Mensen op zoek naar oplossingen

Transcriptie

1 Voorwoord Justitie en armoede Justitie en gerecht Mensen op zoek naar oplossingen De laatste jaren is de maatschappij aanzienlijk geëvolueerd. Dit geldt zowel voor de samenleving rondom ons als voor de federale overheid. Binnen onze huidige samenleving lijkt alles voor de hand te liggen, toch voor zij die over het nodige geld beschikken. Gezondheidszorgen, verwarming, voeding, koopjes, krediet-verstrekkingen, betaaltelevisie, DVD Het lijkt of we dit alles nodig hebben willen we erbij horen, niet uit de boot vallen, gelukkig zijn. Basisbehoeften, luxegoederen, een juiste budgettering en afweging. De keerzijde van de medaille betekent vaak een lening, geldprobleem, schuldenlast. Het lijkt alsof er dan enkel nog een spinnenweb ontstaat dat ons dieper en dieper doet zakken. Net als de samenleving evolueert ook justitie; rechtbanken, justitiehuizen, justitiële diensten, OCMW s, CAW s, edm kregen elk binnen hun bevoegdheidsdomein hulpmiddelen en ontwikkelden acties om conflicten op een humane manier te helpen oplossen. Deze brochure kwam tot stand en is bedoeld door en voor mensen met een groot hart voor hun medemens. Leren door ervaring van anderen is op menselijke manier aanwezig zijn voor de anderen. SIVI vzw tracht dit te doen via de themagroepen en hoop hiermee anderen te kunnen motiveren om UIT de problemen te blijven of UIT de schulden te stappen. Wanneer u kiest om de draaikolk van schulden achterwege te laten, wil deze brochure een hulp zijn door het informeren van de verschillende mogelijkheden die justitie ten dienste heeft voor de burger. Justitiehuis Gent December

2

3 Inhoudstafel 1. Ten geleide Inleiding Onze weg Recente initiatieven rond armoede en justitie Vrouwe Justitia en al haar voorwerpen Ervaringen en voorstellen van mensen in armoede rond justitie Het is niet omdat een beginnende advocaat eens een soepje eet in het wijkrestaurant van het OCMW dat hij weet wat het is om arm te zijn Ik was bang om in de schulden te komen Je denkt te lang dat je het wel alleen zal oplossen. Je schaamt je Veel mensen laten zich vangen om een lening aan te gaan Het is moeilijk om de juiste informatie te vinden en als je die hebt gevonden, is het vaak niet duidelijk. Mensen kennen de weg niet Een goede hulpverlener is er één die zichzelf mettertijd overbodig maakt Je moet zelf voorstellen doen als je het anders wilt aanpakken, maar je weet niet hoe, of je durft niet Dikwijs zie je mensen denken je hebt het zelf gezocht of ze zeggen het je vlakaf Soms lijkt het alsof ze ons dom willen houden Gerechtsdeurwaarders zijn getraind om niet mee te gaan in mensen hun verhaal Luister naar ons, en spreek in gewone mensentaal Enkele prioritaire voorstellen Samen door het web van Vrouwe Justitia Woordenlijst Informatie Pro-Deo advocaat Collectieve schuldenregeling Incassobureaus Gerechtsdeurwaarders Tips uit de folder Groepswerking Vertrekken van ervaringen en groepsgericht werken Vorming: omgaan met kritiek Groen licht in zicht? Meer informatie Nuttige adressen in Gent Meer informatie rond armoede Meer informatie rond justitie Meer informatie rond armoede en justitie

4 1. Ten geleide Als Vereniging waar armen het woord nemen, werkten we 2 jaar met een themagroep rond armoede en justitie. We vertelden onze ervaringen aan elkaar, formuleerden problemen en oplossingen, leerden de wereld van de justitie beter kennen en gingen in dialoog. Een zee aan ervaringen en informatie, die we niet zomaar verloren willen laten gaan. We willen onze ervaringen en inzichten delen. Daarom stellen we dit dossier samen. Justitie is een heel ruime wereld en gaat over een waaier aan thema s. Wij kozen om het vooral over pro-deo advocaten, gerechtsdeurwaarders en incassobureaus te hebben. Deze thema s vindt u vooral terug in dit dossier. Enerzijds willen we onze ervaringen delen met justitiële diensten, advocaten, gerechtsdeurwaarders en beleidsmakers, zodat zij armen en de leefwereld van de (kans)armoede beter zouden begrijpen. Naast ervaringen en knelpunten, formuleren we ook oplossingsvoorstellen. (zie hoofdstuk 3) Anderzijds willen we andere Verenigingen en diensten waar mensen in armoede (samen) komen, meer informatie en tips geven rond justitie. We willen onze manier van werken, het traject dat wij met de themagroep aflegden met hen delen. Zo hopen we dat minder armen verstrikt raken in het web van vrouwe Justitia. (zie hoofdstuk 4) In hoofdstuk 5 geven we een kort overzicht van diensten, boeken en websites rond dit thema. In dit dossier zul je niet alles over justitie vinden. We hopen alleen dat door dit dossier de kloof tussen mensen in armoede en de justitiële wereld wat gedicht wordt. Dat het licht wat vaker op groen springt Onze themagroep en dit dossier werden enkel mogelijk door de openheid en het doorzettingsvermogen van alle mensen die deelnamen, die hun ervaringen met ons wilden delen en die samen naar oplossingen zochten. We willen hen hiervoor hartelijk bedanken! We willen graag ook de mensen bedanken die ons adviseerden en deelnamen aan onze Ronde Tafels. 4

