De stad, het geld en de architect
|
|
- Albert Bos
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 De stad, het geld en de architect Werken aan een aantrekkelijke grootstedelijke omgeving. Herbestemmingsproject de Witte Dame Eindhoven, wonen, werken en recreëren. Foto: Norbert van Onna 10 BLAD #04/13
2 Steden die willen meedoen, moeten aantrekkelijk zijn voor bedrijvigheid. Voor de bij behorende investeringen lijken de geldbronnen echter grotendeels opgedroogd. Biedt de stedelijke economie onder dergelijke omstandigheden nog kansen voor architecten? Rijksadviseur Infrastructuur en Stad en architect/stedenbouwkundige Rients Dijkstra formuleert een antwoord. Tekst Marc Mijer Economische systemen zijn er in alle soorten en maten. Geld, goederen en diensten vliegen letterlijk en figuurlijk de wereld rond. Maar ze doen zich, zij het in andere volumes, net zo goed voor binnen lands- en stadsgrenzen. In dat laatste geval hebben we het over een stedelijke economie. De gemeentelijke huishouding is daarin, logischerwijs, in hoge mate bepalend. Maar hoe komt een gemeente eigenlijk aan zijn geld? Het onderzoek Geld en de stad, in 2011 in opdracht van het ministerie van Infrastructuur en Milieu uitgevoerd door Dijkstra s bureau Maxwan, zet de grootste geldbronnen van gemeenten op een rijtje: bijdragen uit het Gemeentefonds (gevuld door het Rijk), specifieke uitkeringen van het Rijk (bestemd voor specifieke taken) en de exploitatie van bouwgrond. Deze drie bronnen zijn samen goed voor gemiddeld een NEEM GEEN GENOEGEN MET OPPERVLAKKIGHEID kleine tachtig procent van een gemeentelijk inkomen. Zeker twee daarvan staan onder grote druk. De bezuinigingsdrift van het kabinet Rutte-Samsom strekt zich immers nadrukkelijk uit tot de lokale overheid. Niet voor niets luidde de Vereniging van Nederlandse Gemeenten op 9 april jl. in een nieuwsbericht de noodklok: Door forse bezuinigingen op het Gemeentefonds moeten gemeenten drastisch schrappen in hun uitgaven. BNABLAD #04/13 11
3 Lichtplein Eindhoven, herbestemmingsproject de Witte Dame Eindhoven. Foto: Norbert van Onna. Daar zal in veel gevallen ook sprake van moeten zijn door de opdroging van een andere inkomstenbron: de exploitatie van bouwgronden. Het ene na het andere nieuwbouwproject wordt afgeblazen, omdat de vraag naar nieuwe huizen en kantoren als gevolg van de crisis is ingestort. De uitgifte van gemeentelijke bouwgrond stagneert. Die dure, vaak met geleend geld aangekochte hectares leveren niets meer op, terwijl de kosten (meestal in de vorm van te betalen rente) gewoon doorlopen. Universeel domein De hierboven geschetste situatie brengt diverse stedelijke economieën piepend en krakend tot stilstand. En dat lijkt haaks te staan op wat Rients Dijkstra, vanuit bestuurlijk perspectief, identificeert als het belangrijkste thema voor deze economieën. Steden die gelden als internationaal podium, dienen concurrerend te blijven met steden in andere landen. In Nederland hebben we het dan onder andere over steden in de Randstad. Willen die blijven meedraaien in de internationale hitlijsten van aantrekkelijke stedelijke economieën, dan moeten zij bepaalde economische sectoren op peil brengen en houden. Vooral de aanwezigheid van innoverende bedrijven geldt daarbij als belangrijk. Hoe kan dit vertaald worden naar een ruimtelijke opgave? We moeten werken aan agglomeratiekracht. Steden met de meeste massa zijn aantrekkelijk voor innovatieve partijen. Anderen zeggen dat het meer om de dichtheid gaat: plaatsen waar veel mensen bijeen komen om te wonen, te Baut Amsterdam. Het sfeertje stad trekt jonge ondernemende mensen aan. Foto: Marc van der Hulst Opleidingen moeten begrijpen wat de samenleving vraagt. Eindexamenexpositie Design Academy Eindhoven. Foto: Norbert van Onna 12 BLAD #04/13
4 Hoofdkantoor van ICT bedrijf Sigmax in Enschede. Een intelligent en duurzaam gebouw met in iedere gevelzijde een eigen klimaatconcept. Ontwerp: Paul de Ruiter Architecten. Foto: Pieter Kers werken of te bezoeken. Waar het om draait, is het creëren van een sfeertje stad. Een aantrekkelijke, grootstedelijke omgeving waar ook jonge, ondernemende mensen op af komen en waar de innovatie gestimuleerd wordt. Daar is van alles voor nodig. Niet alleen culturele, sociale en kennisvoorzieningen maar ook werkruimtes, woningen, infrastructuur, enzovoort. Stedelijke economieën lijken met die behoefte kansen te bieden, ook aan architecten. Maar hoe kunnen zij daar, in tijden waarin veel gemeenten worstelen met teruglopende inkomsten, op inspelen? Dijkstra: We hebben een periode achter de rug waarin een ogenschijnlijk niet aflatende geldstroom vele grote ontwikkelingen mogelijk maakte. Onder die omstandigheden ontstond binnen de architectuur een trend waarin protserigheid de norm werd. Daarmee ging de aandacht teveel uit naar het aspect attentiewaarde. De huidige tijd vraagt van ontwerpers iets anders. Ze moeten het interessant vinden om een opgave niet-sectoraal te benaderen en van alle kanten te bekijken. Veel architecten zeggen dat ze dat doen, maar ik zie weinigen de daad bij het woord voegen. Het is nodig om jezelf te trainen in het verkrijgen van overzicht. Leer daarnaast aard en beweegredenen van alle overige