Verliesverwerking bij schizofrenie
|
|
- Vincent de Lange
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Verliesverwerking bij schizofrenie Hoe gaan hulpverleners om met zingevingvraagstukken van mensen met schizofrenie? Jolanda Hamers, redacteur Schizofrenie is een chronische aandoening met vaak ernstige psychische en sociale gevolgen. In Nederland hebben ongeveer tot mensen schizofrenie. Veel mensen die met schizofrenie te kampen hebben, komen vroeg of laat in contact met professionele geestelijke hulpverlening. De behandeling van mensen met schizofrenie bestaat vaak uit een combinatie van cognitieve gedragstherapie, psychoeducatie, rehabilitatie en medicatie. Ook begeleiding van de familie en sociale omgeving van de cliënt kan onderdeel zijn van de behandeling. Over de wijze waarop hulpverleners de zorg voor de schizofreniepatiënten invullen en de lacunes die er zijn in de behandeling spreken we met Hanneke Muthert. Zij werkt als geestelijk verzorger bij de GGZ Drenthe, een baan die ze combineert met een functie als universitair docent bij de master geestelijke verzorging aan de Rijksuniversiteit van Groningen. 28
2 Hanneke Muthert Hoe is Hanneke het onderzoek naar schizofrenie ingerold? Toen ik bij de GGZ Drenthe ging werken, was de vraag: we hebben van alles in de aanbieding voor mensen met schizofrenie als het gaat om activiteiten, (sociale) trainingen en medicatie, maar voor het lijden hebben we niets in de aanbieding. De dienst geestelijke verzorging werd ingeschakeld om deze omissie aan te vullen. Vervolgens werd het traject ingezet van onderzoeksmodule tot een praktische training voor hulpverleners. Verliesverwerking was hierbij het sleutelwoord: het lijden aan alle verlies die mensen met schizofrenie onder ogen moeten zien. Onlosmakelijk hiermee verbonden, aldus Hanneke, zijn zingevingvraagstukken. Voor alle duidelijkheid: de focus bij lijden en rouwverwerking van schizofreniepatiënten betreft niet het verlies van een dierbare, maar ligt vooral op het verlies van dromen, verlangens, mogelijkheden en verwachtingen dat staat bij deze doelgroep centraal. Juist de vragen hoe ze van waarde kunnen zijn in de maatschappij en wat ze in andermans ogen nog waard zijn, zijn aanwezig. Cruciale vragen, meent Hanneke, mede gezien de jonge leeftijd van de meeste schizofreniepatiënten. Daarnaast speelt nadrukkelijk ook het verlies van gezondheid, activiteiten, relaties, verlies als het gevolg van stigmatisatie en verlieservaringen van lotgenoten. Zij vervolgt: Verpleegkundigen ervaren dat ze met lege handen staan, want ze hebben geen pasklaar antwoord op het existentiële lijden van de cliënt. Ze worden dag in dag uit met deze onmacht geconfronteerd en willen niet vervallen in loze adviezen. Bovendien hebben de hulpverleners soms onvoldoende vaardigheden of instrumenten in handen om dergelijke existentiële vragen te signaleren. Deze verlegenheid bij de hulpverleners staat in schril contrast met de overduidelijke behoefte van de cliënt. Dit contrast was vervolgens de drijfveer om een hierop toegespitste training voor hulpverleners te ontwikkelen. Doel en opzet van de training Rehabilitatie en herstel zijn kernwoorden in de huidige benadering van schizofrenie. Omdat schizofrenie een chronische aandoening is en dus niet te genezen, is een zo goed mogelijk herstel het uitgangspunt. Volgens onze theorie komt, als je praat over mogelijkheden van de cliënt en wat hij nog zou kunnen, juist dan ook naar boven wat er niet meer is en waarvan iemand afstand moet doen, zegt Hanneke. Haar doel is om beide polen wat er is en wat verloren is in een zinvol verband te brengen. Zinvol voor de cliënt; of de hulpverlener het verband levensbeschouwelijk correct vindt, doet niet ter zake. Hoe herken je wat iemand zelf als verlies ervaart, is volgens Hanneke het startpunt van de training. De training bestaat uit drie onderdelen. De eerste workshop is gericht op zingeving en levensvisie, de tweede op verliesverwerking en de derde staat geheel in het teken van casuïstiek en het oefenen in de vorm van rollenspelen. Hoe zijn deze workshops praktisch uitgewerkt? Hanneke: Wij richten ons in eerste instantie op bewustwordingsprocessen bij hulpverleners en hoe zij zelf omgaan met verlies vooral in werksituaties. Het is haar ervaring dat veel mensen een vaag beeld hebben bij de term Verpleegkundigen ervaren dat ze met lege handen staan, want ze hebben geen pasklaar antwoord op het existentiële lijden van de cliënt 29 FWG Wetenswaardigheden januari/februari 2009
