Samen sterk in landbouw, water, natuur en landschap

Transcriptie

1 Samen sterk in landbouw, water, natuur en landschap Bidboek Salland Deal november 2014

2 Inhoud 1. Inleiding Sallandse vergezichten Buren maken in het Sallandse natuurrijke cultuurlandschap Van de korte klap èn de lange slag Visie, doelen en aanpak Vitale Landbouw Natuur en het cultuurlandschap van Salland Water en klimaat Doelen: korte klap èn lange slag Aanpak Kosten en financiering Bondgenootschap voor Sallandse landbouw en landschap Netwerkorganisatie Sterke bondgenoten; zorg dat je erbij bent! De bondgenoten Bijlage: de projecten van Salland Deal

3 1. Inleiding 1.1. Sallandse vergezichten Denkend aan Salland, zie ik. Als we ons die vraag stellen, wat zien we dan? Salland (met Salland bedoelen we hier het geografische gebied van de gemeenten Deventer, Olst-Wijhe en Raalte) is het woon- en werkgebied van mensen in de gemeenten Deventer, Raalte en Olst-Wijhe. We zien de historische stad Deventer met vertakkingen in het achterland, de IJssel, de Sallandse Heuvelrug, de landgoederengordels bij Deventer en Raalte-Heino. Het kleinschalige landschap toont zich aan ons en de weteringen, die hier vaak leides heten. We zien het boerenland, overwegend grasland, met daarin de dorpen, de evenementen en de feesten en de talloze dingen die we samen doen. Denkend aan Salland, zie ik Wij, verenigd in de Salland Deal 1, zien Salland als de bodem van ons bestaan en als onze woon- en werkplaats. Wij, als agrarisch ondernemers, werken in de natuurlijke omgeving en produceren het voedsel. Als landschap- en natuurbeheerders zetten we ons in voor de ontwikkeling van dat afwisselende natuurrijke landschap. Als waterbeheerders zijn we iedere dag in de weer voor een goede en schone waterhuishouding. Als bestuurders en ambtenaren van gemeenten proberen we de grote materiële en immateriële waarden van ons gebied veilig te stellen. Wij zien dat we ons mooie en afwisselende gebied vanuit de verschillende functies goed moeten beheren. Daarbij realiseren we ons terdege dat functies met elkaar in strijd kunnen zijn en dat de draagkracht en het laadvermogen niet onbeperkt is. Tegelijkertijd zoeken we wel de uitdaging in de combinaties van functies. Wij, als vertegenwoordigers van Stichting IJssellandschap, pachtersvereniging, LTO Salland, Waterschap Groot Salland (WGS), Waterschap Rijn en IJssel (WRIJ), Stichting Kostbaar Salland (SKS), de Sallandse gemeenten Deventer, Olst-Wijhe en Raalte en Agrarisch Natuur Vereniging (ANV) Groen Salland stellen onszelf de volgende twee doelen in onze gezamenlijke aanpak Salland Deal: 1. De PLUS voor de gehele samenleving en het totale Sallandse landschap. Dat willen we bereiken door het vitale dynamische natuurrijke cultuurlandschap goed te beheren en ontwikkelen en zoveel mogelijk nieuwe combinaties van gebruik te initiëren in het kwadrant van landbouw, natuur, landschap en water. 2. De PLUS voor individuele ondernemers, gebruikers en bezoekers. Dat willen we bereiken doordat maatschappelijke diensten worden betaald en er met veel enthousiasme in gezamenlijkheid wordt gewerkt aan en genoten van een goed onderhouden, aantrekkelijk en dynamisch landschap. 1 De samenwerking Salland Deal is ontstaan naar aanleiding van de ontwikkelingen van het Gemeenschappelijk Landbouw Beleid (GLB) in Brussel in Partners in Salland hebben toen een onderzoek gedaan naar de mogelijkheden voor collectieve vergroening om te kunnen voldoen aan de vergroeningsopgave in het kader van de GLB. Uiteindelijk is deze GLB gunstig uitgevallen voor de agrarische ondernemers in Salland en was collectieve vergroening niet meer noodzakelijk. Maar men was zo enthousiast over de samenwerking dat men besloten heeft verder de handen ineen te slaan. 3 Salland Deal, samen sterk in landbouw, water, natuur en landschap

4 Landbouw, natuur, landschap en water: samen voor een vitaal platteland Landbouw Natuur wonen en zorg werken recreatie en toerisme klimaat agrobiodiversiteit Landschap Water 1.2. Buren maken in het Sallandse natuurrijke cultuurlandschap De traditie van samenwerken is verankerd in de Sallandse cultuur van buren maken. Bovendien zijn de Sallandse dorpen ongekend dynamisch en vitaal. Broeklanders en Luttenbergers doen niet onder bij Deventer bij het op stelten zetten van hun woonplaatsen. Geënt op die traditie en geïnspireerd op dat gebruik zijn wij als gezamenlijke buren in staat om vanuit de samenleving zorg te dragen voor een dynamisch en vitaal landschap waarin we leven, wonen en werken. Onze procesdoelstelling luidt dat we als gezamenlijke buren in coöperatie en coördinatie willen werken aan het vitale Salland voor de gemeenschap en voor de individuele ondernemer. Als beheerders, gebruikers en bewoners maken we buren. Daarbij hebben we, zoals de traditie aangeeft, rechten en plichten! Buren maken Met Salland Deal zijn we onderdeel van De Kracht van Salland, waarbij we ons met Salland Deal richten op het buitengebied en de functies die daar vooral manifest zijn: landbouw, natuur, water en landschap. Vooral de functies die direct gekoppeld zijn aan de fysieke basis van Salland en het gebruik door bewoners, het bedrijfsleven en bezoekers. We vertegenwoordigen de verschillende sectoren (water, natuur, landbouw en landschap) in beleid en uitvoering. Deze sectoren presenteren zich in samenhang en voeren verweven met elkaar uit. Dat is onze kracht. Van Samen werkt beter naar Samen Sterk. Daarbij gaan we, waar mogelijk, ook direct verbintenissen aan met andere sectoren als wonen en zorg, sport, recreatie en toerisme, onderwijs en duurzaamheid. 4

