletbaar Deelbaar Tasmar 0.7 mg tablet 200 mg tablet Requip Pletbaar Akinetn 0.25 mg tablet 2 mg tablet Requip Pletbaar Artane 1 mg tablet 2 mg tablet Pletbaar Pletbaar NIET pletbaar NIET pletbaar NIET pletbaar Pletbaar Pletbaar Pletbaar NIET pletbaar NIET pletbaar Pletbaar Pletbaar Deelbaar Deelbaar Figuur 2: Medicatie Gebruikte referenties: & ggle images 12

14 Hulpmiddelen m uw medicatie niet te vergeten Stipte inname van medicatie is niet vr iedereen even vanzelfsprekend. Een medicijnalarm f pillends kunnen hier een uitkmst bieden. Ze zijn te vinden bij uw aptheek f thuiszrgwinkel. In verleg met de Vlaamse Parkinsn Liga is er een pillendsje ntwikkeld waar tt 7 alarmen per 24 uur kunnen wrden ingesteld. Vr het bestellen kunt u terecht p de Vlaamse Parkinsn Liga site: Figuur3: Pillendsje (Vlaamse Parkinsn Liga, 2013) klik hier vr de handleiding 13

15 Praktische infrmatie Er is sprake van een ged effect van de medicatie als u: Uw dagelijkse handelingen kan vlbrengen; Uw werkzaamheden weer zelfstandig kan uitveren; Uw hbby s weer kunt uitefenen; Vldende vertruwen hebt in uw mbiliteit (bijvrbeeld m ergens naar te te lpen). Het kan niet steeds de bedeling zijn m het allerlaatste symptm van de aandening helemaal te nderdrukken. Elke behandeling met geëvalueerd wrden vlgens de individuele ndzaak en het eigen tekmstperspectief. s Mrgens kan het tijdstip van inname belangrijk zijn: sms is het beter m na de medicatie-inname ng even te blijven liggen, het zal wat sepelheid en veiligheid garanderen bij het pstaan. Zrg ervr dat je altijd rustig en beheerst pstaat wanneer u last heeft van duizeligheid. Als u uit bed stapt, de dit dan vrzichtig en ga eerst p de bedrand zitten. De juiste medicatie: dsis en vrm Parkinsnmedicatie nderscheidt zich in manier van werken, maar k in dsis en vrm. Omdat de behandeling regelmatig wrdt aangepast, is het raadzaam m steeds grndig het recentste vrschrift van de arts te cntrleren. De aptheker heeft hierin een belangrijke superviserende rl. Het gebeurt k wel dat patiënten ng medicatie hebben liggen van een vrgaand vrschrift wat het risic p verwisseling f verkeerd gebruik vergrt. Onderstaande vrbeelden illustreren dat één geneesmiddel veel verschillende vrmen en dsissen kan hebben. Prlpa 125 mg, harde capsules; Prlpa HBS 125 mg harde capsules met verlengde afgifte; Prlpa 125 mg dispergeerbare (plsbare) tabletten; Prlpa 250 mg tabletten; Requip 0,25 mg filmmhulde tabletten; Requip 0,5 mg filmmhulde tabletten; Requip 1 mg filmmhulde tabletten; Requip 2 mg filmmhulde tabletten; Requip 5 mg filmmhulde tabletten; Requip-mdutab 2 mg tabletten met verlengde afgifte; Requip-mdutab 4 mg tabletten met verlengde afgifte; Requip-mdutab 8 mg tabletten met verlengde afgifte. 14

16 Een gede stelgang is belangrijk. U kunt uw stelgang bevrderen dr laxerende en vezelrijke vedingsmiddelen te gebruiken in cmbinatie met vldende drinken (minimaal 1,5 liter per dag). Vrbeelden van vezelrijke veding zijn rde bieten, (gedrgde) pruimen, kiwi s, uien, peulvruchten, spinazie en rabarber. Gebruik zveel mgelijk grf vlkren bruinbrd. Ok lijnzaad bij het ntbijt kan helpen. Vr verdere vedingsadviezen kunt u verleggen met een diëtiste. Eiwitrijke veding kunt u best beperken in de lp van de dag bij het gebruik van levdpa. De eiwitten in de veding, zals eiwit uit melkprducten, vlees, vis en eieren wrden via hetzelfde transprtsysteem als levdpa pgenmen. Een vermatige eiwitinname p hetzelfde genblik zal de pname van levdpa in de dunne darm vertragen f zelfs belemmeren. Daarm wrdt een eiwitrijke maaltijd best naar de avnd verplaatst. U kunt de kans p een blaasinfectie verminderen dr vldende vcht en veenbessensap (cranberrysap) te drinken, f cranberrycapsules zals bijvrbeeld urican te gebruiken. De ziekte van Parkinsn kan de zin in seks den afnemen. De behandeling van de aandening kan daarentegen juist ngewenste hyperseksualiteit verrzaken (dpamineagnisten). Bepaalde medicijnen gaan niet ged samen met Parkinsnmedicatie. Overleg steeds met uw arts f aptheker indien u aanvullende medicatie wenst te nemen. Vragen Wellicht zult u na het lezen van deze brchure ng allerlei vragen hebben. Bij vragen ver uw medicatie kunt u cntact pnemen met uw neurlg f uw Parkinsnverpleegkundige. Parkinsn referentie verpleegkundige Lamte Tania in het AZ Sint- Lucas Brugge kunt u bereiken p het nummer: Om cntact te hebben met nze neurlgen kunt u terecht bij het secretariaat neurlgie: Figuur4: Small questin mark man (Pixgd, 2015) 15

17 algemeen ziekenhuis sint-lucas vzw sint-lucaslaan 29, 8310 brugge T F inf@stlucas.be > Vlg ns p sciale media AZ Sint Lucas Brugge