EEN INVASIE VAN GELE HAARKWALLEN, CYANEA CAPILLATA

Transcriptie

1 -46- EEN INVASIE VAN GELE HAARKWALLEN, CYANEA CAPILLATA.*» i hl»**m M- G. RAPPE De kwallen die aan onze kus voorkomen vormen een eerder bescheiden groepje van slechs enkele sooren die bovendien meesal gemakkelijk ui elkaar e houden zijn. Wij hebben de Oorkwal Aun.K.JSLi.a am-ula (L., 1746) en de Blauwe Haarkwal Cyane-a.amacJU, Péron & Lesueur, 1809, die voornamelijk in he lae voorjaar en de voorzomer verschijnen, en de Kompaskwal Chn.yaon.a h.yoce.-ua (L., 1766) en de Zeepaddesoel Rhiiüoma ocopus (L., 1788), die bij ons meer van de nazomer en de hers houden. Er is echer nog een vijde, minder algemene soor, waarvan he voorkomen in Belgische waeren nooi ech duidelijk is aangeoond: de Gele Haarkwal Cyan.e.a c.apijhai.a (L., 1746). Eigenlijk zouden wij me evenveel rech kunnen he omgekeerde beweren, da de Blauwe Haarkwal nie is aangeoond. Leloup (1952) vermeld namelijk als enige haarkwal in zijn werk over de Belgische holedieren precies Cyan.e.a capiuaa (L.). Als hij bij de beschrijving van he dier ondermeer blauw als kleur aangee, is he duidelijk da Leloup o die aueurs behoor die beide namen synonymiseren onder de weenschappelijke naam C. c-ap-ljuxa. Hoogsens word de blauwe vorm. dan als var. Jliaman.cJ-u onderscheiden. Vooral sinds he sandaardwerk van Russell (1974) worden de haarkwallen echer als wee sooren behandeld. 'Russell gee ook een overzich van de belangrijkse discriminerende kenmerken. Ondanks de suggesieve nederlandse namen hee de kleur hierin nie he laase woord. Van de Blauwe haarkwal besaan ook geelachige individuen, erwijl de Gele kleurloos kan zijn, o bakseenrood. Een overzich van de belangrijkse kenmerken vind u in de abel. De meese van deze kenmerken zijn slechs e zien aan de onderzijde van de kwal. De maximale grooe hee berekking op de diameer van de schij. Aangespoelde exemplaren me wijd uigespreide mondarmen en enakels lijken daarom groer dan ze zijn. De bovenzijde van de Blauwe haarkwal veroon dikwijls kleine wraen (kleine groepjes neelcellen). De kringspierplooien lopen bij de Blauwe haarkwal over de radiale sepa (ussenschoen) door, bij de Gele worden ze door de sepa onderbroken. Eigen ervaring leer echer da di nie alijd even duidelijk is. Deze

2 -47- C. capillaa C. lamarckii 1T gemiddeld aanal enakels per groep (er o meer zijn ach dergelijke groepen langs de rand) aanal kringspierplooien ussen de radiale sepa pujes (uigraeiingen uan de darmhole) in de kringspier- en radiale spierplooien aanuezig. auiezig o. * zeer ueinig kleur kleurloos, okergeel bleekgeel o roodbruin o blauu maximale grooe (Ues-Europa) 30-5D (100) cm 6-15 (30) cm Tabel me de belangrijkse speciieke kenmerken van de Gele en de Blauwe haarkwal (naar Russell, 1974). (Zie ook de opmerkingen in de eks). opmerking geld rouwens voor de meese kenmerken. Slechs een combinaie van kenmerken kan absolue zekerheid geven. Ook de verspreiding van de sooren verschil. De Blauwe haarkwal is een gemaigd boreale soor. Ze kom voor langs alle Brise kusen, de gehele Noordzee, he Kanaal o -regelmaig?- in de Gol van Biskaje. Bij ons word ze jaarlijks gevonden. De Gele haarkwal is een boreale soor. Ze hee een circumpolaire verspreiding en kom zuidelijk o.a. o in de Ierse Zee en he cenrale deel van de Noordzee voor. Ze onbreek in he Kanaal (Teissier, 1965; Russell, 1974; Gla<?on, ;1977). In Nederland vesigde van der Baan (1976a, 1976b) de aandach op de soor. Van he ijdvak vond ik in he Zeepaard meldingen ui 1976, 1979, 1980, 1981 en Seeds ging he om één o enkele exemplaren, dus beslis geen algemene soor. Hoe is nu de siuaie bij ons? Vorige zomer, 1986, werd de soor op al van plaasen en over een lange periode gevonden zoda we gerus van een invasie mogen gewagen. 26.UI: Groede (Zeeuus-Ulaanderen), 1 ex (diam. 35 cm), G. Rappe. 28.ÜÏ: Lombardsijde, 5 haarkuial spec., 14 Gele, E. Dumoulin & G. Rappe. eind UI: lijesende, groe haarkuiallen algemeen, mond.med. B. De Ulieger (Gen). 4.Uil: Idesende-S Laureins, 10-al (diam. o 35 cm), R. Laleman & F. Kerckho. 27. Uil: Oosende-Halue IYlaan, 1 ex., F. Kerckho. 3.UIII: De Panne, 2 exx., G. Rappe. 15.UIII: Oosende-Halue Maan, 1 ex. (diam. 50 cm), F. Kerckho. h-