betrokkenen zo goed begrijpen, dat je als ontwerper daadwerkelijk het gesprek met hen kan aangaan. Die brede benadering, dat universele domein, moet worden heroverd. Zoeken naar meerwaarde Een voorbeeld geeft Dijkstra aan de hand van duurzaamheid, een aspect dat hij sowieso graag aan dit onderwerp koppelt. Want, zo zegt hij, de gedachte achter mee blijven doen als stedelijke DE GRENZEN TUSSEN ONTWERP EN ECONOMISCHE FACTOREN VERVAGEN economie is vaak dat we uit zijn op economische groei. Maar ik vraag mij af of dat niet wordt overgewaardeerd. Op lange termijn hebben we misschien wel meer aan economische kwaliteit dan kwantiteit. Daarom moet duurzaamheid aan groei gekoppeld worden. Nu is duurzaamheid allerminst een nieuw begrip. Ook in de architectuur wordt er al jaren op vele manieren mee geschermd. Vaak gebeurt dat echter niet op de wijze die Dijkstra voor ogen staat. Er zijn architecten die zeggen dat ze duurzaam bezig zijn, omdat ze een mooi ontwerp hebben gemaakt met op het balkon een paar bomen en graszoden en op het dak PVC cellen. Die architecten zijn aan het kleuren met duurzaamheid, nadat het ontwerp op de old school manier bedacht is. Dat is wat anders dan duurzaam bouwen. Probeer eens niet vanuit het ontwerp te denken, maar er helemaal nieuw in te staan. Neem bijvoorbeeld de Breeam criteria voor duurzaamheid als uitgangspunt, kijk hoe je daar een maximale score op kunt halen en ga dan pas ontwerpen. Neem geen genoegen met oppervlakkigheid, maar probeer echt te begrijpen hoe je als architect meerwaarde kunt hebben. Goed voor minder geld Duurzaamheid leidt, als het goed is, tot een besparing op onderhoud en beheer. Dat kan in de huidige tijd aantrekkelijk zijn voor een opdracht- BNABLAD #04/13 13
5 gever. Hetzelfde geldt waarschijnlijk nog in meerdere mate indien je als ontwerper oplossingen bedenkt die het mogelijk maken om goedkoper te bouwen. Met die gedachte deed Dijkstra niet zo lang geleden een ervaring op die hij omschrijft als typerend voor de branche. Zijn bureau Maxwan kreeg de opdracht van een woningcorporatie om uit te zoeken hoe het kwam dat de kosten van de woningbouwproductie toch zo hoog waren. Eén van Dijkstra s conclusies was dat de rol van architecten zou moeten veranderen: zij zijn bij uitstek in de positie om manieren te vinden om met lagere budgetten efficiënter te bouwen en toch kwaliteit te leveren. Daar kwam vanuit de beroepsgroep een lading kritiek op. Bij discussies over het ontwerp mag je van alles roepen. Maar zodra je oppert om slimmer met het geld van de opdrachtgever om te gaan, roept dat weerstand op. Die reactie vond ik nogal typerend. Juist door slimmer te zijn, kunnen we een goede positie veroveren. En dan niet alleen op het gebied van geld, maar ook in duurzaamheid en andere aspecten die voor opdrachtgevers en andere betrokkenen belangrijk zijn. Architecten zullen nooit in staat zijn om zelf het economische tij en de omvang van de vraag te bepalen. Maar als je een goed product maakt voor minder geld, zet je jezelf wel goed op de markt. Dat werkt met auto s zo, en het is met architectuur niet anders. IK ZIE WEINIG ARCHITEC- TEN DE DAAD BIJ HET WOORD VOEGEN Rients Dijkstra. Foto: Maxwan Architects + Urbanists Verdienmodel Dijkstra vindt dat de branche dit gedachtegoed moet omarmen. Daarnaast ziet hij, logischerwijs, een rol weggelegd voor de opleidingen. Daar moet men begrijpen wat de samenleving van ontwerpers vraagt. Vakgebieden als economie, financiering, duurzaamheid, beheer, onderhoud en communicatie moeten een plaats krijgen in het curriculum. Eerstejaars hoef je er niet direct mee te confronteren, maar deze onderwerpen moeten ergens binnen de opleidingen aan de orde komen. Dijkstra wijst er tot slot op dat er diverse architecten zijn die heel goed aanvoelen dat de grenzen tussen ontwerp en economische factoren vervagen. Als voorbeeld noemt hij de column van een jonge architect, Jeroen van Aerle, in een recente editie van het vakblad De Architect. Deze jongen werkt aan een goedkoop te assembleren woon/ werkruimte en schuwt daarbij begrippen als verdienmodel en business case niet. Als hij over zijn werk vertelt, hóór je hem ondernemen. Gelukkig zijn er meer ontwerpers die zo met hun vak omgaan. Zij zullen in staat zijn om de kansen te grijpen die stedelijke economieën ons bieden. 14 BLAD #04/13
We zien een datagedreven wereld vol kansen. Toepassingscentrum voor big data oplossingen
We zien een datagedreven wereld vol kansen Toepassingscentrum voor big data oplossingen We zien succesvolle organisaties groeien door big data 50% van de meest succesvolle organisaties Volg ons op twitter:
Nadere informatieDÉ EENVOUDIG LEVEN CHECKLIST
25 TIPS VOOR EEN EENVOUDIGER LEVEN MET MINDER STRESS 1 SCHRIJF JOUW PERSOONLIJKE MISSIE De nummer #1 reden dat mensen worstelen met stress is een gebrek aan richting. Zodra je jouw persoonlijke missie
Nadere informatieRuimte voor de maatschappij van morgen BRAINPORT SMART VILLAGE
Ruimte voor de maatschappij van morgen BRAINPORT SMART VILLAGE Ruimte voor de maatschappij van morgen De maatschappij van morgen is fundamenteel anders dan die van gisteren. De wereld wordt kleiner door
Nadere informatieZorg dat je op het juiste moment klaar staat!