3 Door de reflectie op het individuele karakter van zingeving en verlies krijgen de deelnemers inzicht in de bril waarmee ze naar hun eigen leven kijken en ook naar dat van anderen zingeving. Bovendien hebben verpleegkundigen vaak een pragmatische insteek en zijn ze bang dat discussies over zingeving en verlies uitmonden in eindeloos gefilosofeer. In de training probeert Hanneke juist een concrete invulling aan deze vraagstukken te geven en krijgen deelnemers handvatten aangereikt om ermee aan de slag te gaan. Een opdracht uit de eerste workshop bestaat er uit dat een deelnemer vijf onderwerpen opschrijft die in zijn leven van grote waarde zijn. Deze lijst gaat alle deelnemers langs en ieder op zijn beurt mag thema s doorstrepen en de lijst met andere onderwerpen aanvullen. Op het einde blijkt dat een aantal voor de lijstsamensteller wezenlijke dingen zijn doorgestreept. Kinderen blijken vervangen door vriendschappen, bijvoorbeeld. Dan is de vraag: wat betekent het voor mij als ik die dingen daadwerkelijk zou verliezen? Dat kan een heftige oefening zijn, constateert Hanneke, mensen strepen dingen weg en vullen daarvoor dingen in die voor een ander misschien helemaal niet zo waardevol zijn. Door de reflectie op het individuele karakter van zingeving en verlies krijgen de deelnemers inzicht in de bril waarmee ze naar hun eigen leven kijken en ook naar dat van anderen. Is dit een open bril en durven ze oprecht nieuwsgierig te zijn naar wat voor de ander van belang is zonder een eigen plaatje op te leggen? De tweede workshop is gericht op de omgang met verlies. Welke antwoorden hebben cliënten op verlies en hoe gaan de hulpverleners daarmee om? Een bekend voorbeeld, zegt Hanneke, is de opmerking van een schizofrene patiënt dat God hem met deze ziekte straft vanwege voormalig drugsgebruik. Uitleggen dat God zo niet in elkaar steekt, is een reactie waar de cliënt uiteindelijk niet bij gebaat is, denkt Hanneke. Een moreel oordeel is in haar ogen onjuist en niet helpend. Niet oordelen maar vragen: waarom kiest iemand dit antwoord en waarom heeft hij deze God nodig om zijn situatie te verklaren? Het is de nieuwsgierigheid van de hulpverlener die ze zodanig wil prikkelen dat deze zich afvraagt waar het antwoord van de cliënt vandaan komt. Hanneke: Middels casuïstiek, die de deelnemers mede zelf inbrengen, en rollenspelen diepen we deze vragen uit. Aanleren en vasthouden van vaardigheden Welke vaardigheden beoogt de training specifiek aan te leren? Hanneke benoemt er drie. Allereerst het horen en zien van de verliesvragen - als een existentiële vraag en niet als een feit waarop een (moreel) antwoord nodig is. Daarnaast de erkenning van het verlies; dat het besef van verlies veel energie kost en de ingrijpende invloed die dit heeft op het leven van de schizofrene cliënt. Op de derde plaats de therapeutische vaardigheden om die vraag of antwoord van de cliënt levensbeschouwelijk te kunnen verbinden en mensen daarin te ondersteunen. Uiteindelijk, constateert Hanneke, blijken de eerste twee vaardigheden al heel wezenlijk te zijn. Dan worden mensen gehoord en is hun vraag gesignaleerd. Deze vaardigheden blijken goed aan te leren. Ondersteunen en de verbinding zoeken met de levensvisie van de ander vragen vaak om meer kennis en expertise. Doorverwijzen naar een geestelijk verzorger kan dan een goede interventie zijn. Hoe evalueren de verpleegkundigen de workshops en gaan ze met de pas verworven vaardigheden daadwerkelijk aan de slag? Deelnemers zijn positief en zeggen met andere ogen naar het werk te kijken; ze zijn de machteloosheid voorbij en kunnen nu daadwerkelijk iets voor de cliënt die met existentiele vragen worstelt, betekenen. Door te signaleren wanneer de vraag gesteld wordt, kunnen ze daarop direct aansluiten. Hoe lang houden hulpverleners deze vaardigheden vast? Hanneke: We geven de trainingen sinds Op de lange termijn zijn er nog geen metingen over de effecten. Soms traint ze teams als geheel, soms traint ze mensen uit verschillende teams. Het heeft alle twee zijn voordelen. In het eerste geval denkt ze dat de onderwerpen makkelijk geïncorporeerd worden op een afdeling. Voordelen van mensen uit verschillende teams te trainen is dat met frisse ogen naar elkaars casuïstiek wordt gekeken wat wederzijds inspireert. Graag zou ze middels follow-up trainingen de aangeleerde vaardigheden vasthouden en uitdiepen, maar op dit moment is de financiële situatie in de ggz niet buitengewoon rooskleurig en dat 30
4 beïnvloedt tevens de scholingsactiviteiten, constateert Hanneke spijtig. Tot nu toe heeft zij de training hoofdzakelijk gegeven bij de GGZ Drenthe en via het Kenniscentrum Schizofrenie. In 2009 begint ze met het trainen van geestelijk verzorgers in het geven van de training. Het boek (zie tekstkader) waarin zij de training beschrijft, is gepubliceerd met het doel dat professionals elders de cursus overnemen. Dit moet nog verder van de grond komen. Andere doelgroepen? Is de beschreven methode exclusief gericht op verliesver- Het model verliesverwerking biedt ruimte voor aanpassing aan andere chronische aandoeningen werking bij schizofreniepatiënten en alleen toepasbaar door verpleegkundigen? Hanneke reageert met twee ontkenningen: Het model verliesverwerking biedt ruimte voor aanpassing aan andere chronische aandoeningen. Ik heb het ingevuld en vertaald naar deze doelgroep, maar het model kan voor veel verliezen een handreiking betekenen. Ook voor familieleden en mantelzorgers overigens, die eveneens te kampen hebben met verlies. Verpleegkundigen hebben meestal de meeste directe, 31 FWG Wetenswaardigheden januari/februari 2009