5 2. Inleiding 2.1 Onze weg In 1995 werd de vzw SIVI opgericht. Sinds 2002 zijn we erkend als Vereniging waar armen het woord nemen. De 2-wekelijkse praatgroep vormt de kern van de werking van SIVI als Vereniging. Mensen ontmoeten er elkaar, verwoorden hun situatie en krijgen daardoor meer inzicht in hun situatie. Binnen onze Vereniging maken we ook tijd voor ons krantje, de crea-groep, kookles en vakantie- en cultuuruitstappen. Vanuit de praatgroep besloten we om een aparte themawerking op te zetten rond justitie. Enerzijds kregen we de vraag vanuit het justitiehuis in Gent: Hoe kunnen we mensen die het het meest nodig hebben beter bereiken?. Anderzijds hoorden we vele klachten en ervaringen van mensen binnen onze Vereniging rond justitie. In het najaar van 2004 startten we de themagroep Mannen en vrouwen verstrikt in het web van vrouwe Justitia, die maandelijks samen kwam. We vertrokken van de ervaringen van de deelnemers en werkten via de dialoogmethode. Langzaamaan bakenden we het thema Justitie af, en besloten te focussen op pro-deo advocaten, gerechtsdeurwaarders en incassobureaus. Andere onderwerpen als reclame en collectieve schuldenregeling en de ruime leefwereld van de armoede, namen we zijdelings mee in een vragenboek. In groep leerden we ook meer over justitie: we bezochten het Justitiepaleis, bekeken hoe we een officiële brief kunnen schrijven en hoe we beter kunnen omgaan met kritiek. We besloten een folder te maken: Als het op rood staat, springt het niet automatisch op groen, met tips voor mensen die in aanraking komen met justitie (zie 4.3). Een bundeling van wat mensen willen meegeven aan andere mensen die in de problemen (dreigen te) geraken. We toetsten onze ervaringen en voorstellen aan die van andere Verenigingen op 13 maart We organiseerden een Ronde Tafel op 12 juni 2006 en één op 20 november 2006, waar we onze folder en voorstellen voorlegden aan politici, hulpverleners en andere Verenigingen waar armen het woord nemen. 5

6 2.2 Recente initiatieven rond armoede en justitie De laatste jaren zijn enkele wetten en maatregelen genomen om justitie toegankelijker te maken voor mensen in armoede: - Het oude systeem van pro-deo advocaten werd in 1998 vervangen door dat van juridische bijstand, waarbij elk arrondissement juridische eerste (praktische inlichtingen) en tweedelijnsbijstand (advocaat) moet voorzien. - Vanaf 1999 werden justitiehuizen opgericht met als doel het gerecht menselijker, duidelijker en dichter bij de burger te brengen. - In 1998 ontstond de wet rond de collectieve schuldenregeling. Die heeft als doel de financiële toestand van de schuldenaar te herstellen, met name hem in staat te stellen in de mate van het mogelijke zijn schulden te betalen en tegelijkertijd te waarborgen dat hij zelf en zijn gezin een menswaardig leven kunnen leiden. - Er werden nieuwe vereisten gesteld voor specialisatie, van de voortaan vrijwillige advocaten die bijstand aan armen verlenen. De prestaties van die advocaten zijn ook onderworpen aan kwaliteitscontroles. We juichen deze wetten en maatregelen toe, maar beseffen (net als vele anderen) dat ze op verschillende vlakken tekort schieten en dikwijls niet de meest hulpbehoevende mensen bereiken. We hopen met ons dossier een bijdrage te leveren aan een verbetering van deze wetten. Justitie is in België federale materie. Om die reden komt het thema weinig aan bod bij het Vlaams Netwerk van Verenigingen waar armen het woord nemen. In het dossier dat het Steunpunt tot bestrijding van armoede, bestaansonzekerheid en sociale uitsluiting opmaakte naar aanleiding van 10 jaar Algemeen verslag over de armoede, staat een bescheiden hoofdstuk rond justitie. De krachtlijnen uit de discussienota (aanvullend op de items die we in dit dossier bespreken) zijn dat 1 : - justitie niet systematisch de schade kan herstellen die door de wetgever zelf wordt veroorzaakt en de meest kwetsbare groepen met volle kracht raken: de beperkingen van de overheidsuitgaven inzake gezondheidszorg en onderwijs, de vastlegging van ontoereikende vervangingstoelagen om het hoofd te bieden aan alle uitgaven, - mensen in armoede in hun dagelijkse leven gedwongen worden om overlevingsstrategieën te ontwikkelen, maar er daarom niet in slagen om aan alle sociale en financiële verplichtingen te voldoen. Hun relaties met het gerecht kunnen daarom bestaan uit talrijke convocaties, nu eens voor hun onbetaalde schuld, dan eens voor zwartwerk, Er wordt hierbij geen rekening gehouden met de globale armoedesituatie, die dus ook geen verzachtende omstandigheid kan zijn. Ook in Gent werden initiatieven genomen. In het kader van het lokaal sociaal beleid werd een overlegforum juridische begeleiding opgezet. We werden vanuit SIVI vzw gevraagd een mandaat op te nemen binnen het overlegforum. In 2005 werd een omgevingsanalyse gehouden, in 2006 werden er strategische keuzes voor het lokaal sociaal beleid in Gent genomen In het overlegforum juridische begeleiding werd een doelgroep-dienstenmatrix aangemaakt; een overzicht van alle diensten op juridisch vlak met hun knelpunten, mogelijke oorzaken, actiepunten en linken aan strategische doelstellingen van het lokaal sociaal beleid. 1 Steunpunt tot bestrijding van armoede, bestaansonzekerheid en sociale uitsluiting De toegang tot justitie, 10 jaar na het algemeen verslag over de armoede (April 2005). 6

7 2.3 Vrouwe Justitia en al haar voorwerpen Binnen onze themagroep werkten we dikwijls met het symbool van Vrouwe Justitia verstrikt in een web. Symbolen zijn dikwijls minder confronterend om gevoelens en ervaringen te delen. Alle onderdelen vertelden iets over de belevingswereld van de deelnemers. Mannen en vrouwen raken verstrikt in het WEB van VROUWE JUSTITIA Blinddoek: - Soms lijkt het alsof we met een blinddoek aan door de wereld van justitie moeten. We moeten onze blinddoek afdoen, veel meer te weten komen, zodat we onze weg vinden. Ook advocaten moeten hun blinddoek afdoen: zij moeten de wereld van de armen echt leren kennen. - Een blinddoek zou moeten wijzen op onpartijdigheid bij justitie, maar is dat wel zo? Mensen met veel geld hebben toch veel meer kansen binnen justitie om rechtspraak te krijgen. Is iedereen wel gelijk voor de wet? Weegschaal: We moeten voortdurend wikken en wegen. Als arme moet je je voortdurend afvragen: waar kan ik mijn geld aan besteden? Kan ik mij iets veroorloven? Ook in onze themagroep moeten we dikwijls wikken en wegen: Wat kunnen we als groep bereiken? Waarover moeten we het hebben? Welke keuzes maken we? Zijn onze oplossingsvoorstellen goed voor iedereen die het nodig heeft? Zwaard: - Zowel in ons persoonlijk leven als in groep moeten we knopen doorhakken, keuzes maken en verder gaan. - We willen ten strijde trekken tegen onrecht. Web: We raken dikwijls onze weg kwijt of raken verstrikt. We moeten de kennis en de kracht hebben om niet vast te zitten, eruit te geraken en onze weg te vinden. Vrouw: De vrouw kan symbool staan voor bepaalde emoties. Mensen die terechtkomen in de wereld van de justitie voelen zich vaak minderwaardig. We krijgen te maken met gevoelens van onmacht, frustratie, woede, 7