3 H kringspierplooien v c9 radiale sepa - -2 y. e??>,k *»T e s m eooi l Oo "N...c' * Ou %%? -- "..!.-*"'.o Y-- SI!ilS? R',, i. V Se AWn H c em e ; c 's i êê a n I.u>' *' ~s -> <-> r" r (_' w..' (- '» V-.- -< n'v --. o- J*" -' c.r -S ' I..J -'- s L :M c c e' sï ;('. P ', - 'r - " < '1'- "'vs' u 'r...-, < JT 1 S - ï.:i ueggesneden c.,'"- y -sr enakels r-. CÏ o '} 'Ï Les- * e-' >.. uisulpingen uan de darm hole in de kringspierl plooien ll ïis v <~* Ïi..-h < ÏW << N S_~-wJ L5 -' T-l 1,:y. ï '<. r> n ia p 1 l' ~> <» * 1 5T~?ï > > <1< i. T p ï,1 ~IÏ n 7 -- A ' p_ y i,' n l» u n ;.:,< i 5 ' " 9 O lèsêêili o._o_c_c e' c. ~":~~-: <.l.i l..-. s. i.»,:. ""CHr:y,'' o' h?. :.i 9 :.; H!. m c < -.- <c.r. <' lr! 'l ïï ;y.. 'm u :-i'e " A '.'.":- iii A'.i e': e m ' 9 # D'- - T ü o.~1'1' G-'T-. * r i.1.w, > ;Pü?i e o»,1 ' c.!e;: K' * e r?."m '. üri' &.% r ;S6 r.e > y- m? E" 0<. 1 J }. ~-'l '?A' "ei *? - '--y.3% lï w. Onderzijde van Cyan.e.a am.an.c.k-ii. (boven) en C. capuaa (onder). Tenakels en mondlappen nie geekend; de kronkelige srukuren zijn de gonaden. (naar Russell, 1974)