5 Verlies en verlangen dagelijkse zorgcontacten met de cliënt. Dat verklaart waarom zij primair de aangewezenen zijn om de training te volgen. Andere hulpverleners zoals psychologen en psychiaters zijn volgens Hanneke zeker ook aanwezig bij de training. Het lastige is, in haar ogen, dat zingevingvragen, waarbij het gaat om de zogenaamde trage vragen zich soms moeilijk laten combineren met behandeling. Cliënten zelf leggen deze voor hen heel wezenlijke vragen niet zomaar ergens neer, zeker niet wanneer hun vragen religieus gekleurd zijn. Welke plek zingevingvragen hebben hangt tevens af van de (interdisciplinaire) samenwerking binnen de instelling. Hanneke: Bij de GGZ Drenthe is een werksituatie waarin de geestelijk verzorgers en behandelaars geïntegreerd samenwerken, maar dat is niet overal zo. Tot slot, wat wil Hanneke behandelaars van schizofreniepatiënten meegeven? Mensen met schizofrenie tonen een enorme veerkracht om, ondanks zware omstandigheden, elke keer weer met een antwoord te komen. En met die antwoorden moeten wij respectvol leren omgaan. «Reageren op dit artikel? Stuur dan een aan Verlies & Verlangen is de handelsuitgave van het proefschrift van Hanneke Muthert, waarin zij ingaat op de omgang met rouw en verliesverwerking bij schizofrenie. Het verlies van contact, van gevoel, van het vermogen een relatie aan te gaan, gaan samen met het verlangen dat een verandering zal plaatsvinden en de situatie niet blijft zoals die is. Het boek biedt allereerst een theoretisch kader voor verliesverwerking bij schizofrenie. Welke modellen zijn in omloop en wat is hun praktische relevantie in de omgang met verlies, vraagt Hanneke Muthert zich daarbij af om te concluderen dat de gangbare modellen omtrent rouwverwerking niet voldoen. Het lijden van de cliënt wordt gesignaleerd, maar verliesverwerking is geen vanzelfsprekend vervolg hierop. Deze therapeutische lacune probeert Muthert op te vullen. Niet alleen met behulp van een theoretisch model, maar vooral met een praktische handleiding en training voor de hulpverleners. In het tweede deel van haar boek werkt zij dit nauwgezet uit en komen achtereenvolgens een reader voor hulpverleners aan bod en een serie van drie workshops om het geleerde in praktijk te brengen. De weergaven en analyses van de gesprekken tussen zorgverleners en schizofrene cliënten bieden een intieme blik op de belevingswereld van de schizofrene medemens. Een beleving die de zorgverleners soms in een lastig parket brengt. In dat opzicht is het boek ook een reflectie op enerzijds het onvermogen van de zorgverleners adequaat te reageren op zingevingvraagstukken, anderzijds de wijze waarop zij in hun eigen leven met verlies en zingeving omgaan. Muthert, zelf geestelijk verzorger, constateert dat het thema verliesverwerking soms automatisch op haar bord komt te liggen en zij juicht het toe wanneer haar beroepsgroep zich hierin verder professionaliseert. Niet omdat het terrein exclusief aan de geestelijk verzorgers zou toebehoren, maar vanuit de gedachte dat zij een specifieke aanvulling bieden en de behandelingen van mensen met schizofrenie zo kunnen ondersteunen. Al met al een prettig geschreven en goed gedocumenteerde uitgave. En hoewel in eerste instantie bestemd voor hulpverleners in de geestelijke gezondheidszorg, kan het boek ook voor mantelzorgers en andere geïnteresseerden een handreiking bieden ter ondersteuning van verliesvragen. Verlies & Verlangen. Verliesverwerking bij schizofrenie Uitgever: Van Gorcum, Assen 2007 ISBN: Prijs: 39,95 32
Slachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg
Slachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg Informatie voor cliënten Cliënten en geestelijke gezondheidszorg Slachtoffers van mensenhandel hebben vaak nare dingen meegemaakt. Ze zijn geschokt
Nadere informatiePost-hbo opleiding cognitief gedragstherapeutisch
Post-hbo opleiding cognitief gedragstherapeutisch werker Volwassenen en ouderen mensenkennis Van onze klinisch psycholoog heb ik een groep cliënten overgenomen, bij wie ik de instrumenten uit de opleiding
Nadere informatie3. Rouw en verliesverwerking
3. Rouw en verliesverwerking 29 Voor de trainer De belangrijkste begrippen van dit gedeelte zijn: Grote verschillen tussen verschillende getroffenen Breuk in de levenslijn Rouw/Verliesverwerking/chronische
Nadere informatieOndersteuning bij de diagnose kanker (de lastmeter)
Ondersteuning bij de diagnose kanker (de lastmeter) De diagnose kanker kan grote impact op u en uw naaste(n) hebben. De ziekte en de behandeling kunnen niet alleen lichamelijke klachten met zich meebrengen,
Nadere informatieSpirituele zorg Een dagje naar zee
Spirituele zorg Een dagje naar zee Marian Martens Leidinggevende verzorgingshuis Stichting Antroz Consulent PTMN 3 onderwerpen De Richtlijn Spiritualiteit Theorie van de Presentie (Andries Baart) Een blik
Nadere informatieOncologie. Patiënteninformatie. Omgaan met kanker. Bij wie kunt u terecht? Slingeland Ziekenhuis
Oncologie Omgaan met kanker i Patiënteninformatie Bij wie kunt u terecht? Slingeland Ziekenhuis Algemeen Het hebben van kanker kan grote gevolgen hebben voor uw leven en dat van uw naasten. Lichamelijk
Nadere informatieDESKUNDIG AAN HET WERK OUDEREN. Trainingen op het gebied van psychische problemen of psychiatrische stoornissen
DESKUNDIG AAN HET WERK OUDEREN Trainingen op het gebied van psychische problemen of psychiatrische stoornissen 2 3 INHOUDSOPAVE PAGINA Kennis over psychische problemen bij ouderen nodig?! 4 Praktische
Nadere informatieExpertisecentrum Begeleid Leren. Succesvol studeren met steun voor (jong)volwassenen met een psychiatrische aandoening
Expertisecentrum Begeleid Leren Succesvol studeren met steun voor (jong)volwassenen met een psychiatrische aandoening Expertisecentrum Begeleid Leren Ê Succesvol studeren met steun voor (jong)volwassenen