Zorg dat je op het juiste moment klaar staat! Cees van Beukering Verkenner in kansen Economie&Ruimte, Nederland in transitie. Cees van Beukering 23 november Veghels Buiten 2012 Zorg dat je op het juiste
Nadere informatiePlatform Bèta Techniek. Connect 05 2015. Chemiedag 2015. Hoe kunnen onderwijs en bedrijfsleven succesvol samenwerken?
Platform Bèta Techniek Connect 05 2015 Chemiedag 2015 Hoe kunnen onderwijs en bedrijfsleven succesvol samenwerken? Succesvolle samenwerking tussen onderwijs en bedrijfsleven is de basis voor groei van
Nadere informatieZO WORDEN VERGADERINGEN INTERESSANT VOOR JE. 4 SIMPELE TACTIEKEN
E-BLOG ZO WORDEN VERGADERINGEN INTERESSANT VOOR JE. 4 SIMPELE TACTIEKEN In carriere Zo worden vergaderingen interessant voor je. 4 simpele tactieken De vergadering is bij uitstek een plaats waar je kunt
Nadere informatieIk-Wijzer Ik ben wie ik ben
Ik ben wie ik ben Naam: Johan Vosbergen Inhoudsopgave Inleiding... 3 De uitslag van Johan Vosbergen... 7 Toelichting aandachtspunten en leerdoelen... 8 Tot slot... 9 Pagina 2 van 9 Inleiding Hallo Johan,
Nadere informatieVan mij. Een gezicht is geen muur. Jan Bransen, Universiteit Utrecht
[Gepubliceerd in Erik Heijerman & Paul Wouters (red.) Praktische Filosofie. Utrecht: TELEAC/NOT, 1997, pp. 117-119.] Van mij Een gezicht is geen muur Jan Bransen, Universiteit Utrecht Wij hechten veel
Nadere informatieTOVERSTRALEN werken aan een duurzaam ontspannen samenleving Stedenbouw - Landschap - Architectuur
Studiereis Oosterheem TOVERSTRALEN werken aan een duurzaam ontspannen samenleving Stedenbouw - Landschap - Architectuur NAWOORD 11.10.2013 Nawoord bij Zoetermeer excursie De belangrijkste vraag is nu of
Nadere informatieMobiliteit in Amsterdam Zuidoost Mobiliteit wordt beleid als de pijn voelbaar is
Mobiliteit in Amsterdam Zuidoost Mobiliteit wordt beleid als de pijn voelbaar is Bij mobiliteit denken we vaak aan auto s. Nog altijd. Maar is het niet meer dan dat? Werknemers verplaatsen zich voor hun
Nadere informatieLucas 10:25-37 - Mag Jezus jouw naaste zijn?
Lucas 10:25-37 - Mag Jezus jouw naaste zijn? Voor preeklezers: ik hoor graag als mijn preek ergens gelezen wordt. Neem dan even contact met mij op: hmveurink@gmail.com. Bij deze preek is geen powerpoint
Nadere informatieSamen vormgeven aan de toekomst
Policy Design Studio Samen vormgeven aan de toekomst Sinds het voorjaar van 2015 brengen wij de Policy Design Studio in praktijk. Een kansgerichte manier om de toekomst tegemoet te treden. Wij raken steeds
Nadere informatieUw businessmodel voor de toekomst 22 september 2014. Roland van de Pas
Uw businessmodel voor de toekomst 22 september 2014 Roland van de Pas Even voorstellen Adviseur MKB (industrie en creatieve industrie) Focus: Roland.vande.Pas@kvk.nl www.linkedin.com/pub/roland-van-de-pas
Nadere informatieUw koopkracht in de toekomst
Een goed gesprek over Uw koopkracht in de toekomst Nadenken over de toekomst. Dat is wat ons kantoor dagelijks doet. De toekomst van u, en die van de andere relaties van ons kantoor. De ene keer gaat het
Nadere informatieUITVRAAG CIRCULAIR BOUWEN ICM MASTERCLASS 2017
UITVRAAG CIRCULAIR BOUWEN ICM MASTERCLASS 2017 DEMONTABEL BOUWEN Menno vd Veen, manager Duurzaamheid en Circulair Bouwen zijn belangrijke thema's bij woningcorporatie De Woonplaats. Wij zijn daarom ook
Nadere informatieU schrijft ook dat wij Belgen bang zijn voor elkaar. Hoezo?
Wablieft praat met Paul Verhaeghe De maatschappij maakt mensen ziek Materieel hebben we het nog nooit zo goed gehad. De meesten van ons hebben een inkomen, een dak boven ons hoofd Toch voelen veel mensen
Nadere informatieHenk Oostdam is fiscaal adviseur bij zijn eigen praktijk Tax Consult Network en is de vertrouwenspersoon van Tim Coronel en Peter Ouwehand
Henk Oostdam is fiscaal bij zijn eigen praktijk Tax Consult Network en is de vertrouwenspersoon van Tim Coronel en Peter Ouwehand 30 RBA_Fiscale Opleidingen 2015-2016 30 mijn Henk Oostdam We kijken samen
Nadere informatieJe eerste koopwoning? Steek de handen uit de mouwen en vraag de Haagse Starterslening aan
Je eerste koopwoning? Steek de handen uit de mouwen en vraag de Haagse Starterslening aan Je eerste koopwoning? Steek de handen uit de mouwen en vraag de Starterslening aan Bas (32): Mijn leven draait
Nadere informatieDames en heren, 1 DVHN, 9 september 2015.
Toespraak commissaris van de Koning Max van den Berg, opening bijeenkomst Klantengroep Samenwerking Noord (Holland Web Week), Groningen, 16 september 2015 Dames en heren, Goed nieuws is geen nieuws, zeggen
Nadere informatieWat bespreken we vandaag?
