I 0. s&._o-commentaren van: Breaking News. Over aanvallen op Amerika en Afghanistan, de val van het Ottomaanse rijk, NAvo-artikel 5, de internationale

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "I 0. s&._o-commentaren van: Breaking News. Over aanvallen op Amerika en Afghanistan, de val van het Ottomaanse rijk, NAvo-artikel 5, de internationale"

Transcriptie

1 MAANDBLAD VAN DE WIARD I BECKMAN STICHTING JAARGANG S8 I Breaking News DEWERELDNA I I SEPTEMBER Over aanvallen op Amerika en Afghanistan, de val van het Ottomaanse rijk, NAvo-artikel 5, de internationale coalitie tegen internationale terreur, de Islam en Europese en nationale politieke opties s&._o-commentaren van: B. TROMP B. KOENDERS A. HIRSI ALI J. BREMAN R. KOOLEIA. PINTO M. LINTHORST ARBEIDSMIGRATIE, EEN SLIM IDEE? Beheerste migratie if tijdelijke arbeidsmigratie? J. BELINFANTE TH. VAN STEVENINCK & J. HOEKEMA

2 I N H O U D M. T R A P PENB ' R G Nare bijsmaak 43 7 BR EA KIN G NE W S. D E W E R EL D NA I I SEPTE MB E R B. TROMP De 'andere oorlog' Enkele aantekeningen 4 39 B. K OENDE R S Elf september als opdracht voor de politiek 443 SOC IALI S M E &._ D E MO C R AT! MAANDBLAD VAN DE W I ARD! BECKMAN ST I C H T I NG DENKTANK VAN DE PAH TIJ VAN DE A RB E ID J A AR GA N G S8 NUMM E R I I o I SS N A. HIR S I AL I Tussen confrontatie en verzoening: Nederland en de islam 446 J. BREMAN Wij en zij in de nicuwe wereldorde 4.5"2 A. P I NTO & R. KOOLE De binnenkant van het buitenland 456 M. LI NT H O R ST De angst regeert allang 460 A R BE I DS MI G R ATI E, EE N S LIM ID EE? J. BEL I NFANTE Het ideaal van 'behcerste migratie' 4 63 T. VAN STEVEN I NCK & J. HOEKEMA Een pleidooi voor tijdelijkc arbeidsmigratie 470 PE N O P PAP J E R H. KEUZENKAM J> Een reactie op Van der Ploeg en Bordewijk 47 S M. VAN Df. N B I HG Een reactie op Melkert en Timmer mans Poezie 4 8o Boeken Vergeten pioniers 48 2

3 s&...o1o2ooi 437 Bij aile politieke meningsverschillen over het asielbeleid in Nederland lijkt over een ding consensus te bestaan: wij moeten niet Ianger hechten aan onze eigen beleidsvrijheid op dit terrein, wij moeten streven naar een Europees asielbeleid. Twee motieven spelen daarbij een rol. Enerzijds het idee dat andere Ianden nu te weinig doen en dat wij het zat zijn om vluchtelingen op te nemen terwijl zij zich ervan af maken. Anderzijds de gedachte dat het vluchtelingenvraagstuk een 'bovennationaal' probleem is en dus ook op die sehaal en op dat niveau moet worden opgelost. Oat klinkt niet onredelijk. Er kleeft echter een groat bezwaar aan zo'n Europees asiel- ofimmigratiebeleid. Moree! gezien valt het nauwelijks te verdedigen. Kijken we naar de armoede, de ongelijkheid en de oorlogen in de wereld met een universalistische, mondiale blik, dan zijn deze volstrekt onverdedigbaar. Bezien vanuit dat perspectief is er geen enkele rechtvaardiging te verzinnen voor het feit dat Nederlandse kinderen het zo oneindig vee! beter hebben dan kinderen in Rwanda, Burundi, Colombia of Afghanistan. A Is we een universalistische bril opzetten is onze morele opdracht duidclijk: we moeten direct beginnen met een grootscheepse herverdeling van geld en goederen en onze grenzen openstellen zodat minder bedeelden elders van onze welvaart kunnen profiteren. Bekijken we dezelfde situatie met de bril van Nederlandse burgers die met elkaar een democratic vormen, die een verzorgingsstaatje overeind willen houden, dan ligt een minder uitgebreide herverdeling en een vee! restrictiever toelatingsbeleid in de rede. Democratic is niet voorstelbaar als er niet een duidelijk aanwijsbare politieke gemeenschap is die zichzclf democratisch bestuurt. Een verzorgingsstaat is aileen overeind te houden als de kring van potentiele uitkeringsgerechtigden beperkt is. Er is hier sprake van een duidelijke afruil: een uitgebreide verzorgingsstaat (Denem<!rken, Zweden) zal een streng toelatingsbeleid hanteren terwijl een minder ontwikkelde verzorgingsstaat (de vs) vee! opener is aan de grens. Dit particuliere, Nederlandse gezichtspunt is ook moreel verdedigbaar: democratic en verzorgingsstaat zijn waarden waarvoor je pal mag staan, zelfs als dat betekent dat je tekortschiet tegenover mensen die niet tot jouw politieke gemeenschap behoren. Maar een restrictief Europees toelatingsbeleid? Europa is geen democratic. Europa is in geen enkele normale betekenis van dat woord een politieke gemeenschap. Europa is geen verzorgingsstaat. Europa is primair een politiek-economisch bondgenootschap van geprivilegieerde staten, waar je alleen toe mag behoren als je economic welvarend genoegis. Willen we zo'n economisch bondgenootschap voortaan een retrictief toelatingsbeleid Iaten voeren? Oat klinkt wei heel erg als een toelatingsbeleid gebaseerd op kaal economisch eigenbelang. Als ik mij probeer in te Ieven in de positie van een gelukzoeker uit de Derde Wereid, dan zou ik een afwijzing door de Nederlandse overheid, met het oog op de Nederlandse democratic en verzorgingsstaat misschien nog accepteren. Een afwijzing door en vanwege Europa zou mij voornamelijk boos maken. We hebben het tot nu toe gedaan met Fort Nederland, Fort Duitsland en Fort Denemarken. Aan Fort Europa kleeft een nare bijsmaak, die bij een nationaal toelatingsbeleid ontbreekt. Nare bijsmaak MARGO TRAPP EN BURG Redacteur S&J)

4

5 S&..OlolOOI 439 Achteraf is het opzienbarende van de terreuraanval van 1 1 september vooral dat deze zo voorspelbaar was. De Twin Towers waren a! eerder doelwit geweest van een aanslag uit deze hoek. Uit dezelfde kring onderschepten de Amerikaanse autoriteiten enkele jaren geleden plannen om een dozijn passagiersvliegtuigen tegelijkertijd te kapen en daarna te vernietigen. Noch waren zulke voornemens en aanslagen tot de Verenigde Staten beperkt. Er zijn bomaansla gen in de Parijse metro geweest en net op tijd verijdelde de Franse politie een zelfmoordpoging met een gckaapt vliegtuig vol passagiers dat de kapers te pletter wild en Iaten vliegen tegen de Eiffeltoren. De aanslag van 11 september valt niet zozeer op omdat ze slaagde, maar omdat ze aile voorgaande in de schaduw stelde in de nietsontziendheid waarmee duizenden burgers zonder pardon vermoord werden door zelfmoordenaars. Van een clash cif t;ivilizations was gecn sprake. De slachtoffers waren afkomstig uit meer dan zestig Janden. Vele honderden waren moslims, vele honderden waren afkomstig uit de Derde Wereld. Aileen wie dee] uitmaakt van de zogenaamde Westerse beschaving kan dit scenario uit Hollywood bedacht hebben. Het model vormt de film Black September, waarin Palestijnse terroristen een luchtschip tienduizenden naald-projectielen willen Iaten afvuren op een volgeladen jootball-stadion. Die film is a! twintigjaar oud. BREAKING NEWS, DE WERELD NA I I SEPTEMBER De 'andere oorlog' Enkele aantekeningen BART TROMP 11 september De terreuraanslagen op het World Trade Center in New York en het Pentagon in Washington hebben, naar veler gevoel en waarneming, de wereld op zijn grondvesten doen schudden. s &.P verzamelde een zestal commentaren. B. Tromp, B. Koenders, A. Hirsi Ali,]. Breman, A. Pinto &..R. Koole en M. Linthorst laten hun licht schijnen over de aanvallen op en van de Verenigde Staten, het jenomeen van het internationaal terrorisme, de jundamentalistische lslam en de politieke implicaties van de 'wereld na 11 september'. Low intensity coriflict Voorlopig heeft ' 1 1 september' een eip.d gemaakt aan de discussie over 'National Missile Defense', stokpaard van de regering Bush jr, en gericht op de ontwikkelingvan een ongelofelijk duur en waarschijnlijk ineffectief raketschild tegen een 'schurkenstaat' die per geleid projectiel een atoomwapen op de Verenigde Staten zou willen en kunnen afvuren. Het gelijk van critici die stelden dat een vijand veel simpeler middelen tot zijn beschikking heeft om een staat te ontwrichten is nu overduidelijk bewezen. De terreuraanslagen van de 11e september zullen verstrekkende gevolgen hebben. De traditionele scheiding tussen binnenlandse veiligheid en buitenlandse militaire dreiging, tussen oorlog en misdaad, is aan het oplossen. Daarmee komt ook het verschil tussen politic en Ieger te vervagen. Deze ontwikkeling is al jarenlang in gang. Marineschepen in de Nederlandse Antillen zijn daar niet om het territorium van het Koninkrijk te beschermen, maar om op drugshandelaars te jagen. De Bijzonder Bijstandseenheid bestaat uit mariniers, maar is getraind om tegen binnenlands politick of crimineel terrorisme op te treden. Deelname aan vredesoperaties als die in voormalig Joegoslavie komt cr in feite op neer dat legereenheden politictaken vervullen en vraagt in feite om een vergroting van het Korps Marechaussee. Een van de eersten die deze ontwikkeling voorzag, was de lsraelische krijgshistoricus van Nederlandse afkomst, Martin van Creveld. Tien jaar gele-

6 440 S&_Oto2oot den publiceerde hij The Traniformation if War metals centrale these dater een eind was gekomen aan conventionele oorlogen, oorlogen tussen staten gevoerd door grote, zwaarbewapende legers die gebruik maken van technologisch geavanceerde wapensystemen. De plaats van deze oorlogen wordt ingenomen door low intensity coriflicts. Succesvol opereren in zulke low intensity coriflicts vraagt een heel andere opstelling en organisatie dan die van bestaande krijgsmachten en politiediensten. Daarover isjn de afgelopen tien jaar wei vee! gedacht en geschreven, maar dat heeft niet werkelijk tot veranderingen geleid. A an de ene kant is dat een gevolg van het inherente conservatisme van bestaande instituties. Aan de andere kant is er de technologische verleiding, waardoor het traditionele krijgsbedrijf wordt opgetuigd met steeds effectievere wapensystemen die bovendien gevechtsrisico's voor de individuele soldaat minimaliseren. Zo ontstaat het utopia van het electronisch slagveld. Maar de ontwikkeling in deze richting staat haaks op de 'andere oorlog', op de nieuwe veiligheidsbehoeften van staten. Die vragen om rniddelen en manieren waarmee zij hun burgers tegen reele bedreigingen kunnen beschermen. Als zij daartoe niet bij machte zijn, verliezen zij hun cerste reden van bestaan, met consequenties die niet goed te overzien zijn. Op een voorlopig meer practisch niveau gaat het in Nederland om hetfeit dat - mede dankzij de stellingname van de PvdA - ons land al jarenlang een vrijplaats is voor terroristische organisaties. Ik herinner mij nog hoe begin jaren zeventig in bepaalde 'progressieve' kringen mensen gcurden - sommigen nu hoogleraar criminologic - met hun betrokkenheid bij!eden van de Baader-Meinhof-groep, die op N ederlands grondgcbied uitbliezen van hun werkzaamhden aan gene zijde van de grens. Ook de IRA beschouwde ons land als vakantieland, als het er niet om ging de Britse ambassadeur op het Lange Voorhout in Den Haag te vermoorden. N u worden vele duizende allochtone landgenoten afgeperst door Turkse en Koerdische politiek-criminele terroristische organisaties, die vanaf Nederlands grondgebied nauwelijks gestoord aanslagen en acties in Turkije beramen. Ik zwijg dan nog over de lankmoedigheid waarmee getolereerd wordt dat criminele organisaties jaarlijks tienduizenden 'vluchtelingen' - onder wie onbekende aantallen terroristen en oorlogsmisdadigers (bijvoorbeeld uit Afghanistan) hier afzetten. Tot voor kort was dit onderwerp in de PvdA onbespreekbaar. Ik heb het op het Politick Forum van 6 oktober aan de orde gesteld en in zijn slottoespraak kwam Ad Melkert met de toezegging dat het uit moest zijn met het 'gedogen' van terroristen en hun organisaties. Artikel 5 Hoeksteen van de N Avo is het Noord-Atlantisch Verdraa ( 1 949). De verdragstekst telt slechts veertien artikelen. Het belangrijkste is artikel vijf. Daarin Staat dat een gewapende aanva} tegen een van de!eden zal worden beschouwd als ecn aanval op allen. 'Zij komen bijgeval overeen dat, indien zulk een gewapende aanval plaatsvindt, ieder van hen de aldus aangevallen partij of partijen zal bijstaan'. Pas vorige maand is voor het ecrst een beroep op gedaan op artikel vijf. De Noord-Atlantische Raad nam het besluit de terroristische aanslagen in New York en Washington op te vatten als een 'gewapende aanval' in de zin van het NAVO-verdrag. Men kan dit besluit het best beschouwen als een gebaar van solidariteit met een bondgenoot die in twee wereldoorlogen de strijd in Europa ten gunste van democratic en rechtsstaat heeft beslecht. Maar wat dit gebaar in gaat houden is voorlopig verre van duidelijk, en wei om drie redenen. In de eerstc plaats is artikel vijfbedoeld voor collectieve verdediging tegen agressie door een staat. Niet een staat is echter aangewezcn als dader, maar een terroristische organisatie. Het beroep op artikel vijf is daarom oneigenlijk. Aile retoriek ten spijt gaat het hier niet om een oorlog, maar om gruwelijke misdaden. Artikel vijf van het N AVO-verdrag laat daarnaast geheel open op welke wijze en in welke mate de lidstaten de aangevallene bijstaan. Tijdens de Koude Oorlog bestonden niettemin lang van tevoren gemaakte afspraken over welke bijdrage icdere lidstaat aan de gemeenschappelijk verdediging van het NAVO-territorium zou levercn. Van een dergelijke rolverdeling en voorbereiding is nu geen sprake en dat maakt het beroep op artikel vijf voorlopig tot een loos gebaar. Oat blijkt ook wei uit het feit dat de rnilitaire operaties die nu plaatsvinden geheel en al een Amerikaanse aangelegenheid zijn. Er is nog een kant van a,rtikel vijf die te weinig aandacht heeft gekregen. Het artikel bepaalt ook dat de maatregelen die den Avo neemt tegen een gewapende aanval 'terstond ter kennis worden gebracht van de Veiligheidsraad', en dat die maatregelen wor-