Nadere informatiePost-hbo opleiding seksuologie
Post-hbo opleiding seksuologie mensenkennis Plezierige overdracht, de docent spreekt uit ervaring en brengt veiligheid en openheid in de groep door haar respectvolle wijze van benaderen. Top! Post-hbo
Nadere informatieProfessioneel Begeleiden bij Verlies binnen de psychiatrie 12 en 13 november 2015
Professioneel Begeleiden bij Verlies binnen de psychiatrie 12 en 13 november 2015 Groesbeek ik onderschrijf alles ik onderschrijf boven en beneden boom en wolk onderschrijf ik ik beschrijf het besterde,
Nadere informatieDr. Greta Noordenbos, Klinische Psychologie, Universiteit Leiden
Na een vlotgeschreven en informatief eerste hoofdstuk van Els Verheyen waarin de belangrijkste kenmerken, gevolgen en behandelingen van eetstoornissen worden behandeld, gaat Karolien Selhorst uitvoerig
Nadere informatieOndersteunende zorg voor mensen met kanker
Ondersteunende zorg voor mensen met kanker Máxima Oncologisch Centrum (MOC) Inleiding Als u van uw behandelend arts te horen krijgt dat u kanker heeft, krijgen u en uw naasten veel informatie en emoties
Nadere informatiePraten met familie 29-09- 15. Hulpverleners: Last of lust. Last / lastig. Lust. Stichting Labyrint-in Perspectief
Praten met familie Francisca Goedhart, Stichting Labyrint- in Perspectief Jacklin Goudsblom, GGZ Noor Holland Noord en PIMM trainer. Hulpverleners: Last of lust Last / lastig (hulpverlener = hv) Lust (hulpverlener
Nadere informatieCursussen en Themabesprekingen
Cursussen en Themabesprekingen voor NPV-Thuishulpafdelingen en voor Kerkelijke Thuishulpprojecten Cursussen en Themabesprekingen Cursussen en Themabesprekingen NPV-Thuishulp De NPV-Thuishulp richt zich
Nadere informatieDe Stemmenpolikliniek
Universitair Centrum Psychiatrie (UCP) De Stemmenpolikliniek Inhoud Inleiding 1 Stemmen horen 1 De behandeling 2 Kennismaking 3 De inhoud van de behandeling 3 Behandelaars 4 Vragen 4 Belangrijke adressen
Nadere informatie2 Training of therapie/hulpverlening?
Bewustwording wordt de sleutel voor veranderen Peter is een zeer opvallende leerling die voortdurend conflicten heeft met medeleerlingen en de schoolleiding. Bij een leerlingbespreking wordt opgemerkt
Nadere informatieFamilie als bondgenoot
Familie als bondgenoot Wat hulpverleners moeten weten over gezinnen 14 december 2006 Hers Dinie Alemans Ellen van Berlo He 1 Centraal in het project Familieleden, clienten en professionals werken samen
Nadere informatieDe Lastmeter. Hoeveel last heeft u van problemen, klachten en zorgen? Oncologie
00 De Lastmeter Hoeveel last heeft u van problemen, klachten en zorgen? Oncologie 1 Kanker is een ziekte die uw leven ingrijpend kan verstoren. De ziekte en behandeling kunnen niet alleen lichamelijke
Nadere informatieSpirituele zorg Wat kun je ermee? Carlo Leget
Spirituele zorg Wat kun je ermee? Carlo Leget Palliatieve zorg Palliatieve zorg is een benadering die de kwaliteit van het leven verbetert van patiënten en hun naasten die te maken hebben met een levensbedreigende
Nadere informatieOncologie. Patiënteninformatie. Omgaan met kanker. Bij wie kunt u terecht? Slingeland Ziekenhuis
Oncologie Omgaan met kanker i Patiënteninformatie Bij wie kunt u terecht? Slingeland Ziekenhuis Algemeen Het hebben van kanker kan grote gevolgen hebben voor uw leven en dat van uw naasten. Lichamelijk
Nadere informatiePsychosociale problemen bij kanker. Mogelijkheden voor begeleiding
Psychosociale problemen bij kanker Mogelijkheden voor begeleiding Inleiding Deze folder is bedoeld voor mensen waarbij de diagnose kanker is gesteld en voor hun partner, familie en/of vrienden. Het krijgen
Nadere informatieBrijder Verslavingszorg Hoofddorp
Ons Team Ons team is zeer divers. We bestaan uit het secretariaat, psychologen, maatschappelijk werkers, sociaal psychiatrisch verpleegkundigen, cognitief gedragstherapeutisch werkers, ervaringsdeskundigen,
Nadere informatierouw, verliesverwerking en spiritualiteit Oncologiedagen 2014
rouw, verliesverwerking en spiritualiteit Oncologiedagen 2014 Jacqueline van Meurs: geestelijk verzorger/consulent spirituele zorg Gerda Bronkhorst: oncologieverpleegkundige/verpleegkundig consulent palliatieve
Nadere informatieHet CCE biedt scholing voor zorgprofessionals
Scholing en training 2016 Het CCE biedt scholing voor zorgprofessionals die werken met cliënten met ernstig en aanhoudend probleemgedrag. De cliënten bij wie wij betrokken zijn, hebben een stoornis of
Nadere informatieOuderenzorg in 2025?
Ouderenzorg in 2025? https://www.youtube.com/watch?feature=player_detailpage&v=vo9 wlawhe3e Niemand gaat actief de gang naar het verpleeghuis, je wordt opgenomen, ik had geen inspraak 1 IDENTITEIT: wie
Nadere informatieZin in Vrijwilligerswerk. Vrijwilligers ondersteunen bij het omgaan met levensvragen
Zin in Vrijwilligerswerk Vrijwilligers ondersteunen bij het omgaan met levensvragen Meneer Boskoop is vrijwilliger. Elke week komt hij bij een oudere heer die blind geworden is. Deze man praat telkens
Nadere informatieKINDERGENEESKUNDE. Pedagogische begeleiding van uw kind in het ziekenhuis
KINDERGENEESKUNDE Pedagogisch team Pedagogische begeleiding van uw kind in het ziekenhuis Inleiding De kinderafdeling en de kinderpoli in het Laurentius ziekenhuis beschikken over een pedagogisch team.