Wat bespreken we vandaag? Kennismaking met de BNA Waarom is er een beroepservaringsperiode? Hoe is de beroepservaringsperiode geregeld? De nieuwe realiteit in de architectenbranche Hoe slaan we ons er
Nadere informatieStageverslag Danique Beeks
Stageverslag Danique Beeks Waarom deze stage en hoe zag de stage eruit? Ik heb via Mirthe informatie gekregen over deze stage. Haar achterneef is een van de eigenaren van dat bedrijf. Ze heeft mij deze
Nadere informatieGemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen,
Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Ik had bedacht dat ik voor vandaag maar eens een ouderwetse preek in 3 punten ga houden. Het eerste punt gaat over het kijken naar de ander. De tweede
Nadere informatieSamenwerking tussen twee personen in het perspectief van metaprogramma s
Samenwerking tussen twee personen in het perspectief van metaprogramma s Tijdens het e NLP congres gaf Wil Princen een inkijk in de wereld van de Metaprofiel Analyse. Hij deed dit op een boeiende manier
Nadere informatieDe redactie zette de vijf service providers die
SERVICE PROVIDERS rondetafel service ProviDing Dient kwaliteit advies Service providers dragen bij aan een hoge kwaliteit van financieel advies. Ze noemen het heel belangrijk ervoor te zorgen dat beleidsmakers
Nadere informatieDEELNEMERS REINOUT BEKHOF - PREMIUM GLAS KASPER VAN DER MOLEN - AB VAKWERK JAN ABMA - DRIEPRO BEDRIJFS- ADVISEURS. www.abvakwerk.nl. www.driepro.
DEELNEMERS REINOUT BEKHOF - PREMIUM GLAS KASPER VAN DER MOLEN - AB VAKWERK JAN ABMA - DRIEPRO BEDRIJFS- ADVISEURS www.premiumglass.nl www.abvakwerk.nl www.driepro.nl 8 RONDE TAFEL Tekst: Henk Poker //
Nadere informatieDries Stoel en Marcèle van Kerkvoorde. Uw businessmodel voor de toekomst
Dries Stoel en Marcèle van Kerkvoorde Uw businessmodel voor de toekomst Missie: economische groei door versterken van innovatie in het MKB Concurrentiekracht van Nederland versterken Innovatie in het MKB
Nadere informatieInnovatief ondernemen in het sociale domein. Dr. Gertrud Blauwhof MBA Lector Innoverend Ondernemen, publicist & ondernemer
Innovatief ondernemen in het sociale domein Dr. Gertrud Blauwhof MBA Lector Innoverend Ondernemen, publicist & ondernemer Opbouw betoog Innovatief ondernemen in het sociale domein Onderzoek innovatief
Nadere informatieKennisdag HAN Sociaal 2013
Kennisdag HAN Sociaal 2013 Praktijkkennis in de aanbieding! Martha van Biene Marion van Hattum 1 HAN Sociaal Bevorderen participatie door, voor en met kwetsbare burgers in de samenleving Meedenken, meedoen,
Nadere informatieGert van der Heiden Maria het Lam Anna Sterrenburg Wytske Benschop
Gert van der Heiden Maria het Lam Anna Sterrenburg Wytske Benschop Inhoudsopgave: Zo gaat het eruit zien! Wat zijn de mogelijkheden? Waarom hoef je geen pak aan? Een nieuwe uitvinding! Een bewoonster
Nadere informatieRapportage Werksoorten. Bea het Voorbeeld. support@meurshrm.nl. Naam: Datum: 16.06.2015. Email:
Rapportage Werksoorten Naam: Bea het Voorbeeld Datum: 16.06.2015 Email: support@meurshrm.nl Bea het Voorbeeld / 16.06.2015 / Werksoorten (QWSM) 2 Inleiding Wat voor soort werk spreekt jou aan? Ben jij
Nadere informatieIdeeën presenteren aan sceptische mensen. Inleiding. Enkele begrippen vooraf
Ideeën presenteren aan sceptische mensen Inleiding Iedereen heeft wel eens meegemaakt dat het moeilijk kan zijn om gehoor te vinden voor informatie of een voorstel. Sommige mensen lijken er uisluitend
Nadere informatieIk-Wijzer Ik ben wie ik ben
Ik ben wie ik ben Naam: Lisa Westerman Inhoudsopgave Inleiding... 3 De uitslag van Lisa Westerman... 7 Toelichting aandachtspunten en leerdoelen... 8 Tot slot... 9 Pagina 2 van 9 Inleiding Hallo Lisa,
Nadere informatieStation Nieuwe Meer Het internationale & inclusieve woon- en werkgebied van Nieuw West
Station Nieuwe Meer Het internationale & inclusieve woon- en werkgebied van Nieuw West 2030 Station Nieuwe Meer is niet alleen een nieuwe metrostation verbonden met Schiphol, Hoofddorp, Zuidas en de Amsterdamse
Nadere informatieHUISSTIJL RICHTLIJNEN DRUKWERK GROENLINKS 2013/2014
HUISSTIJL RICHTLIJNEN DRUKWERK GROENLINKS 2013/2014 HUISSTIJL RICHTLIJNEN DRUKWERK GROENLINKS 2013/2014 4 GROENLINKS TYPOGRAFIE: HELVETICA NEUE BLACK CONDENSED ABCDEFGHIJKLMNOPQRSTUVWXYZ abcdefghijklmnopqrstuvwxyz
Nadere informatieAdinda Keizer - Copyright 2013 Niets uit deze uitgave mag zonder toestemming van Vindjeklant.nl worden gekopieerd of gebruikt in commerciële
Adinda Keizer - Copyright 2013 Niets uit deze uitgave mag zonder toestemming van Vindjeklant.nl worden gekopieerd of gebruikt in commerciële uitingen. Als startend ondernemer is alles nieuw. De boekhouding,
Nadere informatieLeerervaringen excursie Nijmegen
Leerervaringen excursie Nijmegen In het kader van het project Watercoalitie van het Ministerie van I&M vond op 10 september 2012 een excursie plaats. Medewerkers van het ministerie, de gemeenten Delft
Nadere informatieHOE EEN ACCOUNTANT ZIJN DNA VERANDERT
Exact Online CASE STUDY HOE EEN ACCOUNTANT ZIJN DNA VERANDERT www.exactonline.nl 2 EXACT ONLINE CASE STUDY ACCOUNTANCY HOE EEN ACCOUNTANT ZIJN DNA VERANDERT En daarna dat van ondernemers Onze branche staat
Nadere informatieVan kostennaar waardesturing
Hoofdstuk Investeren in maatschappelijk vastgoed Van kostennaar waardesturing Inhoud Voorwoord 5 Inleiding 7 Van kosten- naar waardesturing 9 Reacties uit het veld 21 Waardesturing in de praktijk 29 Samenwerken
Nadere informatieWat betekent het regeerakkoord voor de gemeente Tiel?