5 1.3. Van de korte klap èn de lange slag Opnieuw met plezier geleend : in Broekland levert de werkgroep De Korte Klappen Commissie geen woorden maar daden. Onder het motto Met elkaar, door elkaar, zó voor elkaar weten de Broeklanders van doorpakken. Doorpakken is een straatje leggen, de speeltuin repareren, het dorpsgroen aanplanten en onderhouden. Wij willen dat ook graag bewerkstelligen: aanpakken wat meteen aangepakt kan worden. Tegelijkertijd zijn we ons bewust van het feit dat een streek of landschap een grote mate van traagheid en continuïteit heeft. Het vergezicht, nageslacht, de verre einder, veel zaken vergen visie op de langere termijn en een weldoordachte en vol te houden strategie. We zijn van de korte klap èn de lange slag. Als Salland Deal bieden we in dit bidbook vergezichten aan. Tegelijkertijd presenteren we de korte klap in de zin van concrete projecten. Iedere bestemming begint gewoon met de eerste stap! De gemeenschappelijke lijn in dit programma bestaat uit drie componenten: 1. De programma`s en projecten zijn onlosmakelijk met elkaar verweven; 2. De inrichting en het beheer zijn zo opgezet, dat het snel, eenvoudig en kosteneffectief wordt uitgevoerd; 3. De maatschappelijke groen-blauwe dienst is een belangrijk hoofdbestanddeel van alle onderdelen. Woorden wolk In deze figuur is een weergave gegeven van alle woorden die tijdens het opzetten van de visie De Kracht van Salland uit de dialooginterviews zijn gehaald. Wij concluderen: Salland Goed Gebied door lokale mensen met elkaar. 5 Salland Deal, samen sterk in landbouw, water, natuur en landschap

6 2. Visie, doelen en aanpak 2.1. Vitale Landbouw Salland kent een sterke agrarische sector. Van oudsher zijn het veelal kleinere bedrijven, waarvan de afgelopen decennia velen zijn gestopt. De blijvers hebben een specialisatie- en/of een flinke opschalingsslag gemaakt als gevolg van een liberaliserende wereldmarkt. Daarnaast kent Salland een groot scala aan deeltijdbedrijven en hobbymatige bedrijven. Ontwikkelingen dwongen tot verschillende processen van structuurverbetering, zoals ruilverkavelingen, streekverbeterings- en ontwateringsprocessen. Processen die vaak wettelijk, maar in ieder geval door de overheid werden geregisseerd. De afgelopen jaren hebben deze processen zich voortgezet, maar in totaal andere vorm. Gebiedsprocessen, deels gefinancierd vanuit het Provinciaal Meerjaren Programma Plattelandsontwikkeling (PMJP), hebben grondeigenaren, gemeenten, waterschappen en organisaties als LTO Salland en Stichting IJssellandschap op vrijwillige wijze samengebracht. Doelen waren bedrijfsstructuurverbeteringen, Kader Richtlijn Water, Waterbeheer 21e eeuw en natuurverbetering. Een meer integrale aanpak van de verschillende doelen is ingezet. Deze integrale aanpak willen we ook vanuit de landbouw voortzetten. Met het netwerk dat we hebben opgebouwd en door de veranderende rol van de overheid, nemen wij het initiatief om dat te organiseren. Duurzaam met een toekomst Ons doel is een duurzame agrarische sector met toekomstperspectief. We willen dit doel bereiken door het verbeteren van de landbouwstructuur door middel van kavelruil-projecten. Ook faciliteren en/of stimuleren we innovaties, zoals energiebesparing en duurzame energieopwekking, het sluiten van de mest- en mineralenkringloop en het op de markt brengen van nieuwe producten (ook met andere sectoren). We doen dit onder andere door onderstaande projectvoorbeelden. Gebiedscoördinator Om zaken in Salland voor elkaar te krijgen is in het gebied een vertrouwenspersoon nodig, die bij agrarische ondernemers en particulieren in het buitengebied aan de keukentafel gesprekken kan voeren over de toekomst van het bedrijf en mogelijkheden van groen-blauwe diensten, agrarisch natuurbeheer en verkaveling. De gebiedscoördinator is de spil in het veld en kent ondernemers en de organisaties die samenwerken in Salland Deal. Zeker nu we een integrale aanpak voorstaan, is een gebiedscoördinator een onmisbare factor in het succes van Salland Deal. Bermslotenbeheer Raalte In de gemeente Raalte loopt op dit moment een pilot om het bermslotenbeheer te laten uitvoeren door loonwerkers in samenwerking met agrarische ondernemers. De gemeente heeft hierdoor minder beheerkosten. Lokale loonbedrijven hebben werk en agrarische ondernemers kunnen het slootmaaisel gebruiken voor het verhogen van het humusgehalte van de grond. Humus is belangrijk voor de mineralenbalans en de waterhuishouding in een agrarisch gebied. Doelen voor een gezonde bodem voor landbouw, waterberging en agrarisch natuurbeheer worden gecombineerd. 6