Nadere informatieWelkom bij Centrum Jeugd. Informatie voor kinderen, jongeren en hun familieleden
Welkom bij Centrum Jeugd Informatie voor kinderen, jongeren en hun familieleden Welkom bij Centrum Jeugd Je gaat deelnemen aan een van de behandelingen bij Centrum Jeugd van GGz Breburg. De behandelaren
Nadere informatieAfdeling Medische Psychologie
Afdeling Medische Psychologie In de meeste ziekenhuizen is een afdeling medische psychologie; ook in het St. Annaziekenhuis. U bent door uw medisch specialist naar deze afdeling doorverwezen. In deze folder
Nadere informatieDe palliatieve benadering als alternatief voor therapeutische verbetenheid? Dr. An Haekens P.K. Broeders Alexianen Tienen
De palliatieve benadering als alternatief voor therapeutische verbetenheid? Dr. An Haekens P.K. Broeders Alexianen Tienen Casus : terechte vragen!! Psychiatrie vandaag Vooruitgangsdenken Toename van diagnostische
Nadere informatieik? Houd je spreekbeurt over GGNet
ik? Houd je spreekbeurt over GGNet 1 Houd je spreekbeurt over GGNet Krijg je zelf hulp van GGNet Jeugd? Of je vader/moeder/broer(tje)/zus(je) of iemand anders die je kent? Werkt één van je ouders bij GGNet?
Nadere informatieBasiscursus cognitieve gedragstherapie
mensenkennis Ik kan mijn werk meer structuur, overzicht en effectiviteit geven met de inhoud die tijdens de opleiding is aangereikt. Basiscursus cognitieve gedragstherapie Basiscursus cognitieve gedragstherapie
Nadere informatieLevensvragen tevoorschijn luisteren
Levensvragen tevoorschijn luisteren Westervoort Wout Huizing 10 oktober 2014 Pietje, patje, poe Opdracht : Wat zijn levensvragen? Van wie zijn levensvragen? Hoe signaleer je een levensvraag? Wat doe je
Nadere informatieZorgen rond kanker Bij wie van ons kunt u terecht?
Zorgen rond kanker Bij wie van ons kunt u terecht? Zorgen rond kanker Bij u is kanker geconstateerd. Tijdens of na uw ziekte kunt u te maken krijgen met situaties waar u geen raad mee weet, ook wanneer
Nadere informatiePsychosociale begeleiding in het Oncologie Centrum
Psychosociale begeleiding in het Centrum Inleiding Als u te horen krijgt dat u kanker heeft of een hematologische ziekte, kan er veel veranderen in uw leven en dat van uw naasten. Niet alleen lichamelijk,
Nadere informatieAls je weet dat je niet meer beter wordt. Palliatieve zorg
00 Als je weet dat je niet meer beter wordt Palliatieve zorg Het is moeilijk voor u en uw naasten om te horen dat u niet meer beter wordt. Er is geen genezing meer mogelijk voor uw ziekte. Maar er is nog
Nadere informatieNatuur doet je goed. Natuurbeleving met cliënten. Training voor begeleiders van: ouderen, mensen met dementie, mensen met een (meervoudige) beperking
Natuur doet je goed Natuurbeleving met cliënten Training voor begeleiders van: ouderen, mensen met dementie, mensen met een (meervoudige) beperking Op naar buiten Frisse buitenlucht en beweging is gezond
Nadere informatieMEE. Ondersteuning bij leven met een beperking. Vrienden & Relaties
MEE Ondersteuning bij leven met een beperking Vrienden & Relaties s Avonds en in het weekend zit ik vaak alleen thuis. Ik bel dan wel eens met mijn vrienden, maar ze bellen me nooit terug. Ik heb verkering,
Nadere informatiePalliatieve Terminale zorg training voor beroepsbeoefenaren binnen de psychiatrie
Deelnemer 1 Colofoon Deze training is vanuit een subsidie van het innovatiefonds voor zorgverzekeraars door de projectgroep palliatieve terminale zorg ontwikkeld binnen Geestelijke Gezondheidszorg Eindhoven
Nadere informatieHet koninkrijk van God vlakbij
Het koninkrijk van God vlakbij Dit werkboek is van : Cellessen voor kinderen van 8-12 jaar Serie lessen voor kleine groepen; leeftijd 8-12 jaar Lessen zijn geschreven op basis van het boek Natuurlijk BOVENnatuurlijk
Nadere informatieHet Communicatie Identiteitsbewijs: ComID. en de ComID app
Het Communicatie Identiteitsbewijs: ComID en de ComID app 10 juni 2014 Autismeweek 2014 Kentalis: onderzoek en behandeling bij communicatieproblemen 2 Doelgroep Jongeren met een Autisme Spectrumstoornis
Nadere informatieWelkom. Regiobijeenkomst onderwijs: Psychische kwetsbaarheid
Welkom Regiobijeenkomst onderwijs: Psychische kwetsbaarheid Datum: : Spreker: https://www.youtube.com/watch?v=lym WPSKpRpE Programma Missie & Visie Stichting 113Online Diensten 113Online / 113Preventie
Nadere informatieHet Grote Interactiespel voor Kinderdagverblijven
Het Grote Interactiespel voor Kinderdagverblijven Ben je een betrokken leidinggevende, docent, trainer of coach die (aankomend) pedagogisch medewerkers wil stimuleren om de belangrijkste pedagogische vaardigheden
Nadere informatieSpeel het spel. stimulansen
Speel het spel In een mix van hints, pictionary, ganzenbord en spijker slaan staan we stil bij belevingsgericht werken. In twee teams strijden we om de eer: wie is het meest belevingsgericht? Hierbij moeten
Nadere informatieOndersteuning bij de diagnose kanker (de lastmeter)
ndersteuning bij de diagnose kanker (de lastmeter) De diagnose kanker kan grote impact op u en uw naaste(n) hebben. De ziekte en de behandeling kunnen niet alleen lichamelijke klachten met zich meebrengen,
Nadere informatie3.6 Diversiteit is meer dan verschil in cultuur 91 3.7 Antwoorden uit de gezondheidswetenschappen
Inhoud Inleiding 7 1 Diversiteit in jouw leven 13 1.1 Identiteit 13 1.2 Sociale identiteit 15 1.3 Sociale deelidentiteiten 17 1.4 Multiculturele persoonlijkheden 20 1.5 Aspecten van persoonlijkheden 24
Nadere informatiePostmaster cursus medische psychologie
Postmaster cursus medische psychologie Hoe bied je psychosociale begeleiding aan mensen die geconfronteerd worden met een ernstige chronische somatische aandoening als kanker of MS? In deze cursus leer
Nadere informatieDe Week gaat van start met de Breingeindag op maandag 26 maart 2012 in t Veerhuis te Nieuwegein.