Wat betekent het regeerakkoord voor de gemeente Tiel? De highlights per programma A: Ondersteunt of sluit aan op bestaand beleid B: Nieuwe ontwikkeling: Hier liggen kansen. Willen we er iets mee? C: Nieuwe
Nadere informatieGeachte collega raadsleden, Dagelijks bestuur, Publiek op de tribune, En misschien ook publiek thuis via de webcam,
Geachte collega raadsleden, Dagelijks bestuur, Publiek op de tribune, En misschien ook publiek thuis via de webcam, Deze voorjaarsnota is de eerste stap naar drastische bezuinigingen voor de komende jaren.
Nadere informatieBeroep beslissing OCMW. Wat kan je doen als je niet akkoord gaat met een OCMW-beslissing?
Beroep beslissing OCMW Wat kan je doen als je niet akkoord gaat met een OCMW-beslissing? Inhoud 1. Beroep aantekenen... 3 2. Wat gebeurt er na het indienen van het verzoekschrift?... 4 3. Waar heeft de
Nadere informatieDuurzame op bedrijventerreinen: Naar een gebiedsgerichte aanpak
Duurzame op bedrijventerreinen: Naar een gebiedsgerichte aanpak KIvI Jaarcongres Sustainable Mobility,6 november 2013 Pieter Tanja Leefbaarheid en gezondheid in stad en regio verkeersveiligheid geluidoverlast
Nadere informatieDeel het leven Johannes 4:1-30 & 39-42 7 december 2014 Thema 4: Gebroken relaties
Preek Gemeente van Christus, Het staat er een beetje verdwaald in dit hoofdstuk De opmerking dat ook Jezus doopte en leerlingen maakte. Het is een soort zwerfkei, je leest er ook snel overheen. Want daarna
Nadere informatieVormingsaanbod voor universiteiten en hogescholen 2014/2015
Vormingsaanbod voor universiteiten en hogescholen 2014/2015 Inhoud 3 Vooraf 5 Een andere kijk op spijbelen 6 Over de diepere betekenis van kinderspel 7 Kinderen hebben zo hun kijk op quality time 8 Plan
Nadere informatieWat is jouw grootste uitdaging als ondernemer?
Wat is jouw grootste uitdaging als ondernemer? De Week van de Ondernemer doet het gehele jaar onderzoek naar de belangrijkste uitdagingen van ondernemers. We presenteren hierbij de belangrijkste uitkomsten.
Nadere informatie3.1 Omcirkel het juiste antwoord.
3.1 Vraag 1 Lees de uitspraken I en II en bedenk welke juist is/zijn. I Economie gaat over behoeften II Economie gaat over middelen A. I en II zijn beiden juist B. I is juist, II is onjuist C. II is juist,
Nadere informatieNationaal Onderzoek Over Het Nieuwe Werken 2012
Nationaal Onderzoek Over Het Nieuwe Werken 2012 Alle feiten en cijfers Gegevens Datum : 20 juni 2012 Auteur : Redactie Inhoud Inleiding... 4 Onderzoek... 4 Verantwoording... 4 Belangrijkste conclusies...
Nadere informatieDe ondernemende architect
De ondernemende architect Nieuwe realiteit Nieuwe architect Nieuwe BNA Bijeenkomsten met leden november / december 2012 Visie BNA De Nieuwe Realiteit leidt tot een transitie naar een nieuwe architectuurpraktijk!
Nadere informatiePerspectief 3e editie 2 vmbo Anders dan anderen krant. 1. Voorpagina
Perspectief 3e editie 2 vmbo Anders dan anderen krant 1. Voorpagina Geen mens is hetzelfde, want iedereen is weer anders. Elk mens heeft iets unieks. Dat maakt het soms lastig om elkaar te begrijpen. Of
Nadere informatieVilla Reynaert DE HAND VAN PIETER PORTERS IN TEKST: ANNEMIE WILLEMSE - FOTOGRAFIE: CLAUDE SMEKENS 56 TIJDLOOS
Villa Reynaert DE HAND VAN PIETER PORTERS IN TEKST: ANNEMIE WILLEMSE - FOTOGRAFIE: CLAUDE SMEKENS 56 TIJDLOOS Of je nu tot rust wilt komen tussen zakelijke beslommeringen door of je wilt met je geliefde
Nadere informatieScaleUp Dashboard 2015
Rapportage ScaleUp Dashboard 2015 ScaleUp Dashboard 2015 Prof. dr. Justin Jansen Lotte de Vos Rotterdam School of Management Erasmus Centre for Entrepreneurship Conclusies Nederland staat aan de Europese
Nadere informatieDEELNEMEN AAN DE SAMENLEVING IETS BETEKENEN VOOR EEN ANDER
DEELNEMEN AAN DE SAMENLEVING IETS BETEKENEN VOOR EEN ANDER BETEKENIS BOVEN BEPERKING Ieder mens is uniek en doet mee. We betekenen allemaal iets in het leven van anderen en omgekeerd. We houden van elkaar,
Nadere informatieWerkbladen. Uitdaging! Wat betekent succes en geluk voor mij? Gaat voor jou geluk samen met succes? Of gaat het
Werkbladen Uitdaging! Gaat voor jou geluk samen met succes? Of gaat het één ten koste van het ander? Waar word jij gelukkig van? De uitdaging van deze tool is dat je je eigen antwoorden bepaalt. We raden
Nadere informatiePersbericht. 31 juli 2013. Werkloosheid en bezuinigingen grootste problemen in Twentse gemeenten
Persbericht 31 juli 2013 Werkloosheid en bezuinigingen grootste problemen in Twentse gemeenten Werkloosheid en bezuinigingen zijn volgens inwoners van Twente verreweg de grootste problemen in hun gemeenten.
