Een Kunstkoopregeling binnen Vlaanderen:

Transcriptie

1 Faculteit Toegepaste Economische Wetenschappen Academiejaar Een Kunstkoopregeling binnen Vlaanderen: De vertaling en implementatie van een Kunstkoopregeling naar Nederlands model binnen Vlaanderen. Roxanne Van Hulle UA-begeleider: Rita De Graeve Projectbegeleider: Adriaan Raemdonck Scriptie ingediend tot het bekomen van het diploma Master in het Cultuurmanagement

2 ABSTRACT NEDERLANDS Met dit onderzoek willen we nagaan hoe de Nederlandse Kunstkoopregeling vertaald kan worden naar een Vlaams model. We vertrekken hierbij vanuit het huidige Nederlandse model. We gaan na of de verschillende stakeholders in Vlaanderen koper, overheid, kunstenaar, galerie of tussenpersoon en bankovertuigd zijn van dit Nederlandse beleidsinstrument en welke impact dit op hen heeft. Daarnaast werd onderzocht hoe zij de Kunstkoopregeling vertaald zien naar een Vlaamse model. Aan de hand van literatuuronderzoek werd het Nederlandse beleidsinstrument geanalyseerd en aan een kritische reflectie onderworpen. Hierop verder bouwend werden de stakeholders van de Kunstkoopregeling in Vlaanderen gehoord. Zowel kwalitatief onderzoek onder de vorm van een online enquête als kwalitatief onderzoek werd verricht. Ondanks de grote behoefte om kunst in huis te halen blijkt uit onderzoek dat de doelgroep zij die graag een kunstwerk willen kopen maar over onvoldoende middelen beschikken- weinig overtuigd zijn van het systeem. De galeriesector alsook de kunstenaar- is dit echter wel wat ondermeer blijkt uit het feit dat ze afbetalen in schijven individueel- reeds aanbieden. Alle stakeholders staan open voor een Kunstkoopregeling op voorwaarde dat er extra budget vrijgemaakt wordt. Gebruik maken van de huidige budgetten van het kunstendecreet is voor de stakeholders uitgesloten. Ook over het doel staan zij op één lijn: de Kunstkoopregeling moet meer mensen de kans geven om kunst in huis te halen. De regeling moet zo kunst kopen toegankelijker maken en aan de grote behoefte om kunst te kopen verwerven tegemoet komen. Een selectieprocedure dringt zich op door het beperkt aantal middelen en biedt daarnaast een kader voor de consument. Op basis van de resultaten moet de galerie als tussenpersoon naar voor geschoven worden. Hoewel het merendeel niet overtuigd is van Kunst in Huis als tussenpersoon is het toch aan te raden de organisatie mee te nemen in de Kunstkoopregeling om onnodige concurrentie te vermijden. De financiële voordelen van een Kunstkoopregeling op de stakeholders blijven tot op vandaag onduidelijk en konden bijgevolg niet in beschouwing worden genomen bij het formuleren van conclusies of aanbevelingen. Op basis van de conclusies en de swot-analyse werden 2 mogelijke scenario s naar voor geschoven: een Kunstkoopregeling op beleidsniveau of een regeling georganiseerd vanuit de sector zelf.

3 ABSTRACT ENGLISH This thesis researches the implementation and translation of the Kunstkoopregeling to a flemish model. Hereby we start from the current model applied in the Netherlands. We verify if the stakeholders in Flanders the art buyer, the government, the artis, the gallery or intermediary and the bank- are convinced of this policy instrument and what impact it has on them. In addition their vision on the translation of the Kunstkoopregeling was heard. Using literature review the Kunstkoopregeling was analysed and subjected to critical reflection. Build on this, the stakeholders were heard whereby both quantitive -using a survey- and qualitive reasearch where used. Despite the great need of acquiring art emperial data shows that the target group- those who want to buy art but do not have enough financial resources- are not convinced by this system. The gallery sector as well as the artist- however is, as represented by the fact that they already offer paying of in installments to clients. All stakeholders are open to the system on the condition that additional funding is made available. Using current funding from the Art Flemish Parliament Act is unacceptable for the them. On the purpose they are also aligned: the Kunstkoopregeling needs to give more people the ability to buy art. The system can hereby meet with the need to acquire art. A selection procedure is imprative due to the limited funds and can also provide a framework for the consumer. Emperial data indicates that galleries should be the intermediary. Aldough the majority of the stakeholders is not convinced by Kunst in Huis as a middle-man it is recommended to include them, thus avoiding unnecessary competition. The financial impact of the Kunstkoopregeling on the stakeholders remains unknown and could therefore not be taken into account while formulating conclusions or recommondations. Based on the conclusions and swot analysis, two possible scenarios were proposed: a Kunstkoopregeling as a policy instrument or a regulation organized by the galleries itself.