7 S &._0 TO 200 I 44 1 den opgeheven zodra de Veiligheidsraad stappen heeft genomen 'om de internationale vrede en vei ligheid te herstellen en te handhaven'. De desintesratie van het Osmaanse rijk De neergang van het Osmaanse rijk began na het mislukte be leg van Wen en in Geleidelijk gingen daarna de veroveringen die hct in de voorgaande eeuwen had gebockt teloor, terwijl de fcitelijke macht van de sultan op den duur niet vee! verder dan Istanbul reikte. Maar pas in stortte het defmitief in elkaar. De desintegratie van het Osmaanse Rijk leidde toen tot de vorming van hethuidige Turkije. Oat werd onder de hardhandige Ieiding van Mustafa Kemal Atati.irk georganiseerd als een moderne Westerse nationale staat. Terwijl de bevolking van de nieuwe staat vrijwel volledig uit moslims bestond, voerde Atati.irk een volledige scheiding van kerk en staat in. Tachtig jaar later zijn het in Nederland allereerst oudcrs van Turkse afkomst die bezwaar maken tegen onderwijzeressen die hoofddoekjes in de klas dragen. Ten noorden en ten zuiden van het moderne Turkije liggen de andere resten van het Osmaanse Rijk: de Balkan en het Midden-Oo ten. Hetis geen toeval dat deze gebieden lang na de ineenstorting van het Osmaanse Rijk nog steeds de twee meest instabiele regia's in de wereld vormen. In de tweehonderd jaar waarin het Osmaansc Rijk de integreerde hebben zich daar geen staatsvormingsprocessen voorgedaan zoals in de rest van Europa. De instabiliteit op de Balkan werd tijdens de Koude Oorlog bevroren door het communisme, maar heeft zich daarna in bloedige conflicten opnieuw gemanifesteerd. Nu moeten internationale garnizoenen er de orde handhaven of wapens inzamelen. In de zuidelijke zone van het voormalige Osmaanse Rijk zijn na de Eerste Wereldoorlog door de overwin.naars nieuwe staten bedacht en in het Ieven geroepen. Terwijl op de Balkan allerlei zelfbedachte naties met elkaar wedijverden over het te verdelen grondgebied, lag het in het Midden-Oosten anders. Van nationalistische volksbewegingen was in de meeste gebieden van het verscheiden Osmaanse Rijk geen sprake. We! van een algemeen Arabisch nationalisme onder bepaalde elites, dat echter geen duidelijke politiekc vertaling kreeg. Het resultaat zijn bijna twee dozijn staten, waarvan de meeste even kunstmatig zijn gebleven als ze bij hun oprichting waren. Irak, om een voorbeeld te noemen, werd na de Eerste Wereldoorlog samengesteld uit drie voormalige Osmaanse wilaya's (provincies), een Koerdische, een Soennitische en een Sji'itische. Aan het hoofd plaatsten de Britten een lid van het Hasjemitische vorstenhuis dat de heilige plaats Mekka bestierde. In de jaren twintig werd dit door de woestijnvorst Ibn Saoed verdreven uit het Arabisch schiereiland, dat daarna ( ) Saoedie-Arabie ging heten en feitelijk nog steeds familiebezit is. De staten die op de Balkan ontstonden, waren gebaseerd op een meestal dubieuze nationale identiteit, waaraan zij niettemin een zekere eenheid ontlenen. Aan de zuidflank van het voormalige Osmaanse Rijk is daarvan geen sprake. Uitgezonderd Egypte en later Israel hebben de staten in het Midden-Oosten nooit zo'n nationale identiteit verkregen. Dat heeft te maken met drie factoren. De eerste is het Arabisch nationalisme, dat eigenlijk van afzonderlijke Arabische staten niet wil wcten. De tweede is de enorme kloof tussen de exuberante rijkdom van de politieke en economische elites en de armoede van de rest van de bevolking. De derde factor is de Islam, die een gemeenschappelijk kader biedt om tegen deze stand van zaken te ageren. 'De' Islam bestaat niet, maar in geen mij bekende variant van de Islam is het principe van de scheiding tussen kerk en staat theoretisch aanvaard. Toen Atati.irk een eind maakte aan het Osmaanse Rijk, heeft hij geprobeerd ook voor de Islam het voorbeeld van het Westen te volgen. De sultan in Istanboel was niet aileen wereldlijk heerser van het Osmaanse rijk geweest maar ook geestelijk Ieider, kalief, van de Islam. Na diens afzetting liet Atati.irk de zoon van een eerdere sultan installeren tot 'kalief', vergelijkbaar met de paus. Al snel bleek dat in de islamitische wereld deze constructie niet aanvaard werd en twee jaar later nam de inmiddels afgezette kalief de Orient Express om de laatste twintig jaar van zijn Ieven in Parijs te slijten. De Islam De terreuraanslagen van 1 1 september zijn toegeschreven aan de Saoedie-Arabische organisator Osama bin Laden. Die aanslagen waren gericht tegen 'het Westen'. Maar zijn bcoogd publiek is de bevolking van de Arabische staten, om zo het daar sluimerend ongenoegen te mobiliseren tegen de bestaande regimes, en hun beschermer, de Verenigde Staten. In dit opzicht past Bin Laden in een bcstaande traditie, waarin de problemen van de Arabische we-

8 442 S&...O!OlOOI reid geprojecteerd worden op 'het Westen', gesteld in termen van 'de Islam' als alternatief. Twintigjaar gel eden liet Naipaul in Among the Believers al zien hoe vals deze voorstelling van zaken is. Sinds I I september valt er van alles te vernemen over de relatie tussen Islam en politiek, en in het bijzonder die tussen Islam en terrorisme. In de afgelopen weken is van allerwegen betoogd dat het terrorisme van Bin Laden niks met de Islam te maken heeft, in gaat tegen de leer van de profeet, die bovendien een zachtaardig mens moet zijn geweest, terwijl zelfmoord als die van Palestijnse extremisten en van net opgeleide piloten geheel en al in strijd is met de Koran. Daarnaast is benadrukt dat de Islam geen kerkgenootschap is, waarin de geloofsinhoud precies is omschreven, en is vastgelegd volgens welke procedure deze tot stand komt en kan worden veranderd. Deze onschadelijke versie van de Islam overtuigt niet. Als de terreuracties van Bin Laden zo in strijd zijn met de algemeen erkende beginselen van de Islam, waarom hebben die dan niet heftig bestrijding ondervonden van - laat ik maar zeggen - de bona fide islamieten? Zeker, de terreuraanslagen zijn meestal officieel afgekeurd, maar dat gebeurde op nogal plichtmatige wijze. ln tegendeel, het is onmiskenbaar dat Bin La dens beroep op de Islam als rechtvaardiging van de moord op duizenden en de zelfmoord van de daders in de islamitische wereld aanzienlijke weerklank vindt. Hoe deze discrepantie te verklaren? Daarvoor moet je niet te rade gaan bij sommige Nederlandse universitaire islarriologen. Een dieptepunt in de publieke discussie over het thema Islam, politiek en terrorisme registreerde ik in een uitzending van Radio I op 8 oktober, waar de als Islarnkenner aangekondigde Amsterdamse hoogleraar Peter van der Veer de vraag kreeg voorgelegd in hoeverre Bin Ladens pretentie dat hij de moslims in de wereld vertegenwoordigde steekhoudend was. Van der Veer beantwoordde niet de vraag, maar deelde mee dat Bin Laden precies hetzelfde deed als George Bush als die beweerde dat hij namens het Westen sprak. Daarna bracht hij als zijn mening naar voren dat Bin Laden geheel en al een creatuur van de CIA was, een stelling waarvan hij niet was af te brengen door de journalist Michael Stein, iemand die wei verstand van het Midden-Oosten heeft. Toch is Van der Veer geen uitzondering. Er bestaat bij vee! islamologen de neiging om de politick problematische kanten van de islam te verdoezelen. In de kern gaat het daarbij om het feit dat de Islam voor vee] gelovigen geen religie is die naasthet maatschappelijk en politiek Leven bestaat, maar een leer die in tendentie juist het alleenvertoningsrecht voor politick en maatschappij opeist. Zo'n pretentie botst met de werkelijkheid zoals die zich voordoet aan de islamitische bewoners van de Arabische wereld. De 'fundamental istische' reactie komt neer op een 'des te erger voor de werkelijkheid' en het projecteren van de schuld voor de stand van zaken op 'het Westen'. Kenmerkend is het veelgebruikte voorbeeld van de sancties tegen lrak en de slachtoffers die deze hebben geeist: nooit wordt aangevoerd dat deze het gevolg zijn van de nietsontziende wijze waarop Saddam Hoessein de eisen van de Verenigde Naties negeert en zichzelf verder verrijkt en bewapent ten koste van zijn eigen bevolking. De gemakzucht waarmee de eigen achterlijkheid en gebrek aan welvaart en democratic altijd maar weer kritiekloos aan 'het Westen' wordt toegeschreven, vormt de voedingsbodem van het islamitisch terrorisme. Pas als het ongenoegen zich van deze bedwelming losmaakt en zich politiek mobiliseert tegen de bestaande regimes op basis van het streven naar rechtsstaat en democratic, pas dan is er hoop. BART TROMP Redacteur s &P

9 s&..o ro2oor 443 Het is ruet zozeer de wereld die veranderd is na de verschrikkingen van r r September, maar wei is de perceptie van de wereld in een klap fundamenteel gewijzigd. Oat creeert een poli- tieke uitdaging van de eerste orde. De droom van de onkwetsbaarheid heeft weliswaar in de meeste Ianden en vooral voor de minst geprivilegeerde groepen nooit bestaan; de westerse mens heeft zich veelal calcujerend en vaak zelfvoldaan onbewust getoond voor de reele risico's van de ingewikkelde netwerkmaatschappij waarvan hij dee! uitmaakt. Nude erug overgebleven supermacht in het politieke en economische hart is getroffen is dat gevoel deflnitief voorbij. Het vacuum van de rueuwe onze- k~ rheid kan een botsing van beschavingen creeren waar het conflict zelf daar juist weinig mee van doen heeft. Oaarom is het van cruciaal belang dat de aanslag steeds weer op politick niveau wordt geplaatst intermen van terrorisme versus democratic en dat de voedingsbodemdiscussie niet ontaardt in een verkapte legitimatie van geweld of een generaliserende dan wei arrogante discussie over religies zoals die in geseculariseerde samenlevingen vaak plaatsvindt. Juist in relatief jonge multiculturele samenlevingen, waar tolerantic nog te vaak onverschilligheid betekent zullen politick en samenleving elkaar vee! forser en directer moeten aanspreken op de bescherming van mensenrechten en verdraagzaam samenleven. Oit laat overigens onverlet dat ook de sociaal-democratie gehouden is aan een nauwkeurige analyse en een politick programma dat zich richt op de verschillende internationale voedingsbodems van het terrorisme. Kernelement daarbij is dat universele mensenrechten nog steed slechts aan een kjeine groep van de wereldbevolking zijn voorbehouden. In elk geval is sinds r r September sprake van een nieuw gevoel van afhankelijkheid van de overheid en van internationale politieke samenwerking voor basisbescherming, nu in een wereld van private net- BREAKING NEWS. DE WERELD NA I I SEPTEMBER Elf september als opdracht voor de politiek BERT KOENDERS werken een asymmetrische strijd is ingezet tussen het terrorisme en de open maatschappijen waarvan we dee! uitmaken. Dit schept rueuwe verplichtingen voor politick en parlement en onderstreept de noodzaak van duidelijke keuzes zoals die na r r september in nationaal en internationaal verband zijn gemaakt. Veiligheid is allereerst een taak van staten, maar ruet meer van staten alleen. Strategische allianties met burgers, bedrijfsleven en de civiele samenleving horen daarbij. Terrorisme en fanatisme hebben zich op basis van wisselende gezagsbronnen geglobaliseerd, vaak vanuit de spelonken van falende staten, terwijl internationaal-politieke samenwerking op veelal ouderwetse wijze daarbij geen tred wist of wilde houden. In die zin is het Bin-Laden terrorisme een ultramodern fenomeen dat met behulp van moderne militaire en mediatechnieken uiterst effectief opereert. Moderne identiteitspolitiek als reactie op ongelijke globalisering leidt evenals bij interne conflicten in de Balkan en Afrika tot volstrekte compromisloosheid en een pathologic van de haat die nog weirug begrepen wordt. Oat sektarische elementen van de niet verlichte islam zich bij uitstek in zo'n netwerksamenleving thuisvoelen is te laat onderkend. Conflictpreventie heeft ontbroken. De chaos en de anarchic in Ianden of regio's die aileen dee! uitrnaken van de mondialisering via drugshandel, humanitaire hulp of migratie en waar de interne machtsstrijd door conflictondernemers wordt misbruikt om fanatisme te zaaien onder een verlaten onderklasse moet een aandachtspunt van de eerste orde van sociaal-democratische buitenlandse politiek zijn. Het politieke deficit is echter nog gapend groot en zal ook niet met traditionele binnenlandse of buitenlandse politick gedicht kunnen worden. Tony Blair heeft dat in zijn speech op het Labourcongres overduidelijk gemaakt. Elke politicus is nudes te meer gehouden aan het ontwikkelen