7 Duurzaam verlichten Tegengaan van lichtuitstraling uit stallen en reduceren van energieverbruik in de stallen. LTO Salland speelt hiermee in op de maatschappelijke irritatie over lichtuitstraling uit stallen. LTO Salland zette dit project op met als doel bewustwording bij ondernemers en installateurs van de overlastgevende situatie. Een adequaat verlichtingsplan voorkomt lichtuitstraling bij nieuwbouw. In bestaande situaties nemen maatwerkoplossingen lichtuitstraling weg en is er energiebesparing. In onze visie blijft voor de agrarische sector in de toekomst ook een belangrijke rol weggelegd voor het onderhoud en beheer van het landschap en het realiseren van waterdoelen (waterkwaliteit, -berging en waterkwantiteit). Deltaplan Agrarisch Waterbeheer (DAW) en Zoetwatervoorziening Oost Nederland (ZON), gericht op het beheer én het voorradig houden van voldoende zoet water op bedrijfsniveau, sluiten hier naadloos op aan. Landbouw richt zich ook op agrarisch natuurbeheer. In samenwerking met natuurbeherende organisaties kan de landbouw ook natuurterreinen beheren Natuur en het cultuurlandschap van Salland Salland kent een grote landschappelijke diversiteit. Natuur, landschap, cultuurhistorie en landbouw zijn belangrijke waarden die een bijdrage leveren aan de identiteit, de ruimtelijke kwaliteit en de leefbaarheid van het gebied. Het Sallandse landschap draagt bij aan de belevingseconomie (recreatie), de ruimtelijke kwaliteit, de biodiversiteit, de gezondheid van mensen en de eigen identiteit van het gebied. Kortom, het landschap is het goud van Salland dat we moeten koesteren. Met alle partners samen staan wij voor het duurzaam beheren van dit landschap. Iedereen draagt zijn steentje bij en samen zoeken we naar duurzame oplossingen en slimme combinaties voor dit beheer. Landschapselementen vormen een belangrijke drager voor de kwaliteit van natuur en landschap. Houtwallen, singels en lanen zijn daarvan sprekende voorbeelden. Maar ook heggen en hagen, geriefhoutbosjes, knotbomen en mooie oude vrijstaande bomen bepalen in sterke mate de identiteit van Salland. En niet te vergeten boomgaarden en poelen. In bepaalde delen van Salland zijn de weidevogels dominant als we het hebben over kwaliteit van natuur en landschap. Kieviten, grutto s, tureluur bepalen zeker in het voorjaar onze beleving van de open gebieden in onze regio. Botanisch beheer Ook bloemrijke weilanden of randen, kruidenrijke akkerranden, natuurlijke oevers van waterlopen zijn zowel ecologisch als wat betreft belevingswaarde van grote betekenis. Het botanisch beheer van deze gebieden verhoogt de aantrekkelijkheid en de kwaliteit. Deze kruidenrijke zones zijn ook nog eens van groot belang voor bijvoorbeeld insecten en een typisch Sallandse vogel als de patrijs. 7 Salland Deal, samen sterk in landbouw, water, natuur en landschap

8 Vaak is het de combinatie van deze onderdelen die een extra meerwaarde geeft en zorgt voor robuuste landschapselementen in het landelijk gebied. De landschapselementen, weidevogelgebieden, waterlopen en natuurrijke oevers en randen bieden een palet aan waarden die de kwaliteit en identiteit van Salland bepalen samen met de natuurterreinen, landgoederen en bossen in eigendom van natuurbeschermingsorganisaties, landgoedeigenaren en particulieren. In Salland Deal zullen we ons, in goed overleg en afstemming tussen partijen, inzetten om het landschap te versterken en duurzaam te onderhouden. Daar waar mogelijk maken we slimme combinaties. Daarvoor kunnen we verschillende instrumenten inzetten. Groene en blauwe Diensten (stichting Kostbaar Salland) Duurzaam beheer betekent dat we de eigenaren van landschapselementen in staat stellen tot aanleg, herstel en jaarlijks beheer van deze elementen gedurende een lange periode. De noodzakelijke onderhoudswerkzaamheden zien we als een maatschappelijke dienst, waarvoor de eigenaar die de werkzaamheden uitvoert, een vergoeding ontvangt. Er is al een goede basis gelegd voor ontwikkeling van duurzaam landschapsbeheer. In Salland zijn sinds 2009, met subsidie van provincie Overijssel, de drie gemeenten en IJssellandschap, ruim 230 beheercontracten (ca. 30% van de aanwezige landschapselementen) gesloten tussen stichting Kostbaar Salland en de eigenaren van landschapselementen. Die contracten houden we uiteraard in stand. In Salland willen we minimaal 50% van de landschapselementen onder duurzaam beheer brengen. Dit betekent dat we nog 20% méér onder contract gaan brengen. We spelen in op de interim-regeling Groen-blauwe Diensten We koppelen de Groen-blauwe Diensten (GBD) zoveel mogelijk aan andere ontwikkelingen in het gebied. Zo bieden kavelruil en realisatie van waterberging mogelijkheden om ook het landschap te versterken. We willen vooral toe naar een participatiemodel. Buurten of groepen van grondeigenaren en bewoners gezamenlijk laten werken aan het landschap. Een gezamenlijk verantwoording voor het landschap komt de kwaliteit en zeker de duurzaamheid van het landschap ten goede. Daarom introduceren we de buurtgerichte aanpak. Kostbaar Salland Met het streekfonds voor Salland verwerft Kostbaar Salland in de komende jaren meer financiële middelen en het rendement op het fondsvermogen wordt ingezet op versterking van het landschap. De uitdaging is om dit streekfonds in de toekomst gevuld te houden. Agrarisch natuurbeheer (Agrarisch Natuur Vereniging Groen Salland) Onder agrarisch natuur- en landschapsbeheer verstaan we alle maatregelen die landbouwers nemen op en rond hun bedrijf voor natuur en landschap. De belangrijkste functie van de landbouwgronden is normaal gesproken productie. Een agrarisch ondernemer kan tijdens de werkzaamheden echter rekening houden met de natuurlijke flora en fauna op zijn land. Dit houdt bijvoorbeeld in dat hij/zij voor een bepaalde datum zijn weilanden niet maait, dat hij/zij rekening houdt met de nesten van weidevogels, dat slootkanten niet worden gemaaid, dat het land niet wordt bemest, enzovoort. 8

