WINDMOLENPARKEN EEN BEDREIGING VOOR ONZE GEZONDHEID? Marc Goethals OLV CARDIOVASCULAIR CENTRUM PUURS 11 juni 2012

Transcriptie

1 WINDMOLENPARKEN EEN BEDREIGING VOOR ONZE GEZONDHEID? Marc Goethals OLV CARDIOVASCULAIR CENTRUM PUURS 11 juni 2012

2 De vraag naar energie stijgt Klimaat opwarming Gezondheidsrisico s van Energieopwekking op basis van fossiele brandstoffen KERN energie DUURZAME ENERGIE!

3

4 VERMOGEN: 100 kw tot 3 MW (in toekomst 4.5 tot 5 MW) Masthoogte m (120m?) Wiek of rotorblad m

5 De weerstand van de omwonenden? Niet in mijn achtertuin (NIMBY)? Of objectief te verantwoorden? Zijn er gezondheidsrisico s? Meer geluidshinder indien men de windmolens kan zien staan Minder geluidshinder als men er economisch voordeel van heeft

6 Wat is gezondheid? Gezondheid vergt een toestand van volledig: - fysisch - mentaal en - sociaal welzijn En moet dus veel ruimer gezien worden dan de afwezigheid van ziekte WHO CONSTITUTION 1948

7 Invloed van windturbines op omwonenden Visuele aspecten Veiligheidsrisico s Geluidshinder

8 Visuele aspecten Zeer grote objecten verstoren het landschap Beweging trekt de aandacht Slagschaduw (flikkering) Meer binnenshuis (lezen!) Maximum bij x/sec (modern WM rotorsnelheid meestal > 20/min, dus flikkering > 60/min of 1/sec) Minimum afstand tot de bewoning > 12 x rotor diameter (NL) (Lichtschittering > antireflectielaag)

9 Visuele aspecten (< 2.5 km van windmolenpark) - 68% kon een of meer windturbines zien vanuit huis. - 57% vond dat (door de windturbines) het uitzicht vanuit hun huis veranderd was. - 27% vond het uitzicht op de windturbines enigszins tot erg hinderlijk. - 52% merkte, vanuit huis, de beweging van de wieken op. - 19% vond die beweging enigszins tot erg hinderlijk. Vandenberg F et al 2008

10 Veiligheid Vallend ijs en brokstukken Breuk van de mast Breuk van de wieken De gondel of rotor valt naar beneden.. Veiligheidsrisico reikt tot 500 m (slingerbeweging) maar is extreem beperkt Risico +/- 1 per 500 turbinejaren

11 Geluidshinder (lawaai) van windturbines Bij oudere types in de gondel (raderwerk) De rotorbladen of wieken: Ruisend en fluctuerend, zoeven, zwiepen Vooral windafwaarts Afhankelijk van de snelheid van de wieken: geluidssterkte varieert met het ritme van de ronddraaiende wieken Ook door weerkaatsingen met de mast Interactie met het relief zorgt voor verrassingen!

12 Wat is lawaai? Hinderlijk geluid ( unwanted sound ) Lawaai/geluid veroorzaakt gehoorschade en op de werkvloer hypertensie s Nachts: slaapverstoring Overdag: hinder ( annoyance ) en verstoring van de communicatie Kennis overdracht (onderwijs) Veiligheid Lawaai maakt dus ziek!

13 Wat verstaan we onder omgevingslawaai? Lawaai van alle aard behalve lawaai op de werkvloer Bronnen: Verkeer (vlieg-, weg-, treinverkeer) Industrie Bouw Burenlawaai Scholen en speelpleinen Massa events (sport, discotheek) Windmolens,

14 Het probleem is niet nieuw.. In ancient Rome, rules existed as to the noise of ironed wheels of wagons which battered the stones of the pavement, causing disruption of sleep and annoyance to the Romans WHO Report on Noise, 1999

15 Omgevingslawaai en gezondheid Slaapverstoring Annoyance Verstoren van communicatie (spraakverstaanbaarheid, veiligheid,..) Cardiovasculaire en psychofysiologische gevolgen Invloed op gedrag, productiviteit, sociaal functioneren Gehoorstoornissen WHO task force 1992