10 444 van een concreet handelingsperspectief om de ongewisheid die velen in onze risicosamenleving, maar ook in grote delen van de rest van de wereld voelen te kanaliseren. De politick zal daarbij meer capaciteit moeten opbouwen dan ze nu bezit, ook in Nederland. Twee begrippen zijn daarbij tahoe: nai'viteit en afzijdigheid. Nai'viteit ten aanzien van het terrorisme dat unilateraal en gericht op grote hoeveelheden burgerslachtoffers samenlevingen kan ontwricht en angst en onzekerheid probeert te verspreiden. Het wapen van de vermeende zwakke blijkt krachtig en overal in de publieke of private ruimte toepasbaar terwijl de sterke altijd in moeizame coalitiesamenwerking met anderen haar eigen karakter aileen kan behouden als ze strak aan de regels van het humanitaire recht wordt gehouden. Het tweede element is een tahoe op afzijdigheid zowel nationaal als internationaal. De aanslag van 1 1 September heeft de wcreld in een klap kleiner ge- maakt en deze schok kan een internationaal politieke kans opleveren om daadwerkelijk te kiezen voor internationale oplossingen bij internationale problemen. Met verve en dynamiek zal onze buitenlandse politick zich moeten rich ten op bijvoorbeeld de versterking van het internationale strafrecht en de versterking en democratisering van die instituties die de kansen van globalisering nog volstrekt onvoldoende Iaten werken voor gei'soleerde regio 'sen vooral voor de armen en voor toekomstige generaties. De concrete doelstellingen die de zogenaamde internationale gemeenschap zich heeft gesteld met betrekking tot onderwijs in de wereld zijn zo weinig serieus genom en dat de koranscholen in noord-pakistan konden uitgroeien tot bases voor terroristische export. De politieke islam wordt juist daar een modern fenomeen waar de scheiding tussen staat en religie irrelevant was. Nieuwe omaevinb Europese buitenlandse politiek De strijd die de coalitie nu voert moet vooral niet aileen teaen iets zijn maar client dus vooral ook te mobiliseren voor iets. De concurrerende beeldvorming in de media over het conflict maakt dat des te belangrijker. Realistische en idealisti che buitenlandse politick zijn voorwaarde voor elkaar geworden. Dat vereist wei een versterkte en helderder rol van de Verenigde Naties en de Europese Unie en een creatiever buitenlands beleid, nu samenstelling en doe! van de huidige coalitie geenszins automatisch leidt tot dit bred ere internationalisme. S&_OtOlOOI Nog steeds weet de E u zich bijvoorbeeld onvoldoende raad met het problematische karakter van de democratic in het Midden-Oosten of de conflictueuze staatsvorming in de Centraal-Aziatische staten. De aandacht is nog te vee! gericht op nabijheid of eng geformuleerde nationale, olie- of wapenexportbelangen. Terwijl een bredere strategische inzet van economische en politieke instrumenten nodig is ten behoeve van een rechtvaardige Israelisch-Palestijnse eindovereenkomst, een daadwerkelijke invulling van het Barcelona-proces met de Mediterrane Janden, en een visie op de toekomst van Afghanistan. Ook dee u heeft immers weinig keus tussen het exporteren van stabiliteit ofhet importeren van instabiliteit. Er ligt in de praktijk helaas weinig ruimte tussen integratie en interventie. Een nieuwe strategische orientatie van Rusland, gekoppeld aan een assertieve positionering van het Verenigd Koninkrijk en Duitsland schept een nieuwe omgeving voor de Eu~opese buitenlandse politick die Nederland actief zal moeten helpen vormgeven. De tactische keuze voor samenwerking in de coali tie met land en die nude mensenrechten schenden maar ook slachtoffer zijn van sektarisme en fanatisme van minderheidsgroepen is kwetsbaar en aileen acceptabel als engagement met die Ianden ook zodanig wordt ingevuld dat mensenrechtenpolitiek bovenaan de agenda kan komen. Het feit dat politieke- en mensenrechten in bovengenoemde Ianden slechts voor enkelen gelden, die vaak door het westen worden gesteund, is niet aileen ecn bron van haat of een excuus daarvoor, maar een grondoorzaak van interstatelijke en binnenstatelijke conflicten die nu zulke drastische maatregelen vereisen. Keuze voor dit type langetermijnpolitiek wordt geconditioneerd door duidelijke positiebepaling op het moment dat het er op aan komt. De directe solidariteit die ons land betoont aan de Verenigde Staten was vanuit het tahoe van de afzijdigheid principieel, militair niet gratuit en gebaseerd op de noodzaak van daadwerkelijke verdediging van de transatlantische democratische waardengemeenschap. Het inroepen van artikel 5 van het N AVO -verdrag liet Europa's afhankelijkheid van de Verenigde Staten zien en vice versa en vulde tevens het recht op zelfverdediging en de plicht tot samenwerking in zoals die voortvloeien uit de relevante resoluties ':an de v N -Veiligheidsraad. Verdeeldheid niet aileen binnen het Bondgenootschap maar ook met Rusland en China zou overigens reele risico's voor de wereldvrede hebben betekend.

11 s&_oto2oot De internationale coalitie die nu door de Verenigde Staten is opgebouwd wordt begrijpelijkerwi js gekenmerkt door een noodzakeli jke combinatie van leiderschap en flexibiliteit die overigens niet ten koste mag gaan van consultatie. Multilateralisme, daadwerkelijk commitment, proportionaliteit en effectiviteit zijn in die context verbonden. Oat geldt a fortiori in een situatie waarin het militaire instrument onontbeerlijk is, maar met een nieuw type vijand tegehjkertijd relatief is, terwijl het traditionele concept van overwinnmg niet meer van toepassing is. Hcldere rapportage aan de VN en een reeel consultatiemechanisme in de NAVO behoren door Nederland actief te worden geagendeerd ook als zij relatief een kleine speler is. De risico's van een uitecnvallende coalitie zijn nooit uit te sluiten en politieke consultatie is essentieel om dit te voorkomen. Daarbij is ook een plaatsbepaling van het militaire instrument van belang. Het rnilitaire instrument is in de strijd tegen het terrorisme helaas essentieel geworden en moet waar nodig met kracht worden gebruikt, maar zal tegelijkertijd altijd gebouden dienen te zijn aan principes van proportionaliteit, geografische gericbtheid en effectiviteit. Het militaire instrument is ultimum remedium om rechtstatelijkheid te beschermen. Daarbij kan een gericht gebruik van het luchtwapen en het openhouden van gerichte grondopties horen. Het humanitaire recht is daarbij vooral om morele maar daarnaast ook om veiligbeidspohtieke redenen een cruciaal element. Geen militaire strategie kan bet stellen zonder een politieke, en de spanningen tussen de korte en de lange termijn worden groter als geen rekening wordt gehouden met het feit dat de strijd tegen het terrorisme een langdurige is die ook te maken heeft met bet aanpakken van financieringsbronnen, het aanpakken van grondstoffen- en drugsmafia's en het internationaal samenwerken op het terrein van terrorisme en uitlevering. De fmanciering van conflicten door diaspora's en de organisatievertakkingen in sterk gemternationaliseerde samenlevingen stellen ook Nederland op de proef nu de grenzen tussen externe en interne veiligheid langzaam vervagen. De noodzaak van scherpere controle, betere samenwerking tussen inlichtingendiensten en wetgeving zal ook in ons land gepaard moeten gaan met een fundamenteel debat over de grenzen van publieke vrijheden en tolerantie in een netwerksamenleving. Behoud en versterking van onze democratische waarden moeten daarbij uitgangspunt en doelstelling zijn. Waar Nederland hecht aan voortgang op het terrein van een gecommunautariseerd asiel- en immigratiebeleid zal ook ten aanzien van terrorisme meer dan nu beseft moeten worden dat Europa zich client te ontwikkelen tot een daadwerkelijke recbtsgemeenscbap. De marges voor eigenstandig Nederlands beleid zullen daarbij onherroepelijk verkleinen. Nieuw politiek activisme De Nederlandse ervaring op het terrein van internationale ontwikkelingssamenwerking client zich te bewijzen op bet moment dat conflictbeheersing moet samengaan met effectieve hulp en politieke en economische reconstructie. De vormgeving van een humanitaire coalitie moet prioriteit krijgen en mag geen humanitair doekje voor het politieke bloeden zijn. De Verenigde Naties, de buurlanden van Afghanistan en de niet-gouvernementele organisaties moeten in onderlinge consultatie een machtspositie opbouwen om daadwerkelijk de humanitaire nood te lenigen en een begin te maken met de opbouw van Afghanistan. Waar de Taliban de belangrijkste creator van vluchtelingen, discriminatie van vrouwen en onderdrukking is geworden en Afghanistan als falende staat een gevaar is voor de bevolkingen van ook de niet-democratische buurlanden mag de toekomst van dat land niet de toevallige uitkomst zijn van militaire krachtsverhoudingen. Oat is geen eenvoudige opgave en kan alleen bewerkstelligd worden als de coalitie op vroegtijdig niveau samenwerkt met de Verenigde Naties. De Verenigde Naties zijn onontbeerlijk bij het creeren van stabiliteit en welzijn in een getraumatiseerd en historisch verdeeld land dat ook nog onderdeel is van een regionaal machtsspel met olie en nucleaire wapens. De dreiging van het terrorisme beeft de postmoderne wereld van integratie gekoppeld aan de wereid van de traditionele interstatelijke conflicten en de nieuwe wereld van falende staten. Kant en klare oplossingen zijn er niet en de juiste toonhoogte in het debat is voorwaarde voor bet succes van oplossingsrichtingen. ln elk geval is er de verplichting aan de internationale en de binnenlandse politiek elke nai"viteit uit te bannen, unilateralisme bij het oude vuil te zetten en een nieuw politiek activisme vorm te geven ter bescherming van sociaal-econornische en politieke mensenrechten wereldwijd. BERT KOENDERS Lid van de Tweede Kamer voor de PvdA en lid Curatorium WBS 44S

12 S&_DI0200I BREAKING NEWS, DE WERELD NA I I SEPTEMBER logsverklaring baseren ze op de Koran, de bron van de islam. De Koran del en Bin Laden en de zijnen met maar liefst een miljard mensen in de wereld waarvan ongeveer tien miljoen in Europa woonachtig zijn. Aileen al dit laatste feit verklaart de toenemende nieuwsgierigheid voor de islam sinds de aanslagen. Sinds 1 1 september barsten niet-moslims van de vragen. Er blijken ook in Nederland moslims te zijn met begrip voor de aanslagen in de Verenigde Staten. Ongeloof en irritatie zijn hun deel. Hoe kan iemand de terreurdaden niet verafschuwen en veroordelen? Deskundigen geven verklaringen voor dat 'begrip ': de mondiale kloof tussen arm en rijk, het Midden-Oostenbeleid van de Verenigde Staten, een algeheel islamitisch ressentiment tegen de wetserse moderniteit. Aile uitleg ten spijt, de vragen richten zich ook op karakter en rol van de islam en de attitude van de moslims. Is de islam zelf de voedingbodem voor geweld en terrorisme? Waarom beroepen terroristen zich op de Koran als de islam zo vredelievend is? Kunnen moslims tolerantie en vrijheid van meningsuiting wei waarderen? Waarom hebben moslims geen zelfkritiek en waar is de zelfreflectie? Uit de aard van de vele vragen blijkt dat nietmoslims nauwelijks bekend zijn met de islam en met moslims. Met deze bijdrage wil ik evenwellaten zien dat zowel orthodoxe als gematigde moslims evenmin de antwoorden op bovenstaande vragen weten. Verkeert een niet-moslim nog in de luxe positie dat hij kritische vragen kan stellen over de islam, inhe- Sinds 1 1 september is de islam mcer dan ooit onderwerp van gesprek. Osama bin Laden, het (vermoedelijke) brein achter de aanslagen op WTC en Pentagon in de vs, en zijn Al-Qaeda beweging hebben aile mos- lims in de wereld, sinds de vergeldingsacties van de vs op Afghanistan, tot een oorlog tegen de ongelovigen uitgeroepen. Hun oor- Tussen confrontatie en verzoen1ng: Nederland en de islam AYAAN HIRSI ALI rent aan het wezen van de islam is dat een moslim deze niet te bevragen maar slechts te verdedigen heeft. Nederlandse reacties De toegenomen aandacht voor de islam die onder meer in de geschreven pers zijn uiting vindt resulteert in Nederland globaal in twee houdingen: 1 Een houding van voorzichtige verzoening, waarbij met name de meerderheid aangesproken wordt op zijn houding ten aanzien van de minderheid; 2. Daartegenover staat een meer confronterende benadering: moslims worden tegemoet getreden met de vragen over de verhouding tussen islam en de democratsiche rechtsstaat en hoe moslims vol kunnen houden dat de islam zo vredelievend is terwijl het tegclijk zoveel haat en terrorisme blijkt te kunnen genereren. Een representant van de eerste houding is Job Cohen, burgemeester van Amsterdam. Die stelde in de door hem op 2 3 september jl. gehouden Abel Herzberglezing het vraagstuk van de verhouding tussen meerderheid en minderheid centraal. Oat werd niet aileen ingegeven door de gebeurtenissen van 1 1 september. Los van die aanslagen formuleerde Cohen drie belangrijke factoren die de urgentie aantonen van een dialoog tussen de meerderheid en de minderheid: 1 het onontkoombare karakter van de huidige immigratiegolf die alle EUlanden voor dilemma's stelt; 2. mogelijke preblemen met integratie, des te waarschijnlijker naarmate de kennis van de vreemde cultuur van de nieuwkomers kleiner is; en tenslotte 3. de onzekerheid of de migranteri 'onze' normen en waarden wei zullen delen. Velen uit de me,erderheid zijn volgens Cohen bang dat de komst van vreemde culturen, met andere normen en waarden, het vrije en open karakter van onze samenleving zal aantasten. Cohen stelde in zijn lezing dat in de discussie over

13 integratie de probleem-kanten worden overbelicht, ten koste van de positieve resultaten die vele immigranten intussen hebben behaald. De inmiddels tamelijk eenzijdig-negatieve beeldvorrning doet geen recht aan de complexe werkelijkheid van de multiculturele samenleving. Cohen ergert zich aan de afwerende taal tegenover vreemdelingen, asielzoekers en allochtonen. Zo hoort hij steeds meer mensen spreken in termen van 'vol is vol', opvattingen die nog niet zo lang gel eden gebezigd werden in extreem-rechtse hoek. Cohen plaatst een en ander in een historische context: 'Burgers die weliswaar hun eigenaardigheden en dubbele loyaliteiten kunnen hebben, net als Abel Herzberg die had, maar die vooral gebonden zijn aan de rechten en plichten verbonden met het Nederlandse burgerschap. A is Herzberg gelijk had, dan is het de meerderheid die de grenzen van de integratie van minderbeden bepaalt, en niet omgekeerd'. I Het gaathier om de uitspraak van Herzberg dat de joden vooral joden moesten blijven en als jood door het Ieven moesten gaan: voor bun acceptatie maakt het toch niets uit. Niet hun houding of gedrag was doorslaggevend voor de vraag hoe zij door de samenlevingen zouden worden behandeld, nee, bet was uiteindelijk een kwestie die beslist werd d~or de wil van anderen, de meerderhcid in de samenleving. Yoor onze tijd betekenen Herzbergs opvattingen volgens Cohen, dat anders dan wij meestal geneigd zijn te denken, noch het gedrag, noch de mate van assimilatie en integratie van allochtonen bepalend zullen zijn voor hun uiteindelijke acceptatie in ons midden. Bepalend zal zijn of, en zo ja in welke mate, wij bereid zijn om vreemdelingen en allochtonen in onze samenleving op te nemen als volwaardige burgers. Yolgens Cohen is integratie en acceptatie van allochtonen een kwestie van onsze!f en niet van de ander. A is wij hiertoe be reid zi jn gebeurt het, anders niet. Omdat onze houding en bereidheid hierin doorslaggevend zullen zijn voor hun integratie en acceptatie, richt Cohen zich in het bijzonder tot 'ons, de meerderheid'. Het gaat bovenal om het houden en op gang houden van een dialoog op basis van openheid, vertrouwen en respect als noodzakelijk voertuig. Bij een flagrante overtreding van onze normen en waarden moet volgens Cohen wei een grens ge- s &..o Io 2ooi steld worden. 'Dan moeten we helder en duidelijk zijn, en zeggen dater grenzen zijn '. Corifrontatie Meer confronterend van karakter en toon is de positie die publicist Paul Scheffer in bijdragen in NRC Handelsblad innam 2 Yolgens Scheffer beroept de moslimgemeenschap zich terecht op godsdienstvrijheid, maar het uitoefenen daarvan brengt ook een verantwoordelijkheid met zich mee om die democratische vrijheid in stand te helpen houden. Oat maakt meer openheid in eigen kring noodzakelijk, en vooral: het duidelijk weerspreken van fundamentalistische uitingen. Scheffer meent dat de omgang met godsdienst in onze liberale democratic vee! te krampachtig is. Het morele kapitaal van religies is een wezenlijk bestanddeel van een pluralistische samenleving. Daarom zouden ook moslims zich, juist met hun onderlinge verschillen, meer moeten w.agen in de openbare ruimte van hun land van aan komst. Zo zou nieuwsgierigheid het kunnen winnen van onbehagen. In een de bat getiteld Tolerantie na II september, gehouden in De Balie in Amsterdam op 4 oktober laat Scheffer blijken dat hij met Cohen van mening verschilt waar het gaat om de vergelijking'tussen de huidige situatie tussen allochtonen en autochtonen in Nederland met die van de tijd van Herzberg. Vol gens hem zal dat alleen maar het slachtofferschap van de minderheid versterken en de afzijdigheid en onverschilligheid van de roeerderheid - zogenaamde tolerantie - versterken. We moeten de 'diplomatieke' houding ten aanzien van de minderheid juist voorbij en op een gelijkwaardige voet met hen de dialoog aangaan, aldus Scheffer. Scheffer's onbehagen richt zich op het feit dat de radicale islamisten het debat in de moslimwereld momenteel beheersen en op de verwevenheid van politick en religie in de islam. De islam kent, in tegenstelling tot de christelijke opvattingen, geen 'kerk' in onze vertrouwde betekenis. De minder georganiseerde ulama (godsdienstgeleerden) maakt een in titutionele confrontatie tussen kerk en staat onmogelijk. Daar komt bij, dat hoewel menigeen in Europa verwachtte dat door het voortschrijden van de tijd een vanzelfsprekend proces van culturele assimilatie van Europese moslims met de meerderheid 447 I. J. Cohen, biz. s. 2. Paul Scheffer, NRC Handelsblad, s oktober 2 oo I.