Nadere informatieEffecten van sharing economy op de samenleving en op wonen
Effecten van sharing economy op de samenleving en op wonen Onderzoeksopzet Definitie deeleconomie Trends en ontwikkelingen Deelnemers Maatschappelijke effecten Deeleconomie-platforms Woonvormen met delen
Nadere informatieLEER HEM KENNEN 27 bewaarexemplaar. Wijkgemeente Ichthus Noordwijk. Ds. F. van Roest zondag 26 april
LEER HEM KENNEN 27 bewaarexemplaar Wijkgemeente Ichthus Noordwijk 1 Ds. F. van Roest zondag 26 april Voeg U bij Hem, bij de levende stenen die door de mensen werd afgekeurd maar door God werd uitgekozen
Nadere informatieRabobank Cijfers & Trends
Ingenieursbureaus Een ingenieursbureau adviseert, ontwerpt, ontwikkelt, voert projecten uit en realiseert plannen op het gebied van onder meer stedenbouw, grond-, water- en wegenbouw, burgerlijke en utiliteitsbouw,
Nadere informatieDe Pensioenkrant. Wilt u ook uw pensioen veilig stellen? Lees verder in de pensioenkrant...
De Pensioenkrant Wilt u ook uw pensioen veilig stellen? Lees verder in de pensioenkrant... Het probleem Levensstandaard behouden wordt moeilijker Uit cijfers van het nationaal instituut voor statistiek
Nadere informatieCALL#2 GEZONDE WONINGMARKT
CALL#2 GEZONDE WONINGMARKT Circular Art Lab Limburg (CALL) legt maatschappelijke opgaven via open oproepen ( calls ) voor aan geëngageerde makers en denkers. Zij worden uitgenodigd kansen in beeld te brengen,
Nadere informatieHey Russel! EEN BIJZONDERE VRIENDSCHAP. marian hoefnagel
REALITY REEKS Hey Russel! EEN BIJZONDERE VRIENDSCHAP marian hoefnagel Een gekke naam Rudsel?? Jims mond valt open van verbazing. Is dat een naam? Hij kijkt met grote ogen naar de jongen die naast hem zit.
Nadere informatieDoelstellingen van PAD
Beste ouders, We kozen er samen voor om voor onze school een aantal afspraken te maken rond weerbaarheid. Aan de hand van 5 pictogrammen willen we de sociaal-emotionele ontwikkeling van onze leerlingen
Nadere informatieVerslag kernteam overleg nr. 4 WISE Donderdag 5 juni 2014 10.00 12.00 uur Het Breedhuis, Het Breed 16
Verslag kernteam overleg nr. 4 WISE Donderdag 5 juni 2014 10.00 12.00 uur Het Breedhuis, Het Breed 16 Aan het kernteam worden een aantal vragen voorgelegd naar aanleiding van de adviezen uit de zevende
Nadere informatieReclasseringsmedewerkers aan het woord over 2014 Jaarverslag in het kort Reclassering Nederland
Reclasseringsmedewerkers aan het woord over 2014 Jaarverslag in het kort Reclassering Nederland Reclasseringsmedewerkers aan het woord over 2014 Jaarverslag in het kort Reclassering Nederland 2 3 Inhoud
Nadere informatieZicht vanuit ingang op trap en een gedeelte van de werkvloer, kantoor Bruls en Co Maastricht. Vergaderruimte eerste verdieping,
Zicht vanuit ingang op trap en een gedeelte van de werkvloer, kantoor Bruls en Co Maastricht. Vergaderruimte eerste verdieping, kantoor Bruls en Co Maastricht. Doorzicht naar werkvloer begane grond, kantoor
Nadere informatieons kenmerk BAWI/U Lbr. 12/012
Brief aan de leden T.a.v. het college en de raad informatiecentrum tel. (070) 373 8020 betreft Ledenbrief herstructurering sociale werkvoorziening uw kenmerk ons kenmerk BAWI/U201200154 Lbr. 12/012 bijlage(n)
Nadere informatieDe Grote Overheid Inkooptest
Regelaar, zakelijk of schatkistbewaarder? Welke type ambtenaar ben jij als het gaat om het geven van opdrachten aan derden? De kordaat optredende regelaar met een instelling dat snelle en acceptabele resultaten
Nadere informatiegeweldig efficiënte tips voor werk en thuis! Marieke Anthonisse 2011 www.efficiencyfactor.nl https://twitter.com/trainencoachen
27 geweldig efficiënte tips voor werk en thuis! Inhoudsopgave Time Management 3 Email Management 3 Werkplekorganisatie 3 Gewoontevorming 4 Teambuilding 4 Gezinnen met kinderen 5 Administratie en Financiën
Nadere informatieHandleiding Cultuur Canvas
Handleiding Cultuur Canvas Je hebt een idee voor Tilburg, voor cultuur in het publieke domein en je weet waarschijnlijk ook wat je het wilt realiseren. Weet je ook of je plan kansrijk is? En wat je kunt
Nadere informatieInhoud. Participatiewet & Participatiebudget. Indicatie aantallen (bijstand en nieuw instrumentarium) Aanleiding en opdracht werkgroep