8 3. Ervaringen en voorstellen van mensen in armoede rond justitie Het loopt dikwijls fout tussen mensen in armoede en hun advocaat, een gerechtsdeurwaarder, een hulpverlener. Dat heeft volgens ons veel met onbegrip te maken, omdat er geen rekening gehouden wordt met de leef- en gevoelswereld van armen. En als het fout loopt, ga je er de volgende keer niet meer naartoe. Dan denk je snel dat ze tegen je zijn, dat je het wel alleen zal oplossen. Natuurlijk zijn er ook vele succesverhalen, mensen die het gevoel hebben dat hun budgetbegeleider naar hen luistert, mensen die tevreden zijn over hun advocaat omdat die hen bij alles betrekt en met hun wensen rekening houdt, een hulpverlener die zegt waar je allemaal recht op hebt. Succes of drama hangen te veel af van mensen, en dat zou niet mogen. Mensen in armoede vinden dat vele mensen hen te weinig kennen, de leefwereld van de armen te weinig kennen. We vragen: leer ons kennen, luister naar ons, neem ons serieus. Leef je een stukje in in onze leefwereld van mensen en help ons echt vooruit. In dit hoofdstuk beschrijven we getuigenissen, knelpunten en voorstellen over de verschillende deelaspecten van armoede en justitie. Aan de hand van de getuigenissen willen we lezers meer inzicht geven. Mensen in armoede willen iets aan hun situatie veranderen, maar kunnen dikwijls niet. Ze zijn zo vaak gekwetst, teleurgesteld. De voorstellen die we hier formuleren zijn naar diensten en het beleid toe. Onze voorstellen worden gedragen door mensen van andere Verenigingen en veelal ook door de discussienota de toegang tot justitie 10 jaar na het algemeen verslag over de armoede. In hoofdstuk 4 bespreken we wat mensen in armoede en Verenigingen volgens ons samen kunnen doen en bereiken. 3.1 Het is niet omdat een beginnende advocaat eens een soepje eet in het wijkrestaurant van het OCMW dat hij weet wat het is om arm te zijn. Getuigenissen: Toen we op bezoek gingen in het Justitiepaleis, zei de advocaat die ons rondleidde: Een beginnend advocaat verdient gemiddeld 2000 bruto per maand, waarvan hij 600 euro tot 1000 euro moet betalen om te mogen pleiten. Veel van zijn loon schiet er dus niet over. Mensen die van een bepaalde regeling leven, is hier dagelijkse kost. Inleven is dus geen probleem. Maar zo simpel is het niet! Ze weten niet wat het is om dag in dag uit te moeten overleven, altijd maar te moeten vechten. Knelpunten: - Binnen de justitiële wereld en de hulpverlening is de leefwereld van de armoede vaak te weinig gekend. 8

9 Voorstellen: - We pleiten voor meer aandacht voor de leefwereld van armoede binnen opleidingen en bijkomende vorming van maatschappelijk werker, jurist, gerechtsdeurwaarder. Zodat respect voor de hulpvrager en meer inzicht in diens belevingswereld een meer evidente houding wordt. 3.2 Ik was bang om in de schulden te komen. Getuigenissen: Ik stond op de ziekenkas en kreeg het bericht van de ziekenkas dat ik geen uitkering meer kreeg omdat ik nog verlofgeld tegoed had. Ik was bang om schulden te maken. Ik werd van hier naar daar gestuurd. Odette (SIVI vzw) heeft mij geholpen. Het heeft 4 maanden geduurd. Ik was bang dat ik mijn geld niet goed beheerde. Ik kan niet goed rekenen. Bang dat ik iets te veel gekocht zou hebben. Ik ben alleen gevallen, heb veel operaties gehad en moet dure medicatie innemen. Ik zit nog niet in het web, maar ben bang om erin te geraken. Ik schaam me wel. Mijn ouders weten het bijvoorbeeld niet. Ik vond het schaamtelijk van niets te kunnen kopen en nergens te kunnen aan meedoen, bijvoorbeeld een cadeautje voor een collega kopen. Gelukkig hebben we nooit honger gehad. Knelpunten: - Mensen in armoede kennen de weg naar de juridische hulpverleningsdiensten vaak niet goed. Het aanbod is complex. Mensen weten niet waarvoor de verschillende (juridische) instanties dienen. - Er wordt dikwijls te weinig geluisterd bij verschillende diensten, je moet je telkens verdedigen. Voorstellen: - We pleiten voor meer laagdrempelige doorverwijzingdiensten, op plaatsen waar mensen in armoede komen. - We pleiten voor meer toegankelijke diensten die goed gekend zijn bij alle mensen en waar mensen heen kunnen zonder een stempel opgedrukt te krijgen. - We pleiten voor veel eenvoudigere informatie over justitie, zowel schriftelijk maar vooral mondeling (laagdrempelige diensten). - We wijzen op het belang van Verenigingen en diensten waar mensen in armoede samen komen, zich goed voelen en sterker worden, waar ze kunnen praten over hun problemen en samen naar oplossingen zoeken. 9