14 S&_DI0200T tot stand zou komen, dat niet gebeurd is, ook niet voor de tweede en derde generatie, onder meer als gevolg van gezinshereniging3. Scheffer blijft nieuwsgierig naar hoe het samengaan van islam en democratie in de West-Europese contreien er nu precies uit ziet of uit zou moeten zien. Ook zou hij meer inzicht willen krijgen in de krachtsverhouding tussen liberale en dogmatische interpretaties van de islam in West Europa. Confronterender nog is de open brief die de journalist Sylvain Ephimenco tot aile moslims in Nederland richtte in dagblad Trouw. Deze werd zelfs in het Arabisch vertaald, en sch.ijnt op Internet een internationaal de bat te hebben losgemaakt. De brief werd ingegeven door een gevoel van onbehagen en ergernis. Eph.imenco plaatst de minderheid als het ware in de beklaagdenbank. 'A Is je met elkaar vredig samenleeft moet je elkaars standpunten en gedrag ter discussie kunnen stellen. Een brede discussie kan heilzaam werken en is te prefereren hoven wederzijdse onbekendheid, onversch.illigheid en nog erger, vijandigheid. Bovendien zijn jullie in het uiten van kritiek jegens de Nederlandse samenleving of overheid nooit belemmerd. Daar is niets op tegen en demondigheid van elite onder de moslims kan alleen duiden op een geslaagde integratie van deze groep '. 4 Daar moeten moslims iets tegenoverstellen en niet de weg van het zelfgekozen isolement inslaan. Moslims moeten ophouden zich steeds te manoeuvreren in de positie van slachtoffer van een vermeende alomtegenwoordige vijandigheid. Eph.imenco verwijt moslims dat ze zo weinig introspectie en zelfonderzoek aan de dag leggen. Die houding vindt hij gevaarlijk voor het zelfbeeld van de moslims en voor de aanvaarding door niet-moslims van het gegeven dat de islam daadwerkelijk een religie zou zijn die vreedzaamheid en tolerantie predikt. Het gebrek aan zelfreflectie van moslims door het ontkennen of niet bespreekbaar maken van hoe de islam een 'monsterlijke vertakking' heeft gebaard staat een bestrijding van dit gevaar in de weg, aldus Eph.imenco. 'Het wordttijd, schrijft h.ij, ook van jullie (de moslims) kant te beseffen en te erkennen dat binnen jullie geloof een nieuwe generatie krijgers is opgestaan, fanatieke dissidenten die door hun wreedheid en vastberadenheid de wereld doen sidderen'.s Ephimenco confronteert de moslims in Nederland: 'Op het gebied van uitglijders die vertegenwoordigers van de islam in Nederland de laatste dagen hebben kunnen begaan', en vraagt aan hen in hoeverre deze geestelijken die politieke uitspraken doen een spreekbuis zijn van alle moslims. Hoewel Ephimenco in beginsel een mondige minderheid ziet als blijk van een geslaagde integratie, merkt hij op dat dit in zijn tegendeel verkeert wanneer deze op zichzelf prijzenswaardige mondigheid in gewelddadige retoriek verandert. In dit kader wijst hij op de oprichters van de (Nederlandse) Arabische Partij. Die verklaarden in een interview dat de Nederlandse overheid zich schuldig heeft gemaakt aan dertigjaar 'leu gens' en 'valse bcloftes' aan moslimse Arabieren in Nederland die hier als 'derderangs burgers' worden behandeld. Deze oprichters van de Arabische politieke partij analyseren crimineel gedrag van Marokkaanse jongeren als een wraakneming van de jongeren op de Nederlandse overheid die hun gezinnen heeft kapot gemaakt. En eindigen hun interview met 'laat de oorlog maar beginnen, na dertig jaar hebben we niets meer te verliezen'. Bij Ephimenco komen dit soort woorden niet aileen als een verkapte dreiging of chantage aan, maar deze celebreren zonder schroom het failliet van de multiculturele samenleving. Kortom: de afzijdige houding van moslims, de totale ontkenning van een relatie tussen de terroristen en de islam of verwij zingen naar het Midden-Oosten politick, het enerzijds afkeuren van I anderzijds begrip ton en voor de aanslagen in New York en Washington door vooraanstaande moslims, leidden alleen tot nog meer argwaan en zullen erin resulteren dat moslims door de meerderheid van dubbelzinnigheid worden verdacht. In een overtreffende trap van een confrontatie-houding ten opzichte van de islam, was daar nog Paul Frentrop in H PI de Tijd. Hij is van mening dat de islam totnogtoe inhoudelijk onvoldoende bekritiseerd werd en voor hem zijn de aanslagen op het World Trade Center reden om dat nu wei te doen. Volgens Frentrop is bet tijd dat we nu een morcel en intellec- 3 idem. 4 Sylvain Ephimenco, in Trouw, 29 september 2oo1 s- idem.

15 tueel standpunt ten opzichte van de islam inn em en. Hoofdvraag: is de islam een ideologie die naar onze norm en te weinig respect voor een mensenleven aan de dag legt? Frentrop vindt het nai'ef vanuit de multiculturele samenleving gedacht dat de islam een godsdien t zou zijn net als aue andere godsdiensten. Volgens hem kunnen we na I I september onze ogen niet Ianger sluiten voor de mogelijkheid dat de islam naar onze maatstaven te gewelddadig is, iets wat in de praktijk zou blijken in aue moslim-gebieden van Nigeria via Soedan tot de Molukken. De islam heeft vele middeleeuwse trekken. De confrontatie waartoe Frentrop oproept is zeer vergaand. Hij pleit zelfs voor een verbod op de islam wanneer zou blijken dat het gedachtegoed van de islam niet deugt. Het voornaamste argument van Frentrop voor het verbieden van de islam is dat de islam niet in een rechtstaat past, net zoals politieke partijen met onfrisse ideeen verboden zijn. Zoals de vrijheid van partijvorrning niet rnisbruikt mag worden, mag ook de vrijheid van godsdienst niet worden misbruikt. Voor Frentrop passen communisme, nazisme en de islam in dezelfde mal. Aile drie hebben gemeen dat ze westersc ideeen afwijzen en willekeurig mensen dod en. Als hij nadenkt over het feit dat de meest populaire naam voor jongetjes die mo- menteel in Amsterdam worden geboren Mohammed is, telt hij: 'Wat doen al die Mohammedjes over twintig jaar, als ze in de tussentijd worden blootgesteld aan een ideologie die niet deugt? Wat te doen als er dan red en is om de dienstplicht weer in te voeren? Het zou onverantwoordelijk zijn om al deze kinderen twintig jaar lang bloot te steuen aan nietgecontroleerde indoctrinatie door imams van wie we weten dat ze er mogelijk strafbare ideeen op na houden en dan maar hopen dat die kinderen geen 'fundamentalistische' volwassenen worden. Oat is als voorstellen om in Ouitsland na I 945 de schoolboeken niet aan te passen'. 6 Het hanteren va~ de term en 'moslimhaat' en 'islamofobie' vindt Frentrop rnisleidend, bedoeld om een inhoudelijke debat over de islam te voorkomen. Hetzelfde geldt voor de reactie van moslims om kritiek op de islam taboe te verklaren. De hierboven weergegeven uiteenlopende reacties op de verhouding tussen de mosilm-mlndcrheid en s &..o 10 2oo1 de niet-moslim meerderheid lijken zich te concentreren rond de vraag: vormt binnen de islam aileen een radicale, fundamentalistische (minderheids)beweging een intrinsieke bedreiging voor de (westerse) democratische rechtsstaat of is er per definitie sprake van een onverzoenlijkheid tusscn (politieke) islam en noties van de democratische rechtsstaat? Moslims die tot nu toe dee! hebben genom en aan de discussie verzekeren dat de islam een vreedzame religie is die niets met poiltiek heeft te maken, laat staan met de boodschap en activiteiten van terroris Een bijdrage van de islamitische schrijver Ziauddin Sardar aan The Observer (vertaald in NRC Handelsblad) illustreert deze houding. Sardar keurt de terreurdaden af als zelfmoordacties van mensen die moedwillig en zonder morele en ethische beperkingen hebben gehandeld: 'de islam kan de daden van de kapers niet verklaren, zoals het christendom geen verklaring heeft voor de gaskamers. Het zijn ongelovige dad en, dad en die niets met geloof te maken hebben, gepleegd door mensen die het pad van de islam hebben verlaten '.7 Wat zegt de islam dan precies? Is de Koran een boek voor elk wat wils: voor de terrorist de heilige rechtvaardiging van zijn gewelddaden en voor d~ vredelievende moslim en bron van naastenliefde en verdraagzaamheid? Erik van Ree, socioloog verbonden aan de Universiteit van Amsterdam, (Groene Amsterdammer, I 3 oktober 2 oo I) analyseert inzichtelijk dat de Koran als bron van de islam vele gezichten kent. De Koran bevat vreedzame teksten ten aanzien van de ongelovigen, maar juist ook hele gewelddadige teksten. Van Ree wijst op twee hardnekkige misverstanden over religies in het algemeen. Het eerstc misverstand is dat de fundamentele boodschap van alle wereldgodsdiensten dezelfde is, en dat deze zou bestaan uit een pakket universele menselijke waarden zoals naastenliefde en mededogen. Door gelovigen begane ellen de kan dus a-priori niets met de heilige boeken te maken hebben; de boodschappers van religies waren lovenswaardige weldoeners, maar hun volgelingen zouden er iets ellendigs van hebben gemaakt. Volgens Van Ree is dit niet vol te houden: naastenliefde en mededogen treffen we zeker in religies in overvloed aan, maar daarnaast vinden weer haat, verschrikkingen en onverdraagzaamheid Paul Frcntrop, biz Ziauddin Sardar, in: NRC Handelsblad, zaterdag 6 oktober 2 oo 1.

16 s&..o1o2oo1 Een tweede hypothese die volgens Van Ree onhoudbaar is en die botst met de universele liefdesboodschap is de multi-interpretabiliteit van de Koran. Van Ree laat zien dat heilige teksten notoir duister zijn en voor vele interpretaties vatbaar zijn maar niet voor alle. Hij concludeert dat men moet erkennen dat de Koran het doden van ongelovigen buiten de oorlog nadrukkelijk verbiedt. Het geeft geen gelegenheid voor random killing. De gelovigen hebben geen vrijbrief om naar willekeur 'ongelovigen' te doden. Vol gens Van Ree schrijft Mohammed voor dat ongelovigen die zich buigen en de islam als dominante macht aanvaarden met respect behandeld dienen te worden, en dat vrede hun dee! is. Maar, zegt Van Ree, 'het is niet te ontkennen dat de islam volgens diezelfde koran naar dominantie streeft, en dat oorlog hierin een belangrijk middel is. Simpelweg de Koran verantwoordelijk stellen voor in naam van de islam begane gewelddaden is een primitieve reactie, maar de Stelling dat het hoek er niets mee te maken heeft, is al even simpel'. 8 Daar waar gruweldaden worden bedreven in naam van een ideologic, is volgens Van Ree die ideologic niet bij voorbaat vrij te pleiten van een zekere medeverantwoordelijkheid. 'Naast talloze andere factoren spelen ongetwijfeld ook de oorlogszuchtige aspecten van de Koran een belangrijke motiverende rol bij de terreurbendes die zich op dit hoek beroepen', aldus Van Ree. Het belang en de grenzen ven een dialoog Naar mijn mening zijn zowel de tolerantie-benadering van Cohen als de meer confronterende houding van Scheffer en Ephimenco legitiem voor de momenteel ontstane situatie. Er moet geen keus tussen beide houdingen worden gemaakt. Beide zijn buitengewoon zinvol. Wei is een rolverdeling op z'n plaats. Politici zoals Cohen kunnen in hun rol van volksvertegenwoordiger de goede betrekkingen tussen minderheid en meerderheid bevorderen. Met het oog op het samenleven van de bevolking als geheel moet er een op tolerantie en verdraagzaamheid gebaseerde houding worden gekozen. Maar, gezien de feiten en de onzekerheid die omtrent de islam bestaat is het van groot belang de islam als geloof maar vooral als politieke ideologic beter te bestuderen en in dialoog te bevragen. Sinds 1 1 september valt niet meer te ontkennen dat in de islam het denken over staat en geloof zeer verweven is en deze verwevenheid kan nare gevolgen hebben. Verder is het een kwestie van perspectief: wat voor de een fundamentalisme en terrorisme heet is voor de ander het bel even en uitdragen van zijn geloof en een heilige strijd tegen ongelovigen die als eersten een aanval hebben gepleegd op hun geloof. De vraag is of een dialoog tussen moslims en nietmoslims over de islam en de implicaties van de islam voor de westerse samenleving mogelijk is. Nietmoslims willen antwoord op kritische vragen over de islam en moslims will en dat de islam niet aangevallen wordt, geen slechte naam krijgt. In de beleving van een moslim bevat de Koran de waarheid en deze waarheid i van toepassing op alle tijden en overal. Hierdoor is het voor de gematigde moslims onmogelijk twijfels of vraagtekens te uiten ten aanzien van het geloof. Zo zijn er met name drie stellingen in de islam waarover geen inhoudelijk de bat tussen zowel moslims onderling als tussen moslims en niet-moslims mogelijk is. In een islarnitisch land zijn dit dan ook geen discussiepunten, in een seculiere staat wei. Allereerst zijn in de islam, als ware het een totaalpakket, het individu en de gemeenschap onlosmakelijk met elkaar verbonden. De wil van Allah, zoals geopenbaard in de Koran, bepaalt ideologie, politiek, recht, de identiteit van het individu en zijn verhouding tot de gemeenschap. Een gelovige is eerst moslim en dan pas lid van een etnische gemeenschap, farnilie of burger. Vervolgens heeft hij zich te houden aan een heel stel nauw omschreven rites en regels die interactie tussen hem en zijn omgeving bepalen, de Sharia. Deze sharia bevat God's regels op aarde en staat hoven door mensen bedachte systemen van staatsinrichting en maatschappelijke ordeningsvormen. In de tweede plaats is in de Koran nauwkeurig beschreven hoe om te gaan met de ongelovige, de nietmoslim. Loyaliteit van de moslim aan andere moslims is een vereiste: begrip en st~un gaan altijd eerst naar de moslim in een strijd tussen moslims en nietmoslims. Wie zich hier niet aan houdt is een verrader en volgens de Koran zelfs erger dan een ongelovige. Het verlangen van cheffer en Ephimenco van mo lims om zich duidelijk te distantieren van deterreurdaden en van de radicale islam stuit bij moslims telkens op dit loyaliteitsprinc\pe. Tenslotte is er de betekenis van het hiernamaals. Het Ieven op de aarde telt aileen als passage op weg 8. Erik van Ree, biz. 3 1.