Inhoud Participatiewet & Participatiebudget Indicatie aantallen (bijstand en nieuw instrumentarium) Aanleiding en opdracht werkgroep Resultaten doorrekeningen 4 scenario s Conclusies en adviezen - 1 -
Nadere informatieSamenstelling tekst Beppie Brood (teamleider ATC s Amstelduin) Monique van Kollenburg (trainer ATC Amstelduin)
Samenstelling tekst Beppie Brood (teamleider ATC s Amstelduin) Monique van Kollenburg (trainer ATC Amstelduin) Lay-out Bob Snel (trainer ATC Amstelduin) Document Versie maart 2007 Meer informatie E-mail:
Nadere informatieVier Trends rond Regio Zwolle. Hans Peter Benschop Trendbureau Overijssel Zwolle, 31 oktober 2014
Vier Trends rond Regio Zwolle Hans Peter Benschop Trendbureau Overijssel Zwolle, 31 oktober 2014 1. Waar verdienen we ons geld? In de Stad (maar ga niet te makkelijk uit van trends) Aan de ene kant Dynamiek
Nadere informatieSpeech Gerbrandy-debat
Speech Gerbrandy-debat Goedemiddag allemaal, Woorden doen ertoe. Vandaag en toen. De woorden van premier Gerbrandy hebben een belangrijke rol gespeeld in de Nederlandse geschiedenis. Via de radio sprak
Nadere informatieHOE LAAT JE KINDEREN ONTDEKKEN DAT ZE DE WERELD KUNNEN VERANDEREN?
HOE LAAT JE KINDEREN ONTDEKKEN DAT ZE DE WERELD KUNNEN VERANDEREN? Kinderen kunnen meer dan ze denken. Dat moeten ze wel eerst ervaren. Helaas is dat niet voor alle kinderen vanzelfsprekend. Daarom koppelt
Nadere informatielogoocw De heer prof. dr. F. P. van Oostrom 26 mei 2005 ASEA/DIR/2005/23876 Taakopdracht voor de commissie Ontwikkeling Nederlandse Canon geen
logoocw De heer prof. dr. F. P. van Oostrom Den Haag Ons kenmerk 26 mei 2005 ASEA/DIR/2005/23876 Onderwerp Taakopdracht voor de commissie Ontwikkeling Nederlandse Canon Bijlage(n) geen Geachte heer Van
Nadere informatieIk ben als bestuurder in deze provincie bijzonder geïnteresseerd in de kansen van nieuwe energie voor onze kenniseconomie.
Welkomstwoord van Jan Franssen, Commissaris van de Koningin in Zuid-Holland, bij het Lustrumcongres 'Geothermal Heat is Cool' van het Platform Geothermie, Den Haag, 24 oktober 2012 ---------------------------------------------------------------------------------
Nadere informatieBETAALBAARHEID VAN HUURWONINGEN
BETAALBAARHEID VAN HUURWONINGEN Peiling Huurderspanel Woonwaard Maart 2015 www.ioresearch.nl COLOFON Uitgave I&O Research Van Dedemstraat 6c 1624 NN Hoorn Tel. (0229) 282555 www.ioresearch.nl Rapportnummer
Nadere informatieEXPERTS MET KARAKTER
EXPERTS MET KARAKTER KANSEN BENUTTEN? EERST ZIEN, DAN SCHAKELEN Tempo-Team is specialist in flexibele arbeid. Door onze koppeling van commercieel denken en een sterke betrokkenheid, zijn we al 35 jaar
Nadere informatieLaat zien en vertel, dat is het motto van
Geef een presentatie en doe dat vooral met tekeningen Dan Roam, Visueel presenteren - Het ontwerpen van presentaties die overtuigen, Vakmedianet, 260 blz., ISBN 978 94 6276 016 5. Het doel van de presentator
Nadere informatieCREATIEF CONCEPTEN OP BASIS VAN CREATIVITEIT HOE? ZO!
CREATIEF CONCEPTEN OP BASIS VAN CREATIVITEIT HOE? ZO! INHOUDSOPGAVE STARTFASE VOORAF - IS HET EEN ONDERWERP VOOR CREATIVITEIT? - ANALYSEVRAGEN - BRIEFING MET PROBLEEMEIGENAAR DE CREATIEVE SESSIE - SPELREGELS
Nadere informatieDoel van deze presentatie is
Doel van deze presentatie is Oplossingsgericht? Sjoemelen? Evaluatie van de praktische oefening. Verbetersuggesties qua oplossingsgerichtheid (niet met betrekking tot de inhoud van de gebruikte materialen)
Nadere informatieVreedzame VERBETER DE WERELD, BEGIN BIJ DE OPVOEDING... Hart, handen en voeten voor de BSO als democratische oefenplaats
VERBETER DE WERELD, BEGIN BIJ DE OPVOEDING... Hart, handen en voeten voor de als democratische oefenplaats Het beleid van SKH is gebaseerd op de visie van Mischa de Winter, met name wat betreft de opvang
Nadere informatiePresentatie Tekst Top plan (talentontwikkelingsplan) Amy Kouwenberg OABCE1A
Presentatie Tekst Top plan (talentontwikkelingsplan) Amy Kouwenberg OABCE1A INLEIDING Ik heb vandaag een cadeautje meegenomen. Niet voor jullie, maar voor mijzelf. Het cadeautje staat voor de verrassingen
Nadere informatieH.A.N.G. PLEKKEN. Heel Aardig? Niet Geweldig! > OP BEZOEK BIJ HET NAI
H.A.N.G. PLEKKEN Heel Aardig? Niet Geweldig! > OP BEZOEK BIJ HET NAI Binnenkort ga je met je klas op bezoek bij het Nederlands Architectuur instituut (NAi). Daar zal je het programma H.A.N.G. plekken volgen.