10 3.3 Je denkt te lang dat je het wel alleen zal oplossen. Je schaamt je. Getuigenissen: Ervaringen en hulp van anderen zijn vaak goed bij de zoektocht naar een advocaat. Anderen zouden kunnen aangeven welke advocaat zij al dan niet goed vinden. Als je in nood zit, kun je je vaak niet goed weren. Hulp van anderen is op dat moment welkom. Zij kunnen je helpen om je te weren, op je rechten te wijzen,. Op sommige plaatsen is de voedselbedeling een echte schande. Het is een soort stoelendans. Men moet eerst buitenstaan en dan op stoelen zitten en wachten op een rij. Je vindt het niet leuk, je ondergaat alles. In het Vindcentje behoud je je waardigheid. In het begin dat ik in de schulden was terechtgekomen, dacht ik er ook aan. Ik heb een paar zelfmoordpogingen gedaan door zoveel te drinken dat ik erbij in zwijm viel. Door naar de vereniging te komen ben ik op andere gedachten gekomen en vond ik het leven weer de moeite waard om geleefd te worden. Ik leerde luisteren naar anderen en werd beluisterd. Door te spreken met mensen die in gelijkaardige situaties zitten voel ik me minder alleen met mijn problemen. Knelpunten: - Drempelvrees, trots en schaamte zorgen er vaak voor dat er te laat hulp wordt gezocht - Mensen denken dikwijls te lang dat ze het wel alleen kunnen - Vaak weten mensen niet waar ze heen moeten, er zijn te hoge drempels en de diensten zijn niet gekend. Voorstellen: - We pleiten ervoor dat diensten zich blijven bezinnen over hun drempels en de verenigingen van mensen in armoede bevragen over het waarom van de drempelvrees. - We pleiten ervoor dat hulpverleners voldoende tijd (kunnen) maken voor de hulpvragers en hen ook alternatieve oplossingen voorstellen. - We pleiten ervoor dat diensten en bedrijven bij betalingsmoeilijkheden systematisch verwijzen naar een sociale dienst. 3.4 Veel mensen laten zich vangen om een lening aan te gaan. Getuigenissen: De reclame met afbetalingssystemen is verleidelijk. Het is te makkelijk om een lening aan te gaan. Het zijn trouwens de intresten die het geleende bedrag de hoogte induwen. Valkuilen zijn de reclame met afbetalingssystemen. Nu treedt men strenger op bij het aangaan van leningen. Men is nu verplicht om zich te laten registreren om te zien of je al dan niet geregistreerd staat als wanbetaler. Maar het is nu al zover dat men aan huis komt om een lening aan te gaan. Veel mensen laten zich vangen om een lening aan te gaan, als de nood het hoogst is. 10

11 Knelpunten: - Leningen met hoge intresten zijn soms de enige manier om iets te kunnen kopen voor mensen die op dat moment geen geld hebben. - Als je in budgetbeheer bent of in een collectieve schuldenregeling zit, krijg je soms geen geld van je begeleider voor noodzakelijke dingen. - Er bestaan vele dubieuze kredietverleners, die je zomaar heel veel geld lenen, dat is verleidelijk. - Sommige banken (zoals Citibank) maken misbruik van mensen in armoede door speciaal hen te verleiden tot leningen. - Vele deur-aan-deur verkopers zijn heel assertief, en vertellen je maar de halve waarheid, maken misbruik van je onwetendheid, zoals vertegenwoordigers van elektriciteitsleveranciers. - Banken gaan alleen na of iemand op de zwarte lijst staat als er een lening wordt aangevraagd. Zo gebeurt het dat wanbetalers soms nog reclame krijgen rond krediet en andere. - Het blijft een moeilijke evenwichtsoefening tussen mensen met budgetmoeilijkheden alle vrijheid geven en hen beschermen en tegenhouden om nog meer schulden te maken. Voorstellen: - We pleiten ervoor dat dubieuze kredietverstrekkers waar je heel makkelijk een grote som geld kan lenen én te assertieve verkopers en valse reclame aan banden worden gelegd. - We pleiten ervoor dat banken en andere kredietverstrekkers geen reclame mogen sturen naar mensen die op de zwarte lijst voor wanbetalers staan. - We pleiten voor meer flexibiliteit bij hulpverleners en bemiddelaars om extra geld toe te kennen bij speciale gelegenheden. Dit mag niet enkel afhangen van de goede wil van een hulpverlener of bemiddelaar. - De Robinsonlijst is een goed initiatief van het Belgische Direct Marketing Verbond voor mensen die geen reclame meer willen krijgen van bedrijven. Je kan je inschrijven op Het initiatief zou veel bekender moeten zijn. - De wet op de privacy moet meer gerespecteerd worden. 3.5 Het is moeilijk om de juiste juridische informatie te vinden en als je die hebt gevonden, is het vaak niet duidelijk. Mensen kennen de weg niet. Getuigenissen: De mensen kennen de diensten niet. De diensten zouden veel toegankelijker moeten zijn, we zijn ook niet op de hoogte van alle diensten. Als we een probleem hebben en we willen hulp zoeken, weten we niet waar we moeten zoeken. We zijn niet goed geïnformeerd, en vaak ook verkeerd geïnformeerd. Het is moeilijk om de juiste informatie te vinden en als je die hebt gevonden, is het vaak niet duidelijk. Mensen kennen de weg niet. 11