4 INHOUD ABSTRACT...1 INHOUD...2 DANKWOORD...6 HOOFDSTUK 1: OPSTART EN OPZET VAN ONDERZOEK INLEIDING PROBLEEMSTELLING EN ONDERZOEKSVRAAG METHODOLOGIE CONCEPTUEEL KADER: DE BEELDENDE KUNSTMARKT IN VLAANDEREN...11 HOOFDSTUK 2: DE KUNSTKOOPREGELING WAT IS KUNSTKOOPREGELING? HOE WERKT DE KUNSTKOOPREGELING? De selectie van galeries DE OORSPRONG VAN DE KUNSTKOOPREGELING HET DOEL VAN DE KUNSTKOOPREGELING DE KUNSTKOOPREGELING ALS BELEIDSINSTRUMENT ECONOMISCHE IMPACT DE KUNSTKOOPREGELING: STATUS QUESTIONES Onderzoek Een kunstkoopregeling in Vlaanderen: genomen stappen TUSSENTIJDSE CONCLUSIE...26 HOOFDSTUK 3: DE STAKEHOLDERS VAN DE KUNSTKOOPREGELING DE KOPERS Het profiel van de kunstkoper De doelgroep en de behoefte aan een kunstkoopregeling Bereikt de kunstkoopregeling in Nederland haar doelgroep? DE KUNSTENAAR Beeldend kunstenaar in Vlaanderen Financiële impact op de kunstenaar...38

5 3.3 DE OVERHEID Financiële impact van de Kunstkoopregeling op de overheid DE GALERIE OF TUSSENPERSOON De galeriesector in Vlaanderen Kwaliteit en professionaliteit : de Kunstkoopregeling als kwaliteitslabel De selectiecriteria Financiële impact van de Kunstkoopregeling op de galeries De juiste tussenpersoon DE BANK TUSSENTIJDSE CONCLUSIE...54 HOOFDSTUK 4: EMPIRISCH ONDERZOEK KWANTITATIEF ONDERZOEK Opbouw enquêtes Resultaten kwalitatief onderzoek KWALITATIEF ONDERZOEK De geïnterviewde instanties en personen De opbouw van de interviews Methode van verwerking RESULTATEN KWANTITATIEF ONDERZOEK...67 HOOFDSTUK 5: SWOT ANALYSE Externe analyse Interne analyse Schema swot-analyse Confrontatiematrix...85 HOOFDSTUK 6: AANBEVELINGEN EN CONCLUSIES SUGGESTIES VERDER ONDERZOEK...91 BIBLIOGRAFIE HOOFDSTUK 7: BIJLAGEN BIJLAGE 1: OVERZICHT GEÏNTERVIEWDE EN GECONTACTEERDE PERSONEN EN RECHTSPERSONEN BIJLAGE 2: TABEL MONDRIAAN FONDS BIJLAGE 3: ENQUÊTE KUNST IN HUIS (ONLINE) BIJLAGE 4: TIJDSLIJN ONTWIKKELINGEN VLAAMSE BEELDENDE KUNSTENSECTOR BIJLAGE 5: INTERVIEW MET KUNST IN HUIS...118

6 BIJLAGE 6: ENQUÊTE GALERIJHOUDERS (ONLINE) BIJLAGE 7: ENQUÊTE PROFESSIONELE KUNSTENAARS (ONLINE) Achteraan deze scriptie werd een uitklapbare mindmap toegevoegd. De lezer kan deze gebruiken om de structuur van de scriptie tijdens het lezen te blijven volgen.

7

8 DANKWOORD Vooreerst wil ik een dankwoord uitbrengen aan allen die een bijdrage geleverd hebben aan deze scriptie. In het bijzonder mijn promotor Mw. Rita De Graeve voor haar beschikbaarheid, opvolging en waardevolle suggesties. Ik ben haar bijzonder dankbaar voor de praktische tips en het ter beschikking stellen van haar contacten en kennis. Daarnaast wil ik ook mijn co-promotorr Mr. Adriaan Raemdonck, zaakvoerder van Galerie De Zwarte Panter en voorzitter van de Beroepsvereniging voor handelaars in hedendaagse en moderne kunst, bedanken voor zijn aanstekelijk enthousiasme en passie voor de sector. Dank komt ook toe aan diegenen die mij te woord stonden en hun mening met mij wensten te delen. In het bijzonder wens ik Sam Eggermont van BAM te bedanken voor het aanreiken van contactgegevens van kunstenaars en galeriehouders. Chloé Meredith wil ik bedanken voor de aangename scriptietijd in Leuven. Bijzonder veel dank gaat uit naar mijn collega-studente Stéfanie Huygebaert voor haar onvoorwaardelijke steun, luisterbereidheid en inspirerend taalgebruik. Tenslotte wil ik mijn ouders bedanken. Hun steun heeft me gebracht tot dit punt waarop ik met trots dit onderzoek kan voorleggen.