17 S&_DI0200I naar het eeuwige Ieven na de dood. Investeren in een Ieven op aarde is alleen van belang als dat een bijdrage Ievert aan een goede positie in het hiernamaals. Ook de moslim die in zijn beleving teveel tijd besteedt aan zijn aardse Ieven durft niet helemaal het hiernamaals de rug toe te keren. Zonden hebben verschillende gradaties in de islam: zondigen door weinig weerstand te heiden aan aardse vcrleiding zoals drinken en vcrwaarlozen van het gebod kunnen je worden vergeven als je daar oprecht om vraagt. Het verklaart dat vele moslims op latere leeftijd een vromer Ieven gaan leiden. lets anders is als je twijfelt aan de eenheid van God of aan zijn woorden in de Koran. Dan verspeel je de kansen op een plek in het hiernamaals. Tot slot Het advies ~an Frentrop om de islam te verbieden, los van het feit of dat iiberhaupt kan, valt niet echt serieus te nemen. Wei heeft hij een punt, wanneer hij stelt dat de islam inhoudelijk onvoldoende bekritiseerd is. Moslims mogen niet twijfelen of vraagtekens plaatsen bij (de keerzijde van) hun geloof. Gematigde moslims doen over het algemeen weinig met hun geloof. Vaak blijft het bij het nakomen van rituele plichten en het leren van de Koran, ofhet doneren van geld aan islamitische organisaties. Er vindt geen onderzoek plaats naar de radicale moslimliteratuur en daardoor is er weinig tegenwicht tegen stroom van 'voorlichting over de islam' van fundamentalistische islamitische instituten in Pakistan, de Golfstaten en Egypte, maar ook uit Canada, de Verenigde Staten en Engeland. Uit het bovenstaande mag duidelijk worden dat gcmatigde welwillende moslims niet kunnen en durven toe te geven dat hun kennis over de Koran en de islam ook beperkt is. Het is heel moeilijk voor een moslim, wil hij in zijn gemeenschap blijven, om toe te geven dat hij heel weinig weet van de Koran, de betekenis ervan in een seculiere staat niet kent, dat hij zich nooit heeft verdiept in het geloof en dat hij evenzeer geschrokken is van fundamentalisten die mensen doden in de naam van dezelfde Koran waarin hij ook gelooft. Daarbij is de Koran tijdgebonden en plaatsgebonden. Vele moslims haasten zich ten onrechte om verzen in de Koran te zoeken die de vrede prediken en dat Ievert vaak een welles/nietes-discussie die door de radicaaldenkende moslim altijd wordt gewonnen. Simpelweg omdat ze zich hebben verdiept in de Koran en de 'Afleveringen' van de pro feet. Ook is problematisch dater geen liberale literatuur beschikbaar is in de dezelfde hoeveelhedcn als er fundamentele literatuur beschikbaar is voor de modale moslims in het westen. Een eerste stap op weg naar een dialoog tussen moshms en niet-moslims begint, naar mijn mening, met het stimuleren van debat tussen moslims onderling. Een belangrijke opdracht is het uitdagen en weerleggen van de stellingnames in de onbeperkte stroom aan propaganda waarmee radicale moslims de islam in gijzeling hebben genom en. De onderzoekende houding van Ephimenco en Scheffer is daarom van essentieel bel an g. Het de vinger leggen op de zere plekken van de islam zoals Ephimenco dat deed in zijn open brief zal ook bij moslims onderling een debat moeten afdwingen. Een complicerende factor hierbij is wei dat bijvoorbeeld N ederlandse moslims naar etnische afkomt verdeeld zijn en over het algemeen gevoelige discussies vermijden om zo de oppervlakkige eenheid onder moslims te bewaren. Scheffer dringt er bij de meerderheid op aan om hun de facto onverschillige politiek-correcte houding te Iaten varen en de radicale kant van de islam onder ogen te zien. Oat betekent dat nu iedereen, zowel moslims als niet-moslims, bij meer kennis over de islam gebaat is. Oat vergroot de kansen op de totstandkoming van een eeri alternatieve, 'westerse' islam, die anders dan de radicaal-fundamentalistische varianten zich laat verzoenen met westerse/ universele waarden van democratie, mensenrechten en intellectuele twijfel. AYAAN HIRSI ALI Wetenschappelijk medewerker Wiardi Beckman StichtinB Literatuur De twaalfde Abel Herzberglezing werd gehouden op 23 september 2oo1 door Job Cohen, onder de titel Grenzen. Over de verhoudinb van auwchtonen en miaranten. Sylvain Ephimenco, 'Open brief aan de moslims van Nederland', in Trouw, 29 september 2oo 1 Paul Frentrop, 'Er is iets mis met de i lam', in HP de Tijd, nr. 40, s oktober 2oo1, biz Erik van Ree, 'essay: AI Qur'an: Naleve herlezing van het heilige schrift van de islam', in De Groene Amsterdammer, nr. 41, 13 oktober 2oo1, biz Ziauddin Sardar, 'Bij moord op onschuldigen dooft hct Iicht', in NRC Handelsblad, zaterdag 6 oktober 2oo1. Paul Scheffer, ' Het verdeelde huis van de islam: nieuwe studies naar kerk, staat en vrijheid in de islam' in: NRC Handelsblad, s oktober 2oo1.

18 s&_o1o2oo1 De val van de Twcede Wereid heeft de Atlantische suprematie versterkt op een marrier die de Derde We reid geen verlossing van armoede heeft gebracht. De opmerking dat het geweld dat aan de rand van de westerse beschaving virulent is Leven we in een andere wereid na I I september? ln aile toonaarden is gezegd dat het niet meer zal zijn zoals het tot die dag geweest is. De terreurdaad is uitgelegd als een aanslag op de westerse maatschappelijke orde, met als constituerende beginselen vrijheid en democratic, pluriformiteit, tolerantie en natuurlijk welvaart. Op die constatering volgt de oproep tot beveiliging van de kwaliteit van ons bestaan. De aanslag is uitgeroepen tot een oorlogsverklaring aan het Vrije Westen en hoewel die suggestie aan deze kant van de Atlantische oceaan is afgezwakt blijft de vraag naar en ook het aanbod van solidariteit met onze eerste bondgenoot en beschermer onverminderd groot. Op de vraag wie de vijand is en vooral waar die zich bevindt blijkt het antwoord minder gemakkelijk te zijn dan het zich aanvankelijk liet aanzien. De aan wijzing van Bin Laden als de vermoedelijke dader - het bewijsmateriaal krijgen we niet te zien - heeft de aandacht vanaf het begin op de Islam gericht. In een aantal snelle stappen komen we van deze religic (en de beweerde homogeniteit ervan) via fundamentalisme (waarvoor dit geloof extreem vatbaar zou zijn) uit bij het terrorisme dat Moslims als geen anderen lijken te praktizeren. De demonisering van de Islam lokte de aankondiging van een kruistocht ertegen uit. Het lijdt geen twijfel dat de woede en rancune die tegen Amerika in het bijzonder uit de ge'islamiseerde wereld opstijgen tot ver daarbuiten gedeeld wordt. De westerse fixatie op West-Azie als de haard waar het kwaad met wortel en tak moct worden uitgcroeid laat buiten beschouwing dat in andere delen van de wereld geen voldoening over de aanslag heerst, maar wei signalen worden gegeven die erop neerkomen dat de terreur nu op de samenleving terugslaat die maar a! te vaak de aanstichter ervan is. BREAKING NEWS. DE WERELD NA II SEPTEMBER Wij en zij in de n1euwe wereldorde JAN BREMAN zich nu naar het hart ervan dreigt te verplaatsen wekt onwillekeurig de indruk dat dit geweld overal dezelfde daders en ook dezelfde oorzaak heeft. Oat is niet zo. Vanuit het Westen zijn de afgelopen jaren oorlogen op afstand gevoerd, in eigen beheer dan wei by proxy, en zijn de mensenrechten op grote schaal geschonden. Niet ter bevordcring van vrijheid, democratic en welvaart, maar voor instandhouding van de ontstane wereldorde. Om dit doe) te bereiken hebben terroristen, in staatsdienst of als huurlingen, ook in die gevallen het argument gebruikt dat zij een groter kwaad bestrijden dan zij zelf vertegenwoordigen. Het aangerichte leed is op de televisie niet of nauwelijks te zien geweest en lijkt bovendien minder te tellen. De manier waarop de versnelde vervlechting in het wereldbestel zich de laatste decennia heeft voltrokken kent meer verliezers dan winnaars. Het Westen, niet de vs aileen, toont zich blind voor de schadelijke uitwerking van het proces van mondialisering in het Ieven en werken van een aanzienlijk dee) der mensheid. Blind niet in de zin van onwetendheid maar onwil om het gapende verschil in de kwaliteit van het bestaan te dichten of zelfs maar terug te brengen. Het is tot vervelens toe herhaald: een minderheid ( 2 o procent) van de wereldbevolking legt beslag op het overgrote dee) (So procent) van de bronnen van bestaan. Als de asymmetrische verdeling van welvaart, democratische rechten, aanspraak op een eigen sociaal-culture~e identiteit en erkenning van de waardigheid daarvan niet meer in balans komt zal het ervaren onrecht, dat van een groeiend emancipatiebesef getuigt, een belangrijke voedingsbodem voor verzet en geweld blijven.

19 s&..o 10 2oo1 Deernis voor winnaars De pax americana in de wereld staat ter discussie omdat de consoudatie daarvan de noden en belangen van de niet-westerse mensheid zowel onderbelicht als onderdrukt. De dubbele standaard die wordt aangelegd brengt met zich mee dat wei instemming wordt gevraagd voor de noodzaak van de vergelding die nu op gang komt, ook wanneer die onschuldigen gaat treffen. Tegelijkertijd ontmoet de vraag om erkenning van massaalleed in de gedaante van slavernij en kolonial isme in het niet zo verre verleden toegebracht weinig begrip. Meer dan onderkoelde spijtbetuiging moedigt wrokgevoelens aan bij de verliezers in het spel van mondialisering. Voor dat gevoel van slachtofferschap mag geen plaats worden ingeruimd (Bolkestein in de Volkskrant 29-9). De dood van miljoenen Congolezen is rninder erg dan die van duizenden Amerikanen. De ongelijke weging komt niet alleen uit een verschil in emotionele nabijheid voort maar is eveneens uitvloeisel van het feit dat de winnaars bepalen wie recht op deernis hebben. Schadevergoeding, anders dan in symbolische vorm, blijft beperkt tot degenen die ons nastaan en met ons verwant zijn. Daartoe behoren niet de massa's die als nazaten van inheemsen en slaven zijn opgenomen in het traject van wat ontwikkeling heet maar dat op voortgaande onderschikking en minachting neerkomt. Meer historisch besef is geboden voor het uitstippelen van een betere toekomst voor de ontrechten in de eigen en de buitenwereld. Mondiale ongelijkheid De enorme verscherping in de kloof tussen arm en rijk is niet gekeerd door transnationaal bestuur en beleid. Die zouden de marginalisering van grote del en van de wereldbevolking in sociaal-economisch opzicht kunnen tegengaan en ertoe bijdragen dat vernietiging van het cultureel erfgoed wordt voorkomen. Maar vanuit het neo-liberale dogma van vrije marktwerking geldt zo'n pubueke interventie even we! als oneigenlijk en in strijd met het principe van het welbegrepen eigenbelang dat gelijkstaat met het recht van de sterkste. De mondiale ongelijkheid is zo gestructureerd dat de staat van ellen de van tenminste een derde der mensheid in een permanente vorm van uitsluiting dreigt om te slaan. Zonder afbreuk te doen aan de waarde van de Ievens die bij de aanslag in New York verloren zijn gegaan staat vast dat de uitwerking van de ramp een veelvoud aan slachtoffers op verrc afstand zal maken. Als gevolg nameiljk van de verhevigde kwetsbaarheid van zeer velen die toch a! op de rand van het bestaan leven.terwijl in de afgelopen decennia de welvaart in het 'goede' dee! van de wereld sneller is gestegen dan ooit te voren, is de toch a! niet bijster grote omvang van de ontwikkelingshulp aan de Derde Wereld gestaag gedaald. Bij het zich doorzetten van de economische recessie, die zich a! voor de aanslag aankondigde, zal de geringe neiging om de behoeftigen in niet-westerse Ianden daadkrachtig te steunen in hun aanspraak op een beter bestaan nog meer weerstand oproepen. De hulp die gegeven wordt heeft met waarachtige ontwikkeung weinig te maken en client, behalve voor verlichting van de ergste nood, voor de aflossing van schulden die eerder zijn aangegaan. Geharnaste taal De verharding die zich aftekent in de houding tegenover de buitenwereld uit zich in de eis om wraak, afwijzing van pogingen om de terreurdaad in een ruimer kader van plaats en tijd te belichten, vertoon van irritatie over cultuur-relativistische nonsens en aandrang om bedacht te zijn op het gevaar dat van elders, waar ook, dreigt. Wij in het Vrije Westen moeten nu de rijen sluiten en wie daarbuiten niet voor ons is, is tegen ons. lets meer dan tien jaar na de ineenstorting van de Tweede Wereld is de geharnaste taal terug waarmee wordt opgeroepen tot frontvorming tegen de vijand, een nieuwe: de halve of hele barbaren die in de nietwesterse wereld huizen. Geen tolerantie jegens terreur, zo staat bovenaan de lijst van prioriteiten bij de inrichting van de nieuwe wereldorde. Het is een begrijpelijke vastberadenheid die echter al direct wordt ondergraven door het bondgenootschap van de vrije wereld uit te brei den tot suspecte regimes en machthebbers die zelf een terroristisch verleden hebben dan wei het nu gehesen banier aangrijpen om met minderheden in eigen land af te rekenen. Oat dit met grove schending van mensenrechten gepaard gaat heeft even niet onze aandacht. Het is een blindheid die haaks staat op onze beweerde trouw aan tolerantie en pluriformiteit. Waarom heb ik geen vertrouwen in het democratisch gehalte van een alliantie waarvan Bush, Poetin en Sharon belangrijke exponenten zijn?. De vreugde over democratisering in de wereldperiferie bekoelt naarmate de voortgang van dit proces de zichtbaarheid van anti-westerse gevoelens vergroot. De vrije volkswil heeft zo haar eigen loop.