12 Sommige pro-deo s geven weinig informatie. Ze gaan er van uit dat je zelf de vragen stelt, maar niet iedereen is zo assertief. Op papier staat, vaak in kleine lettertjes, wat je rechten en je plichten zijn. Veel mensen komen er niet toe om deze teksten te lezen. Ook het gebouw is heel indrukwekkend. Je voelt je klein en stelt weinig vragen. Collectieve schuldenregeling, wat is dat? Zou ik daar ook recht op hebben Knelpunten: - Er is weinig begrijpbare informatie over de verschillende hulpverlening en diensten. - Er zijn veel folders, maar een folder werkt dikwijls niet, en wat als je niet kan lezen? - Mensen worden veelal van de ene dienst naar de andere gestuurd. De structuur is dikwijls veel te ingewikkeld. - Mensen in armoede moeten een administratieve kruistocht ondernemen, terwijl het voor de meer begoede categorieën volstaat om gewoon telefonisch een afspraak te maken met een advocaat naar keuze. - De mensen die het het meest nodig hebben, vinden meestal de weg niet naar het justitiehuis met zijn juridische hulpverlening. - De Federale overheidsdienst Justitie onderwierp de justitiehuizen aan een doorlichting waaruit gesteld wordt dat de justitieassistenten van de eerste lijnsdienst in hoofdzaak info aanreiken aan burgers over (deel) aspecten van hun kernopdrachten (daderwerking, burgerrechtelijke werking, slachtofferonthaal) Daarnaast beschikt het justitiehuis Gent over een GRATIS advocatenlijn alwaar de mensen terecht kunnen met elke juridische vraag waarover hij info wenst. Voorstellen: - We pleiten ervoor dat de laagdrempelige functie van het justitiehuis wordt verdergezet en nog beter wordt uitgewerkt. We denken dat het misschien nog meer zijn doel kan bereiken door aan te sluiten bij bestaande heel laagdrempelige eerstelijnshulp (zoals SIVI vzw). - We pleiten voor eenvoudige brieven en taalgebruik vanuit alle (juridische) diensten. Er gebeurt al veel: er is in Gent de Wegwijzerwerking van het OCMW, CAW Visserij gaf een boekje uit rond budgetteren, Toemeka gaf eenvoudige verkiezingsinformatie, er is het tijdschrift Wablieft,. Eenvoudig taalgebruik is erg belangrijk, maar dat alleen is ook niet voldoende. - We pleiten voor een boekje met de verklaringen van moeilijk juridisch taalgebruik. Dit kan vooral voor Verenigingen van armen en diensten van belang zijn. Het kan ook advocaten en juridische hulpverleners helpen om de informatie eenvoudig te vertellen aan mensen. - Hulpverleners en advocaten zouden veel meer informatie moeten geven in gewone mensentaal. Ze mogen er niet van uitgaan dat we het toch niet begrijpen. We willen ons eigen leven zelf in de hand hebben. - Tele-Onthaal is een goed initiatief, een gratis laagdrempelig nummer Het zou meer gekend moeten zijn. 12

13 3.6 Een goede hulpverlener is er één die zichzelf mettertijd overbodig maakt. Getuigenissen: Ik zit in schuldenregeling. Ik heb mijn bemiddelaar maar 1 keer ontmoet. Sindsdien verlopen onze contacten telefonisch. Ik heb het gevoel dat hij naar me luistert en voor mij zorgt. Hij heeft een reserve aangelegd voor extra kosten die ik mag aanspreken buiten mijn leefgeld. Toen mijn broer overleed mocht ik een krans kopen zonder mijn leefgeld daarvoor te moeten gebruiken. Volgende week moet de aalput geleegd worden en dat kan ook van die reserve. Sommige maanden moet ik op mijn tanden bijten omdat het leefgeld laag is. Maar als het echt nodig is, weet ik dat ik bij mijn bemiddelaar terecht kan. Een goede hulpverlener is er één die zichzelf mettertijd overbodig maakt. Nu? Mensen dom houden, anders is er geen werk voor de hulpverlening. Hoe meer diensten, hoe complexer de hulpverlening. Bij sociale hulpverlening is het woord sociaal ver te zoeken. Knelpunten: - Mensen ervaren budgetbeheer vaak als een straf. - De kloof tussen hulpvrager en hulpverlener is vaak groot. Voorstellen: - We pleiten ervoor dat hulpverleners meer tijd kunnen maken om echt naar mensen te luisteren, hen op alle vlakken te kunnen helpen, hen voldoende uitleg te geven en sterker te maken. 3.7 Je moet zelf voorstellen doen als je het anders wilt aanpakken, maar je weet niet hoe, of je durft niet. Getuigenissen: Ik kreeg een pro-deo advocaat toegewezen in Zelzate, maar ik woon in Gent. Er is geen openbaar vervoer. Hoe moet ik er geraken? Bij het bureau juridische bijstand zeggen ze: Dit is de wet die we moeten volgen. Kunnen ze er geen rekening mee houden? De vorige huurder was in stilte vertrokken en had blijkbaar openstaande schulden. De deurwaarder had het op hem gemunt eigenlijk. Ik ben een heleboel bewijzen gaan voorleggen bij die deurwaarder. Een hele rompslomp waar ik niets mee te maken had. Zij doen niets, en ik moest gaan aantonen dat ik daar pas woonde, een verklaring van de huisbaas gaan vragen, attest van de bevolkingsdienst om te bewijzen dat ik niet de schuldige was. Gelukkig dat ze eerst komen opschrijven en niet meteen meenemen of ik was alles kwijt. Bewijslast is moeilijk en vernederend, je voelt je besmet met een ziekte die iedereen op je gezicht kan zien. 13

14 Als je zou weten wat een deurwaarder al dan niet mag meenemen, moet je assertief genoeg zijn om hen tegen te houden als ze zaken meenemen die ze eigenlijk niet mogen meenemen. Dit gaat vaak niet, een bezoek van de deurwaarder is heel overdonderend. Je wordt opzij geduwd en in 10 min. hebben ze alles genoteerd. Ik had een paar schulden die ik aan het aflossen was. Wegens een verblijf in de gevangenis, vielen die aflossingen stil. Na mijn vrijlating was ik stempelgerechtigd. Ik ben zelf naar het OCMW gestapt om mijn stempelgeld in samenspraak te beheren. Zo ben ik uit de problemen gebleven. Je maakt een brief open. Je moet een bedrag betalen, want anders krijg je een deurwaarder op je dak. Je wilt eigenlijk liever in schijven betalen. Dan moet je zelf eerst een voorstel doen, dan schriftelijk (aangetekend) schrijven om daarna een papier voor akkoord te tekenen. Dit zijn serieuze stappen. Je moet niet enkel kunnen lezen en schrijven, je moet ook weten hoe je een brief moet schrijven. Schuld bemiddelen kan, maar toch moet binnen de 24 uur de eerste afbetaling gedaan zijn. De instant van de 24 uur! Hiervoor zou meer tijd moeten uitgetrokken worden. Er wordt nog dikwijls verweten: Je moest het zelf maar niet gezocht hebben. Je moet beter tussen de lijntjes lezen. Ik ben echt niet te spreken over mijn schuldbemiddelaar. Ik moet me altijd maar houden aan afspraken, maar zij. Ik krijg een brief waarin het bedrag van mijn leefgeld staat en de datum waarop het gestort zal worden, maar het klopt nooit. Ik kijk op die dag op mijn rekening en dan staat er niets op. Meestal moet ik nog een week of zo wachten, maar ondertussen zit ik wel zonder geld. Het is echt schandalig. Mijn leefgeld is 700 voor mij en mijn man. Ik moet daarvan de huur, den electric, water, verzekeringen betalen, en dan moet ik nog eten. Ik snap het echt niet. Ik ken een vrouw die alleen is en ze krijgt evenveel leefgeld als wij voor 2, en zij moet er zelf haar kosten niet meer van betalen. Ik snap het echt niet! Onlangs moest ik de kabel betalen, ook van mijn leefgeld. Ik heb het eens nagekeken in de papieren en daaruit bleek dat de bemiddelaar dat moet betalen. Ik ben naar haar geweest en heb het haar gezegd. Ze heeft het in orde gemaakt. Maar vriendelijk was ze niet. Ik ben echt blij dat we geen deurwaarders moeten verwachten, dat is echt een opluchting. Maar een ander voordeel? Ik weet het niet. Knelpunten: - Diensten en advocaten verwachten te vaak dat mensen assertief zijn, dat ze weten waarnaar ze moeten vragen of ze gaan er van uit dat mensen in armoede heel flexibel zijn. - Sommige advocaten en gerechtsdeurwaarders behandelen mensen in armoede niet als mensen. Ze willen alleen de zaak afhandelen, terwijl ze op dat moment ingrijpende dingen doen in iemands leven. - Soms maken advocaten en gerechtsdeurwaarders echt misbruik van de onwetendheid of onzekerheid van mensen. - Dikwijls zijn hulpverleners en advocaten niet zo bereikbaar, terwijl mensen in armoede dringende hulp of advies nodig hebben. - Sommige wetten en regelgevingen zijn niet menselijk, ze geven je te weinig ruimte om enkele dingen te regelen. 14