9 Hoofdstuk 1: OPSTART EN OPZET VAN ONDERZOEK 1.1 INLEIDING Dit onderzoek naar de vertaling van de Kunstkoopregeling naar een Vlaams model kwam er op vraag van Adriaan Raemdonck, zaakvoerder van de Zwarte Panter Antwerpen en voorzitter van de beroepsvereniging voor handelaars in moderne en hedendaagse kunst (BUP). Al jaren is de Beroepsvereniging voorstander van een systeem in Vlaanderen dat meer mensen de mogelijkheid biedt om kunst te kopen én tegelijkertijd de sector een duwtje in de rug geeft: de Kunstkoopregeling zoals we deze sinds 1997 in Nederland kennen. Het BUP is een federale organisatie die de rechten van haar leden verdedigt bij de overheid en officiële instanties. Als bemiddelaar tussen de galeriesector en de overheid richt ze zich voornamelijk op de toekomst en is daarom steeds actief op zoek naar oplossingen om de dynamiek binnen de kunstensector en de traditie van kunst verzamelen in België te bewaren. Naast bepaalde aspecten van het volgrecht, fiscaliteit en btw beschouwt het BUP de Kunstkoopregeling als een mogelijke stimulans voor de sector. De Kunstkoopregeling lijkt op het eerste zicht een beloftevol beleidsinstrument waar iedereen beter van wordt, zowel de kunstenaar, galeriehouder als de kunstkoper. Ook ik raakte snel geboeid door het beleidsinstrument mede dankzij het enthousiasme van Adriaan Raemdonck. De Kunstkoopregeling: subliem in haar eenvoud. Maar is dit wel zo? Wat zijn de gevolgen van zo n regeling voor de beeldende kunstensector en wat indien ze moet concurreren met andere beleidsinstrumenten zoals de beurzenregeling voor galeries? Om die reden besloot ik dit beleidsinstrument te onderzoeken. Hoe meer ik mij verdiepte in de materie, hoe complexer maar tegelijk ook hoe boeiender deze bleek. Het managementprobleem waarrond deze scriptie is opgebouwd situeert zich op sectorniveau. Het heeft bijgevolg niet enkel betrekking op de leden van de beroepsvereniging en de Galerij De Zwarte Panter maar op elke galerie van moderne en hedendaagse kunst en al haar stakeholders. Dit onderzoek probeert dan ook het persoonlijk belang van de betrokkenen en alle individuele cases te overstijgen. 7

10 1.2 PROBLEEMSTELLING EN ONDERZOEKSVRAAG Met dit onderzoek willen we nagaan hoe de Kunstkoopregeling vertaald moet worden naar een Vlaams model. Hierbij vertrekken we vanuit het huidige Nederlandse model. Er wordt onderzocht hoe de Kunstkoopregeling werkt, waar ze haar oorsprong vindt, wat haar doel, functie als beleidsinstrument en economische impact is. Daarna wordt de beeldende kunstensector in Vlaanderen kort besproken om na te gaan op wie de regeling betrekking heeft, met andere woorden, wie de stakeholders zijn. In hoofdstuk 3 komen we tot de kern van de zaak: hoe beïnvloedt de kunstkoopregeling de verschillende stakeholders in Vlaanderen? We voeren hier dieper onderzoek naar de verschillende actoren: de koper, de kunstenaar, de galerie, de overheid, de bank en de uitvoerder. Bij elke stakeholder wordt vooreerst de vraag gesteld wat de impact van het beleidsinstrument kan zijn. Daarnaast wordt nagegaan hoe het model er in Nederland uitziet en wat de mogelijke knelpunten zijn bij het vertalen naar een Vlaams model. Er wordt bekeken hoe, gezien de context en regelgeving binnen Vlaanderen op bepaalde vlakken verschilt van die van Nederland, de Kunstkoopregeling voor Vlaanderen aangepast moet worden. In hoofdstuk 4 worden de resultaten van dit onderzoek voorgesteld. Er werd zowel kwalitatief als kwantitatief onderzoek verricht bij zowel kunstenaars als galerijhouders. De resultaten en aanbevelingen van dit onderzoek zijn enerzijds gericht aan de sector en anderzijds aan de overheid. Hiermee wordt getracht kruisbestuiving te introduceren en een discussie tussen beide partijen te openen. Onderzoeksvragen 1. Wat is de mogelijke impact van de Kunstkoopregeling op de verschillende stakeholders? 2. Zijn de stakeholders overtuigd van dit systeem en hoe zien ze deze vertaald naar een Vlaams model? 3. Hoe kan het beleidsinstrument het best vertaald worden naar een Vlaams model, m.a.w de concretisering en implementatie van de Kunstkoopregeling. 8