16 Wat is annoyance (hinder)? een gevoel van ongenoegen, ergernis tov een gebeuren waarvan het individu of een groep weet of gelooft dat het nadelig voor hem/hen is.. daarnaast ook gevoelens van ontgoocheling, hulpeloosheid, depressie, angst, woede, depressie, agitatie, uitputting, WHO Report on Noise, 1999

17 De omvang van lawaaihinder in Vlaanderen (MIRA)

18 In de EU (27) Wordt 44% van de bevolking ( ) blootgesteld aan een schadelijk (WHO) niveau van verkeerslawaai (L day > 55 db) Ontwikkelen mensen per jaar een ischemische hart aandoening ~ verkeerslawaai Worden mensen per jaar slachtoffer van een fatale hartaanval ~ verkeerslawaai Den Boer LC en Schroten A: Traffic Noise Reduction in Europe: CE Delft 2007 Inschattingen op basis van meta analyse Babisch W 2006

19 Kenmerken van lawaai De frequentie samenstelling De geluidsintensiteit (db) Continu of intermittent lawaai Het aantal van de lawaaipieken Het verschil in intensiteit tov het (maskerende) achtergrondlawaai

20 Wat is Geluid (Sound)? Laagfrequent geluid, grote golflengtes Hoogfrequent geluid, kleine golflengtes Hoorbaar (Audible) frequentiegebied tussen 20 en Hz

21 Hoe wordt geluidsterkte gemeten? Geluidsterkte wordt uitgedrukt in decibels (db) op een logaritmische schaal Het is de verhouding van de geluidssterkte tot die van een referentiesignaal (een signaal dat net hoorbaar is bij 1000 Hz) db kunnen niet rekenkundig worden opgeteld: elke 3 db toename betekent een verdubbeling van de geluidsterkte: 80 db + 80 db = 83 db

22 db: een logaritmische schaal!

23 Common Sounds in db

24 Frequentie samenstelling van vliegtuiglawaai dba: A gewogen of gefilterde geluidssterkte Spraakzone: Hz, hoorbaar Hz

25 LAmax en SEL LAmax: hoogste geluidsniveau gedurende een geluidsgebeurtenis, in db(a), met een tijdsconstante van één seconde. SEL (Sound Exposure Level): geeft het niveau weer van een lawaaigebeuren dat één seconde lang duurt en dat dezelfde energetische inhoud heeft als de originele gebeurtenis LAmax

26 A-gewogen equivalente geluidsdrukniveau (L Aeq,T ) Serruys P et al. Geluidscontouren rond de luchthaven Brussel-Nationaal 2001

27 A-gewogen equivalente geluidsdrukniveau (L Aeq,T ) Nacht: L Aeq,23-7u (= L night ) Dag: L Aeq,7-23u L DEN : gewogen voor avond (+ 5 db) en nacht (+ 10 db)

28 De EU dosis-effect relatie voor Lden versus hinder (annoyance) aircraft penalty railway bonus Miedema en Oudshoorn 2001

29 Noise Contour Map : L Aeq 23-06h 55 dba: 2000 L Aeq = 55 dba 8 november Source : BIAC

30 Predicted Noise Contour Map : LAeq 23-06h 55 dba: Elimination of QC > 12 -Concentrated runway/flight paths for landing and take-off LAeq = 55 dba 8 november Source : BIAC

31 Trading of one B727 for more silent aircraft 95 dba dba dba dba dba Identical L Aeq,23-06h : how do YOU sleep best? 1 : WHO guideline at outside facade = 60 dba L Amax

32 Different Noise Patterns with Identical L Aeq,23-06h = 51 dba (outside) SEL [db(a)] 5% 16% % :00 0:00 1:00 2:00 3:00 4:00 5:00 6:00 Time Scenario 1 (red) Scenario 2 (blue) Scenario 3 (green) Number of events LAeq 51 db(a) 51 db(a) 51 db(a) Probability of awakening 1 night on 20 1 night on 6 1 night on 2 Probability of sleep disturbance 1 night on 3 once per night 4 times per night Calculations assume an open window, 15 db noise reduction. Nederlandse Gezondheidsraad 1997: % awakening = x (SEL inside )55)

33 Een gemiddelde (Laeq/Lnight) is niet representatief voor slaapverstoring Beoordeling van geluidpieken in de woonomgeving Miedema en Passchier Vermeer, TNO 1999 (TNO ).