15 Voorstellen: - We pleiten voor een toegankelijk meldpunt waar je klachten kan neerleggen rond een advocaat, gerechtsdeurwaarder of incassobureau. - We pleiten voor meer tijd om een eerste schijf af te betalen en geen 24 u - We pleiten ervoor dat er veel meer pro-actief gewerkt wordt: vertellen waar we allemaal recht op hebben bv. installatiepremie, cultuurcheques, - We pleiten ervoor dat hulpverleners op diensten zelf heel goed geïnformeerd zijn en de sociale kaart goed kennen. - We pleiten ervoor dat rechten vanzelf toegekend worden. - We pleiten voor een verkennend gesprek met de pro-deo advocaat alvorens men met elkaar in zee gaat. Je moet voelen of het klikt. 3.8 Dikwijs zie je mensen denken je hebt het zelf gezocht of ze zeggen het je vlakaf. Getuigenissen: Volgens de deurwaarder is mijn inboedel niks waard, niet goed om kinderen in op te voeden, ben ik een slechte moeder, stinken mijn kinderen, geef ik ze geen eten, Mijn spullen zijn inderdaad niets waard, ik zit niet voor niks in de financiële problemen. Maar ik begrijp niet dat een deurwaarder zulke waardeoordelen mag verbinden aan de prijs van mijn meubels. Waar haalt hij het recht vandaan zulke uitspraken te doen over mijn capaciteiten of het gebrek daaraan op basis van de spullen die hij komt opschrijven, trouwens op een vrij onbeschofte manier. Hij had tegen mij toen ook erg onbeleefd gedaan, ik vergeet nooit hoe hij me aankeek, alsof ik vuil was, en zei dat ik beter geen kinderen op de wereld had gezet. Ik heb keelkanker gehad. Ze blijven dat etiket op mij kleven. Je rookt, daar heb je wel geld voor. Het is je eigen fout, je hebt het zelf gezocht. Achteraf gezien heb ik ze te woord kunnen staan op een manier die respect afdwong, misschien omdat we allebei werk en een auto enzovoort hebben. Ik kon tenminste zeggen dat het me mijn ganse loon ging kosten, als je van een uitkering leeft moet dat nog moeilijker zijn, denk ik. Ik had het gevoel dat dat meer respect afdwong dan wanneer ik geen werk had gehad. Mijn partner was overgestapt op vast werk om uit de schulden te geraken en hij had nog werk gevonden ook, wij hadden nog iets om fier op te zijn. Ik had daar het gevoel bij dat die deurwaarders minder meedogenloos tewerk gingen dan bij iemand die zonder werk enzovoort zit. Dat heeft ook met die beelden te maken die we hebben over iemand die niet aan het werk is. Van de dertien deurwaarders die hier geweest zijn, waren er maar 2 vriendelijk. De meesten behandelen je vernederend. Ze dagen je uit met kwetsende opmerkingen. Een deurwaarder zei tegen mij: Betaal uw schulden, dan had ik niet moeten komen. En ook: Waarom heb jij kinderen op de wereld gezet, je kan niet eens voor jezelf zorgen. 15

16 Knelpunten: - Schuldeisers gaan er vaak van uit dat mensen niet willen betalen. Ze informeren dikwijls niet naar redenen vooraleer ze juridische stappen zetten. Er zijn zoveel redenen waarom mensen niet kunnen betalen. - Het is vaak moeilijk om in te gaan tegen een gerechtsdeurwaarder. - Mensen maken dikwijls misbruik van hun machtspositie en vernederen mensen in armoede. - Brieven van het gerecht en het gerecht in het algemeen komen dikwijls heel bedreigend over. Voorstellen: - We pleiten ervoor dat hulpverleners, advocaten, gerechtsdeurwaarders en mensen van incassobureaus zich meer inleven in de leefwereld van mensen in armoede, dat ze geen misbruik maken van hun positie en respect voor ons hebben. 3.9 Soms lijkt het alsof ze ons dom willen houden. Getuigenissen: In 1999 ben ik mijn huis kwijtgeraakt en ik had nog 2 leningen lopen. Ik betaal nu 50 euro per maand aan 2 banken, na de aftrek van mijn stempelgeld door de bank. Dit zal nog duren tot het pensioen van mijn man. Van mijn pensioen zullen ze nog 10% afhouden. Als we sterven komen de schulden op de kinderen. Ik heb geen overzicht van wat ik al betaald heb en wat er wanneer wordt afgehouden. Kan ik een procedure starten om intresten kwijt te schelden? Kindergeld mag niet worden gebruikt voor het afbetalen van schulden. Mensen zijn verkeerd geïnformeerd en er wordt vaak informatie achtergehouden. Enkel het eigen inkomen mag worden gebruikt voor de afbetaling van schulden. Ik krijg een tussenkomst voor het betalen van mijn medicatie, dit bedrag is ook niet bedoeld om mijn schulden af te betalen. Ik was wel beter geïnformeerd. Toen mijn zoon trouwde, wou ik hem een mooi trouwgeschenk geven, dus had ik met mijn budgetbegeleider afgesproken om een deel van mijn budget daaraan te besteden. Ik wist niet wat ze mochten opschrijven en wat niet. Je moet onmiddellijk reageren of ze mogen het toch meenemen. Dat is onvoorstelbaar onrechtvaardig. Zij doen iets wat niet mag en jij moet stappen ondernemen die helemaal niet makkelijk zijn en ze hangen het ook niet aan de grote klok, ik wist van niets. Zo heeft er een deurwaarder de diepvries, de koelkast, de wasmachine, elke stoel, het speelgoed van de kinderen, opgeschreven. Ik was zo bang dat heel mijn huishouden buiten gedragen ging worden. Ik wil weten wat me te wachten staat. Ik wil zelf kunnen kiezen. 16