9 In Salland wordt al langere tijd agrarisch natuurbeheer toegepast met subsidie van de overheid (Subsidie Natuur en Landschap: SNL subsidie). Deze subsidie werd individueel door de agrariërs aangevraagd. Vanaf 2016 voert de overheid het nieuwe agrarisch natuurbeleid in. Behalve de inhoudelijke doelenkaders moet ook een efficiencyslag worden gemaakt door het collectief aanvragen. Agrarisch Natuur Vereniging (ANV) Groen Salland (werkgebied drie Sallandse gemeenten) gaat met zeven andere ANV s deel uitmaken van het collectief dat Midden Overijssel heet. Groen Salland focust zich op drie onderdelen van agrarisch natuurbeheer: weidevogels, botanisch beheer en landschapsbeheer 2. De samenwerking in Salland Deal biedt de mogelijkheid om het agrarisch natuurbeheer goed in te bedden in het gebied en combinaties te maken met andere ontwikkelingen in het gebied. De weidevogels hebben dikwijls een open voedselrijk grasland nodig dat wordt begraasd. Grazers deponeren mest met als gevolg een rijk bodemleven en zorgen voor een structuurrijke vegetatie. Dit komt de weidevogels als grutto en kievit ten goede. Door het begrazen wordt humus afgegeven aan de grond, waardoor er een rijk bodemleven ontstaat. Daar leven bijvoorbeeld grutto en kievit rijkelijk van. De focus voor het botanisch beheer/vlakdekkend beheer, akkers, kruidenrijk, grasland en planten is voornamelijk gericht op de landgoederenzones, het gebied rondom Heino en Raalte en alles rondom de IJssel. Voor het onderdeel landschapsbeheer/poelen, houtsingels, houtwallen, heggen, en hoogstamboomgaarden wordt goed afgestemd met Kostbaar Salland. Voor ANV Groen Salland ligt de focus op de Kansenkaart van het Natuurbeheersplan van provincie Overijssel. Kostbaar Salland richt zich op heel Salland. Samen wordt per deelgebied nagegaan wie waar het voortouw neemt. Ook een interessante mogelijkheid is dat beide partijen met verschillende maatregelen (houtwallen gecombineerd met kruidenrijke akkerranden) juist samen optrekken om te komen tot robuuste eenheden. Dat biedt ook kansen voor bijvoorbeeld de patrijs. We laten ons leiden door kansen in de praktijk. In die praktijk vervult de gebiedscoördinator een belangrijke stimulerende en verbindende rol. Het plan om ongeveer tien procent van het budget voor agrarisch natuurbeheer in te zetten voor zogenoemd last minute beheer biedt flexibiliteit. We handhaven de huidige contracten agrarisch natuurbeheer. We evalueren goed of deze contracten voor agrarisch natuurbeheer op termijn wel kansrijk zijn. Groen Salland stelt voor dat we hiervoor objectieve criteria formuleren, waarna het vervolgtraject wordt ingezet. Blauwe diensten (Waterschap Groot Salland) De voorgaande jaren is er behoorlijk geïnvesteerd in de groene diensten. Aan de blauwe diensten is in de afgelopen jaren weinig aandacht besteed. Via het POP3 3 wordt er een impuls gegeven aan de blauwe diensten. De collectieven kunnen, in overleg met het waterschap, aangeven welke blauwe diensten zij willen uitvoeren in de komende periode. Hiervoor wordt de catalogus Groene en Blauwe diensten binnenkort verder uitgebreid. De waterschappen zullen invulling geven aan de blauwe diensten. Mogelijke blauwe diensten zijn: waterberging, toekomstbestendige natuurlijke waterlopen, duurzaam peilbeheer, groene zuivering en duurzaam bodembeheer. In overleg met de gebiedspartners, de collectieven en provincie Overijssel kijken we welke diensten we hoe en waar inzetten. 2 Terzijde; de thema s groene- en blauwe dooradering en cultuurhistorisch landschap zijn voorlopig ondergebracht en gerangschikt bij de landschapselementen. Specifieke verbindingen geven we in de toekomst aan naarmate de gebiedsvisie vordert en in een volgend stadium komt. Specifieke soorten in het ecosysteem zijn op dit moment ruimschoots aanwezig. Telkens bij de aanvraag van nieuwe contracten maken we hiervoor en hierover een afweging. 3 POP3: Plattelands Ontwikkeling Programma (POP3) van Nederland dat door de Europese Commissie moet worden goedgekeurd 9 Salland Deal, samen sterk in landbouw, water, natuur en landschap