11 De resultaten zullen uiteindelijk in een SWOT-analyse gegoten worden welke de sterktes, zwaktes, kansen en gevaren van een Kunstkoopregeling binnen Vlaanderen in kaart zal brengen. Hierna worden de conclusies en aanbevelingen aan de overheid en de sector geformuleerd. 1.3 METHODOLOGIE Alvorens de resultaten van deze studie voor te stellen moet het uitgangspunt en de manier waarop het onderzoek werd gevoerd worden toegelicht. Dit kader kan de lezer gebruiken om de inhoudelijke waarde van de resultaten voor zichzelf te bepalen (Maso & Smaling, 1998, pp. 58, 64). Bij het uitwerken van deze scriptie val ik terug op de volgende vijf kapstokken: kennis en inzicht, ervaring, feiten en tijd. Het onderzoek zal gebeuren aan de hand van een analyse van de literatuur en een kwalitatief- en kwantitatief onderzoek binnen de sector. KENNIS EN INZICHT: Alvorens zich uit te spreken over hoe een Nederlands beleidsinstrument het best vertaald kan worden naar Vlaanderen is een zekere kennis en inzicht in de materie vereist. Aan de hand van een grondig literatuuronderzoek wordt de materie aan een kritische reflectie onderworpen. Op basis van het literatuuronderzoek zal het bestaande beleidsinstrument kritisch besproken worden. Door de effecten van de Kunstkoopregeling en de praktijk te bekijken en ze hierna te toetsen aan de vooropgestelde doelen wordt ondermeer de effectiviteit van de regeling nagegaan. Deze moeten een indicatie zijn voor eventuele aanpassingen bij het vertalen van de Kunstkoopregeling. Daarnaast dient dit verworven inzicht als basis voor het opstellen van de topiclijst voor de verschillende semigestructureerde diepte-interviews alsook het kwalitatief onderzoek. Voor specifieke literatuur aangaande de Kunstkoopregeling in Nederland zullen onder andere het archief van de Zwarte Panter en het Mondriaan Fonds en onderzoeken uit Nederland geraadpleegd worden. Ook het debat dat in de Universiteit van Antwerpen in 2009 reeds gevoerd werd met het BUP, het VOBK en Antwerp Art zal bekeken worden. Het Nederlandse model zal uiteindelijk als kader gebruikt worden voor het vertalen van het model naar België. 9

12 ERVARING: Dit onderwerp louter theoretisch uitwerken zou onvolledig zijn. Daarom werden semigestructureerde diepte-interviews afgenomen op basis van een topiclijst. Deze methode, waarbij de interviewer niet vasthoudt aan een vragenlijst maar op basis van de topiclijst een open interview afneemt, geeft inkijk in de achterliggende motivatie van de geïnterviewde en toetst zijn of haar mening af. Deze interviews moeten inzicht geven in hoe de sector de Kunstkoopregeling vertaald ziet. De resultaten uit deze gesprekken zijn indicaties en betreffen dus geen zekerheden. De onderzoekspopulatie zal worden samengesteld aan de hand van een doelgerichte steekproef. Er zal getracht worden om van elke betrokken partij minstens één expert te interviewen. Om een dynamischer gesprek te creëren zullen, daar waar mogelijk, experts samen rond de tafel gezet worden. Voor het kwalitatieve gedeelte van deze scriptie werden volgende partijen gehoord: het O.C.A.M, PMV, het BUP, Kunst in Huis, het Mondriaan Fonds en BAM. In dit onderzoek werden bewust geen politieke spelers betrokken of ondervraagd om een zo objectief mogelijk werk voor te kunnen leggen dat eventueel in een later stadium kan aangewend worden voor politieke doeleinden. Een overzicht van de geïnterviewde en gecontacteerde personen en rechtspersonen kunt u terugvinden in de bijlage 1. FEITEN: Het kwantitatieve deel van deze scriptie heeft betrekking op zowel de kunstenaar als galerijhouder. Omdat de regeling onlosmakelijk verbonden is met hun inkomstenbron spreekt het voor zich dat hun mening hierover gehoord werd. Er werd ervoor gekozen om hiervoor gebruik te maken van een online enquête. TIJD: Ik ben mij bewust van de complexiteit van deze sector alsook het onderwerp op zich. Ik pretendeer niet de materie in al zijn complexiteit volledig te omvatten in dit onderzoek. Ik tracht echter wel volledigheid na te streven maar besef dat dit onderzoek slechts een benadering van de volledigheid zal zijn. Na het formuleren van aanbevelingen en conclusies worden dan ook enkele onderwerpen voor verder onderzoek aan de lezer meegegeven. 10