Op zoek naar waardevolle contacten De werkgroep Week van de Psychiatrie organiseert van 26 tot en met 31 maart 2012 de 38e Week van de Psychiatrie. Het thema van de Week van de Psychiatrie 2012 is Contact
Nadere informatieVerlies en Verlangen Praktijk voor psychodynamische therapie en persoonlijke ontwikkeling. Nieuwsbrief 1 jaargang 2013
Verlies en Verlangen Praktijk voor psychodynamische therapie en persoonlijke ontwikkeling Nieuwsbrief 1 jaargang 2013 Afwezigheid van oordeel, een mooi onderwerp om eens bij stil te staan of over te praten
Nadere informatieOuderen en seksualiteit:
Ouderen en seksualiteit: een oud taboe of een sexy verhaal? Vaak denken jongeren dat mensen van boven de 60 geen seks meer hebben, of daar toch zeker niet van genieten. Niets is minder waar. Maar ook in
Nadere informatieDementie en de mantelzorger
Dementie en de mantelzorger Frans Hoogeveen www.franshoogeveen.com Eerst even puzzelen Sociale Benadering: eerste ontdekkingsreid 13-09-2017 Eerst even puzzelen Wissel nu van puzzel met je buurvrouw of
Nadere informatieMeer doen in minder tijd én met minder stress!
Meer doen in minder tijd én met minder stress! Is Werken in Flow iets voor jou? Wil jij grip op je overvolle inbox? Een opgeruimde werkomgeving? Een halve tot een hele werkdag tijdswinst per week? Een
Nadere informatieVan loslaten naar VERBINDEN: Hoe we mensen in rouw kunnen uitnodigen om verhalen te vertellen over wat hen dierbaar is.
Van loslaten naar VERBINDEN: Hoe we mensen in rouw kunnen uitnodigen om verhalen te vertellen over wat hen dierbaar is. Anik Serneels Klinisch psychologe, relatie- en gezinstherapeute, specialisatie narratieve
Nadere informatiePsychiatrie. De Stemmenpolikliniek
Psychiatrie De Stemmenpolikliniek Inhoud Inleiding 0 Stemmen horen 0 Klachten en symptomen 0 Oorzaken De behandeling 0 Doel 0 Voor wie 0 Tijdsduur 0 De inhoud van de behandeling 0 Coping-training 0 Psycho-educatie
Nadere informatiePsychosociale problemen bij kanker
Psychosociale problemen bij kanker mogelijkheden voor begeleiding in het azm Psychosociale problemen bij kanker Inleiding 3 Reacties 3 Begeleiding 3 Wanneer hulp inschakelen 4 Vroegtijdige herkenning 4
Nadere informatieInstructie 1. Heb jij je voelsprieten uitstaan? De relatie met je cliënt
Instructie 1 De relatie met je cliënt Heb jij je voelsprieten uitstaan? Met behulp van dit werkblad onderzoek je of je je voelsprieten hebt uitstaan naar de cliënt. Kies een cliënt en vul met die cliënt
Nadere informatieWaarde-volle zorg is ook nog JONG!
Waarde-volle zorg is ook nog JONG! LOC maakte een nieuwe visie op de zorg. Die heet Waarde-volle zorg. Allerlei mensen herkennen zich daar in. Dat komt doordat die gaat over dingen die voor ons allemaal
Nadere informatieMEE op Weg. IJsseloevers
IJsseloevers MEE op Weg Vanuit haar droom van een inclusieve samenleving en missie MEE maakt meedoen mogelijk heeft MEE IJsseloevers het initiatief genomen tot het project MEE op Weg. MEE op Weg Vanuit
Nadere informatieMeegaan in de veranderende werkelijkheid, kan ik dat?
Meegaan in de veranderende werkelijkheid, kan ik dat? Dilemma's bij dementie. Handleiding voor het gesprek met mantelzorgers. In een viertal films vertellen 10 mantelzorgers over 4 dilemma's die spelen
Nadere informatieStemmingsstoornissen. Postpartum depressie. Depressie na bevalling
Stemmingsstoornissen Postpartum depressie Depressie na bevalling GGZ Friesland is de grootste aanbieder van geestelijke gezondheidszorg in de provincie Friesland. We bieden u hulp bij alle mogelijke psychische
Nadere informatieInvesteren in mantelzorg/ www.marjobrouns.nl 1
1 Van onmacht naar kracht en balans www.marjobrouns.wordpress.com www.marjobrouns.nl 2 Tel.: 06 51 28 17 49 Email: marjo@marjobrouns.nl 3 Investeren in mantelzorg! Werkconferentie: Do it together, aan
Nadere informatieEen Positief. leer en leefklimaat. op uw school
Een Positief leer en leefklimaat op uw school met TOPs! positief positief denken en doen Leerlingen op uw school ontwikkelen zich het beste in een positief leer- en leefklimaat; een klimaat waarin ze zich
Nadere informatieWat doet NIM Maatschappelijk Werk?