10 Twee interessante ontwikkelingen lichten we even uit: Natuurstroken voor de patrijs van Salland Een pilot van de Stichting IJssellandschap in samenwerking met ANV Groen Salland: IJssellandschap voert met haar pachters een project uit voor het aanleggen van natuurstroken op landbouwgrond grenzend aan bosranden. De doelstelling is om de natuur te verrijken door deze stroken in te zaaien met een speciaal mengsel van kruiden en grassen. Randen van grasland worden extensiever gebruikt, waardoor er meer ruimte is voor andere kruiden. Insecten (denk aan bijen), vogels (patrijzen) en dieren maken hier dankbaar gebruik van als voedselbron, schuil, - en broedplaats. De stroken worden in dit project uit de productie gehaald en de pachtprijs wordt verlaagd. Ze leveren wel natuur op. Te zijner tijd willen we in Salland kijken of we deze manier van bebouwen van akkerranden kunnen uitbreiden. Mogelijk leidt dit tot een specifiek Sallands Groene Diensten Pakket. Denk aan patrijs Innovatieve houtverwerking Innovaties gaan we niet uit de weg. Biomassalland is een van deze projecten. In dit project bundelden het bedrijfsleven, ANV Groen Salland en landbouw de krachten in de opzet van een keten voor de oogst, de verwerking en opwaardering van houtig materiaal uit de omgeving. De basis in deze keten is landschapsonderhoud. Zonder onderhoud verwaarloost het landschap en loopt het in kwaliteit terug. Door regelmatig onderhoud levert het landschap hout van verschillende kwaliteiten. Hoogwaardig hout wordt verhandeld. Hout van mindere waarde wordt versnipperd en verhandeld naar eigenaren met houtgestookte cv-ketels in de regio. Hierdoor krijgt het landschap waarde en dragen we bij aan duurzame energie en werkgelegenheid voor lokale ondernemers. Duurzame energie De aanplant van snelgroeiend wilgenbos waarmee geëxperimenteerd wordt in Salland. 10

11 2.3. Water en klimaat Aan de waterhuishouding van Salland is in de loop van decennia veel verbeterd. Het kletsnatte Salland is door het graven van de weteringen in de jaren `60 drooggelegd. Het Overijssels kanaal heeft een belangrijke functie gekregen voor wateraanvoer in droge tijden. Toch vraagt het waterbeheer ook in de komende jaren nog aanzienlijke investeringen. Het langer vasthouden van water is een belangrijk doel evenals de zorg om de waterlichamen zo levendig en natuurlijk mogelijk te maken met een hoge waterkwaliteit voor zowel natuur als landbouw. Aanzienlijke investeringen Vanwege het veranderde klimaat nemen perioden met wateroverlast en droogte toe. De zorg voor waterveiligheid met het oog op deze klimaatontwikkelingen, is een groot thema in de Europese en nationale regelgeving. De Kader Richtlijn Water (KRW) heeft tot doel het bereiken van een goede ecologische en chemische kwaliteit van het grond- en oppervlaktewater. De uitvoering van de KRW 4 -opgaven combineert Waterschap Groot Salland zoveel mogelijk met de andere beleidsopgaven in het watersysteem 5, waarbij de prioriteit bij de herinrichting van de waterlichamen ligt. De ambitie voor de komende jaren is om in Salland waterdoelen te realiseren vanuit een integrale gebiedsaanpak. Inzet is niet alleen de resultaten op het gebied van waterveiligheid, waterkwaliteit en leefbaarheid in Salland te verbeteren, maar ook andere opgaven als natuurontwikkeling, recreatie en toerisme, toepassing van nieuwe innovaties, duurzaamheidmaatregelen en verbetering van de landbouwstructuur met de wateropgave te combineren. Multifunctioneel gebruik 4 De Kaderrichtlijn Water (KRW) stelt het bereiken van de goede kwalitatieve toestand voor een waterlichaam als doel. Bij herinrichtingprojecten in het landelijk gebied wordt invulling gegeven aan een aantal (inter)nationale beleidsdoelen. 1. KRW - het realiseren van een goede ecologische kwaliteit van de watergangen. 2. GGOR - het bereiken van het gewenste grond- en oppervlaktewaterregime. 3. NBW - het realiseren van het gewenste beschermingsniveau tegen wateroverlast. 4. WB21 - het zolang mogelijk vasthouden van water in extreem natte situaties om afwenteling te voorkomen. 5 Daarnaast wordt ook invulling gegeven aan eigen beleidsdoelstellingen zoals de Visie beheer en onderhoud watergangen 2050: het watersysteem zo inrichten dat aan wettelijke eisen wordt voldaan maar tegelijkertijd efficiënt en doelmatig uitvoering van het beheer en onderhoud plaats kan vinden. 11 Salland Deal, samen sterk in landbouw, water, natuur en landschap