13 1.4 CONCEPTUEEL KADER: DE BEELDENDE KUNSTMARKT IN VLAANDEREN Wanneer we spreken over een kunstmarkt kan men haar economische aspect moeilijk ontkennen. Binnen de beeldende kunstensector in Vlaanderen heeft iedere speler een positie ingenomen welke gebaseerd is op zowel haar symbolisch- als economisch kapitaal. Tot het symbolisch kapitaal wordt prestige, distinctie, status en erkenning gerekend. Dit kapitaal wordt geobjectiveerd in materiële dragers welke op hun beurt als economisch kapitaal kunnen worden beschouwd (Bourdieu, 1989, p. 125). Gielen past deze theorie als volgt toe op de beeldende kunstensector: Een galerie die dankzij een professionele werking een aantal erkende kunstenaars in huis heeft beschikt over een aanzienlijk symbolisch kapitaal. Daardoor kan ze hogere prijzen vragen dan een galerie met minder erkenning. (Gielen in Maenhout, 2005, p. 13). Het veld van de beeldende kunst omvat een groot aantal betrokkenen. Kunstenaars, galerijhouders, kunstliefhebbers, de overheid, musea, kunstcritici, Deze stakeholders zijn knooppunten waarrond de gehele sector draait. Onderstaande figuur geeft de belanghebbende binnen het toon- en marktcircuit weer waarop een Kunstkoopregeling betrekking heeft. Figuur 1: Toon- en marktcircuit van de beeldende kunstensector.(de Voldere & Maenhout, 2006) 11

14 De interactie tussen deze knooppunten wordt gekenmerkt door het uitwisselen van kapitaal (Maenhout, 2005, p. 13). De wisselwerking tussen deze verschillende partijen brengt een zekere dynamiek met zich mee die kan aangemoedigd worden door tal van systemen, waaronder de Kunstkoopregeling. Kenmerkend voor de interactie tussen de kunstenaar en koper is de kunsthandel waarin andere tussenpersonen, zoals de promotiegalerie en initiatieven als Kunst in Huis een rol spelen. De spelers van het cultuurveld van de beeldende kunst staan dus met elkaar in verbinding dankzij een netwerk aan mechanismen dat kapitaalsuitwisseling stimuleert. De relatie kunst-economie is echter complexer dan hier wordt voorgesteld. Abbing poneert in zijn boek Why are Artists Poor. The Exceptional Economy of the Arts. dat er sprake is van een ontkenning van de economie binnen de kunsten. Een concreet voorbeeld van deze ontkenning is de ongemakkelijke houding ten opzichte van prijzen binnen de beeldende sector (De Corte, 2012, p. 16). Men kan bijgevolg stellen dat de beeldende kunstensector eerder ingebed is in een economisch veld -alsook in een ruimere politieke, sociale en maatschappelijke context-(verhack, Lauwaert, Verschooren, De Wit, Moreels, & Eggermont, p. 4). In haar brief 1 aan minister van cultuur Joke Schauvliege benadrukt het VOBK 2 en NICC 3 hoe gedreven de cultuursector is: [ ] ze drijft op menselijke krachten: motivatie, overtuiging en passie... Deze worden gevoed door meer dan geld alleen [ ] en Kunst en cultuur hebben één enorm belangrijke eigenschap: ze zetten dingen in beweging. Ideeën, visioenen, mensen, politiek, wetenschap én economie. (VOBK; NICC, 2011). In dit opzicht is geld zoals Jim Collins stelt- in deze sector geen doel maar een middel, een middel dat ze draaiende houdt (Collins, 2005, p. 2). 1 Brief als reactie op de besparingen binnen de sector in Verenigde organisaties beeldkunst 3 Nieuw internationaal cultureel centrum 12