34 LARES: SLAAPVERSTORING (18-59) WHO LARES (2004)

35 LARES: Slaapverstoring (1-17 jr)

36 LARES: Slaapverstoring (> 60 jr)

37 LARES: STERKE HINDER TGV VERKEERSLAWAAI (18-59 jr) WHO LARES, 2004

38 LARES: STERKE HINDER DOOR BURENLAWAAI (18-59 jr)

39 LARES: STERKE HINDER BURENLAWAAI (> 60 jr) WHO LARES, 2004

40 LARES Legt verbanden tussen slaapverstoring en sterke hinder tgv omgevingslawaai en ziekte Causaliteit? Er is een dosis effect verband Er is plausibiliteit (fysiopathologisch model voorhanden) Gelijkaardig verband voor verkeerslawaai en burenlawaai

41 LAWAAI NOISE SENSITIVITY SLAAP STOORNISSEN AUTONOME REACTIES ANNOYANCE (HINDER) en COMMUNICATIE Morbiditeit Mortaliteit

42 Nachtlawaai en Hoge Bloeddruk x2! SGS: Maschke et al, 2003

43 Nachtlawaai en Hoge Bloeddruk (open raam) x6! SGS : Maschke et el, 2003

44 Risico op Acuut Myocard Infarct tgv Vliegtuiglawaai/Mannen > 40 jaar ZIEKTE/MAN Laeq dag>60db Lnight>55dB CARDIOVASCULAIRE AANDOENINGEN + 69% + 42% CVA OR om een CV aandoening te ontwikkelen: (CI per 1 db > 40 Lnight) n.s. + 66% CORONAIRE ZIEKTE (stabiel) + 61% + 37% Cologne Aircraft Noise Study Bron:

45 Risico op Acuut Myocard Infarct/ Vrouwen > 40 jaar ZIEKTE/VROUW Laeq dag >60 db Lnight >55dB Cardiovasculaire aandoeningen + 93% +115% OR om een CV aandoening te ontwikkelen: (CI per 1 db > 40 Lnight) CVA + 172% + 139% Coronaire ziekte (stabiel) + 80% + 110% Cologne Aircraft Noise Study Bron:

46 Waarom is lawaai zo schadelijk? Concept van menselijk gehoor als 24 uur alarm De slaap is zo vitaal dat verstoring ervan extreme gevolgen heeft Verstoring van de communicatie overdag en hinder (annoyance) overdag

47 Het gehoor als 24 u ALARM Waarnemen van geluid vergt geen gerichte aandacht (<> zien) Menselijk oor slaapt nooit Verwerking geluid/lawaai in 3 stappen: 1. Waarnemen van geluid (ook tijdens de slaap) is essentieel voor de overleving 2. Analyse van het geluid 3. Reactie (autonoom/bewust) Scheuch K et al. Reviews on Environmental Health 2003;18:185

48 Verstoring van slaap door lawaai Moeilijker inslapen en herinslapen bij al dan niet spontane ontwakingen Ontwaken (vooral bij lawaai in 2 e helft) Frequentere shifts in slaapstadia Fragmentatie van SWS en REM slaap waarvan de hoeveelheid afneemt SWS: restoratieve functie van de slaap en geheugen REM: geheugen en mentaal evenwicht AFNAME SLAAPDUUR EN EFFICIENTIE

49 Functies van de SLAAP Herstelfunctie : tijdens de slaap is er een intense anabole activiteit (oa GH piek tijdens eerste helft van de nacht tijdens diepe slaap of SWS) Slaap heeft exclusiviteit van bepaalde hersenfuncties (oa geheugen en plasticiteit) Rol in het afweersysteem (gevolg: vatbaarheid infectie/kanker) Relatie slaap met suikermetabolisme ~ obesitas, diabetes, hypertensie, metabool syndroom

50 Slaapverstoring door lawaai heeft ernstige gevolgen Totale slaapdeprivatie = dodelijk (voor een rat na 18 dagen, bij starvatie na 17d) Gedeeltelijke slaapdeprivatie: insuline resistentie/zwaarlijvigheid Chronisch slaaptekort = versneld verouderen EEN KIND VAN DRIE HEEFT 10.5 UUR SLAAP NODIG, MIDDAGDUTJES NIET MEEGEREKEND!