12 Er is de afgelopen periode (Provinciaal Meerjarenprogramma Plattelandsontwikkeling, pmjp ) al een goede basis gelegd voor ontwikkeling van een duurzaam watersysteem. Een aantal waterlichamen is aangepakt en KRW-proof gemaakt. Ook is in een deel van Salland al de prestatie waternood 6 gerealiseerd. Masterplan Zandwetering We hebben de afgelopen periode goede ervaringen opgedaan in het oppakken van wateropgaven gecombineerd met andere doelen. Zo is samen met de gemeente Deventer gewerkt aan het Masterplan Zandwetering. Verschillende deeltrajecten zijn hierbij gerealiseerd, zoals het Zandweteringpark. Hier is voldoende ruimte voor water, kreeg de ecologie aandacht, ontstond er een parkachtige omgeving waarbij er aandacht is voor natuur en recreatie. Samen met de landbouw en de gemeenten is op deze manier gewerkt aan de prestaties beek- en rivierherstel, waterberging en waternood. Aandacht voor ecologie Salland Waterproof In het project Salland Waterproof is de Heinose Vloedgraven in overleg met aanliggende ondernemers zo aangepast dat een combinatie van waterberging met landbouwkundig gebruik ontstond: de landbouwberging. Agrarische ondernemers passen hun bedrijfsvoering aan: alleen dierlijke mest is toegestaan en onkruiden worden alleen bestreden op een duurzame wijze (biologisch of mechanisch). Het is een win-win situatie. Het waterschap kan voldoen aan de bergingseisen, landbouw behoudt haar grond. Met al deze activiteiten is een deel van de wateropgaven gerealiseerd en gereed voor de toekomst. Maar er zijn nog belangrijke wateropgaven voor de komende periode. In Salland zijn nog 11 waterlichamen die worden aangepast. Ook deze waterlichamen pakken we in overleg met samenwerkende partners, agrariërs en bewoners op om maximale kansen van de integrale aanpak te benutten Doelen: korte klap èn lange slag We hebben hierboven onze visie beschreven, maar wij Sallanders worden graag concreet. Daarom hier in het kort onze doelen voor de komende jaren. Ook hier maken we weer gebruik van de korte klap èn de lange slag: we maken onderscheid tussen projecten die we nu oppakken en onderwerpen die we verder uitwerken op middellange termijn. De landbouwstructuur (verkaveling) verbeteren we voortdurend en combineren we optimaal met water, natuur en landschapsdoelen, hiertoe zetten we de gebiedscoördinator permanent in. Bermslotenbeheer door loonwerkers en agrariërs uitgevoerd in een pilot die inzicht verschaft in kosten en voordelen voor verdere uitrol. 50% van de Sallandse landschapselementen is onder een 21 jarig beheercontract. 6 WATERsysteem gericht NOrmeren, Ontwerpen en Dimensioneren (Waternood). Het watersysteem is een samenspel van grond- en oppervlaktewater. We proberen de waterhuishouding gebiedsgewijs en dus systeemgericht vorm te geven. Maatwerk dus. 12

13 We streven naar het maximum aantal pakketten in agrarisch natuurbeheer en blauwe diensten met hoge prioriteit voor kwaliteit. Er zijn akkerranden langs bossen gerealiseerd voor faunaverbetering (specifiek de patrijs) op gronden van IJssellandschap. Er is een oriëntatie uitgevoerd naar mogelijkheden om dit op te nemen als groene dienst in het dienstenpakket van Salland. 11 Waterlichamen integraal ingericht. 5 Boerderijscholen in 2015, daarna uitrol naar meer scholen in Salland en overige delen Overijssel. Een maatregelenpakket rondom Natura 2000-gebied Boetelerveld is ontwikkeld en in uitvoering. Lichtvervuiling en lichtbesparingen in de agrarische sector: De gemeenten Deventer en Raalte en LTO Salland werken aan een pilot om dit aan te pakken. Als de resultaten succesvol zijn, rollen we dit verder uit. Continue inventariseren van kansen De ontwikkelingen gaan snel en daar willen we graag op inspelen. Daarom blijven wij constant in beweging en houden actuele onderwerpen op onze agenda en inventariseren wij constant de kansen die we gaan oppakken. Hieronder geven we de onderwerpen weer waarmee we de komende tijd aan de slag gaan: Vrijkomende Agrarische Bebouwing (VAB): Inventarisatie van knelpunten rondom vrijkomende agrarische gebouwen (behoud van cultureel erfgoed, aanpak van leegstaande bedrijfsgebouwen) en zoektocht naar mogelijkheden in beleid (aanpak van rood-voor-rood, Kwaliteitsimpuls Groene Omgeving (KGO) of een combinatie daarvan). Bermslotenbeheer door agrariërs/loonwerkers: Zicht op mogelijkheden, kostencalculatie en vooren nadelen van de overdracht van bermslotenbeheer van gemeenten naar loonwerkers en agrariërs. Indien de pilot die nu wordt uitgevoerd, positieve resultaten laat zien, breiden we dit verder uit in heel Salland. DAW 7 en ZON Salland werken we verder uit. Op dit moment worden DAW/ZON maatregelen overwogen voor de inrichting van de Witteveensleiding en vervolgens voor het gehele gebied. Samenwerking dierhouderij en akkerbouw. Onderzoeksvragen gerelateerd aan de verschillende onderwerpen scherpstellen en samenwerken met onderwijs/onderzoekstinstellingen Een programma in Salland voor bewustwording en educatie rondom de thema s landbouw, natuur, water, milieu en duurzaamheid. 7 Het doel van DAW is een bijdrage te leveren aan de wateropgaven in agrarische gebieden en het realiseren van een economisch sterke en duurzame landbouw. Dit door maatregelen te treffen op agrarische bedrijven zoals de omgang met mest en gewasbeschermingsmiddelen, bevorderen van de bodemstructuur, het treffen van hydrologische maatregelen voor het beïnvloeden van het waterpeil en bijvoorbeeld aanleg van bufferstroken of natuurvriendelijke oevers ten behoeve van de waterkwaliteit. 13 Salland Deal, samen sterk in landbouw, water, natuur en landschap