17 Knelpunten: - De procedures en verschillende diensten zijn vaak te ingewikkeld - Soms denken hulpverleners en advocaten in de plaats van de mensen, ze denken te weten wat voor hen het beste is. - Mensen die in budgetbeheer zitten, hebben vaak geen overzicht van wat en hoeveel zij afbetalen. Zo verliezen ze voeling met de positieve aspecten van budgetbeheer en ervaren het als een straf. - Soms wordt er misbruik gemaakt van de onwetendheid van mensen. - Er wordt dikwijls te weinig aandacht besteed aan informatie: als mensen hun situatie begrijpen, worden ze zelf sterker, kunnen ze meer alleen aan, kunnen ze zelf keuzes maken, hun budget beheren, dat moet het doel zijn! - Binnen de hulpverlening is er meestal geen ruimte voor nazorg, terwijl dat erg belangrijk is. Het zou ook niet mogen dat enkel mensen die er zelf expliciet naar vragen, nazorg krijgen. - Op school wordt er te weinig geleerd hoe je met geld moet omgaan. Voorstellen: - We pleiten voor een gratis jaarlijks overzicht van alle afbetalingen, bij wet bepaald, in alle schulden- en begeleidingsregelingen. - We pleiten voor genoeg ruimte voor informatie, leren en nazorg bij hulpverlening en de collectieve schuldenregeling. Nu gebeurt dit maar af en toe en is het niet verplicht. - We pleiten voor leren budgetteren in de eindtermen van alle secundaire richtingen Gerechtsdeurwaarders zijn getraind om niet mee te gaan in mensen hun verhaal. Getuigenissen: Ik krijg sinds kort brieven van een incassobureau. Ik heb mij ooit ingeschreven op een verkoop van ECI. Ik heb de procedure altijd juist gevolgd. Ik heb altijd alles betaald, maar nu krijg ik die brieven dus. Wat moet ik ermee? Terugsturen? Negeren? Een aangetekende brief sturen? Goederen waarvoor je zoveel betaald hebt, worden voor zo weinig verkocht nadat de deurwaarder ze heeft meegenomen. Zo kan maar weinig van de effectieve schuld worden afgelost. Maar ondertussen ben je wel alles kwijt. Gerechtsdeurwaarders zijn getraind om niet mee te gaan in mensen hun verhaal. Zij kunnen zich dat waarschijnlijk ook niet permitteren. Zij moeten zich nergens verantwoorden. Dat stoort me. Ik weet niet waar ik terecht kan voor informatie en klachten. Zo heeft een deurwaarder bij ons alles opgeschreven: het bed, de stoelen, de tafel, de kookpotten, enz, die ging niets laten staan. Ik weet dat je enkele meubelstukken mag houden, maar ik weet niet wat. Aan wie moet ik dat vragen? Een deurwaarder zei: Als je schulden hebt omdat je klanten je niet betalen, dan moet je bij mij langskomen, zodat ik het voor je kan opeisen. Maar dat doe ik niet, die klanten kunnen niet betalen omdat ze ook in de problemen zitten. Moet ik ze aandoen wat ik meemaak? 17

18 Door de bijkomende kosten is het moeilijk om leningen af te betalen. We spraken met enkele deurwaarders af om maandelijks af te lossen. Door die enorme financiële druk kwamen we in de problemen met de huur, egw, etc. Er waren maanden dat ik euro moest aflossen. Daardoor bleven andere rekeningen liggen en kwamen er weer deurwaarders. Knelpunten: - Een gerechtsdeurwaarder noteert dikwijls meer dan hij officieel mag opschrijven. De verkoop van sommige spullen levert te weinig op om een zinvolle afbetaling te doen maar vele dingen die meegenomen worden, moeten mensen nadien wel terugkopen. - Gerechtsdeurwaarders zijn dikwijls niet menselijk genoeg. - De bijkomende kosten zijn ongelooflijk hoog en bemoeilijken de afbetaling Voorstellen: - Als de gerechtsdeurwaarder langs geweest is, kan er nog bemiddeld worden. We pleiten ervoor dat die tijd langer wordt. - We pleiten voor een aanpassing van de lijst in beslag te nemen goederen. - We pleiten ervoor dat gerechtsdeurwaarders systematisch bij hun eerste bezoek een overzichtslijst afgeven met wat al dan niet in beslag kan worden genomen Luister naar ons, en spreek in gewone mensentaal. Arme burgers zijn weinig of niet betrokken bij de werking van de structuren. De commissies voor juridische bijstand (CJB) hebben inderdaad de taak om toe te zien op het verspreiden van informatie over het bestaan en de toegangsvoorwaarden van rechtshulp, vooral bij de meest kwetsbare groepen. Deze commissies zijn samengesteld uit vertegenwoordigers van de balie, van de OCMW s en van organisaties voor juridische bijstand. Het uitgangsidee, van Canadese oorsprong, liet men echter links liggen: deze commissies moesten namelijk opleidingsplaatsen, ruimten voor gedachtewisseling, documentatiecentra, voorzien 2. Getuigenissen: Ik heb 3 abonnementen lopen bij Mobistar, die me zijn aangesmeerd door gewiekste verkopers. Ik kan ze niet meer betalen. Ik heb mijn problemen voorgelegd aan mensen in de Wetstraat, waar mijn zus werkt, maar mijn dossier werd verticaal geklasseerd. Wanneer een dossier niet ernstig genoeg is, of niet frequent genoeg voorkomt, wordt er verder geen aandacht aan geschonken. Wanneer er wel klachten worden besproken, wordt er niets aan gedaan. Politici spreken geen gewone mensentaal meer. 2 Steunpunt tot bestrijding van armoede, bestaansonzekerheid en sociale uitsluiting De toegang tot justitie, 10 jaar na het algemeen verslag over de armoede p. 10 (April 2005). 18