4 49- c15.uiii: Heis, 1 groe haarkual, C. d'udekem d'acoz. 21.UIII: enkele km wes uan Nieuuesluis (Zeeuuis-Ul), idem, C. d'udekem d'acoz. 22.UIII: De Haan-Uosseslag, 1 ex., G. Rappe. Ui he NHA doken slechs enkele vroegere waarnemingen op. Op 20.VII.1982 l ex. e Raversijde (diam. 20 cm), op 23.VII.1983 wee groe, nie al e verse exx. en op 4.VIII.1983'l ex. (diam. 20 cm) e Oosende-Halve Maan (alle van F. Kerckho). Oudere gegevens zijn moeilijker e conroleren. Zo vond ik in één van mijn oude noaboeken een vermelding van 24.VII.1976 e Duinbergen: "blauwe en rode haarkwal, kompaskwal, oorkwal,...". in he lich van de waarnemingen in Nederland in 1976 kan he hier wel eens om C, c.apiju.al.a gaan. In he algemeen zullen groe roodachige haarkwallen wel o deze soor behoren. Waarom schree ik rouwens "rode" en nie "gele" haarkwal? Zo herinner Francis Kerckho zich ui de periode soms massale srandingen van groe exemplaren (diam. soms meer dan 50 cm), vooral in de groe vakanie. Mijn moeder Verelde me da ze ooi als kind (in de deriger jaren) in zo'n groe kwal gerappeld had. Heerlijk was da, me de bloe voeen in die zache massa dansen, 's Nachs kon ze nie slapen van de branderige jeuk! Haarkwallen zijn namelijk kwalijke gasen als he op neelen aankom. En van beide sooren is de Gele haarkwal de beruchse. Zoals de gegevens nu voorliggen, lijken ze ook een seizoenaal paroon e veronen. De Blauwe haarkwal word vana eind mei en vooral in juni waargenomen, de Gele vooral in de vakaniemaanden juli en augusus. Als da inderdaad zo is, dan zouden de kwallen die op bepaalde dagen de badgasen ui de zee houden zeer waarschijnlijk Gele haarkwallen zijn. Di verschijnsel is nie zo zeldzaam. Alle 2-3 zomers zijn er wel enkele ongezellige dagen om e baden. Dan sel ik me wel de vraag waarom de kwallen zel nie méér opgemerk worden, vermis he och om een groe soor gaa. Als ze in de branding aanwezig zijn, moeen er och ook enkele aanspoelen. O kom de Blauwe meer in de zomermaanden voor dan we vermoeden? Misschien, kom de Gele ook al in juni voor, maar zijn ze dan nog nie opvallend groer dan de Blauwe. O zijn de Gele laer omda ze van verder komen? In Nederland werd de Gele haarkwal in 1976 o.a. waargenomen op 25. V (diam. ca 14 cm) en op 2.VI (diam. 30 cm). Om hun grooe werden invasies van neelende kwallen op 8.VII.1971 en begin VIII.1963

5 -50- in Nederland ook op rekening van deze soor geschreven. Een andere indruk die de Gele haarkwallen bij ons geven is he ei da ze er zelden erg vers uizien. Hee di weer e maken me he ei da ze van ver komen en onderweg erg geleden hebben? Misschien is he een valse indruk en is hun mesogloea gewoon minder sevig dan da van hun blauwe broerje. O ze worden door hun grooe gemakkelijker beschadigd. Meer vragen dan anwoorden dus. Om een aanal vragen e kunnen beanwoorden zou ik een klein onerzoekje willen voorsellen. He is ( even eenvoudig als eiciën: noeer alle kwallen die u ijdens de zomermaanden onmoe. Om opimaal bruikbaar e zijn zouden de waarnemers volgende gegevens moeen noeren: soor, plaas, daum, oaal aanal, oale a gezoche asand (m), diameer van de schij (cm). Bij de soms erg alrijke oorkwallen kan volsaan worden me een gemiddelde grooe en evenueel vermelding van kleinse en groose waarde. Le ook eens op de commensale Kwalvlo Hype.n.ia. gah-a. (Monagu). Zo zullen we wellich een beer inzich krijgen in he seizoenale voorkomen en de levenscyclus van deze diergroep langs onze kus. Wanneer verschijnen ze? Hoe groo zijn ze bij he begin van he seizoen en op he einde? Wanneer verdwijnen ze?... Veel mooie resulaen zijn slechs e bereiken na he inzamelen van massa's gegevens. Elk gegeven is waardevol, als sukje in de puzzel. Vandaar de belangrijke aak die he NHA binnen de Srandwerkgroep vervul. Lierauur Baan, S.M. van der, 1976a. Gele o blauwe haarkwallen. Zeepaard, 36(3): Baan, S.M. van der, 1976b. De'gele haarkwal aan de Nederlandse kus. Zeepaard, 36(4): Gla?on, R., Faune e Flore du Lioral du Pas-de-Calais e de la Manche Orienale. 51 pp. Wimereux. Leloup, E., Faune de Belgique. Coelenérés. 283 pp. Parimoine Ins.r.Sc.na.Belgique, Bruxelles. Russell, F., Medusae o he Briish Isles.II. Pelagic Scyphozoa. Cambridge Universiy Press. 4 Teissier, G., Invenaire de la aune Marine de Rosco. Cnidaires-Cénaires. 64 pp. Rosco. Kapelsraa Ursel