14 Educatie rondom thema s 2.5. Aanpak Salland Deal werkt op basis van vertrouwen en expertise. We voeren verschillende activiteiten en projecten uit. Elk project heeft zijn eigen trekker vanuit de eigen organisatie in het netwerk. In de projecten kunnen twee of meerdere partners samenwerken afhankelijk van het doel van het project. Uitgangspunt van de projecten is altijd vanuit de partners met samenleving en/of bedrijfsleven. Daar waar behoefte is, leggen we een link naar kennisinstellingen voor ondersteuning. Deze samenwerking met meerdere partners in een project vergt een goede communicatie en overleg. Voordat de schop in de grond gaat, moet helder zijn wat de gezamenlijke doelen zijn en wie welke rol oppakt en welk onderdeel uitvoert. Dit vergt tijd en energie, maar dat hebben we er graag voor over. In de bijlage van dit boekje is een projectenoverzicht weergegeven Kosten en financiering Door de opzet van Salland Deal willen we effectiever en efficiënter onze middelen (tijd en geld) inzetten voor het realiseren van de gewenste ontwikkelingen. Als Salland Deal zien wij kansen en mogelijkheden gekoppeld aan het POP3 programma. Via het POP3 programma werken we samen aan agrarisch natuurbeheer, innovatie in de landbouw en water (Deltaplan Agrarisch Waterbeheer, Groene en vooral Blauwe Diensten, en niet-productieve investeringen waaronder Internationale verplichtingen, zoals KRW, Nitraatrichtlijn, ZON, WB 21 e.d.). Samen met de partners werken we aan deze opgaven die in het POP3 programma zijn opgenomen en waarbij Europa, provincie en ook het waterschap bereid zijn om financieel bij te dragen aan deze projecten. Provincie Overijssel is in verband hiermee POP3 verder aan het invullen en concretiseren. Daarmee komt financiering beschikbaar om concrete projecten uit te voeren. Maar ook kijken wij expliciet naar projecten die we zelfstandig kunnen uitvoeren maar ook met financiering vanuit provincie Overijssel, andere overheden en particulieren. 14

15 3. Bondgenootschap voor Salland Deal 3.1. Netwerkorganisatie Zoals aangegeven in de inleiding vormen wij de gezamenlijke buren die zorg dragen voor het landschap. Het gezegde Beter een goede buur dan een verre vriend past ons en kenmerkt onze aanpak. We doen het met elkaar. Salland Deal is een echte netwerkorganisatie. De kern wordt gevormd door vertegenwoordigers van de verschillende partners in het overleg Salland Deal. We komen regelmatig bijeen om de samenwerking en projecten op hoofdlijnen door te spreken. In de uitvoering en in het veld gaan we in detail in op de onderliggende projecten, hoe we deze vorm geven en realiseren. Hierbij zijn dan ook andere vertegenwoordigers van de partners betrokken. De aanpak is praktisch en resultaatgericht Sterke bondgenoten zorg dat je erbij bent! Je kunt je afvragen waarom we met de partners in Salland Deal deze integrale aanpak kiezen waarbij we tegenstrijdige belangen, verschillende aanpakken, verschillende tijdsplanningen, soms tegenstrijdige doelen bundelen in gezamenlijke doelen. Het antwoord ligt in het hart van de Sallanders. Weidevogelfanaat zijn, empathie hebben voor het landschap, in hart en nieren boer zijn, idolaat zijn van mooie akkerranden, genieten van het zien van een patrijs, innovator voor de landbouw, vechter voor het behoud van het cultuurlandschap en zo zijn er nog veel meer persoonlijke drijfveren te noemen waarom we in Salland komen tot deze Deal. Maar we kunnen dit niet alleen en zoeken daarom bondgenoten. Wij nodigen iedereen uit om bondgenoot te worden en onze gezamenlijk doelen na te streven dus ook die van jou! In Salland willen we ver gaan in het draagvlak voor en de bewustwording van het behoud en beheer van het landschap. Vele mensen en partijen zijn daarvoor nodig. Als bondgenoten richten wij ons specifiek op: Particuliere grondbezitters, agrarische ondernemers, natuur- en landschapsorganisaties en landgoedeigenaren als bezitter van de grond daar waar maatregelen genomen kunnen worden om bij te dragen aan de kwaliteit van het landschap: onder andere OPG, Landschap Overijssel, Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten. Het bedrijfsleven dat bijdraagt aan de investeringen die nodig zijn om de maatregelen te treffen. Hierbij denken we bijvoorbeeld aan kleine investeringen op het erf maar ook aan het crowdfunding waarbij het bedrijfsleven onze Streekrekening vult. Daarbij betrekken we graag ondernemersverenigingen in Salland, Kamer van Koophandel en anderen. Mensen met passie voor het landschap die een bijdrage leveren aan de vele vrijwilligersorganisaties zoals Instituut voor natuureducatie en duurzaamheid (IVN), Knotgroepen, vogelwerkgroepen, cultureel erfgoed, Sallands erfgoed en IJsselboomgaarden. Overheden die hun beleidsdoelstellingen met ons kunnen realiseren door bij ons aan te haken: gemeenten, provincies en ministeries. Fondsen en financiers om bij te dragen op korte en lange termijn aan de kwaliteit van het landschap in Salland. Onderwijsinstellingen en onderzoeksinstellingen die met ons samen specifieke vraagstukken kunnen oplossen door de inzet van studenten en onderzoekers. 15 Salland Deal, samen sterk in landbouw, water, natuur en landschap