51 Slaapduur en Mortaliteit: Vrouw Kripke DF et al Arch Gen Psychiatry 2002;59:

52 Geluidshinder door windmolens Geluid is het meest hinderlijke aspect van windturbines ~ grootte en zichtbaarheid > 35 db(a) hoorde > 80% van de respondenten de windturbine(s) 40% van de respondenten vond het geluid s nachts luider Omwonenden met economisch belang ( healthy farmer ~ healthy worker effect) horen even goed maar hebben geen hinder RIVM 2008

53 Afstand tot de bewoning Nederland: indien < 300 m is een akoestisch onderzoek noodzakelijk (Activiteitenbesluit 2008) Akoestisch onderzoek gebeurt op basis van computer simulaties en onderschat heel vaak de realiteit (nacht, wind op hoogte) de grens bij 300 meter is in feite achterhaald doordat bij moderne, grote windturbines ook op grotere afstanden het toelaatbare geluidniveau overschreden kan worden RIVM 2008) Invloed van het relief! Franse akademie voor geneeskunde adviseert 1500 m afstand tot de bebouwing

54 Hoeveel omwonenden horen de windmolens? RIVM 2008

55 Matige + ernstige hinder door windmolens RIVM 2008

56 De EU dosis-effect relatie voor Lden versus hinder (annoyance) aircraft penalty railway bonus Miedema en Oudshoorn 2001

57 Windmolens zijn hinderlijker dan klassieke bronnen van verkeerslwaai RIVM 2008

58 Windmolens en de slaap RIVM 2008

59 Waarom? Zoevende, intermittente, fluctuerende karakter Frequentie samenstelling ~ vliegtuiglawaai: laag frequent geluid! Het geluidsniveau neemt s nachts niet af maar toe < > maskerend achtergrondlawaai Windsnelheid op hoogte neemt toe Windsnelheid aan de grond neemt af De Lden-Lnight is samengesteld uit zeer talrijke relatief weinig intense pieken (+ 5dB tov achtergrond) = worse case scenario

60 Evaluatie nieuwe normstelling windturbinegeluid Een richtwaarde van ongeveer Lden 40 db voor windturbines Een grenswaarde van ongeveer Lden 48 db Indien nieuwe windturbines voldoen aan deze richtwaarde zal verdere toename van hindereffecten in de toekomst tot een minimum worden beperkt RIVM-rapport /2009

61 Evaluatie nieuwe normstelling windturbinegeluid Een grenswaarde boven 45 db zal leiden tot toenemende hinderbeleving bij omwonenden van nieuwe windturbineparken. Bij een geluidbelasting van 50 db zal in 15% van de gevallen binnenshuis en in 30% van de gevallen buitenshuis sprake zijn van ernstige hinder RIVM-rapport /2009

62 Windmolens/parken Zullen de komende jaren overal opduiken als bron van duurzame energie Er is een belangrijk impact op onze omgeving/leefmilieu vooral door geluidshinder De minimum afstand van de bewoning en de integratie visueel/akoestisch in het landschap zijn de grote uitdagingen

63 Risico om wakker te worden bij een L Aeq,23-06h = 55 db(a) Probability of awakening at LAeq = 55 db(a) Closed window: noise reduction 20 db 80% 105 Probability of awakening 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% With 25 events per night, producing LAeq=55dB(A), the probability for an average person to wake up is 45% Probability of awakening SEL SEL [db(a)] 0% Number of noise events Bij dezelfde Laeq neemt het gezondheidsrisico toe met het aantal events! Worse case scenario Calculations assume a closed window, 20 db noise reduction.

64 Slaapduurverkorting/onderdrukken SWS Slaapduur verkorting en/of Onderdrukken diepe slaap Insuline resistentie Hypertensie OSAS Viscerale obesitas Diabetes CV ziekte: Hartinfarct CVA Kanker.