19 Vroeger durfde ik niet buitenkomen of voor mensen iets zeggen. Mijn tong sloeg in de knoop. In januari vroeg Daniëlla (SIVI vzw) me om over onze vereniging te spreken op het welzijnsoverleg. Het was een openbaring voor me. Ik ken mijn eigen situatie goed genoeg om er rustig over te kunnen praten. En de angst viel van me af. Ik heb geleerd rustig, zonder paniek mijn gedacht te zeggen. Nu mogen er 50 mensen zitten, het doet me niets meer, allé dat is ook weer veel gezegd. Het is voor ons dus ook moeilijk om goed mee te draaien tijdens deelnames aan bijvoorbeeld Ronde Tafels van het Vlaams Netwerk. Knelpunten: - Mensen in armoede voelen zich dikwijls te weinig gehoord, er wordt te weinig rekening gehouden met wat noodzakelijk voor hen is. - Mensen in armoede worden al veel meer gehoord dan vroeger, maar nog steeds te weinig. Voorstellen: - We pleiten ervoor dat Verenigingen waar armen het woord nemen ingeschakeld worden om bijvoorbeeld een lijst van beslag van goederen aan te passen. - We pleiten ervoor dat diensten samen met de hulpvragers nog meer zoeken naar oplossingen en reageren op hun noden. - We pleiten ervoor dat signalen rond juridische problemen systematisch gebundeld worden en aan desbetreffende instanties bekend worden gemaakt Enkele prioritaire voorstellen We formuleerden vele knelpunten en voorstellen, die niet allemaal op 1, 2, 3 aan te pakken zijn. Daarom formuleren we enkele prioriteiten, voorstellen die ons het belangrijkste lijken: - Een laagdrempelige juridische (informatie)dienst. - Een goed gekende, laagdrempelige juridische dienst die mensen juist en gespecialiseerd juridisch advies kan geven, goed kan doorverwijzen, klachten registreert,. Volgens ons kan zo n dienst nog meer de meest hulpbehoevenden bereiken als die aansluit bij bv. heel laagdrempelige eerstelijnshulp (zoals SIVI vzw). - Dienstverleners, advocaten, gerechtsdeurwaarders en mensen van incassobureaus leven zich meer in in de leefwereld van mensen in armoede, handelen respectvol, informeren mensen goed en duidelijk en zorgen ervoor dat mensen hun situatie en mogelijke alternatieven begrijpen en zelf kunnen beslissen. Allen moeten hiervoor ook voldoende ruimte krijgen binnen hun job. - Een aanpassing van regelgeving en wetten die de procedures menselijker maken. Zoals de aanpassing van de lijst van goederen die in beslag kunnen genomen worden, verplichtingen inzake voldoende en juist informeren, etc.. 19

20 4. Samen door het web van Vrouwe Justitia Nu ben ik gelukkig, zelfs in mijn situatie. Als ik eruit geraak, over een goed jaar, zal ik niet vergeten wie me geholpen heeft. Ik blijf nadien zeker werken als vrijwilliger om mensen te steunen die in de problemen verzeild zijn. Er is iets dat ik hier geleerd heb en dat is: ge moogt nog zo diep in de problemen zitten, ge geraakt er altijd uit. En dat is mijn boodschap voor de mensen. We gingen met de projectgroep 2 jaar op pad. We vertelden onze ervaringen aan elkaar, leerden elkaar vertrouwen, maakten prioriteiten, zochten informatie op, gaven elkaar raad, schreven brieven, gingen op bezoek, nodigden mensen uit Het was een hele tocht, met vallen en opstaan, maar zeker de moeite. We willen onze ervaringen delen, we zijn lang niet de enigen die in de financiële problemen terechtkomen. Als ik een raad mag geven aan de mensen dan is het wel van sneller te reageren, wij hebben veel te lang gewacht en geprobeerd het in orde te brengen. Als we meer informatie waren gaan vragen, dan was het helemaal zo ver niet gekomen. Dan hadden we beter geweten wat we konden doen. Ik liet mij intimideren. Ik hoorde enkel het ergste, de rest drong niet tot me door. In dit hoofdstuk willen we blijven stilstaan bij wat mensen zelf kunnen doen, en vooral ook, hoe je in groep sterker staat. We willen mensen meegeven wat wij alleen tekort kwamen: een duidelijke verklaring van ingewikkelde woorden die je tegenkomt als je met justitie in aanraking komt en ook informatie over gerechtsdeurwaarders, pro-deo advocaten, collectieve schuldenregeling,. We kunnen onmogelijk alle informatie geven, sommige informatie verandert ook snel. Maar we willen mensen in financiële moeilijkheden en groepen armen een idee geven van wat er bestaat, van de informatie die wij vonden. Het is een belangrijk begin, vinden wij, daardoor zetten anderen misschien de stap om hun situatie aan te pakken. De 3 de keer dat er deurwaarders kwamen zat ik bij een assistent van het OCMW, het was niet makkelijk om een uitkering te krijgen in mijn situatie. Toen ik thuiskwam stond de deur open, slot kapot, al mijn brieven lagen open op het bed en er lag een beslagbrief van een deurwaarder. Ik bezat niets, ik woonde op een gemeubelde kamer, had in geen maanden post opengedaan, had een berg schulden, het was te veel geworden en het interesseerde me niet meer om met alles in orde te zijn. In het begin dat ik in de schulden was terechtgekomen, dacht ik er ook aan. Ik heb een paar zelfmoordpogingen gedaan door zoveel te drinken dat ik erbij in zwijm viel. Door naar de vereniging te komen ben ik op andere gedachten gekomen en vond ik het leven weer de moeite waard om geleefd te worden. Ik leerde luisteren naar anderen en werd beluisterd. Door te spreken met mensen die in gelijkaardige situaties zitten voel ik me minder alleen met mijn problemen. 20