16 3.3. De bondgenoten LTO Salland Voorzitter Ben Haarman Stichting IJssellandschap Directeur Jaap Starkenburg Gemeente Deventer Wethouder Frits Rorink Gemeente Olst-Wijhe Wethouder Herman Engberink Gemeente Raalte Wethouder Wout Wagenmans ANV Groen Salland Voorzitter Herman Menkveld Pachtersvereniging Voorzitter Philip Frederiks Stichting Kostbaar Salland Vice voorzitter Gerard Jutten Waterschap Groot Salland Dagelijks Bestuurslid Bartus Jonkman Waterschap Rijn & IJssel Dagelijks Bestuurslid Antoinet van Helvoirt 16

17 Bijlage: De Projecten van Salland Deal Introductie Salland Deal is geen van tevoren volledig vastgelegd meerjarenprogramma. Vanuit de partners werken we aan projecten en activiteiten die concreet zijn en die we op korte termijn kunnen oppakken. Maar we werken ook aan ontwikkelingen die belangrijk zijn voor de toekomst. Hieronder vind je een samenvatting van de projecten. Deze lijst is aan verandering onderhevig. Op vind je een actuele lijst. 1 Permanente Kavelruil Doel: Het continue verbeteren van bedrijfsstructuur en het terugdringen van werkverkeer en kansen creëren voor waterberging, natuurontwikkeling en landschapsversterking. Trekker: LTO Salland 2 Gebiedscoördinator Doel: Inzet van een vertrouwenspersoon, verbinder en aanjager in gebiedsprocessen, maar ook voor het in gesprek gaan met agrarische ondernemers over ontwikkelingen in het gebied en mogelijkheden om deel te nemen aan specifieke regelingen (agrarisch natuurbeheer, groen blauwe diensten, waterberging etc.). Trekker: LTO Salland i.s.m. gebiedspartijen 3 Beheer van bermsloten Doel: Regelmatig schoonhouden en besparen op onderhoudskosten van gemeentelijke bermsloten. Trekker: Gemeente Raalte 4 Pakketten Agrarisch Natuurbeheer Doel: Pakketten weidevogelbeheer, botanisch beheer en groene en blauwe diensten in het kader van agrarisch natuurbeheer in contract gebracht. Trekker: ANV Groen Salland 5 Natuurstroken voor de Patrijs van Salland Doel: Aanleg van akkerranden/natuurstroken aan bospercelen voor verbetering van de agrobiodiversiteit. Trekker: Stichting IJssellandschap 6 Groene en Blauwe Diensten Doel: Aanleggen, herstellen en onder contract brengen van beheer van landschapselementen in Salland om minimaal 50 hectare elementen in gecontracteerd beheer te hebben. Trekker: Stichting Kostbaar Salland 7 Gebiedsomgeving Boetelerveld Doel: Bereiken doelen Natura 2000 in en rond het Boetelerveld in combinatie met ontwikkelruimte voor agrarische bedrijven Trekker: Gemeente Raalte in opdracht van provincie Overijssel 17 Salland Deal, samen sterk in landbouw, water, natuur en landschap

18 8 Boerderijschool Doel: De Boerderijschool is een professionele vorm van intensieve boerderijeducatie waarbij kinderen van een basisschool gedurende een jaar (13-20 dagdelen) met hun klas leren en werken op een nabijgelegen boerderij. Wij willen in 2015 vijf boerderijscholen starten in Salland. Trekker: Stichting Boerderijschool 9 Pilot Lichtvervuiling en -besparing Doel: Tegengaan van lichtuitstraling uit stallen en reduceren van energieverbruik Trekker: LTO Salland 10 Vrijkomende Agrarische Bedrijfsgebouwen Doel: Voorkomen van verpaupering van het platteland door een groeiend aantal leegstaande agrarische bedrijfsgebouwen Trekker: Gemeente Raalte 11 Landinrichting Olst-Wesepe Doel: Het gaat hier om het landinrichtingsproject Olst Wesepe. Het project heeft twee doelen. Enerzijds is er sprake van een wettelijke verkaveling voor een vitale landbouw en anderzijds staan de waterdoelen zoals Waterbeheer 21e eeuw, de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW), toepassen van het waternood principe, etc. centraal in dit project. In dit project wordt nauw samengewerkt tussen Waterschap, LTO Salland en de agrariërs in het gebied, dit om gezamenlijk de doelen te realiseren Trekker: Waterschap Groot Salland 12 Deltaplan Agrarisch Water/Zoetwater Oost Nederland Doel: Beheren van waterkwaliteit en -kwantiteit op bedrijfsniveau met voldoende beschikbaarheid van zoetwater Trekker: LTO Salland 13 Integrale aanpak 11 waterlichamen in Salland Doel: Voor de komende periode ( ) staat, om in Salland te kunnen voldoen aan verschillende wateropgaven, bij het waterschap de herinrichting van een aantal waterlichamen geprogrammeerd. Met het betrekken van grondeigenaren en gebruikers van gronden bij de voorbereiding en uitvoering van de plannen, wil het waterschap de projecten zoveel mogelijk integraal oppakken. Trekker: Waterschap Groot Salland 14 Groene en Blauwe Diensten 2016 en verder Doel: Aanleggen, herstellen en onder contract brengen van beheer van landschapselementen in Salland om uiteindelijk de gewenste 50% van alle elementen in gecontracteerd beheer te hebben. Trekker: Stichting Kostbaar Salland 18

19 Vormgeving en opmaak: AMGdesign, Deventer 19 Salland Deal, samen sterk in landbouw, water, natuur en landschap

20