65 De relatie tussen lawaai - gezondheid LAWAAI BLOOTSTELLING (noise exposure) een complex verhaal SUBJECTIEVE REACTIES: ANNOYANCE SLAAPVERSTO RING OBJECTIEVE FYSIO- PATHOLOGISCHE EFFECTEN NOISE SENSITIVITY? PSYCHO- SOCIALE FACTOREN ANDERE RISICO FACTOREN MORBIDITEIT EN MORTALITEIT (noise effect)

66 Lawaai versus (subjectieve) hinder LAWAAI BLOOTSTELLING (noise exposure) SUBJECTIEVE REACTIES: ANNOYANCE SLAAPVERSTO RING OBJECTIEVE FYSIO- PATHOLOGISCHE EFFECTEN NOISE SENSITIVITY? PSYCHO- SOCIALE FACTOREN ANDERE RISICO FACTOREN MORBIDITEIT EN MORTALITEIT (noise effect)

67 De blootstelling (db) hinder relatie Welke blootstellingsparameter? Pieklawaai (Lamax of SEL)? Energie equivalente geluidsbelasting? Laeq, Lnight, Lden, Frequentie van blootstelling bij intermittent geluid? In rekening brengen van stilte of recuperatieperioden?

68 De EU dosis response curve Het % ernstig gehinderden of het aantal ernstig gehinderden beperken Beschouwt de facto lawaaihinder als een alles of niets fenomeen Houdt dus geen rekening met de leefbaarheid van de gehinderde zone Onderschat de impact op de gezondheid De EU dosis-hinder relatie is duidelijk achterhaald Belangrijk impact van psychosociale factoren

69 Does income matter?

70 Invloed van geluidsoverlast op gezondheidswaarneming ptn die in de omgeving van de luchthaven wonen gebruiken opvallend meer slaap- en kalmeermiddelen (p< 0.001). en dit zonder dat zij meer klagen over slaapproblemen dan de overige patienten opvallend is dat ptn uit de omgeving van de luchthaven ook vaker last hebben van de geluidsoverlast door hun partner. Ze hebben zich neergelegd bij de overlast van de luchthaven. Devroey D et al. Tijdschrift voor Geneeskunde 2002:58:1392

71 Slaapverstoring door lawaai Primaire effecten : Ontwaken, inslaap en herinslaapstoornissen, verstoring van slaappatroon, slaapdiepte, motorische onrust Fysiologische effecten : bloeddruk, ritme, cortisol Secundaire effecten of after effects : gedaald prestatievermogen, onuitgeslapen gevoel,... Lange termijn effecten: sedativa, slaappillen, antidepressiva,... Er is geen gewenning voor fysiologische effecten en after effects WHO report on Noise, 1999; EHRM, 2001

72 Slaapverstoring door lawaai Drempel voor ontwaken: +/- 45 dba LAmax (gewenning) Drempel voor motorische onrust (actimeter): +/- 32 dba LAmax (geen gewenning) Drempel voor bloeddrukstijging: +/- 35 dba LAmax (geen gewenning)

73 HYENA: lawaai in slaapkamer > 35 db LAmax doet BD stijgen Haralabidis HYENA Eur H J 2008

74 Vliegtuiglawaai en hypertensie Babisch W 2009

75 HYENA: risico op hypertensie stijgt met geluidsbelasting AIRCRAFT NIGHT ROAD TRAFFIC 24 H OR: 1.14/10 db OR 1.54 if db > 65 Jarup L et al Hypertension and Exposure to Noise Near Airports HYENA Environ Health Persp 2008:116:329

76 Risico op hartinfarct (Berlijn): Verband met lawaaibelasting overdag Subjectief: hinder of annoyance niet significant Objectief: geluidsbelasting in db * * *

77 Mortaliteit door AMI stijgt met vliegtuiglawaaibelasting Huss A et al. Aircraft Noise, Air Pollution and Mortality from Myocardial Infarction Epidemiology 2010:21:829

78 Omgevingslawaai Is een ernstig bedreiging voor onze gezondheid zowel dag als nacht De ernst ervan wordt onderschat: door de gebruikelijke evaluatiemethoden gebaseerd op energie equivalente geluidsdrukniveaus Door het voortgaan op subjectieve hinder ipv objectieve parameters Door het niet in rekening brengen van zeer overtuigende indirecte evidentie Rol van de huisarts hierin is zeer belangrijk (preventieve gezondheidszorg)