15 Hoofdstuk 2: DE KUNSTKOOPREGELING Voor we aan de slag gaan met de vertaling van de Kunstkoopregeling moeten we het Nederlandse model in tijd en ruimte plaatsen. In dit hoofdstuk wordt de Kunstkoopregeling als beleidsinstrument geïntroduceerd. Haar werking, oorsprong, doel, haar functie als beleidsinstrument en economische impact worden achtereenvolgens besproken. Tot slot wordt een korte status quaestionis gegeven over de Kunstkoopregeling met betrekking tot Vlaanderen. De stand van zaken betreffende onderzoek en de reeds genomen stappen om de Kunstkoopregeling decretaal vast te leggen worden hierin besproken. 2.1 WAT IS KUNSTKOOPREGELING? De Kunstkoopregeling trad voor het eerst in werking in 1997 (Chen, 2010, p. 16). Vanaf het begin werd de uitvoering van dit beleidsinstrument toevertrouwd aan het Mondriaan Fonds. Dit stimuleringsfonds voor beeldende kunst zet zich in voor een sterke en professionele cultuursector (Mondriaan Stichting). Ze wil ondermeer kunst en erfgoed onder de aandacht brengen van een breed publiek. Hierbij richt ze zich voor het merendeel op musea, presentatie-instellingen, kunstenaarsinitiatieven, archieven en bibliotheken (Mondriaan Stichting). Het Mondriaan Fonds is een onafhankelijke culturele instelling, doch ontvangt het merendeel van haar middelen van het het Nederlandse Ministerie van Onderwijs, cultuur en wetenschap (OCW) (Chen, 2010, p. 16). Het stimuleren van de kunstmarkt doet de stichting via twee methodes: enerzijds focust ze op de musea door middel van musea-aankopen- anderzijds stimuleert ze de particuliere kunstmarkt aan de hand van de Kunstkoopregeling- (Chen, 2010, p. 16). Sinds januari 2012 is de Mondriaan Stichting 4 samengevoegd met het Fonds voor beeldende kunsten, vormgeving en bouwkunst (BKVB) onder de naam Mondriaan Fonds (Mondriaan Fonds). 4 De nieuwe naam Mondriaan Fonds wordt in deze scriptie gebruikt, wat de literatuur betreft wordt regelmatig naar de Mondriaan Stichting verwezen indien het werk onder deze naam gepubliceerd werd. 13

16 2.2 HOE WERKT DE KUNSTKOOPREGELING? De Mondriaan Fonds vat de regeling als volgt samen: Met de KunstKoop kunnen particulieren op afbetaling een kunstwerk kopen bij een aantal geselecteerde galeries zonder dat zij rente hoeven te betalen. Hiervoor heeft de Mondriaan Stichting een overeenkomst afgesloten met ABN AMRO. De Mondriaan Stichting vergoedt de rente voor de lening direct aan de bank. (Mondriaan Stichting). De Kunstkoopregeling laat toe dat men als particulier -in een erkende galeriekunst op krediet koopt waarbij de stichting, in opdracht van de overheid, de rente op dat krediet betaalt. De regeling kan men beschouwen als een lening. Het minimumbedrag, van die lening -zonder intrest- bedraagt 450, het maximumbedrag 7000 (Mondriaan Stichting). De looptijd van de lening bedraagt 38 maanden of korter, waarbij de minimumaflossing per maand 22,50 bedraagt. Indien de prijs van het kunstwerk hoger ligt dan 7000 biedt de regeling een tussenoplossing: de rente wordt slechts betaald tot aan het maximumbedrag, daarboven betaalt de koper zelf de rente. Verder moet er een voorschot ter waarde van 10% van de totale prijs aan de galerie worden betaald. Als extra stimulans voor de jonge verzamelaar heeft het Mondriaan Fonds het minimum aankoopbedrag voor de houders van een Cultureel Jongeren Paspoort 5 verlaagd tot 150. De minimumaflossing blijft hierbij gelijk ( 22,50). Ook aan het kunstwerk en de koper zelf zijn enkele voorwaarden verbonden. Naast het feit dat het werk van een kunstenaar moet zijn die opgenomen werd in de lijst van vaste kunstenaars van de desbetreffende galerie, moet het ook dateren van de periode na 1945 (Mondriaan Stichting). Wat de koper betreft moet deze de leeftijd van 18 jaar bereikt hebben en niet ouder zijn dan 75 jaar. Daarnaast moet de persoon in kwestie op het moment van aankoop minstens achttien maanden een vaste verblijfplaats in Nederland hebben. 5 deze kortingskaart is bestemd voor studenten jonger dan 30 jaar. 14