20 454 S&._DI0200I Mondialisering is vanu:it ons blikveld synoniem met verwestersing. Deze vernauwing dateert niet van vandaag of gisteren. De veranderingen in andere samenlevingen worden afgemeten aan de wijze waarop hun economisch en cultureelleven steeds meer door die van het Westen doordrongen raakt. De voortgang daarmee gemaakt geldt als de opmars van beschaving en wordt als maatstaf gehanteerd om het bereikte ontwikkelingspeil vast te stellen. Het inzicht dat vervlechting in het wereldbestel geen andere dynarniek kan zijn dan die van tweerichtingsverkeer moet leiden tot een herbezinning op de betekenis van tolerantie, pluriformiteit onder vooropstelling van de noodzaak de ontplooiing van menselijk kapitaal aan te moedigen in plaats van die ongebruikt te Iaten of zelfs te vernietigen. De maatschappelijke ontwrichting die van de ongetemde werking van het kapitalisme uitgaat krijgt weinig aandacht of wordt ronduit ontkend. Bevrijding van armoede door verhoging van koopkracht voor de massa der bevolking in de Derde Wereld is - anders dan de zekerstelling van de onbelemmerde aanvoer uit die contreien van grondstoffen zoals olie - geen optie die in de nieuwe wereldorde hoog genoteerd staat. Het Westen als beleaerde veste Ik behoor niet tot degenen voor wie de wereld op 1 1 september ingrijpend is veranderd. Voor deterreurdaad ligt de verklaringsgrond in de verschuiving van de geo-politieke machtsverhoudingen gedurende de laatste kwart eeuw. De tegenstellingen die al eerder bestonden verharden zich tot scheidslijnen. Met vele anderen sta ik geenszins kritisch tegenover globalisering als zodanig. Mijn bezwaar richt zich tegen de uitsluiting van faire deelname aan dit proces voor een groot deel van de wereldbevolking. Uitsluiting is bovendien niet het juiste woord want terwijl deze mensen verstoken blijven van het profijt ermee verbonden, dragen zij wei de lasten ervan. De aansporing is nu om de eilanden van democratie en welvaart in de wereld te omheinen en de barbarij die daarbuiten heerst op afstand te houden. De eerdere veroordeling van het onversneden eigenbelang dat vooropstond in het zicht van Bush op de internationale verhoudingen is verstomd en in plaats daarvan krijgt hij nu!of voor zijn wijs staatsmanschap dat de veiligheid van eigen land en volk verabsoluteert. Enkele dagen na de aanslag vertolkte Kaplan dit standpunt: 'we zullen steeds vaker verlichte dictaturen en allerlei hybride regimes tolereren als ze ons bijstaan in onze nieuwe strijd. Oat is niet amoreel of cynisch, want op de duur is de wereid beter af als het Amerikaanse volk zich veilig voelt... Het publiek zal geen morele bezwaren hebben als Bush eerst kwaad moet aanrichten om vee! goed te doen' (NRC Handelsblad [ s-9) Het riekt verdacht naar de uitspraak van de Amerikaanse generaal die het bombarderen van nederzettingen in Vietnam verdedigde met de uitspraak dat zij alleen op die manier voor de beschaving te redden waren. De voorbereiding van de Derde Wereld-oorlog staat onder Amerikaanse Ieiding maar heeft de onverbloemde instemming van haar NATO bondgenoten. Er is een verborgen scenario volgens welke wij ons zo gezeggelijk naast grote broer scharen in de hoop diens overkill te voorkomen. Oat kan niet meer dan een vrome wens zijn die bovendien doet vergeten dat de publieke opinie in de niet-westerse wereld het Amerikaanse beleid veroordeelt, maar zich terdege ervan bewust is dat het Atlantische pact der 'vrije volken' meer van hetzelfde is. De inrichting van het Vrije Westen als belegerde veste heeft uiteraard consequenties voor de hantering van burgerlijke en vrijheidsrechten in eigen huis. Voor bewaking is het optrekken van een ijzeren gordijn in de vorm van een rakettenschild aan de grenzen niet afdoende. Naar gebleken is ziet de vijand kans in ons midden door te dringen om zich na lange tijd slapend te hebben gehouden tot terreuractie over te gaan. Het gevaar valt slechts af te wenden door uiterste waakzaarnheid te betrachten, een taak die niet alleen de overheid aangaat. De prijs die daarvoor betaald moet worden bestaat uit scherpe en aanhoudende surveillance in eigen kring. De verleiding is groot om allochtonen als onbetrouwbare elementen aan te wijzen. Op hen rust de dure plicht het tegendeel te bewijzen door goede trouw teton en en afstand te nemen van alles wat naar fundamentalisme zweemt, zoals Ephimenco in zijn open brief aan de moslims van Nederland uiteenzette (Trouw 29-9). Vee! meer dan landgenoten van eigen bloed en bodem zijn de minderheden - als nieuwkomers herkenbaar aan uiterlijk, taal en cultuur - beducht voor hun veiligheid. Onze minister-president die zich eerder ongenuanceerd uitliet over de staat van oorlog waarin Nederland zich zou bevinden, was opmerkelijk laconiek in het sqssen van 'spanninkjes' met allochtonen, ook wanneer het om regelrechte vreemdelingenhaat ging. Globalisering is in mijn visie transnationalisering. Schengen kan niet voorkomen dat de Europese

Inhoud. submission Tekst van Submission part De noodzaak tot zelfreflectie 160

Inhoud. submission Tekst van Submission part De noodzaak tot zelfreflectie 160 Inhoud de zoontjesfabriek Tussen confrontatie en verzoening: Nederland en de islam 9 Laat ons niet in de steek. Gun ons een Voltaire 21 Waarom lukt het ons niet om naar onszelf te kijken? 28 Moslima s,

Nadere informatie

Tussen confrontatie en verzoen1ng: Nederland en de islam

Tussen confrontatie en verzoen1ng: Nederland en de islam S&_DI0200I BREAKING NEWS, DE WERELD NA I I SEPTEMBER logsverklaring baseren ze op de Koran, de bron van de islam. De Koran del en Bin Laden en de zijnen met maar liefst een miljard mensen in de wereld

Nadere informatie

TRANSATLANTIC TRENDS 2004 NETHERLANDS

TRANSATLANTIC TRENDS 2004 NETHERLANDS TRANSATLANTIC TRENDS 2004 NETHERLANDS Q1. Denkt u dat het voor de toekomst van Nederland het beste is als wij actief deelnemen in de wereldpolitiek of moeten wij ons niet in de wereldpolitiek mengen? 1

Nadere informatie

TRANSATLANTIC TRENDS - NETHERLANDS

TRANSATLANTIC TRENDS - NETHERLANDS TRANSATLANTIC TRENDS - NETHERLANDS VRAAG 10 Denkt u dat het voor de toekomst van Nederland het beste is als wij actief deelnemen in de wereldpolitiek of moeten wij ons niet in de werelpolitiek mengen?

Nadere informatie

Faculteit der Rechtsgeleerdheid Amsterdam Center for International Law Postbus 1030 1000 BA Amsterdam

Faculteit der Rechtsgeleerdheid Amsterdam Center for International Law Postbus 1030 1000 BA Amsterdam Faculteit der Rechtsgeleerdheid Amsterdam Center for International Law Postbus 1030 1000 BA Amsterdam T 020 535 2637 Advies Luchtaanvallen IS(IS) Datum 24 september 2014 Opgemaakt door Prof. dr. P.A. Nollkaemper

Nadere informatie

22 januari 2015. Onderzoek: Jouw vrijheid, mijn vrijheid

22 januari 2015. Onderzoek: Jouw vrijheid, mijn vrijheid 22 januari 2015 Onderzoek: Jouw vrijheid, mijn vrijheid 1 Over het EenVandaag Opiniepanel Het EenVandaag Opiniepanel bestaat uit ruim 45.000 mensen. Zij beantwoorden vragenlijsten op basis van een online

Nadere informatie

Onderzoek: Jouw vrijheid, mijn vrijheid

Onderzoek: Jouw vrijheid, mijn vrijheid Onderzoek: Jouw vrijheid, mijn vrijheid Publicatiedatum: 22-01-2015 Over dit onderzoek Het 1V Jongerenpanel, onderdeel van EenVandaag, bestaat uit ruim 3000 jongeren van 12 t/m 24 jaar. Aan dit online

Nadere informatie

Oorlog in Syrië en de internationale context

Oorlog in Syrië en de internationale context Oorlog in Syrië en de internationale context Binnenlandse en internationale (geopolitieke) factoren - Historisch: koloniale en postkoloniale politiek - Autoritair regime - Socio-economische en milieufactoren

Nadere informatie

2513AA22XA. De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE

2513AA22XA. De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE . > Retouradres Postbus 90801 2509 LV Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE 2513AA22XA Postbus 90801 2509 LV Den Haag Anna van Hannoverstraat

Nadere informatie

Macht en waarden in de wereldpolitiek

Macht en waarden in de wereldpolitiek Rik Coolsaet Macht en waarden in de wereldpolitiek Actuele vraagstukken in de internationale politiek Editie 2006-2007 2 Inhoud Inleiding... Deel 1. De jaren 90: het transitiedecennium 1. Van illusie naar

Nadere informatie

Resultaten en conclusies Israël onderzoek (uitgebreid)

Resultaten en conclusies Israël onderzoek (uitgebreid) Resultaten en conclusies Israël onderzoek (uitgebreid) Hieronder volgen de resultaten van het Israël onderzoek wat de EO in de afgelopen weken heeft laten uitvoeren. Veel stellingen zijn in een 5- puntsschaal

Nadere informatie

DE LEGALITEIT VAN DE INTERNATIONAALRECHTELIJKE RECHTVAARDIGINGSGRONDEN VOOR DE WESTERSE INTERVENTIES IN SYRIË EN IRAK.

DE LEGALITEIT VAN DE INTERNATIONAALRECHTELIJKE RECHTVAARDIGINGSGRONDEN VOOR DE WESTERSE INTERVENTIES IN SYRIË EN IRAK. DE LEGALITEIT VAN DE INTERNATIONAALRECHTELIJKE RECHTVAARDIGINGSGRONDEN VOOR DE WESTERSE INTERVENTIES IN SYRIË EN IRAK STARTPUNT In beginsel art. 2 (4) HVN: geweldsverbod interstatelijke betrekkingen Uitzonderingen:

Nadere informatie

maatschappijwetenschappen pilot vwo 2015-I

maatschappijwetenschappen pilot vwo 2015-I Opgave 1 Kroatië toegetreden tot de EU Bij deze opgave horen de teksten 1 tot en met 3 en figuur 1. Inleiding Kroatië is een van de staten in de Balkan die voorheen tot Joegoslavië behoorden. In 1991 verklaarde

Nadere informatie

Instructie: Landenspel light

Instructie: Landenspel light Instructie: Landenspel light Korte omschrijving werkvorm In dit onderdeel vormen groepjes leerlingen de regeringen van verschillende landen. Ieder groepje moet uiteindelijk twee werkbladen (dus twee landen)

Nadere informatie

RECHT EN SAMENLEVING ANDERS BEKEKEN

RECHT EN SAMENLEVING ANDERS BEKEKEN Wim Weymans RECHT EN SAMENLEVING ANDERS BEKEKEN Filosofische perspectieven Recht en samenleving anders bekeken Filosofische perspectieven Wim Weymans Acco Leuven / Den Haag Verantwoording 13 Inleiding 17

Nadere informatie

Het is niet voor het eerst dat Europa door extreem terreurgeweld wordt geraakt.

Het is niet voor het eerst dat Europa door extreem terreurgeweld wordt geraakt. MdV, De terreur in Parijs heeft in heel Europa afschuw gewekt. Nietsontziende moslimradicalen hebben met hun aanslagen op Charlie Hebdo en op de Joodse supermarkt onze westerse samenleving in het hart

Nadere informatie

Henk Kamp - Minister van Defensie 4 mei 2006

Henk Kamp - Minister van Defensie 4 mei 2006 Henk Kamp - Minister van Defensie 4 mei 2006 Dames en heren, Morgen is het 61 jaar geleden dat Nederland werd bevrijd. Hoewel de bevrijding van Nederlands-Indië nog enkele maanden op zich liet wachten,

Nadere informatie

Dodenherdenking. Beuningen, 4 mei 2015

Dodenherdenking. Beuningen, 4 mei 2015 Dodenherdenking Beuningen, 4 mei 2015 Voor het eerst in mijn leven bezocht ik twee weken geleden Auschwitz en Birkenau. Twee plekken in het zuiden van Polen waar de inktzwarte geschiedenis van Europa je

Nadere informatie

Nederlands (nieuwe stijl) en Nederlands, leesvaardigheid (oude stijl)

Nederlands (nieuwe stijl) en Nederlands, leesvaardigheid (oude stijl) Nederlands (nieuwe stijl) en Nederlands, leesvaardigheid (oude stijl) Examen VWO Vragenboekje Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs Tijdvak 1 Maandag 19 mei 9.00 12.00 uur 20 03 Voor dit examen zijn

Nadere informatie

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 Den Haag

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 Den Haag Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 Den Haag Rijnstraat 8 2515 XP Den Haag Postbus 20061 Nederland www.rijksoverheid.nl Datum 16 april 2018 Betreft Beantwoording vragen

Nadere informatie

Eindexamen filosofie vwo I

Eindexamen filosofie vwo I Opgave 3 Ramadan in de post-seculiere samenleving 12 maximumscore 4 verlichtingsfundamentalisme: laïciteit: verbannen van religie uit openbaar onderwijs en politiek 1 verlichtingsvijandig multiculturalisme:

Nadere informatie

Speech ter gelegenheid van de ontvangst van Nederlandse ambassadeurs door de Staten-Generaal, d.d. donderdag 29 januari 2015 Anouchka van Miltenburg, Voorzitter Tweede Kamer Het gesproken woord geldt Geachte

Nadere informatie

Inhoud. Inleiding...4 Hoofdstuk 1 Het ontstaan van mensenrechten...6 Hoofdstuk 2 Dertig mensenrechten...14

Inhoud. Inleiding...4 Hoofdstuk 1 Het ontstaan van mensenrechten...6 Hoofdstuk 2 Dertig mensenrechten...14 Inhoud Inleiding...4 Hoofdstuk 1 Het ontstaan van mensenrechten...6 Hoofdstuk 2 Dertig mensenrechten...14 Inleiding Je hoort of leest vaak over mensenrechten. Maar kun je ook een paar mensenrechten opnoemen?

Nadere informatie

Moeilijke besluiten voor de Europese Raad

Moeilijke besluiten voor de Europese Raad Moeilijke besluiten voor de Europese Raad Korte omschrijving: Leerlingen gaan aan de slag met actuele Europese dilemma s. Er zijn vijf dilemma s. U kunt zelf kiezen welke dilemma s u aan de orde stelt.

Nadere informatie

Voorzitter, Een aanslag op de redactie van het satirische blad Charlie Hebdo en vervolgens op een Joodse supermarkt.

Voorzitter, Een aanslag op de redactie van het satirische blad Charlie Hebdo en vervolgens op een Joodse supermarkt. Een aanslag op de redactie van het satirische blad Charlie Hebdo en vervolgens op een Joodse supermarkt. Afschuwelijke misdrijven. Aanslagen waar alleen, maar alleen, de terroristen zelf verantwoordelijkheid

Nadere informatie

Samenvatting Maatschappijleer Hoofdstuk 1

Samenvatting Maatschappijleer Hoofdstuk 1 Samenvatting Maatschappijleer Hoofdstuk 1 Samenvatting door M. 1184 woorden 8 juni 2013 4 3 keer beoordeeld Vak Methode Maatschappijleer Delphi Hoofdstuk 1 De staat kan wetten maken, regels die voor alle

Nadere informatie

Belangen: Wel of niet ingrijpen in Syrië?