79

80 Ik zeg de studenten dat je als (huis)arts opereert op het snijpunt tussen gezondheidszorg en samenleving De huisarts weet veel,... Ook over de buurt waarin hij werkt. Hij heeft een signalisatiefunctie. Hij kan wantoestanden aanklagen: nachtlawaai van vliegtuigen, verkeer, vervuiling door een fabriek,... Prof. Jan De Maeseneer, De Standaard 31/1-1/2/04

81 BLOOTSTELLING AAN SCHADELIJK GELUIDSNIVEAU tgv VERKEER IN EU Den Boer LC en Schroten A: Traffic Noise Reduction in Europe: CE Delft 2007

82 Aantal personen met kransslagader ziekten of dodelijke hartaanval/jaar in EU tgv verkeerslawaai Den Boer LC en Schroten A: Traffic Noise Reduction in Europe: CE Delft 2007

83 En wat met onze kinderen? Kinderen reageren helemaal anders dan volwassenen Voldoende slaap is levensnoodzakelijk Slaap is essentieel voor de ontwikkeling van de hersenen Plasticiteit Geheugen Lawaai van vliegtuigen/verkeer overdag stoort Leesontwikkeling Vermogen om complexe taken op te lossen

84 RHANCH: lawaai overdag verstoort de leesontwikkeling

85 Gevoeligheid voor Lawaai* In belangrijke mate genetisch bepaald (persoonskenmerk) Een kenmerk van individuen die ook gevoeliger zijn voor andere milieuinvloeden (vb geurhinder) Versterkt het effect van lawaai met ongeveer 10 db Ldn Versterkt ook het effect op fysiologische parameters (bloeddruk, pols, stress hormonen) Voor ontwakingsreacties treedt een partiele gewenning enkel op bij geluidsgevoelige individuen *Noise sensitivity : Miedema HMD and Vos H, J Acoust Soc Am 2003;113:1492

86 Het lichaam reageert dag en nacht autonoom op lawaai Di Nisi et al. Comparison of cardiovascular responses to noise during waking and slieeping in humans SLEEP 1990:13:108

87 Vergelijking Dag/Nacht Lawaai Hartfrequentie Vingerpols amplitude nacht dag Di Nisi et al. Comparison of cardiovascular responses to noise during waking and slieeping in humans SLEEP 1990:13:108

88 Verstoring van de slaap door lawaai Normale nacht Lawaainacht Muzet A. Environmental Noise, Sleep and Health Sleep Medicine Reviews 2007:11:135

89 Polysomnogram onder geconcentreerde nachtvluchten route Zou een dergelijk polysomnogram bij een OSAS patient niet tot rijverbod leiden?

90 LARES (WHO 2004): buren en het verkeer in competitie (stad)

91 Slaapduur en Incidentie van Coronaire Calcificaties King R et al. JAMA 2008;300:

92 Eén uur langer slapen per nacht: Vermindert de 5 jaars incidentie van coronaire calcificaties met 33% (OR 67, CI ) Is vergelijkbaar met het effect van een systolische bloeddrukdaling met 16.5 mm HG! King R et al. JAMA 2008;300:

93 Volgens de WGO veroorzaakt lawaai... Morfologische en/of fysiologische veranderingen in een organisme met als gevolg : Verlies van functionele capaciteit (cognitieve dysfunctie, verlies aan productiviteit,.) Verminderd aanpassingsvermogen bij blootstelling aan stress Een verhoogde gevoeligheid voor de schadelijke effecten van andere omgevingsfactoren Meer dan een comfort probleem: lawaaibeheersing is de uitdaging van de 21 ste eeuw Uiteindelijk resulterend in morbiditeit en mortaliteit WHO Report on Noise, 1999

94 Coronaire Calcium Score en CIHL Detrano R et al NEJM 2008:358:

95 Slaaptekort verstoort glucose tolerantie Spiegel et al J Appl Physiol 2005

96 Slaaptekort stimuleert eetlust Spiegel et al J Appl Physiol 2005

97