17 Uitsluitend particulieren kunnen beroep doen op de Kunstkoopregeling. Zowel rechtspersonen als galeriehouders en andere personen die in kunst handelen komen hiervoor niet in aanmerking. Op het moment dat de koper aan alle voorwaarden voldoet en het voorschot van 10% aan de galerie heeft betaald wordt een koopovereenkomst opgemaakt (Chen, 2010, p. 17). Daarna wordt de koper gevraagd een formulier in te vullen welke polst naar zijn -en eventueel dat van de partner- financiële situatie. Dit dossier -welke inzicht moet geven in hoeverre de koper in staat is de lening af te betalen- wordt vervolgens overgedragen aan de bank (Mondriaan Stichting). Het is uiteindelijk deze laatste die, los van het Mondriaan Fonds, beslist of de lening al of niet wordt verstrekt. Na goedkeuring stort de bank het bedrag rechtstreeks naar de Galerie (Chen, 2010, p. 17). Het intrestbedrag op de lening wordt op haar beurt door het Mondriaan Fonds aan de Fortis bank betaald. In onderstaande figuur werd getracht de werking, en de verschillende tussenstappen, van de Kunstkoopregeling te visualiseren. De probleemstelling, een tekort aan middelen voor het in één keer aankopen van een kunstwerk wordt voorgesteld door de ruimte tussen de doelgroep en de kunstenaar ( ). Figuur 2: De verschillende stappen van de Kunstkoopregeling gevisualiseerd (Roxanne Van Hulle) 15

18 2.2.3 DE SELECTIE VAN GALERIES Het budget van de stichting is beperkt. Tot het systeem worden dan ook slechts per twee jaar 150 tot 200 galeries toegelaten 6 (Van Camp, 2002, p. 89). Ook het intrestbedrag 7 dat de galeries ter beschikking krijgen is beperkt. Dit bedrag behelst minimum 3500 en wordt berekend op basis van de omzet van het voorgaande jaar, welke minstens moet bedragen. De Mondriaan Stichting duidt de keuze om een selectie te maken van galeries als volgt: Om budgettaire redenen en om het streven naar voldoende kwaliteit geldt de KunstKoop alleen voor kunst die gekocht wordt bij galeries die zijn toegelaten tot de KunstKoop. (Mondriaan Stichting). Hiervoor heeft ze een aantal criteria vooropgesteld waarop de galeries worden beoordeeld. Deze criteria moeten inzicht geven in de professionele werking van de galerie, zowel op artistiek als op zakelijk vlak (Van Camp, 2002, p. 92). Om de twee jaar kunnen de galeries hun aanvraag indienen. De afsluitingsdatum voor de periode was 15 september 2010 (Mondriaan Stichting). Vooreerst moet de galerie minstens 2 jaar bestaan. Het Mondriaan Fonds baseert zich hierbij op een gewaarmerkt uittreksel van de Kamer van Koophandel en Fabrieken en de voorgelegde financiële rapporten (Van Camp, 2002). Daarnaast is een van de belangrijkste voorwaarden dat de galerie minstens zes aaneensluitende tentoonstellingen per jaar organiseert waarbij de nadruk ligt op verkoop. Ze moet daarbij minstens 3 dagen, en vijftien uur per week haar deuren openzetten voor 6 In 2011 werden van 143 gegadigden 127 galeries toegelaten. Dertien van hen namen voor het eerst deel aan de Kunstkoopregeling (Mondriaan Stichting, 2010, p. 23). In 2010 werd rente betaald via de Kunstkoopregeling (Mondriaan Stichting, 2010, p. 24). Dit bedrag stelt de totale rente voor op alle verstrekte leningen. In hun eerste jaar bedroeg dit In de periodes en kende het bedrag haar maximum van gemiddeld (op basis van tabel Mondriaan Stichting, 2010, p 24). 7 De lezer kan in bijlage 2 een tabel terugvinden met de totale rente per jaar. 16