Belangen: Wel of niet ingrijpen in Syrië? Belangen: Wel of niet ingrijpen in Syrië? Korte omschrijving werkvorm: Leerlingen moeten zich inleven in een permanent lid van de Veiligheidsraad van de VN. Ze gaan aan de slag met het vraagstuk of de

Nadere informatie

Opdracht Maatschappijleer Integratie en immigratie

Opdracht Maatschappijleer Integratie en immigratie Opdracht Maatschappijleer Integ en immig Opdracht door een scholier 1899 woorden 21 januari 2004 6,6 90 keer beoordeeld Vak Maatschappijleer Integ en immig 1. Wat is het probleem? -Historische schets Tussen

Nadere informatie

Eindexamen vwo maatschappijwetenschappen 2013-I

Eindexamen vwo maatschappijwetenschappen 2013-I Opgave 5 De eurocrisis 24 maximumscore 4 Het postklassieke beeld van de internationale orde. In de uitleg dienen twee kenmerken van het postklassieke beeld van de internationale orde te staan en een juiste

Nadere informatie

Eindexamen maatschappijleer vwo I

Eindexamen maatschappijleer vwo I Opgave 1 De media en de positie van Wilders 1 maximumscore 2 Voorbeelden van juiste journalistieke regels zijn (één van de volgende): 1 scheiding aanbrengen tussen nieuws en commentaar / scheiden van mening

Nadere informatie

Interventie Syrië. Faculteit der Rechtsgeleerdheid Afdeling Internationaal en Europees recht

Interventie Syrië. Faculteit der Rechtsgeleerdheid Afdeling Internationaal en Europees recht Faculteit der Rechtsgeleerdheid Afdeling Internationaal en Europees recht Oudemanhuispoort 4-6 1012 CN Amsterdam Postbus 1030 1000 BA Amsterdam T 020 5252833 Interventie Syrië Datum 29 augustus 2013 Opgemaakt

Nadere informatie

Eindexamen geschiedenis en staatsinrichting vmbo gl/tl 2005 - II

Eindexamen geschiedenis en staatsinrichting vmbo gl/tl 2005 - II Meerkeuzevragen Schrijf alleen de hoofdletter van het goede antwoord op. DE KOUDE OORLOG + NEDERLAND EN DE VERENIGDE STATEN NA DE TWEEDE WERELDOORLOG Gebruik bron 1. 1p 1 De bron maakt duidelijk dat de

Nadere informatie

maatschappijwetenschappen (pilot)

maatschappijwetenschappen (pilot) Examen HAVO 2014 tijdvak 2 dinsdag 17 juni 13.30-16.30 uur maatschappijwetenschappen (pilot) Bij dit examen hoort een bijlage. Dit examen bestaat uit 24 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 65 punten

Nadere informatie

SOCIALE EN BURGERSCHAPSCOMPETENTIE

SOCIALE EN BURGERSCHAPSCOMPETENTIE Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs Guimardstraat 1, 1040 Brussel SOCIALE EN BURGERSCHAPSCOMPETENTIE Algemene vorming op het einde van de derde graad secundair onderwijs Voor de sociale

Nadere informatie

Opdracht Levensbeschouwing Doodstraf

Opdracht Levensbeschouwing Doodstraf Opdracht Levensbeschouwing Doodstraf Opdracht door een scholier 1930 woorden 14 maart 2003 6,2 18 keer beoordeeld Vak Levensbeschouwing 0. Geef een korte argumentatie waarom jij tegen of voor de doodstraf

Nadere informatie

3 september 2014. Onderzoek: Internationale spanningen en conflicten

3 september 2014. Onderzoek: Internationale spanningen en conflicten 3 september 2014 Onderzoek: Internationale spanningen en conflicten Over het EenVandaag Opiniepanel Het EenVandaag Opiniepanel bestaat uit ruim 30.000 mensen. Zij beantwoorden vragenlijsten op basis van

Nadere informatie

De Iraanse revolutie (1979) en zijn gevolgen

De Iraanse revolutie (1979) en zijn gevolgen Geschiedenis van de laatste 50 jaar De Iraanse revolutie (1979) en zijn gevolgen Bas Levinsohn 1 Inleiding Overzicht colleges Titel college Thema college Tijdsperiode 1 De Cubaanse rakketencrisis Beslissingen

Nadere informatie

BEGINSELVERKLARING. Vastgesteld door de 125 e algemene vergadering op 15 november 2008 te Rotterdam

BEGINSELVERKLARING. Vastgesteld door de 125 e algemene vergadering op 15 november 2008 te Rotterdam BEGINSELVERKLARING Vastgesteld door de 125 e algemene vergadering op 15 november 2008 te Rotterdam 1. Missie en Visie De Volkspartij voor Vrijheid en Democratie (VVD) wil een Nederland waar mensen de ruimte

Nadere informatie

kracht TWEEDE WERELDOORLOG VERSUS MENSENRECHTEN

kracht TWEEDE WERELDOORLOG VERSUS MENSENRECHTEN WERKb L a D WERKBLAD met terugwerkende kracht met terugwerkende kracht TWEEDE WERELDOORLOG VERSUS MENSENRECHTEN Dit werkblad is een voorbereiding op je bezoek aan de vaste tentoonstelling Met Terugwerkende

Nadere informatie

filosofie havo 2015-I

filosofie havo 2015-I Opgave 3 Wat is de Wat 11 maximumscore 1 Een goed antwoord bevat het volgende element: een uitleg dat Eggers zich met morele vraagstukken bezighoudt: hij vraagt zich af wat hij zelf vanuit zijn eigen normen

Nadere informatie

Hoop op democratie in het Midden Oosten

Hoop op democratie in het Midden Oosten De Toestand in de Wereld 3 Hoop op democratie in het Midden Oosten Egypte: De kater na de Arabische lente Bas Levinsohn 1 Inleiding Vraagstelling Wat wordt bedoeld met de Arabische lente? Wat is de betekenis

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle  holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/36569 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Zee, Machteld Eveline Title: Choosing Sharia? Multiculturalism, Islamic Fundamentalism

Nadere informatie

Embargo tot de datum waarop deze toespraak wordt gehouden / toetsen aan deze datum

Embargo tot de datum waarop deze toespraak wordt gehouden / toetsen aan deze datum Bouwen aan de democratische veiligheid in Europa Ontwerptoespraak van de secretaris-generaal Brussel, woensdag 12 november 2014 Embargo tot de datum waarop deze toespraak wordt gehouden / toetsen aan deze

Nadere informatie

Bij Mattheus 5 : 13-16 - Zout en licht Laat ons het zout der aarde zijn, het licht der wereld, klaar en rein,

Bij Mattheus 5 : 13-16 - Zout en licht Laat ons het zout der aarde zijn, het licht der wereld, klaar en rein, 9 februari 2014 Bij Mattheus 5 : 13-16 - Zout en licht Laat ons het zout der aarde zijn, het licht der wereld, klaar en rein, Misschien heeft u bij het zingen van dit lied ook altijd wel een wat dubbel

Nadere informatie

Rotterdam, 8 februari 2011.

Rotterdam, 8 februari 2011. Rotterdam, 8 februari 2011. Onderwerp: Beantwoording van de schriftelijke vragen van het raadslid mevrouw A.G. Fähmel-van der Werf (Leefbaar Rotterdam) over Beantwoording schriftelijke vragen d.d. 28 september

Nadere informatie

Come home or go global, stupid

Come home or go global, stupid Come home or go global, stupid Een nieuwe toekomst voor de Noord Atlantische Verdragsorganisatie?! Drs. S.N. Mengelberg 1 De NAVO is een puur militaire organisatie! 2 De NAVO is niet langer de hoeksteen

Nadere informatie

Verslag Geschiedenis Tijdvakkendossier tijdvak 10: tijd van televisie en computer

Verslag Geschiedenis Tijdvakkendossier tijdvak 10: tijd van televisie en computer Verslag Geschiedenis Tijdvakkendossier tijdvak 10: tijd van televisie en computer Verslag door Lotte 1361 woorden 19 juni 2017 6,2 10 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Feniks Tijdvak: Tijd van televisie

Nadere informatie

Eindexamen maatschappijleer 2 vmbo gl/tl 2005 - II

Eindexamen maatschappijleer 2 vmbo gl/tl 2005 - II Meerkeuzevragen Schrijf alleen de hoofdletter van het goede antwoord op. DE MULTICULTURELE SAMENLEVING tekst 1 Het Koninklijk Nederlands-Indisch Leger (KNIL) werd opgeheven op 26 juli 1950. In maart en

Nadere informatie

Advies IS - Irak. Faculteit der Rechtsgeleerdheid Amsterdam Center for International Law. Postbus BA Amsterdam T

Advies IS - Irak. Faculteit der Rechtsgeleerdheid Amsterdam Center for International Law. Postbus BA Amsterdam T Faculteit der Rechtsgeleerdheid Amsterdam Center for International Law Postbus 1030 1000 BA Amsterdam T 020 535 2632 Advies IS - Irak Datum 3 september 2014 Opgemaakt door Prof. dr. P.A. Nollkaemper Op

Nadere informatie

NL In verscheidenheid verenigd NL A8-0230/15. Amendement. Lorenzo Fontana, Vicky Maeijer namens de ENF-Fractie

NL In verscheidenheid verenigd NL A8-0230/15. Amendement. Lorenzo Fontana, Vicky Maeijer namens de ENF-Fractie 3.9.2015 A8-0230/15 15 Overweging F F. overwegende dat een herziening van de EU-Verdragen nodig is om de bescherming van de democratie, de rechtsstaat en de grondrechten te versterken; F. overwegende dat

Nadere informatie

Eindexamen geschiedenis vwo 2009 - I

Eindexamen geschiedenis vwo 2009 - I Ten oorlog! Europese oorlogen 1789-1919. Oorlog als maatschappelijk fenomeen In de landen die Napoleon veroverde, voerde hij een beleid dat: enerzijds paste binnen het gelijkheidsideaal van de Franse Revolutie

Nadere informatie

Majesteit, De stroom van vluchtelingen is de grootste sinds de

Majesteit, De stroom van vluchtelingen is de grootste sinds de 1 Toespraak tijdens de Nieuwjaarsontvangst van Zijne Majesteit de Koning in het Koninklijk Paleis te Amsterdam op 12 januari 2015 door de Voorzitter van de Eerste Kamer, Mr. A. Broekers-Knol Majesteit,

Nadere informatie

Samenvatting. 1. Wat houdt het begrip internationale samenwerking in?

Samenvatting. 1. Wat houdt het begrip internationale samenwerking in? Aanleiding voor het onderzoek Samenvatting In de 21 ste eeuw is de invloed van ruimtevaartactiviteiten op de wereldgemeenschap, economie, cultuur, milieu, etcetera steeds groter geworden. Ieder land dient

Nadere informatie

De koude oorlog Jesse Klever Groep 7

De koude oorlog Jesse Klever Groep 7 De koude oorlog Jesse Klever Groep 7 1 Voorwoord Tijdens het maken van mijn spreekbeurt over Amerika kwam ik de Koude oorlog tegen. De koude oorlog leek mij een heel interessant onderwerp waar ik niet

Nadere informatie

Kijktip: terrorismedeskundigen aan het woord

Kijktip: terrorismedeskundigen aan het woord Kijktip: terrorismedeskundigen aan het woord Korte omschrijving werkvorm U bekijkt met de leerlingen een fragment van De Wereld Draait Door en van EenVandaag. Beatrice de Graaf en Robbert McFadden proberen

Nadere informatie

Dodenherdenking. Beuningen, 4 mei 2017

Dodenherdenking. Beuningen, 4 mei 2017 Dodenherdenking Beuningen, 4 mei 2017 Zolang de mens bestaat, staat hij zijn naaste ook naar het leven. Het is een vreemde soort paradox: de ene mens kan niet leven zonder de ander terwijl diezelfde mens

Nadere informatie

2017 no. 25 AFKONDIGINGSBLAD VAN ARUBA

2017 no. 25 AFKONDIGINGSBLAD VAN ARUBA 2017 no. 25 AFKONDIGINGSBLAD VAN ARUBA BESLUIT van de Minister van Veiligheid en Justitie van 2 maart 2017, nr. 2050307, tot vaststelling van de lijst met organisaties die een bedreiging vormen voor de

Nadere informatie

Beginselen van de politieke partijen die in 2006 in de Tweede Kamer vertegenwoordigd waren

Beginselen van de politieke partijen die in 2006 in de Tweede Kamer vertegenwoordigd waren Beginselen van de politieke partijen die in 2006 in de Tweede Kamer vertegenwoordigd waren Partij van de Arbeid (PvdA) Volkspartij voor Vrijheid en Democratie (VVD) Christen-democratisch Appèl (CDA) Democraten

Nadere informatie

Wat is inter - nationaal recht?

Wat is inter - nationaal recht? Wat is inter - nationaal recht? 2 Elk land heeft wetten en regels waar iedereen zich aan moet houden. Als je naar een ander land gaat, moet je je aan andere regels en wetten houden. Als je dat niet doet,

Nadere informatie

Het is met veel emotie dat ik u welkom heet in de Belgische Senaat.

Het is met veel emotie dat ik u welkom heet in de Belgische Senaat. 1 Toespraak van de heer Armand De Decker, Voorzitter van de Senaat, naar aanleiding van het bezoek van de heer Mahmoud Abbas, President van de Palestijnse Autoriteit 23 februari 2010 Excellenties, Beste

Nadere informatie

WAAR WIJ VOOR STAAN. Socialisten & Democraten in het Europees Parlement. Fractie van de Progressieve Alliantie van

WAAR WIJ VOOR STAAN. Socialisten & Democraten in het Europees Parlement. Fractie van de Progressieve Alliantie van WAAR WIJ VOOR STAAN. Fractie van de Progressieve Alliantie van Socialisten & Democraten in het Europees Parlement Strijden voor sociale rechtvaardigheid, het stimuleren van werkgelegenheid en groei, hervorming

Nadere informatie

Aanpak van radicalisering op school

Aanpak van radicalisering op school Aanpak van radicalisering op school dr. Daan Wienke/Nederlands Jeugdinstituut mei 2016 begrippen* Polarisatie Verscherping van tegenstellingen tussen groepen in de samenleving die kan resulteren in spanningen

Nadere informatie

Aantekening Levensbeschouwing Hoofdstuk 2: Waarden en normen

Aantekening Levensbeschouwing Hoofdstuk 2: Waarden en normen Aantekening Levensbeschouwing Hoofdstuk 2: Waarden en normen Aantekening door C. 814 woorden 16 januari 2014 5,6 52 keer beoordeeld Vak Methode Levensbeschouwing Standpunt Waarden, normen en moraal Waarde:

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal De heer J. Voordewind Binnenhof 4 Den Haag. Den Haag, 26 juni 2008

Tweede Kamer der Staten-Generaal De heer J. Voordewind Binnenhof 4 Den Haag. Den Haag, 26 juni 2008 Tweede Kamer der Staten-Generaal De heer J. Voordewind Binnenhof 4 Den Haag Den Haag, 26 juni 2008 Dank voor het verslag van uw bezoek begin april aan Noord-Irak dat u mij 10 juni jl. aanbood. Uw reis

Nadere informatie

Blood in the Mobile. Opdrachtenblad. Regie: Frank Piasecki Poulsen Jaar: 2010 Duur:

Blood in the Mobile. Opdrachtenblad. Regie: Frank Piasecki Poulsen Jaar: 2010 Duur: Blood in the Mobile Frank Piasecki Poulsen 2010 52 minuten www.moviesthatmatter.nl Digibordles: www.spons.nl/moviesthatmatter 1 Kijkopdracht Waar gaat de film over? Documentairemaker Frank Poulsen komt

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 2

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 2 Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 2 Samenvatting door S. 1030 woorden 18 mei 2017 0 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Geschiedenis samenvatting H2 1: Wetenschappelijke Revolutie 17 e eeuw Kenmerken: Observeren

Nadere informatie

13617/16 van/ons/sv 1 DG E 1C

13617/16 van/ons/sv 1 DG E 1C Raad van de Europese Unie Brussel, 4 november 2016 (OR. en) 13617/16 JEUN 84 NOTA van: aan: nr. vorig doc.: 13344/16 JEUN 76 Betreft: Na raadpleging van de Groep jeugdzaken heeft het voorzitterschap bijgaande

Nadere informatie

2012 STAATSBLAD No. 169 VAN DE REPUBLIEK SURINAME

2012 STAATSBLAD No. 169 VAN DE REPUBLIEK SURINAME 2012 1 2012 STAATSBLAD VAN DE REPUBLIEK SURINAME WET van 29 oktober 2012, houdende goedkeuring van de toetreding van de Republiek Suriname tot de International Convention for the Suppression of the Financing

Nadere informatie

MODULE I EUROPA: NOOIT MEER OORLOG!