Nadere informatieWelkom bij Sociaal Succesvol Ondernemen. Week 1: denken en doen als een ondernemer Les 3: omarmen
Welkom bij Sociaal Succesvol Ondernemen Week 1: denken en doen als een ondernemer Les 3: omarmen Pen en papier? Omarmen Ondernemen is een groot avontuur Onderweg op je reis kom je van alles tegen, ook
Nadere informatieVan kiem tot cash innovatieparadoxen in perspectief. joost krebbekx marcel van assen wilma schreiber
innovatieparadoxen in perspectief joost krebbekx marcel van assen wilma schreiber innovatieparadoxen in perspectief joost krebbekx marcel van assen wilma schreiber 7 Inhoudsopgave Ten geleide 3 Voorwoord
Nadere informatiePersoonlijk opleiding plan
Persoonlijk opleiding plan Een opdrachtgever adviseren Hem vertellen wat jou de beste optie lijkt. Het klopt dat ik deze competenties zo had ingevuld. Ik heb hiermee ervaring doordat ik vaak op forums
Nadere informatieConcurrenten kies je zelf uit
Inhoud Voorwoord 7 01. Geef nooit korting! 13 02. Geef in elk geval geen geld! 16 03. Zie ik zo bleek? 19 04. Je kop staat me niet aan 23 05. Nog even naar de prijs kijken 26 06. Bukken terwijl niemand
Nadere informatieNieuwjaarsspeech VNG-voorzitter Annemarie Jorritsma
HET GESPROKEN WOORD GELDT Nieuwjaarsspeech VNG-voorzitter Annemarie Jorritsma 8 januari 2015 U bent getuige van mijn eerste nieuwjaarsspeech als VNG-voorzitter, op een dag die wordt overschaduwd door de
Nadere informatieZó maak je sparen makkelijker! Goed omgaan met Geld, 2017
Zó maak je sparen makkelijker! Goed omgaan met Geld, 2017 Sparen is soms best moeilijk. Weet je waarom dat zo is? Omdat we meer met het NU bezig zijn dan met onze toekomst. En daarom lijkt het vaak dat
Nadere informatieOntwikkelprogramma armoede gemeente Leeuwarden 2014
Ontwikkelprogramma armoede gemeente Leeuwarden 2014 Inleiding Uit onze gemeentelijke armoedemonitor 1 blijkt dat Leeuwarden een stad is met een relatief groot armoedeprobleem. Een probleem dat nog steeds
Nadere informatieWat zouden ouderen zelf kunnen doen?
- Voorstellen Er is mij gevraagd om vanuit mijn achterban wat te vertellen over de problemen waar je tegen aan loopt als je ouder wordt. Eigenlijk zoude alle nieuw te bouwen woningen uitgerust moeten zijn
Nadere informatieSlimmer met vastgoed - innovatief aanbesteden. Een interactieve kennismaking met DBFMOcontracten
Slimmer met vastgoed - innovatief aanbesteden van Vliet Een interactieve kennismaking met DBFMOcontracten April 2011 7 april 2009 2 April 2011 - Slimmer met vastgoed - innovatief aanbesteden 3 April 2011
Nadere informatieMeting economisch klimaat, november 2013
Meting economisch klimaat, november 2013 1.1 Beschrijving respondenten Er hebben 956 ondernemers meegedaan aan het onderzoek, een respons van 38. De helft van de respondenten is zzp er (465 ondernemers,
Nadere informatieInnovatie support gids
Innovatie support gids Uw gids naar resultaat 1 Uw gids naar resultaat Innovatief duurzaam drukwerk Het drukwerk van deze gids is uitgevoerd in waterloos offset met inkt op plantaardige basis, dit resulteert
Nadere informatieHerijking gemeentefonds regionale bestuurdersbijeenkomsten VNG. Ton Jacobs/Gijs Oskam, VNG/Gemeentefinanciën Oktober 2011
Herijking gemeentefonds regionale bestuurdersbijeenkomsten VNG Ton Jacobs/Gijs Oskam, VNG/Gemeentefinanciën Oktober 2011 Gespreksonderwerpen Gemeentelijke inkomsten anno nu Voorstellen herverdeling ter
Nadere informatieMaart 2014. Bladzijde 2 geeft het pakket, bladzijden 3,4 en 5 geven een toelichting op het pakket.
Maatregelenpakket voor de periode 2014-2018 ter verbetering van de Eindhovense luchtkwaliteit en vermindering van de negatieve gevolgen, voorgesteld door de Werkgroep Luchtkwaliteit en Klimaat van de vereniging
Nadere informatieZELFVOORZIENEND: TRENDS, MOGELIJKHEDEN EN GRENZEN
ZELFVOORZIENEND: TRENDS, MOGELIJKHEDEN EN GRENZEN Lezing ter gelegenheid van het GEO Promotion Congres van eigen bodem 10 maart 2017 Groningen. door prof. em. Pier Vellinga Waddenacademie Colin OPBOUW
Nadere informatieTheateractiviteiten voor, door en met mensen met een verstandelijke beperking.
Studio Sterk: Sterker door Participatief Drama Theateractiviteiten voor, door en met mensen met een verstandelijke beperking. Theater als middel om een stem te geven aan mensen die nauwelijks gehoord worden.
Nadere informatieDe bijzondere ledenraadpleging van de Piratenpartij in Noord-Holland, bijeen op 4 januari 2015: overwegende dat,
Amendementen Amendement: Klokkenluidersbescherming Nummer amendement: 1 Naam lid: er niks over bescherming van klokkenluiders in ons programma staat, terwijl dat een van onze belangrijkste speerpunten
Nadere informatie