19 publiek (Mondriaan Stichting). Op basis van de tentoonstellingskalender van zowel afgelopen als de komende twee jaar wordt een kwalitatieve beoordeling gemaakt. Ook met de inrichting en organisatie van deze tentoonstellingen wordt rekening gehouden. Dit brengt ons tot een eerder subjectieve voorwaarde namelijk dat van het programma en de galerie an sich. Deze moeten getuigen van een zekere professionaliteit en kwaliteit. Professionaliteit heeft in deze context betrekking op hoe de galerie zich organiseert, zich naar de buiten toe presenteert, de omgang met zowel klanten als kunstenaars, in hoeverre hun activiteiten bijdragen tot de ontwikkeling en reputatie van de kunstenaars en tenslotte in welke mate ze het publiek de kans geeft om de eigen stal van kunstenaars te volgen (Mondriaan Stichting, 2009, p. 28). Wat de kwaliteit betreft baseert men zich zowel op het oeuvre van de kunstenaars zelf als de tentoonstellingskalender en het tentoonstellingsbeleid (Mondriaan Stichting, 2009, p. 28). Een laatste voorwaarde houdt in dat de galerie er een eigen stal van kunstenaars op nahoudt (Van Camp, 2002, p. 90). Het contact met deze kunstenaars, waarvan minstens een derde in Nederland wonende en werkende kunstenaars zijn, moet de galerie zelf verzorgen. Wat de artistieke inhoudelijke kwaliteit van de galeries betreft laat de Mondriaanstichting zich adviseren door een commissie van deskundigen (Van Camp, 2002, p. 91) welke verschillende expertises, regionale en culturele achtergronden vertegenwoordigt (Mondriaan Stichting) 8. Om doorstroming en vernieuwing te garanderen worden deze commissieleden jaarlijks benoemd en kunnen deze hooguit twee maal herbenoemd worden (Mondriaan Stichting). Documenten die moeten worden ingediend en die het beoordelen van bovenstaande criteria moet vergemakkelijken zijn een overzicht van tentoonstellingen, beeldmateriaal over de tentoonstellingen, beleidsplannen en een eventuele uitgeschreven visie en missie, een accountantsverklaring en een gewaarmerkt uittreksel van de Kamer van Koophandel en Fabrieken. 8 Mondriaan Stichting. (n.d.). Adviescommissies. Retrieved April 10, 2012 from Mondriaan Stichting: 17

20 2.3 DE OORSPRONG VAN DE KUNSTKOOPREGELING De Kunstkoopregeling in Nederland vindt zijn oorsprong in de rechtstreekse subsidies aan kunstkopers. Deze moet gezien worden als een direct resultaat van een ideologie aangaande cultuur (en andere goederen) die zich ontwikkelde kort na de tweede wereldoorlog. Men streefde ernaar dat zowel materiële als immateriële goederen en rijkdom eerlijk en gelijkmatig verdeeld werden onder het volk (Welters & Eykman, 1976). Dit leidde in de jaren zestig tot de Aankoop Subsidieregeling van Kunstwerken (ASK) welke ervoor moest zorgen dat kunst door een grotere consumentengroep gekocht werd in plaats van door een select publiek (Gubbels, 1995, p. 10). Anders dan in Nederland richtte het Belgische beleid omtrent beeldende kunsten zich tot 1970 voornamelijk op kunst welke de uitstraling van ons land moest vergroten (Verhack, Lauwaert, Verschooren, De Wit, Moreels, & Eggermont, p. 5). Ondersteuning van beeldende kunstenaars beperkte zich tot het aankopen van zo n tienduizendtal werken over deze periode en het toekennen van beurzen (kleine bedragen om de sociale situatie van een kunstenaar te verbeteren) (Verhack, Lauwaert, Verschooren, De Wit, Moreels, & Eggermont, p. 5). We vinden wel een overeenstemming in beleid aangaande het ondersteunen van de kunstenaar op sociaaleconomisch vlak. Zowel in Nederland als in België zien we hierin een traditie 9, maar biedt de Kunstkoopregeling wat dit betreft een meerwaarde? En in hoeverre is het stimuleren van de kunstmarkt een goede zaak voor de kunstenaar? Daarnaast houdt België, in tegenstelling tot Nederland, minder vast aan het Thorbeke principe. Die luidt: de regering is geen oordelaar van wetenschap en kunst (Hillaert, 2012). Thorbecke ontwikkelde het principe ter verdediging van een liberale, vrije markt ideologie. Vandaag de dag wordt het principe aangehaald ter bescherming van de autonome kunsten (Esche & ten Thije, 2009). De overheid wil de kunstensector financieren maar verkiest om de verantwoordelijkheid voor de invulling ervan uit te besteden, zonder toe te laten dat hierbij alles bepaald wordt door 9 De sociale bijstand voor beeldende kunstenaars (sbbk; ) en de beeldende kunstenaars regeling (bkr; ) in Nederland. Het kunstenaarsstatuut in België (2003). 18