MODULE I EUROPA: NOOIT MEER OORLOG! MODULE I EUROPA: NOOIT MEER OORLOG! I.I De geboorte van de Europese Unie Zoals jullie waarschijnlijk wel weten zijn er de vorige eeuwen veel oorlogen in Europa geweest. Vooral de Eerste en de Tweede Wereldoorlog

Nadere informatie

Tekst herdenking Brabantse gesneuvelden: Wie de ogen sluit voor het verleden, is blind voor de toekomst

Tekst herdenking Brabantse gesneuvelden: Wie de ogen sluit voor het verleden, is blind voor de toekomst Tekst herdenking Brabantse gesneuvelden: Wie de ogen sluit voor het verleden, is blind voor de toekomst Dames en heren, allen hier aanwezig. Het is voor mij een grote eer hier als pas benoemde burgemeester

Nadere informatie

Burgerschap: Aanbod per hoofddoel

Burgerschap: Aanbod per hoofddoel Burgerschap: Aanbod per hoofddoel HOOFDDOEL 1 We voeden onze leerlingen op tot fatsoenlijke evenwichtige mensen die respectvol (vanuit duidelijke waarden en normen omgaan met de medemens.) Trefwoord De

Nadere informatie

VRIJHEID, VEILIGHEID EN RECHT: HOE ZIET DE TOEKOMST ERUIT? OPENBARE RAADPLEGING WAAR STAAN WE NU?

VRIJHEID, VEILIGHEID EN RECHT: HOE ZIET DE TOEKOMST ERUIT? OPENBARE RAADPLEGING WAAR STAAN WE NU? VRIJHEID, VEILIGHEID EN RECHT: HOE ZIET DE TOEKOMST ERUIT? OPENBARE RAADPLEGING WAAR STAAN WE NU? Een van de fundamentele doelstellingen van de Europese Unie is om de burgers een ruimte van vrijheid, veiligheid

Nadere informatie

Spreekbeurt Nederlands Amnesty International

Spreekbeurt Nederlands Amnesty International Spreekbeurt Nederlands Amnesty International Spreekbeurt door een scholier 1518 woorden 28 november 2003 6,3 51 keer beoordeeld Vak Nederlands Mijn spreekbeurt gaat over Amnesty International. Amnesty

Nadere informatie

Naam KIDS FOR WARCHILD Oorlog en vrede in de wereld

Naam KIDS FOR WARCHILD Oorlog en vrede in de wereld Naam KIDS FOR WARCHILD Oorlog en vrede in de wereld In meer dan dertig landen in de wereld is er oorlog. Wereldwijd zijn er dus miljoenen kinderen die een oorlog meemaken. Vraag 1. Kun je drie landen noemen

Nadere informatie

PROCESDOEL 3 HUMANISEREN VAN HET SAMENLEVEN MET ANDEREN

PROCESDOEL 3 HUMANISEREN VAN HET SAMENLEVEN MET ANDEREN PROCESDOEL 3 HUMANISEREN VAN HET SAMENLEVEN MET ANDEREN 3.1 Exploreren, verkennen en integreren van de mogelijkheden van de mens 3.2 Exploreren, verkennen en integreren van de grenzen van de mens 3.3 Ontdekken

Nadere informatie

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 Den Haag

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 Den Haag Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 Den Haag Bezuidenhoutseweg 67 2594 AC Den Haag Postbus 20061 Nederland www.minbuza.nl Contactpersoon T.H. Wouda Kuipers T 070-348 5689

Nadere informatie

De Islamitische Staat

De Islamitische Staat De Islamitische Staat De Islamitische Staat Kalifaat van de Waanzin Marcel Kramer Schrijver: Marcel Kramer Coverontwerp: Marcel Kramer ISBN: Marcel Kramer Het enige dat het Kwaad nodig heeft om te kunnen

Nadere informatie

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 Den Haag

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 Den Haag Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 Den Haag Bezuidenhoutseweg 67 2594 AC Den Haag Postbus 20061 Nederland www.rijksoverheid.nl Uw Referentie 2015Z10166 en 2015Z10168

Nadere informatie

Woord bij de Dag van het Jodendom in Statenzaal in Gouvernement aan de Maas op donderdag 22 januari 2015

Woord bij de Dag van het Jodendom in Statenzaal in Gouvernement aan de Maas op donderdag 22 januari 2015 1 Woord bij de Dag van het Jodendom in Statenzaal in Gouvernement aan de Maas op donderdag 22 januari 2015 Dames en heren, Het is met genoegen dat ik vandaag uw gastheer mag zijn. Met name hier in de Statenzaal;

Nadere informatie

Samenvatting Maatschappijleer Politieke besluitvorming H9 en H10

Samenvatting Maatschappijleer Politieke besluitvorming H9 en H10 Samenvatting Maatschappijleer Politieke besluitvorming H9 en H10 Samenvatting door een scholier 1077 woorden 21 mei 2003 7,4 25 keer beoordeeld Vak Maatschappijleer Hoofdstuk 9 Knelpunten in het besluitvormingsproces

Nadere informatie

betreffende de erkenning van Palestina als onafhankelijke staat

betreffende de erkenning van Palestina als onafhankelijke staat stuk ingediend op 175 (2014-2015) Nr. 1 27 november 2014 (2014-2015) Voorstel van resolutie van de dames Tine Soens en Güler Turan betreffende de erkenning van Palestina als onafhankelijke staat verzendcode:

Nadere informatie

Is een klas een veilige omgeving?

Is een klas een veilige omgeving? Is een klas een veilige omgeving? De klas als een vreemde sociale structuur Binnen de discussie dat een school een sociaal veilige omgeving en klimaat voor leerlingen moet bieden, zouden we eerst de vraag

Nadere informatie

RAAD VAN DE EUROPESE UNIE. Brussel, 24 november 2005 (28.11) (OR. en) 14781/1/05 REV 1 LIMITE JAI 452 ENFOPOL 164 COTER 81

RAAD VAN DE EUROPESE UNIE. Brussel, 24 november 2005 (28.11) (OR. en) 14781/1/05 REV 1 LIMITE JAI 452 ENFOPOL 164 COTER 81 RAAD VAN DE EUROPESE UNIE Brussel, 24 november 2005 (28.11) (OR. en) 14781/1/05 REV 1 LIMITE JAI 452 ENFOPOL 164 COTER 81 NOTA I/A-PUNT van: het voorzitterschap aan: het Coreper/de Raad nr. vorig doc.:

Nadere informatie

Levensbeschouwing hoofdstuk 2.

Levensbeschouwing hoofdstuk 2. Levensbeschouwing hoofdstuk 2. Boek Menswaardigheid In deze module ging het om de vraag hoe je kunt bepalen waardoor/waarom bepaalde levenshoudingen niet deugen. We hebben ontdekt dat het begrip menswaardigheid

Nadere informatie

16 november 2015. Onderzoek: Veiligheidsgevoel na aanslagen Parijs

16 november 2015. Onderzoek: Veiligheidsgevoel na aanslagen Parijs 16 november 2015 Onderzoek: Veiligheidsgevoel na aanslagen Parijs Over het EenVandaag Opiniepanel Het EenVandaag Opiniepanel bestaat uit ruim 50.000 mensen. Zij beantwoorden vragenlijsten op basis van

Nadere informatie

Stelling Wanneer een man met een ander geloof, of zonder geloof, in de synagoge komt, moet ook hij een keppeltje opzetten.

Stelling Wanneer een man met een ander geloof, of zonder geloof, in de synagoge komt, moet ook hij een keppeltje opzetten. Opdracht Bespreek met je klas deze stellingen. Dit kan met alle leerlingen tegelijkertijd of jullie kunnen in groepjes antwoord geven, deze opschrijven en ze kort presenteren voor de klas. Bedenk in ieder

Nadere informatie

Eindexamen vwo maatschappijwetenschappen 2013-I

Eindexamen vwo maatschappijwetenschappen 2013-I Opgave De eurocrisis Bij deze opgave horen de teksten 9 en. Inleiding De situatie rond de gemeenschappelijke munt, de euro, is tien jaar na de introductie verre van stabiel (mei 2012). In tekst 9 beschrijft

Nadere informatie

Voorwoord 9. Inleiding 11

Voorwoord 9. Inleiding 11 inhoud Voorwoord 9 Inleiding 11 deel 1 theorie en geschiedenis 15 1. Een omstreden begrip 1.1 Inleiding 17 1.2 Het probleem van de definitie 18 1.3 Kenmerken van de representatieve democratie 20 1.4 Dilemma

Nadere informatie

12 RICHTLIJNEN VOOR INTERRELIGIEUZE DIALOOG OP LOKAAL NIVEAU

12 RICHTLIJNEN VOOR INTERRELIGIEUZE DIALOOG OP LOKAAL NIVEAU 12 RICHTLIJNEN VOOR INTERRELIGIEUZE DIALOOG OP LOKAAL NIVEAU DE LOKALE RELIGIEUZE SITUATIE IN KAART BRENGEN EN BEGRIJPEN 01 Lokale overheden wordt verzocht zich bewust te zijn van het toenemende belang

Nadere informatie

Het land op de kaart

Het land op de kaart Eritrea Het land op de kaart Indeling Geografie Geschiedenis De bevolking Godsdienst Onafhankelijkheidsoorlog Politiek Oorlog met Ethiopië 1998 Eindeloze dienstplicht Geografie. Eritrea ligt in de hoorn

Nadere informatie

Geachte burgemeester, dames en heren, beste jongens en meisjes,

Geachte burgemeester, dames en heren, beste jongens en meisjes, Toespraak Gerdi Verbeet Onthulling vernieuwd monument Voorhout, 3 mei 2017 Geachte burgemeester, dames en heren, beste jongens en meisjes, Hartelijk dank dat u mij vandaag de gelegenheid geeft iets te

Nadere informatie

dat organisaties als Sharia4Belgium en steekpartijen in metrostations die vooroordelen in de hand werken.

dat organisaties als Sharia4Belgium en steekpartijen in metrostations die vooroordelen in de hand werken. 1 Toespraak door viceminister-president en Vlaams minister van Bestuurszaken, Binnenlands Bestuur, Inburgering, Toerisme en Vlaamse Rand Geert BOURGEOIS Bezoek aan de Al Fath Moskee Gent, 16 juni 2012

Nadere informatie

Inhoud. Woord vooraf 11. Inleiding 15 DEEL I: THEORIE

Inhoud. Woord vooraf 11. Inleiding 15 DEEL I: THEORIE Inhoud 5 Inhoud Woord vooraf 11 Inleiding 15 DEEL I: THEORIE 1 Ethisch denken over oorlog en vrede 23 1.1 Inleiding 23 1.2 De theorie van de rechtvaardige oorlog: definitie en principes 23 1.3 Andere posities

Nadere informatie

filosofie havo 2017-II

filosofie havo 2017-II Opgave 1 Internationale drugshandel 1 maximumscore 3 een uitleg dat een handelend persoon gezien kan worden als iemand die de vrijheid heeft om zijn eigen leven vorm te geven 1 een uitleg dat een hulpeloos

Nadere informatie

Op de vlucht. 1) Waarom vlucht men eigenlijk? Er zijn vele redenen; politieke vervolging, marteling, oorlog of burgeroorlog zijn enkele voorbeelden!

Op de vlucht. 1) Waarom vlucht men eigenlijk? Er zijn vele redenen; politieke vervolging, marteling, oorlog of burgeroorlog zijn enkele voorbeelden! Op de vlucht 1) Waarom vlucht men eigenlijk? Er zijn vele redenen; politieke vervolging, marteling, oorlog of burgeroorlog zijn enkele voorbeelden! 2) Waar komen de vluchtelingen vandaan? Syrië Sinds in

Nadere informatie

Eindexamen maatschappijleer vwo 2008-I

Eindexamen maatschappijleer vwo 2008-I Opgave 1 Tbs ter discussie 1 maximumscore 2 beveiliging van de samenleving Voorbeeld van juiste toelichting bij beveiliging van de samenleving: In de tekst staat dat er steeds minder mensen uitstromen

Nadere informatie

VRAGEN OVER HET ARTKEL HET MULTICULTURELE DRAMA

VRAGEN OVER HET ARTKEL HET MULTICULTURELE DRAMA Vak Maatschappijleer Thema de multiculturele samenleving Datum december 2013 Onderwerp Socialisatie en cultuur VRAGEN OVER HET ARTKEL HET MULTICULTURELE DRAMA Het multiculturele drama 1. a. Wat wordt bedoeld

Nadere informatie

https://reports1.enalyzer.com/root/surveymanagement/getblob.aspx?blobid=31bfe83be43e4bf b98809f0f

https://reports1.enalyzer.com/root/surveymanagement/getblob.aspx?blobid=31bfe83be43e4bf b98809f0f In welke leeftijdscategorie valt u? Number / Percentage Jonger dan 25 jaar; 6% 66 Tussen de 25 en 34 jaar; 120 Tussen de 35 en 44 jaar; 13% 145 Tussen de 45 en 54 jaar; 205 Tussen de 55 en 64 jaar; 28%

Nadere informatie

Datum 18 augustus 2015 Betreft Beantwoording vragen van het lid Kuzu over De situatie van Oeigoeren in de Chinese provincie Xinjiang

Datum 18 augustus 2015 Betreft Beantwoording vragen van het lid Kuzu over De situatie van Oeigoeren in de Chinese provincie Xinjiang Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 Den Haag Bezuidenhoutseweg 67 2594 AC Den Haag Postbus 20061 Nederland www.rijksoverheid.nl Uw Referentie Datum 18 augustus 2015 Betreft

Nadere informatie