Wat doet NIM Maatschappelijk Werk? Hulp, informatie en advies voor iedereen die het nodig heeft Bij NIM Maatschappelijk Werk kan iedereen die het nodig heeft (in Nijmegen en de regio) aankloppen voor gratis
Nadere informatieOuderen, naasten en probleemgedrag
Ouderen, naasten en probleemgedrag Omgaan met gedragsveranderingen in de ouderenzorg Dr. Dorothea Touwen Ethiek en Recht LUMC 11 JANUARI 2016 Hannie en Henk 1 Filmfragment 1 2 Hannie en Henk nabespreken
Nadere informatiePostmaster opleiding medische psychologie
me nse nkennis Postmaster opleiding medische psychologie Het accent ligt op de generieke psychologische problemen waar patiënten met een ernstige chronische ziekte voor komen te staan. Postmaster opleiding
Nadere informatieGEDEELDEZORG PRAKTIJK VOOR PSYCHOSOCIALE BEGELEIDING EN BEHANDELING
AANGESLOTEN BIJ: Btw nummer 086337798 B01 K.v.K. nr. 14096082 Maastricht PRODUCTBESCHRIJVING: GEDEELDEZORG PRAKTIJK VOOR PSYCHOSOCIALE BEGELEIDING EN BEHANDELING SPITITUAL CARE Januari 2009 1 Dit is de
Nadere informatieDementie Inzicht. Omgaan met de veranderingen bij mensen met dementie
Dementie Inzicht Omgaan met de veranderingen bij mensen met dementie Colofon 2015 SAAM Uitgeverij, Hillegom Auteurs M. A. van der Ploeg A. J. de Mooij Illustraties E. E. ten Haaf Vormgeving Design4Media,
Nadere informatieInFoP 2. Informatie voor Familieleden omtrent Psychose. Inhoud. Behandeling van psychose De rol van andere interventies
Informatie voor Familieleden omtrent Psychose InFoP 2 Inhoud Introductie Module I: Wat is een psychose? Module II: Psychose begrijpen? Module III: Behandeling van psychose de rol van medicatie? Module
Nadere informatieOuderen en AutismeSpectrumStoornissen. Rosalien Wilting, klinisch psycholoog - psychotherapeut
Ouderen en AutismeSpectrumStoornissen Rosalien Wilting, klinisch psycholoog - psychotherapeut 1 Autisme? AutismeSpectrumStoornis (ASS) Een andere manier van informatie verwerken We spreken niet meer van
Nadere informatieDe verpleegkundige als skilled compagnion
De verpleegkundige als skilled Goed communiceren over pijn -en pijnmedicatie, op de goede manier en om de goede reden Decock Stefanie; geïnspireerd door prof. em. Grypdonk Blikopener Mensen werken met
Nadere informatieVoorwoord 7 Leeswijzer 9
Inhoudsopgave Voorwoord 7 Leeswijzer 9 Deel I Traumatische ervaringen 1 Wat kinderen kunnen meemaken 15 2 De reacties van kinderen op trauma 21 3 De impact op het gezin en de school 33 Deel II Kinderen
Nadere informatieInformatie voor Familieleden omtrent Psychose. InFoP 2. Inhoud
Informatie voor Familieleden omtrent Psychose InFoP 2 Inhoud Introductie Module I: Wat is een psychose? Module II: Psychose begrijpen? Module III: Behandeling van psychose de rol van medicatie? Module
Nadere informatieAlles Goed? Workshop. Signaleren van stressklachten en burn-out bij werknemers de ideale werknemer het meest kwetsbaar?
Alles Goed? Workshop Signaleren van stressklachten en burn-out bij werknemers de ideale werknemer het meest kwetsbaar? Alles Goed? Liesbeth Niessen Psycholoog Arbeid en Gezondheid N.I.P. www.competencecoaching.nl
Nadere informatieeven VoorSTELLEN Met Cardea kun je verder!
even VoorSTELLEN Met Cardea kun je verder! Als we over cliënten praten, bedoelen we kinderen, jongeren en hun ouders. Als we over ouders praten, bedoelen we ook eenoudergezinnen, verzorgers, voogden en/of
Nadere informatieCollectief aanbod Jeugd Houten
Collectief aanbod Jeugd Houten Groepsmaatschappelijk werk Santé Partners in Houten 2018-2019 1 Inhoud Blz. Training Sterk staan 9-12.... 3 Zomertraining Plezier op School (aankomende brugklassers). 4 Assertiviteitstraining
Nadere informatieHoe benader je mensen met een (hoog) risico op diabetes? Gerjo Kok Universiteit Maastricht
Hoe benader je mensen met een (hoog) risico op diabetes? Gerjo Kok Universiteit Maastricht Interventie-ontwikkeling op basis van theorie en onderzoek Proces Probleem, c.q. vraag Empirische gegevens: eerder
Nadere informatieNetwerk Ouderenzorg Regio Noord
Netwerk Ouderenzorg Regio Noord Vragenlijst Behoefte als kompas, de oudere aan het roer Deze vragenlijst bestaat vragen naar uw algemene situatie, lichamelijke en geestelijke gezondheid, omgang met gezondheid
Nadere informatie1. De methodiek Management Drives
1. De methodiek Management Drives Management Drives is een unieke methodiek die u concrete handvatten biedt in het benaderen van de ontwikkeling van individu, team en organisatie. De methodiek kent een
Nadere informatieHet voeren van een begeleidend gesprek met een zorgvrager
OPDRACHTFORMULIER Het voeren van een begeleidend gesprek met een zorgvrager Naam student: Datum: 1 Lees het handelingsformulier bij deze vaardigheid en noteer vragen en opmerkingen. Bespreek deze met medestudenten
Nadere informatiePositionering dienstverlening. uitdaging. Preventief: focus op groei. probleem. klachten. huisarts. psycholoog. Curatief: focus op genezen
Positionering dienstverlening uitdaging Preventief: focus op groei probleem klachten huisarts psycholoog Curatief: focus op genezen Ik wil iets in mijn leven veranderen en ik zoek daar ondersteuning in,
Nadere informatieOverdag bij ons. Dagactiviteiten om een zinvolle dag te beleven
Dagactiviteiten om een zinvolle dag te beleven Beschut thuis Herstel bij ons Tijdelijk bij Behandeling en expertise Bij u thuis Nie Meer structuur in uw dagelijks leven Zelfredzaamheid vergroten Met begeleiding
Nadere informatiePalliatieve zorg bij dementie Saskia Danen - de Vries
Saskia Danen Palliatieve zorg bij dementie Saskia Danen - de Vries Laatste levensfase Patiënten met dementie bevinden zich allen in een chronisch progressief proces. Palliatieve zorg bij dementie Laatste
Nadere informatieAnnette Koops: Een dialoog in de klas
Annette Koops: Een dialoog in de klas Als ondersteuning bij het houden van een dialoog vindt u hier een compilatie aan van Spreken is zilver, luisteren is goud : een handleiding voor het houden van een
Nadere informatieWil jij... PPP OPLEIDINGEN
Wil jij... Effectief en goed PASTORAAT verlenen? LEREN eerlijk, liefdevol en zorgvuldig te confronteren? Met je eigen unieke KARAKTER anderen tot zegen zijn? ENERGIE overhouden in plaats van leeg lopen?
Nadere informatieOverzicht Groepsaanbod. Mindfulness Chronische pijn Instapgroep Kerngroep SOVA Weerbaarheid Angst en depressie
Overzicht Groepsaanbod Mindfulness Chronische pijn Instapgroep Kerngroep SOVA Weerbaarheid Angst en depressie Waarom een groep of cursus? Waarom in een groep? Het kan zijn dat je het zelf prettiger vindt
Nadere informatieHet Grote Interactiespel voor Kinderdagverblijven
Het Grote Interactiespel voor Kinderdagverblijven Ben je een betrokken leidinggevende, docent, trainer of coach die (aankomend) pedagogisch medewerkers wil stimuleren om de belangrijkste pedagogische vaardigheden
Nadere informatieOnderzoek en behandeling door de medisch psycholoog
Onderzoek en behandeling door de medisch psycholoog Inleiding In overleg met uw behandelend arts heeft u informatie gekregen over het maken van een afspraak met een medisch psycholoog van de afdeling
Nadere informatiebehoud. Uw zelfstandigheid. Informatie over: Een beroerte
behoud. Informatie over: Een beroerte Uw zelfstandigheid. Uw leven zo goed mogelijk oppakken na een beroerte. Samen met Laurens. Lees meer over wat Laurens voor u kan betekenen. meer dan zorg De medische
Nadere informatieVERANDERINGEN BINNEN HET
VERANDERINGEN BINNEN HET VERPLEEGKUNDIG LANDSCHAP Verpleegkunde en Geestelijke Gezondheidszorg Trends Vermaatschappelijking van zorg Individualisering van zorg, patiënt wordt mondiger GGZ-problemen komen
Nadere informatierehabilitatie in de ouderenpsychiatrie
Zorg voor zelfstandigheid: rehabilitatie in de ouderenpsychiatrie Congres Ouderenpsychiatrie: en wat wilt u zelf? Amsterdam 7 april 2010 Lies Korevaar Overzicht 1. Inleiding rehabilitatie 2. Belemmeringen
Nadere informatieDokter, ik heb kanker..
Dokter, ik heb kanker.. huisartsen-duodagen noordwest utrecht november 2006 Anette Pet Klinisch psycholoog-psychotherapeut Hoofd Patiëntenzorg Welmet Hudig Theoloog Therapeut Het Helen Dowling Instituut
Nadere informatieecourse Moeiteloos leren leidinggeven
ecourse Moeiteloos leren leidinggeven Leer hoe je met minder moeite en tijd uitmuntende prestaties met je team bereikt 2012 Marjan Haselhoff Ik zou het waarderen als je niets van de inhoud overneemt zonder
Nadere informatiePsycho-oncologisch therapeut
Psycho-oncologisch therapeut Neem een leeg blad A4 Teken jouw eigen innerlijk huis Wat is het eerste dat jij laat zien, wat het laatste, wat niet? Wat kenmerkt jouw kamer, keuken, zolder, garage, etc Wat
Nadere informatieKINDEREN LEKKER IN HUN VEL
KINDEREN LEKKER IN HUN VEL 1. Welkom wij zijn Karin Hallegraeff en Noelle van Delden van Praktijk IKKE Karin stelt zich voor en er komt een foto van Karin in beeld. Noelle stelt zich voor en er komt een
Nadere informatieEffectieve samenwerking: werken in driehoeken
Effectieve samenwerking: werken in driehoeken Werken in driehoeken is een wijze van samenwerking die in elke organisatie, projectteam en netwerk mogelijk is. Het maakt dat we kunnen werken vanuit een heldere
Nadere informatieJaarverslag 2012. Stichting 113Online
Jaarverslag 2012 Stichting 113Online Voorwoord Stichting 113Online is er voor iedereen die te maken krijgt met zelfmoord. Voor mensen die zelf suïcidale gedachten of gevoelens hebben, voor mensen die een
Nadere informatieSuïcidepreventie. Marian de Groot Directeur handicap + studie Mede namens 113-Online
Suïcidepreventie Marian de Groot Directeur handicap + studie Mede namens 113-Online Missie en visie @113 Taboe op praten over zelfmoord doorbreken Drempels bij zoeken en vinden van hulp verlagen Landelijk
Nadere informatieOpleiding Praktijkondersteuner Huisartsenzorg GGZ (POH-GGZ)
Opleiding Praktijkondersteuner Huisartsenzorg GGZ (POH-GGZ) Als praktijkondersteuner ggz ben je op een laagdrempelige manier van grote betekenis in het leven van patiënten met psychische problemen. In
Nadere informatieVoorwoord. Nienke Meijer College van Bestuur Fontys Hogescholen
3 Voorwoord Goed onderwijs is een belangrijke voorwaarde voor jonge mensen om uiteindelijk een betekenisvolle en passende plek in de maatschappij te krijgen. Voor studenten met een autismespectrumstoornis
Nadere informatietractor 30 maart 2011 ACT Assertive Community Treatment
tractor 30 maart 2011 ACT Assertive Community Treatment Behandelmethodiek die door haar specifieke aanpak patiënten met psychisch lijden wil helpen bij het: Bevorderen van herstel en rehabilitatie Bevorderen
Nadere informatie